Nature Learning Center. Powered by Naturalis - Curious by Nature

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nature Learning Center. Powered by Naturalis - Curious by Nature"

Transcriptie

1 Nature Learning Center Powered by Naturalis - Curious by Nature Plan

2 Colofon Nature Learning Center 2014 Naturalis Biodiversity Center Voor dit plan zijn gebruiksrechten van toepassing zoals vastgelegd in de Creative Commons licentie. [Naamsvermelding 4.0 Internationaal] Naturalis Biodiversity Center Postbus 9517, 2300 RA Leiden T F E contact@naturalis.nl Tekst: Yuri Matteman 2 Naturalis Biodiversity Center

3 Nature Learning Center Powered by Naturalis - Curious by Nature Plan Nature Learning Center 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting Leerlijnen 5 Ontwikkelen 5 Opleiden 5 Onderzoeken 5 Aanpak 6 Deel 1 Missie en voorwaarden 7 Educatieve missie 7 Kernwaarden 7 Positie 7 Inleiding 8 Kernwaarden en speerpunten 9 Samenhang 9 Samenwerken 10 Samen leren 10 Speerpunten 11 Doelen 12 Doelgroepen 13 Primaire doelgroepen 13 Secundaire doelgroepen 13 Wat zeggen ze zelf? 14 Deel 2 Leerlijnen 15 Onderbouwing 15 Initiatieven 15 Ontwikkelen 17 Onderbouwing 17 Initiatieven 17 Digitale middelen 19 Opleiden 21 Onderbouwing 21 initiatieven 21 Onderzoeken 23 Onderbouwing 23 Initiatieven 23 Tijdpad Naturalis Biodiversity Center

5 Samenvatting De rijkdom van de natuur biedt ons ontzettend veel, maar staat wereldwijd onder druk. Steeds vaker moeten we beslissingen nemen, zowel maatschappelijk als persoonlijk, waar kennis van en vertrouwdheid met de rijkdom van de natuur en wetenschappelijk onderzoek daaraan, belangrijk zijn. Beslissingen met soms grote gevolgen voor economie en natuur. Naturalis richt het Nature Learning Center op, het nationale centrum voor leren over de rijkdom van de natuur. We maken mensen enthousiaster en geven ze meer inzicht in de werking en waarde van wetenschap. Wij willen iedereen die in aanraking komt met Naturalis, de mogelijkheid bieden een volgende stap te zetten. Onze missie luidt: Wij ontdekken samen de rijkdom van de natuur. Wat je ook weet en wat je ook voelt, er is altijd meer om enthousiast over te zijn, meer om te leren en meer om te onderzoeken. We werken vanuit drie kernwaarden die denken en handelen richting geven: 1. Samenhang 2. Samenwerken 3. Samen leren Vanuit de kernwaarden ondernemen we tussen 2015 en 2019 de volgende activiteiten, gevat in vier speerpunten: Leerlijnen We ontwikkelen leerlijnen, in samenwerking met partners uit het veld van natuur, onderwijs en wetenschap en technologie. We starten met een leerlijn Naturalis, die de thema s van de nieuwe vaste presentatie verbindt met ons wetenschappelijk onderzoek en onze educatieve visie 1, in het bijzonder wetenschapswijsheid. Vervolgens ont 1 Zie Big Five van Educatie, 2014, met als uitgangspunten: verwonderend, echt, relevant, onderzoekend en wetenschapswijs. wikkelen we in Leiden doorlopende leerlijnen wetenschap en technologie met verschillende partners. Ontwikkelen We realiseren een rijk aanbod van producten en activiteiten binnen onze thema s, voor toepassing in het museum, op school, thuis en in de natuur, zowel fysiek als digitaal. Nieuw te ontwikkelen programma s hebben altijd een inleiding en afsluiting op school. We gaan jaarlijks een citizen science activiteit organiseren met wetenschappers en partners en allerlei activiteiten rond de T. rex en andere dino s. Een speciale website is het uithangbord, het is een digitale leeromgeving die aanzet tot verkenning van en onderzoek aan bio- en geo diversiteit. Opleiden We leiden mensen op die anderen enthousiast(er) voor de natuur maken, zoals leraren in opleiding, educatieve begeleiders, wetenschappers en ouders. Zij zijn degenen die de activiteiten begeleiden. De best uitgewerkte workshop valt in duigen, wanneer de educatieve begeleider of leerkracht niet over de juiste kennis, vaardigheden en houding beschikt. We werken aan een nieuw opleidingstraject voor educatieve begeleiders, dat ze de competenties geeft om volgens onze educatieve visie leerlingen en families te begeleiden; we werken samen met verschillende bestaande organisaties en netwerken om het basisonderwijs te ondersteunen: PABO s, wetenschapsknooppunten en scholennetwerken of -groepen. Dit doen we onder meer door enthousiaste wetenschappers in contact te brengen met leerkrachten. Onderzoeken Het Nature Learning Center wordt expert op het gebied van leren over de rijkdom van de natuur. Dat bereiken we door doorlopend evaluatie en sociaal wetenschappelijk onderzoek te doen aan de boven genoemde activiteiten. We werken zo evidence based mogelijk, in de jaren voor de opening Nature Learning Center 5

6 van het nieuwe museum hebben we geëxperimenteerd en onderzoek gedaan. Hiervoor is een promovendus werkzaam, ingebed in de dagelijkse praktijk van Naturalis. Verschillende wetenschappelijke artikelen zijn hiervan het resultaat. Ook hebben we onze educatieve visie en de resultaten uit onderzoek uitgewerkt in concrete stappenplannen en gereedschappen, en participeren we in verschillende onderzoeksprojecten. dierentuinen en amateurverenigingen); In aanvulling op het bovenstaande hebben we vertegenwoordigers van verschillende organisaties informeel gesproken, zoals SLO, Science Center NEMO, Natuurmuseum Brabant, Natuurhistorisch Rotterdam, IVN, Veldwerk Nederland, Malmberg, PABO Hogeschool van Amsterdam, Gemeente Leiden, Science Center Delft, Freudenthal Instituut en meer. Als Nature Learning Center maken we mensen enthousiaster voor de rijkdom van de natuur en geven ze meer inzicht in de werking en waarde van wetenschap. Wij willen iedereen die in aanraking komt met Naturalis, de mogelijkheid bieden een volgende stap te zetten in haar of zijn enthousiasme voor de rijkdom van de natuur. Dat kunnen en willen we niet alleen doen. Aanpak Dit plan bestaat uit twee delen. Deel 1 werkt de randvoorwaarden en kaders verder uit, waaronder de doelen. Deel 2 werkt per speerpunt de initiatieven die we gaan ondernemen uit. Om dit plan van inhoud te voorzien zijn er intern gesprekken gevoerd, is er gebrainstormd en levendig gediscussieerd. Er zijn: verschillende inventarisaties uitgevoerd, resulterend in een overzicht van bestaand nationaal en internationaal educatief aanbod, inspirerende en vergelijkbare organisaties en mogelijke samenwerkingspartners; inhoudelijke analyses gedaan van het curriculum basisonderwijs en voortgezet onderwijs rond de rijkdom van de natuur, de thema s van de nieuwe zalen en het wetenschappelijk onderzoek van Naturalis. Deze analyse resulteerde in een omschrijving van het inhoudelijke domein waarin we actief willen deelnemen; verschillende onderzoeken uitgevoerd (en laten uitvoeren) naar de behoeften van leraren basis- en voortgezet onderwijs, lerarenopleiders (PABO, tweede- en eerstegraads), families en organisaties in het natuurveld (natuurhistorische musea, 6 Naturalis Biodiversity Center

7 Deel 1 Wij ontdekken samen de rijkdom van de natuur Missie en kernwaarden Educatieve missie Wij ontdekken samen de rijkdom van de natuur. Wat je ook weet en wat je ook voelt, er is altijd meer om enthousiast over te zijn, meer om te leren en meer om te onderzoeken. expertise in softwareontwikkeling en databeheer, om effectieve en vernieuwende producten te ontwikkelen en duurzaam te beheren. Het Nature Learning Center bereikt dit door leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs en families: de rijkdom van de natuur in al haar biologische en geologische verschijningsvormen te laten ervaren en onderzoeken, in het museum, op school, thuis en in de natuur; we verwonderen en dagen uit; te stimuleren kennis, ervaring en enthousiasme te delen, zowel fysiek als digitaal; in aanraking te brengen met hoe wetenschap werkt, echte onderzoekers en actuele wetenschappelijke resultaten. Kernwaarden De kernwaarden van het Nature Learning Center zijn: Samenhang: er zit lijn in wat we doen, activiteiten sluiten op elkaar aan, verdieping en verbreding zijn altijd mogelijk binnen en buiten Naturalis; Samenwerken: tweerichtingsverkeer, we doen het samen, we delen alles; Samen leren: we blijven leren, zijn onszelf samen met anderen voortdurend aan het verbeteren. Positie Het Nature Learning Center wordt het nationale centrum voor leren over de rijkdom van de natuur. Hiervoor zetten we een aantal sterke eigenschappen van Naturalis in: een breed netwerk binnen culturele instellingen, natuurorganisaties en het Nederlandse onderwijs, van peuter tot PhD; een van de grootste natuurhistorische collecties van de wereld met echte en unieke objecten; aanwezigheid van wetenschappelijke expertise op het gebied van: - biologische en geologische diversiteit - didactiek en pedagogiek; Nature Learning Center 7

8 Inleiding De rijkdom van de natuur biedt ons ontzettend veel. We genieten van haar schoonheid, verbazen ons over de soorten- en vormenpracht en zijn gebiologeerd door de werking. Biodiversiteit vormt ook ons life support systeem, zoals voedsel, geneesmiddelen en energiebronnen. Maar de natuur staat wereldwijd onder druk, onder andere door opwarming, ontbossing en vervuiling. Steeds vaker moeten we beslissingen nemen, zowel maatschappelijk als persoonlijk, waar kennis van en vertrouwdheid met (onderzoek aan) de rijkdom van de natuur belangrijk zijn. Beslissingen met soms grote gevolgen voor mens en natuur. Bekendheid met en vertrouwen in wetenschap speelt een grote rol in de hierboven geschetste situatie. Het is niet verassend dat overheid, wetenschap en bedrijfsleven 2 het belang inzien van kinderen al jong op verantwoorde wijze in aanraking te brengen met wetenschap en technologie. Als een van de grootste organisaties in ons veld willen we een actieve, leidende rol spelen als het gaat om leren over de rijkdom van de natuur. Van peuter tot PhD. Samen met anderen, zijn wij het Nature Learning Center. Dat past ook bij de evolutie die de laatste jaren heeft plaatsgevonden. Door fusie is een instituut van wereldformaat ontstaan, er komt een volledige vernieuwing van de vaste presentatie, de sector O&O wordt heringericht en we zijn expert geworden in biodiversiteitsinformatica. De missie van Naturalis is biodiversiteit beschrijven, begrijpen en verklaren voor het welzijn van de mens en het voortbestaan van de natuur. Hieruit volgt de kern belofte, en onze educatieve ambitie: elk contact met Naturalis versterkt mijn enthousiasme en kennis over de rijkdom van de natuur. Wanneer je in aanraking komt met Naturalis groeit je liefde voor de natuur. Die aanraking is een prikkel om gedrag aan te passen en meer vertrouwen te hebben in onderzoek aan de natuur. Wat wil het Nature Learning Center bereiken? Ten eerste willen we meer mensen enthousiaster maken voor de rijkdom van de natuur 3. We willen dat Naturalis en de natuur 365 dagen per jaar relevant worden, dus ook buiten die ene dag dat schoolklassen of families naar het museum komen. Ten tweede maken we met behulp van educatie mensen wetenschapswijzer 4. Wij willen mensen stimuleren om net als wetenschappers, gevoed door nieuwsgierigheid vragen te kunnen stellen over de wereld om hen heen, antwoorden te kunnen zoeken en deze op waarde te kunnen schatten. Hiermee dragen we bij aan meer draagvlak voor wetenschappelijk onderzoek. Ten derde stimuleert de overheid wetenschap en technologie binnen onderwijs 5, zowel met democratische als economische argumenten 6. 3 Hoe we dat didactisch doen staat beschreven in de educatieve visie: de Big Five van Educatie. 4 Wetenschapswijsheid is een initiatief van de VSC ( 5 Zie onder meer 2 zie o.a. Techniekpact, Advies Verkenningscommissie W&T primair onderwijs, Jet-Net. 6 Technologische innovaties zijn nodig om toekomstige uit dagingen aan te gaan. De jongeren van nu moeten straks de oplossingen hiervoor brengen. Het is belangrijk dat zij dan over de juiste vaardigheden beschikken [..]. De nieuwsgierige en onderzoekende houding van kinderen maakt het mogelijk om ze al spelenderwijs te interesseren voor wetenschap en techniek. Daarnaast blijkt uit onderzoeken dat als kinderen op vroege leeftijd in aanraking komen met wetenschap en techniek zij sneller een positieve keuze voor deze richting maken. De PO-Raad vindt het belangrijk dat wetenschap & technologie geen apart vak in het primair onderwijs wordt, maar gebruikt wordt om de leerlingen te stimuleren in ontdekkend leren, samen problemen oplossen, kritisch denken, ondernemingszin, creativiteit en ict-geletterdheid. PO-Raad Naturalis Biodiversity Center

9 Een illustratie: Rens zit in de brugklas van de middelbare school. Hij is met de klas op bezoek in Naturalis voor een les over koralen. Op school heeft de klas al een inleidende les uit gevoerd, waarbij een simpele simulatie op de tablet werd gespeeld om een aantal relaties in een koraalrif te onderzoeken. Tijdens het bezoek gaan de leerlingen zelf op onderzoek uit. Op school verwerken ze de resultaten met behulp van door Naturalis ontwikkelde digitale hulpmiddelen. Tijdens deze verwerking ziet Rens dat hij mee kan doen aan echt wetenschappelijk onderzoek aan hommels. Dat kan in de eigen tuin, maar ook in de natuur met een IVN-vrijwilliger. Samen met zijn moeder gaat hij mee de natuur in en zoeken ze naar hommels. Rens is nu zo enthousiast dat hij zijn ouders overtuigt om hem mee te nemen naar Naturalis voor een hommel-dag in LiveScience. Daar presenteert ook de NJN zich. Rens raakt in gesprek met een van de vrijwilligers en schrijft zich later in, enthousiast geworden door hun insecten-speuractiviteiten. Wil je hierin een waardevolle bijdrage leveren dan vraagt dat om samenwerking, kennisopbouw en -deling. Naturalis heeft een unieke positie om het Nature Learning Center te initiëren (zie Missie en kernwaarden ) en op te bouwen tot het nationale centrum voor leren over de rijkdom van de natuur. Dat doen we niet alleen, daarvoor is (onderzoek aan) de natuur te belangrijk. Kernwaarden en speerpunten Het Nature Learning Center functioneert vanuit drie kernwaarden die richting geven aan ons denken en handelen. Het zijn de waarden waar men ons op kan aanspreken. Hieronder zijn de consequenties van onze kernwaarden verder uitgewerkt. Samenhang Er zit lijn in wat we doen, activiteiten sluiten op elkaar aan, verdieping en verbreding zijn altijd mogelijk binnen en buiten Naturalis. Het Nature Learning Center wil iedereen die in aanraking komt met Naturalis, de mogelijkheid bieden een volgende stap te zetten in haar of zijn enthousiasme voor de natuur, telkens weer. Dat kan binnen of buiten Naturalis zijn, door leerlingen en families. We willen daarin verbindend zijn. Samenhang is essentieel om enthousiasme voor de rijkdom van de natuur te blijven voeden en dorst naar kennis te blijven laven. Het bovenstaande voorbeeld illustreert de kracht van samenhang. Idealiter verbinden we activiteiten van onszelf en anderen in en over de natuur, dat kan zowel in het museum als in de natuur en zowel fysiek als digitaal. Wie weet verwelkomen we Rens een aantal jaar later als promovendus. Om samenhang te bereiken, houden we rekening met de volgende aspecten: De ontwikkeling vanuit leerlijnen, ingevuld door kennis, houding en gedrag. Dat doen we samen met partners (zie Leerlijnen ). Integratie van de verschillende leeromgevingen (museum, klas, thuis en natuur). Hierbij zetten we zowel fysieke (workshop, proefje in de klas), als digitale middelen (apps, simulatie) in. Het bedienen van verschillende doelgroepen binnen projecten (zie ook Doelgroepen ). Denk hierbij aan een citizen science-project waar zowel families als schoolklassen aan deel kunnen nemen, waarbij voor schoolklassen andere additionele activiteiten zijn ontwikkeld. Ook betrekken we natuurlijke partners uit ons netwerk, of zij ons, zoals natuurhistorische musea, NME-organisaties, scholennetwerken, etc. Het toetsen van onze activiteiten en die van andere betrokken organisaties aan de Big Five van Educatie: verwonderend, echt, relevant, onderzoekend en wetenschapswijs. Het maken van inhoudelijk scherpe keuzes, gebaseerd op de thema s van Naturalis. De vernieuwde presentatie, collectie en wetenschap geven kaders aan de domeinen en onderwerpen Nature Learning Center 9

10 die we willen behandelen. We sluiten aan bij de ontwikkelingen in het onderwijsveld en de verschillende curricula. Samenhang geeft houvast, intern en extern, en geeft ons de mogelijkheid om onze identiteit op natuurlijke wijze over het voetlicht te brengen. Het verlaagt de drempel voor anderen om zich aan ons te verbinden; ze snappen wie we zijn en waarom we doen wat we doen. Samenwerken Tweerichtingsverkeer, we doen het samen, we delen alles. Samenwerken moet in alle vezels van het Nature Learning Center verweven zitten. Dat klinkt als een dooddoener, maar is het helaas niet. Vaak zijn eigen succes en bescherming van de eigen identiteit fnuikend voor soepel lopende samenwerkingen. Dat is doodzonde, want we bewegen ons in een wereld, waarin veel organisaties en individuen dezelfde idealen en doelen nastreven, of ze nu over natuur, wetenschap of leren gaan. Dit resulteert in een veelal versnipperd aanbod, dat zelden het gevolg heeft dat gezamenlijk optrekken wel had bereikt. In gedachte, verander de wereld begin bij jezelf, gaan we van Doe het zelf naar Doe het samen. Hierbij rekening houdend met de volgende aspecten: Elk project betrekt vanaf de start belanghebbenden uit praktijk en onderzoek, intern en extern. Hiervoor worden projectteams ingericht waar ieder eigen expertise inbrengt. - Intern betekent dit, dat projectteamleden uit afdelingen van verschillende sectoren komen (zie ook samen leren ). - Extern betekent dit bij elk project de beoogde doelgroepen betrekken, denk hierbij minimaal aan testen en focusgroepen, tot co-creatie. - Ook worden bij projecten natuurlijke partners betrokken, of ze betrekken ons. Wij gaan bijvoorbeeld zelf geen activiteiten in de natuur organiseren, daarvoor hebben anderen een veel beter netwerk. Ook gaan we niet zonder goede reden scholennetwerken opzetten, beter sluiten we actief aan bij goedlopende, bestaande netwerken, zoals de wetenschapsknooppunten. Veel organisaties richten zich op het onderwijs. Aanbod overspoelt leerkrachten en docenten dat meestal niet in hun drukke programma s ingepast kan worden. Samenwerken, kwaliteit leveren, betrouwbaarheid zijn belangrijke voorwaarden om een vaste waarde te worden in het onderwijs. - We gaan zoveel mogelijk vraaggestuurd werken. Dat betekent het kennen van de behoeften en deze op waarde kunnen schatten. Soms zijn doelgroepen behoudend en is hun inbreng voorzichtig. Het is aan ons om onze doelen en ambities te verwezenlijken en activiteiten te ontwikkelen die op enthousiasme kunnen rekenen. Om dit te bereiken betrekken we zowel innovatieve als behoudende leden van onze doelgroepen. Al onze ontwikkelde producten (fysiek en digitaal) worden onder open licenties 7 gepubliceerd, zodat ze niet alleen verspreid, maar ook tot verdere ontwikkeling kunnen leiden. Dat stimuleren we ook. We zetten onze ict-expertise en -capaciteit in om ondersteuning te bieden aan de initiatieven waar we deel van uit maken. Vooral het duurzaam beheren van online activiteiten is een meerwaarde, onder het mom van Powered by Naturalis. Samen leren We blijven leren, zijn onszelf samen met anderen voortdurend aan het verbeteren. Leren is niet iets wat je alleen op school doet, dat doe je overal, een leven lang. Dat doe je in een museum, thuis of in de natuur en dat doe je ook als je onderzoek doet aan biodiversiteit of een lesprogramma ontwikkelt. Dat doe je samen waarbij je nieuwe ervaringen op doet en leert van de ander. Wij nemen samen leren als kernwaarde en zetten het in om onszelf voortdurend te verbeteren. En niet alleen onszelf we zullen het geleerde ook delen met anderen. 7 Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal Naturalis Biodiversity Center

11 Samen leren incorporeren we op een aantal manieren in onze aanpak: Didactisch onderzoek is een van de prioriteiten. Opmerkelijk genoeg is de invloed van didactisch onderzoek op binnen- en buitenschools onderwijs wereldwijd gering en vindt zijn weg slechts mondjesmaat naar de klas of een museum. We zullen gebruik maken van belangrijke resultaten en inzichten uit didactisch onderzoek en gaan daar actief aan meewerken door onderzoekers te betrekken bij het Nature Learning Center. Dit resulteert in nieuwe inzichten, best practices, gereedschappen en stappenplannen voor dagelijks gebruik. We kunnen niet alles wetenschappelijk onderzoeken, maar we gaan wel alle activiteiten die we alleen of samen met anderen ontwikkelen onderzoeken, evalueren en verbeteren. Net als in de wetenschap is iets nooit helemaal af; het kan altijd beter. Er komt een onderzoeks- en evaluatieplan (zie verder Onderzoeken ). De aanpak binnen projecten geeft ruimte voor samen leren. Projectteams gaan interactief en iteratief werken, waardoor projecten flexibeler en creatiever worden. Ook stimuleert deze aanpak gezamenlijke kennisopbouw. Als wetenschappelijk instituut past het ons om ook aandacht te hebben voor een wetenschappelijke basis voor leren. Er zijn maar weinig organisaties die resultaten van didactisch onderzoek tot in de kern van hun aanbod terug laten komen. Met de komst van een volledige nieuwe vaste presentatie, hebben wij de kans om te experimenteren en te leren, resulterend in fantastisch aanbod en inzichten die breder inzetbaar zijn dan enkel in het museum. 1. Leerlijnen Het opzetten en uitwerken van leerlijnen, in samenwerking met partners uit het veld van natuur, onderwijs en wetenschap en technologie. 2. Ontwikkelen Ontwikkelen van producten en activiteiten binnen onze thema s, voor toepassing in het museum, op school, thuis en in de natuur, zowel fysiek als digitaal. 3. Opleiden Opleiden van mensen die anderen enthousiast(er) voor de natuur kunnen maken, zoals leraren in opleiding, educatieve begeleiders, wetenschappers en ouders. 4. Onderzoeken Initiëren, faciliteren en toepassen van didactisch onderzoek en evaluatie. De komende jaren zal er veel ontwikkeld worden, maar hiervoor willen we een ferme theoretische basis neerzetten. We kunnen en willen dit niet alleen doen, het opleiden van intermediairs en het inzetten op samenwerking past hier bij. Het Nature Learning Center wil grip krijgen op wat werkt en wat niet, zodat bij de opening in 2018 de educatieve inspanningen passen bij het meest innovatieve en leukste familiemuseum van Europa. Speerpunten De werkzaamheden van het Nature Learning Center worden verdeeld over vier speerpunten, waar al onze activiteiten onder vallen. Hieronder volgt een toelichting, in deel 2 de uitwerking. De speerpunten zijn op allerlei manieren verbonden: de ontwikkeling van programma s in het museum behoeft opleiding van educatieve begeleiders, leerlijnen werk je uit in een netwerk. Nature Learning Center 11

12 Doelen Wanneer in 2018 de nieuwe vaste presentatie voor het grote publiek toegankelijk is, zijn er talrijke educatieve initiatieven ondernomen, toegelicht in deel 2. We zetten ons in om de volgende doelen te bereiken. 1. Leerlingen en families die in contact zijn gekomen met Naturalis zijn enthousiaster en hebben meer kennis over de rijkdom van de natuur. Dit blijkt uit uitgevoerd onderzoek en evaluatie. In 2018 is de waardering voor aangeboden programma s hoog; gemiddeld krijgen we 8,5. In 2018 beschikken we over een stabiel leerkrachten- en docentennetwerk van 4000 geregistreerde gebruikers van onze educatieve materialen; en actieve focusgroepen van leerkrachten, docenten en families. In 2018 vinden jaarlijks unieke bezoekers de weg naar onze online activiteiten. Vanaf 2018 groeien we naar het bereiken van 1000 basisscholen en 350 middelbare scholen per jaar. Vanaf 2018 groeien we naar leerlingen per jaar in het museum. 3. Het Nature Learning Center is in 2018 het centrum voor leren over de rijkdom van de natuur. Vanaf 2015 ontwikkelen en verspreiden we in samenwerking met anderen in onderwijs-, wetenschaps- en natuurveld leerlijnen, best practices, gereedschappen, stappenplannen en trainingen voor dagelijks gebruik door primaire en secundaire doelgroepen. Tussen 2015 en 2017 zijn we partner in of aanvrager van wetenschappelijke wetenschapseducatie- / -communicatie- / museumeducatieprojecten. Vanaf 2016 verschijnen wetenschappelijke artikelen in peer-reviewed tijdschriften over onderzoek uitgevoerd vanuit het Nature Learning Center. Vanaf 2016 verschijnen er artikelen over onze educatieve activiteiten in andere tijdschriften die gaan over: basis- en voortgezet onderwijs, museumdidactiek, wetenschapscommunicatie. Vanaf 2016 geven we workshops en lezingen op nationale en internationale conferenties over onze activiteiten. Conferenties zijn gericht op: basis- en voortgezet onderwijs, museumdidactiek, wetenschapscommunicatie. 2. Iedereen die in aanraking komt met Naturalis bieden we de mogelijkheid een volgende stap te zetten in haar of zijn enthousiasme voor de rijkdom van de natuur. Vanaf 2014 worden al onze educatieve activiteiten en producten gepubliceerd onder open licenties en actief onder de aandacht gebracht. Vanaf 2015 zijn bij projecten van het Nature Learning Center educatieve ontwikkelaars, edu catieve begeleiders, communicatieadviseurs, wetenschappers, samenwerkingspartners en secundaire doelgroepen betrokken. In 2018 zijn alle educatieve begeleiders, sciencelinks, educatieve vrijwilligers capabel om alle leerlingen en families enthousiaster te maken voor de rijkdom van de natuur volgens de Big Five van Educatie. In 2018 maken we deel uit van bestaande en zelf geïnitieerde netwerken, zoals scholen, regionaal museaal, natuurhistorische musea, etc. 12 Naturalis Biodiversity Center

13 Doelgroepen Op welke doelgroepen gaan we ons richten? Iedereen in onze samenleving is op een of andere manier betrokken bij de natuur en mensen enthousiaster maken en stimuleren om meer te willen leren is een nobel streven. Het liefst bereiken we iedereen met ons aanbod, maar om succesvol te zijn moeten we keuzes maken. Primaire doelgroepen We kiezen ervoor om ons vooral te richten op doelgroepen waar veel te winnen valt in enthousiasme, kennis en gedrag. Doelgroepen die geen actieve weer zin hebben tegen de natuur, maar ook niet al heel erg enthousiast zijn. Dit zijn mensen die relatief weinig betrokken zijn bij natuur en wetenschap en waar met goede, passende producten en activiteiten enthousiasme aangewakkerd en vergroot kan worden. Denk aan een familie die het museum bezoekt, iemand die graag wandelt, mensen die graag in hun tuin werken of kinderen die op school les over biodiversiteit en duurzaamheid krijgen. Zij zijn de primaire doelgroepen. We kiezen allereerst om het verplicht onderwijs te bereiken, zowel basisonderwijs als voortgezet onderwijs. Leerlingen zijn een weerspiegeling van de bevolking en zijn verplicht om onderwijs te volgen. Met aanbod dat op positieve wijze afwijkt van de normale lesstof, kun je veel voor elkaar krijgen. Ook zijn er veel directe en indirecte manieren om leerlingen te bereiken (zie volgende paragraaf). We gaan projecten opzetten en uitvoeren om, al dan niet met partners, leerlingen te bereiken. Ook kiezen we ervoor om families 8 te bereiken. Uiteraard via het museum, maar ook op andere manieren, bijvoorbeeld via digitale toepassingen gerelateerd aan een museumbezoek of een groot wetenschappelijk onderzoek (= citizen science). We kiezen er voor om activiteiten voor families te ontwikkelen, gerelateerd aan een museumbezoek of 8 Onder families verstaan we niet alleen (groot)ouder en kind. We nemen het begrip ruimer, naar een groep bezoekers van diverse leeftijd, achtergrond en/of niveau, waarbij kinderen van 2-14 jaar oud aanwezig zijn. passend bij andere kernactiviteiten van Naturalis (in het bijzonder wetenschappelijk onderzoek). Activiteiten daarbuiten zullen altijd vallen binnen grotere projecten, die dan wel een onderwijscomponent hebben of binnen een groter netwerk plaatshebben. Dit laatste geldt ook voor andere doelgroepen. We gaan geen losse activiteiten ontwikkelen voor andere doelgroepen (denk aan natuurliefhebbers, huisdierbezitters, tuiniers etc.), tenzij dit deel uitmaakt van grotere projecten met een onderwijsof onderzoekscomponent of een belangrijke netwerkfunctie. Leren is leren Binnen Naturalis is op dit moment een scheiding aangebracht tussen familie- en schooleducatie. Het Nature Learning Center laat dat onderscheid los. Leren is leren 9 en zowel onderwijs als families willen we enthousiaster maken voor de rijkdom van de natuur en meer kennis laten vergaren. Onze educatieve uitgangspunten gelden voor iedereen en we zullen zoveel mogelijk aanbod ontwikkelen dat een reikwijdte van onze primaire doelgroepen kan bereiken. Uiteraard zorgen we ervoor dat de aangeboden activiteiten relevant zijn voor de betreffende doelgroep. Zesjarigen in school- of familieverband hebben geen boodschap aan DNA-onderzoek, een veertienjarige stoot je af met een poppenkast. Secundaire doelgroepen Het Nature Learning Center kiest ervoor om de primaire doelgroepen te bereiken samen met intermediairs. Vanuit beroep en/of hobby hebben ze het netwerk, de kennis, de vaardigheden en het enthousiasme om onze primaire doelgroepen te bereiken. Of dat zouden ze moeten hebben. Denk hierbij aan leerkrachten, docenten, lerarenopleiders, educatieve begeleiders, NME-medewerkers, vrijwilligers, wetenschappers, etc. Zij zijn de secundaire doelgroepen. 9 Citaat van Justin Dillon, Professor of Science & Environmental Education, Ecsite conferentie, mei Nature Learning Center 13

14 Het Nature Learning Center richt zich op de intermediairs die in aanraking komen met doelgroepen waar veel te winnen valt: Leraren PO en VO (al dan niet via netwerken waar scholen deel van uit maken) Leraren in opleiding en lerarenopleiders Educatieve begeleiders, sciencelinks en educatieve vrijwilligers Ouders Wetenschappers En anderen Niet iedereen die onder de secundaire doelgroepen valt, heeft kennis of vaardigheden om de rijkdom van de natuur vol enthousiasme over te dragen. Het Nature Learning Center ziet het als zijn taak om de secundaire doelgroepen hierbij actief te ondersteunen (zie Opleiden ). actueel onderzoek en contact met echte (Naturalis-) wetenschappers (online of fysiek in de klas). Citizen science-projecten kunnen op enthousiasme rekenen, als ze aansluiten op gangbare opdrachten in het onderwijs. Bij families staat beleving voorop, ze willen dingen samen als gezin meemaken. Met name tijdens het museumbezoek hebben ze behoefte aan (educatieve) activiteiten. Families willen graag meer weten of doen na hun bezoek aan de tentoonstellingen. Zij zien wel wat in een website waarmee ze thuis verder kunnen met de T. rex of de mammoet. Concrete afgebakende doe-activiteiten met een duidelijk begin- en eindpunt spreken het meest aan. Wat zeggen ze zelf? Wij kunnen bedenken we willen, maar wat we maken en doen moet wel aansluiten bij onze doelgroepen. We zijn daarom op ze afgestapt en hebben gevraagd naar hun wensen en behoeften. Het beeld dat naar voren komt, kan niet anders dan blij verrassen. Er is grote interesse voor wat wij kunnen bieden: echte voorwerpen, echte voorbeelden, echt onderzoek en echte wetenschappers. Zonder uitzondering benadrukken leraren en lerarenopleiders de behoefte aan losse activiteiten om lessen mee op te tuigen en aan te kleden. Waarbij leerkrachten in het basisonderwijs wel graag afgeronde activiteiten wensen. Genoemd is een rijk en vrij te gebruiken aanbod van onder meer infographics, simulaties, filmpjes, en korte lesactiviteiten, bij voorkeur digitaal aangeboden. Leraren en lerarenopleiders in het basisonderwijs vinden het belangrijk dat hun leerlingen zelf antwoorden op vragen vinden en ervaren hoe dingen gericht te onderzoeken. Zij zweren bij echte objecten in de klas. De behoefte aan leskisten - met bewezen effectieve onderzoekend leeropdrachten - is nog steeds groot. Het voortgezet onderwijs vraagt om echte wetenschappelijke contexten met daarin 14 Naturalis Biodiversity Center

15 Deel 2 Wat je ook weet en wat je ook voelt, er is altijd meer om enthousiast over te zijn, meer om te leren en meer om te onderzoeken Leerlijnen Onderbouwing Een zesjarige natuurlijke selectie uitleggen of een hypothese laten opstellen is een brug te ver, maar het nut van camouflage bij een vrouwtjes-eend laten zien of vragen wat ze ontdekken aan een hyenadrol, kan wel. Dat zijn activiteiten op het niveau van het kind op het gebied van respectievelijk evolutie en wetenschapswijsheid. Wij willen onze doelgroepen op het juiste niveau en met relevante activiteiten aanspreken. Om ze op samenhangende en passende wijze te bedienen nemen we het initiatief tot verschillende doorlopende leerlijnen 10. Bij het ontwikkelen van onze activiteiten bieden leerlijnen houvast bij het inpassen van deze activiteiten op het juiste niveau en met de juiste inhoud. Een goede leerlijn biedt samenhang en continuïteit. Een leerlijn verhoogt de kans dat leerdoelen op gebied van kennis, houding en gedrag (zoals bijvoorbeeld snappen dat organismen aangepast kunnen raken, enthousiaster worden voor de rijkdom van de natuur of een onderzoekende houding hebben) effectiever bereikt worden. We maken hierdoor voor onszelf en ook voor anderen inzichtelijk wat we wanneer willen bereiken. Dat geeft ons controle en de mogelijkheid om te onderzoeken of we effectief communiceren. Een doorlopende leerlijn is een theoretische basis waaraan je aanbod kunt ophangen, bijvoorbeeld een nieuw programma in het museum of activiteiten rond onderzoek aan een Triceratops. We gaan de leerlijnen niet alleen ontwikkelen. We gaan deze gezamenlijk ontwikkelen en er passende activiteiten 10 Een leerlijn is een beredeneerde opbouw van tussendoelen en inhouden, leidend naar een einddoel. Afhankelijk van de precieze functie, gebruikscontext en doelgroep variëren leerlijnen in de mate waarin implicaties voor verschillende leerplanelementen zijn uitgewerkt. aan ophangen. Het Nature Learning Center neemt een centrale rol en daarmee verantwoordelijkheid voor samenhang en kwaliteit van het aanbod binnen ons domein. Initiatieven Leerlijn Naturalis Sinds 1998 is het educatief beleid van Naturalis voornamelijk gericht geweest op educatieve programma s passend bij het museum, gebaseerd op het curriculum. Met een nieuwe blik naar buiten, ook gericht op wetenschap, en onderwijs en families als doelgroepen is het tijd voor een leerlijn Naturalis. Hier is al een en ander over geschreven met het oog op de vernieuwing van de vaste presentatie. Dat kan als basis dienen. De leerlijn Naturalis bestaat uit 2 delen: 1. een leerlijn voor 2-18 jaar oud 2. een leerlijn voor volwassenen 11 In deze leerlijn koppelen we de thema s van de nieuwe presentatie, aan de wetenschap van Naturalis, thema s uit de curricula basis- en voortgezet onderwijs en de leerlijn Wetenschap en Technologie die SLO op dit moment ontwikkelt. Uiteraard in samenhang met de Big Five van Educatie, in het bijzonder wetenschapswijsheid. W&T-paspoort Leiden, een leerlijn wetenschap en technologie Op initiatief van Naturalis wordt een doorlopende leerlijn Wetenschap en Technologie ontwikkeld met verschillende betrokkenen in de regio. Vanaf 2016 volgen leerlingen een samenhangend W&T-programma bij de betrokken organisaties, passend bij de wensen en programma s op school. 11 Hieronder wordt geen doorlopende leerlijn per leeftijdscategorie bedoeld, eerder een lijst met inzichten rond kennis, houding en gedrag waarvan wij vinden dat elke volwassene deze zou moeten krijgen. Zie als voorbeeld 50 things to do before you re 11¾, Nature Learning Center 15

16 Hiervoor krijgt iedere leerling een online W&Tpaspoort, waarin ze stempels verzamelen gedurende hun schoolperiode, zowel binnen- als buiten schoolverband. Andere leerlijnen Er zijn veel organisaties die mensen enthousiaster willen maken voor de natuur en/of wetenschap, zoals andere musea, natuur- en milieuorganisaties en dierentuinen. Deze organisaties kennen elkaar en richten zich allemaal in meer of mindere mate op educatie. Tussen gelijksoortige organisaties is vaak al (enige) samenwerking. Daarbuiten kennen we elkaar wel, en wordt er meer op incidentele basis samengewerkt. Enkele persoonlijke gesprekken wijzen er op dat er interesse is in meer samenwerking. 16 Naturalis Biodiversity Center

17 Ontwikkelen Onderbouwing Met natuur- en wetenschapseducatie houden veel mensen zich bezig, allerlei individuen, belangenverenigingen en bedrijven ontwikkelen en bieden activiteiten aan. De drempel om educatieve pro ducten te ontwikkelen is laag en aanbod is van wisselende kwaliteit en dan hebben we het niet alleen over de lesbrief van de goedwillende leerkracht, maar ook over de lesmethoden van de grote educatieve uitgeverijen. Er valt een wereld te winnen. Het Nature Learning Center gaat de beste educatieve activiteiten over de rijkdom van de natuur ontwikkelen voor leerlingen en families. Hiervoor gelden een aantal randvoorwaarden: De Big Five van Educatie en de leerlijnen zijn leidend voor de inhoud en de didactiek. Voorafgaand aan de ontwikkeling worden leerdoelen geformuleerd, die bepalend zijn bij de verdere ontwikkeling. Hierna wordt een opzet gemaakt, activiteiten ontwikkeld, getest, uitgevoerd en geëvalueerd (zie Onderzoeken ). Samenhangend aanbod Wij ontwikkelen aanbod, waardoor iedereen die in aanraking komt met Naturalis, de mogelijkheid heeft een volgende stap te zetten in haar of zijn enthousiasme voor de natuur. Dat kan binnen of buiten Naturalis zijn, door leerlingen en families. Samenhang in aanbod bereiken we door leeromgevingen en doelgroepen, indien mogelijk te integreren. Dat betekent binnen projecten activiteiten ontwikkelen voor de verschillende leeromgevingen en doel groepen. Een bezoek aan de zaal de Ontmoeting in 2018, over de prachtige soortenrijkdom op aarde, kan gekoppeld zijn aan een spannende opdracht om ook bijzonder goed aangepaste insecten en planten in de eigen tuin te onderzoeken. Dat kan zowel een activiteit voor op school, met bijbehorende les materialen, als thuis zijn. Een citizen science onderzoek aan slakken vindt plaats in de natuur en Het verbinden van leeromgevingen komt niet uit de lucht vallen. Naast het al eerder aangehaalde 365 dagen per jaar relevant, blijkt uit onderzoek dat inleidende en afsluitende activiteiten rond een bezoek aan een buitenschoolse instelling een positief resultaat hebben op leereffecten. Wanneer voorafgaand aan een bezoek goed voorbereid wordt, zijn mensen meer ontvankelijk tijdens het bezoek; wanneer er verwerkt, verdiept of verbreed wordt na een bezoek, beklijft de ervaring beter. We ontwikkelen daarom inleidend en afsluitend aanbod, korte activiteiten die als bouwstenen ingezet kunnen worden en waarvan een groot deel ook los van programma s in Naturalis te gebruiken is. Hier vragen leerkrachten en docenten ook om, zij willen graag korte afgeronde lesactiviteiten die aanvullend of deels vervangend op de lesmethode zijn. Een aanbod bouwstenen (10 tot 50 minuten) geeft leraren meer eigenaarschap en flexibiliteit om lessen samen te stellen die het best passen bij hun schoolsituatie. Een bijkomend voordeel voor ons is dat korte activiteiten multi-inzetbaar kunnen zijn, zowel voor doelgroepen, als bij verschillende programma s. Denk hierbij aan een filmpje van een wetenschapper geschikt om in te zetten bij een vakantieactiviteit of in het museum, of aan een afsluitende lesactiviteit over onzekerheid in de wetenschap voor voortgezet onderwijsprogramma s. Initiatieven Bestaande programma s Op dit moment draait er een dertigtal programma s in het museum, in meerderheid gericht op basis- kan ook het toneel zijn van een evenement in LiveScience. Op de Naturalis-website kunnen hier filmpjes en simulaties aan gekoppeld worden, die met de juiste inbedding geschikt zijn voor in de klas, maar ook thuis. In beide voorbeelden hebben digitale middelen, zoals een interactieve website, determinatieapps, animaties en filmpjes een belangrijke ondersteunende rol. Nature Learning Center 17

18 en voortgezet onderwijs en plaatshebbend in het museum. Een aantal lessen bieden we online aan. Ook zijn er enkele programma s gericht op PABOstudenten. De programma s bereiken zo n leerlingen per jaar. Tot de verbouwing halverwege 2016 houden we de bestaande programma s op peil. We nemen geen volledig nieuwe programma s op in het reguliere aanbod. In 2014 ondernemen we nog eenmaal een laatste opknapbeurt, zodat we de komende twee jaar op hoogwaardig niveau activiteiten blijven aanbieden en bezoekers (scholen en families) krijgen wat ze verwachten. Nieuwe programma s Halverwege 2016 opent in het Pesthuis een dinotentoonstelling en gaat het museum in verbouwing tot eind Dit biedt de kans om in drie stappen tot een volledig nieuw aanbod in 2018 te komen. In de eerste stap zetten we het huidige museum in als proeftuin voor onze nieuwe educatieve visie. We experimenteren en onderzoeken met oude en nieuwe activiteiten. En uiteraard ontwikkelen we educatief aanbod voor het Pesthuis in 2016 en In stap twee is het Pesthuis de ultieme proeftuin voor onze visie en aanpak, terwijl we de verworven inzichten gebruiken voor het ontwikkelen van de programma s en activiteiten passend bij de nieuwe vaste presentatie. In stap drie gebruiken we de eerste maanden na de opening van de nieuwe vaste presentatie om onze educatieve activiteiten in de werkelijke tentoonstellingen te testen. Dat is de generale repetitie, zodat er nog tijd is om aanpassingen te doen. Vanaf het schooljaar draaien we op volle toeren. Zoals gezegd verbinden we leeromgevingen en doelgroepen en fysieke en digitale activiteiten. Denk hierbij aan workshops, leskisten, gastlessen (online en op school), inleidende en afsluitende lessen (online aangeboden) en digitale tools (zie Digitale middelen ). Eind 2014 worden voor programma s in het Pesthuis en de vernieuwde presentatie concepten opgesteld die vervolgens uitgewerkt zullen worden. We gaan uit van de volgende basis: Pesthuis: - begeleide en onbegeleide activiteiten voor verschillende doelgroepen (basisonderwijs, voortgezet onderwijs, families) in het Pesthuis - 6 tot 8 vaste programma s en activiteiten, begeleid en onbegeleid flexibeler in te zetten activiteiten per jaar passend bij o.a. vakanties, actualiteit - rekening houdend met niveauverschillen (onderbouw, bovenbouw; po, vmbo, havo, vwo; families, leerlingen) - online activiteiten, los en gekoppeld aan de activiteiten in Naturalis - een verzameling inleidende en afsluitende lesactiviteiten die (deels) los van een museumbezoek in te zetten zijn Nieuwe vaste presentatie - begeleide en onbegeleide activiteiten voor verschillende doelgroepen (basisonderwijs, voortgezet onderwijs, families) vaste programma s en activiteiten, begeleid en onbegeleid flexibeler in te zetten activiteiten per jaar passend bij o.a. vakanties, actualiteit - vervat in 4-6 Naturalis thema s - rekening houdend met niveauverschillen (onderbouw, bovenbouw; po, vmbo, havo, vwo; families, leerlingen) - een flexibeler programma voor LiveScience, gebaseerd op (actueel) onderzoek, denk aan meedoen aan onderzoek, profielwerkstukbegeleiding, vakantieactiviteiten, workshops (zie ook Citizen Science ) - online activiteiten, los en gekoppeld aan de activiteiten in Naturalis - een verzameling inleidende en afsluitende lesactiviteiten die (deels) los van een museumbezoek in te zetten zijn Citizen science Citzen science is een term die wordt gebruikt voor wetenschappelijke projecten waar ook niet-wetenschappers actief aan kunnen deelnemen, door het doen van waarnemingen, metingen, berekeningen 18 Naturalis Biodiversity Center

19 etc. Naturalis heeft hier ervaring in, middels het Evolution Megalab, over de evolutie van slakken en Glashelder!, waarbij etiketten ontcijferd werden. Citizen science-projecten passen naadloos bij de missie en kernwaarden van Naturalis en eveneens bij de missie en uitgangspunten van het Nature Learning Center. Succesvolle projecten betrekken mensen bij ons wetenschappelijk onderzoek, stimuleren de onderzoekende houding, versterken de kennis over de rijkdom van de natuur en maken enthousiaster. Dergelijke projecten zijn ideaal om doelgroepen en leeromgevingen te verbinden en kunnen verrijkt worden met lesmaterialen, filmpjes, activiteiten in het museum (zoals een evenement of een activiteit in LiveScience) en activiteiten voor thuis. Vanaf 2015 organiseert en ontwikkelt het Nature Learning Center één landelijk citizen science-project per jaar. Hiervoor gelden de volgende uitgangspunten: Deelname aan echt wetenschappelijk onderzoek van Naturalis of wetenschappers van Naturalis. Deelnemers worden wetenschapswijzer 12 van deelname. Ze zijn dus niet alleen citizen technicians, die etiketten mogen overtikken, ze worden ook zoveel mogelijk betrokken bij voorspellen, analyseren, concluderen, discussiëren etc. Hiervoor worden (digitale) hulpmiddelen ingezet. De onderzoekende en kritische houding wordt gestimuleerd. Deelnemers komen in contact met de betrokken wetenschappers, bij voorkeur live, maar ook in filmpjes, via streaming, chat etc. Projecten bevatten altijd een onderwijscomponent voor een vooraf bepaalde doelgroep of doelgroepen in het basis- en/of voorgezet onderwijs. Additionele activiteiten worden voor deze doelgroep(en) ontwikkeld. T. rex-activiteiten Wanneer in 2015 en 2016 de T. rex naar Nederland komt, om te preparen en onderzoeken, mag niemand 12 Zie Big Five van Educatie, dat ontgaan. De komst van de T. rex biedt een ongeëvenaarde context om de Big Five van Educatie op spectaculaire wijze in te zetten. Verwonderender en echter kan het bijna niet en we hebben de kans om leerlingen en families bij het werkelijke onderzoek te betrekken. Denk aan citizen scienceprojecten, lesmaterialen en informatievoorziening, die een combinatie van fysieke (workshops, practica, live meehelpen, etc.) en digitale middelen (live streaming, serious games, filmpjes, etc.) inzetten. Digitale middelen De bovenstaande activiteiten zullen veel gebruik maken van te ontwikkelen digitale middelen. Hiervoor hebben we deels de expertise zelf in huis, deels zal dit uitbesteed worden. Een nieuwe educatiewebsite wordt het uithangbord van het Nature Learning Center en draait naast de Naturalis corporate- en sciencewebsite. Deze website vervangt alle bestaande educatieve websites van Naturalis (Natuurinformatie.nl, Verrijkingsstof.nl). Deze website vergroot het bereik, door onze doelgroepen te bereiken waar ze zijn: naast in het museum ook in de klas, thuis en in de natuur. De website bedient allereerst leerlingen uit basis- en voortgezet onderwijs en families, en vervolgens de intermediairs zoals leerkrachten, docenten en ouders. Onze primaire doelgroepen leren op de website interactief over de rijkdom van de natuur. We creëren een digitale leeromgeving die aanzet tot verkenning van en onderzoek aan bio- en geodiversiteit. We sporen gebruikers aan om via de site aangeboden inhoud op actieve en gestructureerde manier te verkennen en te verzamelen, om mee te doen aan echt onderzoek van (Naturalis)wetenschappers, of om eigen onderzoek te starten. Er komt plek voor informatievoorziening, lesactiviteiten en voor het stellen van vragen. Hiertoe zullen we innovatieve en relevante digitale leertrajecten en bijbehorende digitale gereedschappen ontwikkelen, gepresenteerd in een visueel aantrekkelijke en overzichtelijke website. Nature Learning Center 19

20 De website krijgt door de jaren de mogelijkheid te groeien: nieuwe lesactiviteiten en meer informatie (tekst, filmpjes, animaties, etc.) Voor citizen science-projecten en tijdelijke projecten worden projectwebsites opgetuigd, waar na afloop ontwikkelde digitale producten opgenomen worden in de reguliere website. Denk hierbij aan tools voor het zelf opzetten van citizen scienceprojecten (data verzamelen, databases doorzoeken, analyseren, etc.), flexibele determinatietools, simulaties, serious games, etc. Filmpjes van wetenschappers Leerkrachten en docenten geven aan dat ze graag materialen gebruiken voor Flipping the Classroom. 13 Hiernaast juichen zij contact met wetenschappers van harte toe. Live is het beste, maar ook korte krachtige filmpjes zullen zeer gewaardeerd en graag gebruikt worden. Wij willen daarom passend bij reeds ingezette initiatieven korte filmpjes van wetenschappers en collectiemedewerkers produceren. Denk hierbij aan filmpjes waar ze iets vertellen over hun onderzoek en aanverwante onderwerpen, filmpjes in het veld, gefilmde sciencetalks, korte filmpjes geknipt uit bestaand materiaal, etc. Dergelijk filmmateriaal moet wel ingebed zijn in de educatieve activiteiten die hierboven zijn beschreven, dus nieuwe programma s of citizen science-projecten. 13 Flipping the Classroom is een organisatievorm van onderwijs waarbij je klassikale kennisoverdracht vervangt door video s en eventuele andere vormen van online instructie. Leerlingen kunnen de kennis hierdoor buiten de schoolmuren en de reguliere lessen tot zich nemen. Er is zo meer klassikale tijd beschikbaar voor het beantwoorden van vragen, individuele aandacht, verdieping en activerende didactiek. 20 Naturalis Biodiversity Center

21 Opleiden Onderbouwing Het Nature Learning Center ziet het als zijn taak om mensen die anderen enthousiast(er) voor de natuur maken actief te ondersteunen. Zij zijn onze secundaire doelgroep (zie Doelgroepen ) en van onmiskenbaar belang. Ontwikkelaars van activiteiten zetten hun expertise en vaardigheden in om een beoogd doel te bereiken; het zijn de intermediairs die de activiteit uitvoeren. De best uitgewerkte workshop valt in duigen, wanneer de educatieve begeleider of leerkracht niet over de juiste kennis, vaardigheden en houding beschikt. De situatie in het Nederlandse basisonderwijs waar het gaat om de vakken die onder wetenschap en technologie vallen behoeft verbetering. Leerkrachten voelen zich onzeker bij de onderwerpen en kunnen ondersteuning en opleiding gebruiken. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en Platform Bèta Techniek, richten zich daarom ook steeds meer op jonge kinderen. Buiten het basisonderwijs zijn onze educatieve uitgangspunten voor veel mensen onbekend terrein. Educatieve begeleiders en wetenschappers hebben behoefte aan handvatten en vragen daar ook om. We ontwikkelen geen activiteiten zonder aandacht te besteden aan instructie en/of training voor de intermediairs. Dat kan verschillende vormen aannemen, van trainingsprogramma s tot online of papieren instructie. Welke vorm hangt af van de doelgroep en mogelijkheden. Zonder andere secundaire doelgroepen te vergeten, richten we ons in eerste instantie op drie intermediairs: Educatieve begeleiders en sciencelinks, en afgeleid educatieve vrijwilligers Basisschoolleerkrachten, via PABO s en andere netwerken Wetenschappers en andere Naturalis-medewerkers Initiatieven Educatieve begeleiders De komende jaren verandert er veel. Er is een nieuwe educatieve visie en vanaf halverwege 2016 biedt Naturalis in twee stappen volledig nieuwe programma s aan. Wil het Nature Learning Center in 2018 erkend expert op het gebied van leren over de rijkdom van de natuur zijn, dan zullen we zelf het goede voorbeeld moeten geven. Het is daarom van groot belang om de educatieve begeleiders, science links en vrijwilligers goed op te leiden. We ontwikkelen een curriculum voor educatieve begeleiders en sciencelinks (en afgeleid vrijwilligers), bestaand uit een reeks didactische en inhoudelijke trainingen, gebaseerd op onze educatieve visie en de nieuwe activiteiten en programma s. Interne en externe trainers verzorgen de opleiding. Opzet en ontwikkeling van het curriculum gebeurt in samenspraak met educatieve begeleiders en externe experts. We willen educatieve begeleiders de mogelijkheid geven om zich door te ontwikkelen op didactisch en inhoudelijk vlak. Een curriculum bestaat uit trainingen die iedere educatieve begeleider moet volgen, waarna verdere specialisatie mogelijk is, bv. op gebied van onderzoekend leren, of peer assessment, resulterend in het zelf trainingen geven. Basisschoolleerkrachten Binnen het basisonderwijs valt het meest te winnen. Ten eerste blijkt uit onderzoek dat kinderen hun stereotype beelden over bètawetenschap en techniek vaak al aan het einde van het basisonderwijs hebben gevormd. Het is dus zaak om jong te be ginnen met positieve voorbeelden en rolmodellen. Ten tweede kan de kennis en kunde van de meeste basisschoolleerkrachten als het over onderwerpen van wetenschap en technologie gaat, beter. Hier valt natuuronderwijs onder. Iedere ondervraagde PABO-docent bevestigt dit. (Aankomende) leerkrachten missen veelal enthousiasme, kennis Nature Learning Center 21

Wetenschap en Technologie, Science, óók voor hoogbegaafde leerlingen op PO en onderbouw VO.

Wetenschap en Technologie, Science, óók voor hoogbegaafde leerlingen op PO en onderbouw VO. VO-PO samenwerking Kandinsky - Talent Wetenschap en Technologie, Science, óók voor hoogbegaafde leerlingen op PO en onderbouw VO. VO-PO samenwerking Kandinsky - Talent Wetenschap en Technologie, Science,

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

DinoLab LIVE Lesbrief websessie

DinoLab LIVE Lesbrief websessie DinoLab LIVE Lesbrief websessie Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 6, 7 en 8 1 DinoLab LIVE lesbrief DinoLab LIVE 1 Introductieles 2 Beschrijving websessie 3 Afsluiting 4 Bijlage:

Nadere informatie

Verwonderen Ontdekken Onderzoeken

Verwonderen Ontdekken Onderzoeken Verwonderen Ontdekken Onderzoeken Op reis naar toekomstvaardige leerlingen! Visiedocument Samenwerkingsschool de Nijewier Tjalleberd Datum: 25 maart 2019 Versie: vastgesteld Inhoudsopgave 1. Inleiding...

Nadere informatie

CREATIEF DENKEN in ONDERWIJS Worskhops, training, begeleiding en materialen.

CREATIEF DENKEN in ONDERWIJS Worskhops, training, begeleiding en materialen. in NDERWIJS Creativiteit en Creatief Denken Creativiteit is een unieke eigenschap van de mens. Kijk om je heen, alles wat verzonnen en gemaakt is, vindt zijn oorsprong in het menselijk brein. Dat geldt

Nadere informatie

Op expeditie naar waarde(n)

Op expeditie naar waarde(n) Op expeditie naar waarde(n) 21e eeuwse educatie Effectief leiderschap Vakmanschap: de leraar doet ertoe! Verbinding met de gemeenschap Waardengedreven onderwijs Op expeditie naar waarde(n) De hele opvoeding

Nadere informatie

Alle kinderen barsten van talent! Wetenschap en techniek haalt dit naar boven en prikkelt hun natuurlijke nieuwsgierigheid

Alle kinderen barsten van talent! Wetenschap en techniek haalt dit naar boven en prikkelt hun natuurlijke nieuwsgierigheid Alle kinderen barsten van talent! Wetenschap en techniek haalt dit naar boven en prikkelt hun natuurlijke nieuwsgierigheid Amsterdam, 11 november 2008 Kinderen willen de wereld ontdekken en zichzelf ontwikkelen

Nadere informatie

Docentenhandleiding Educatieprogramma

Docentenhandleiding Educatieprogramma Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,

Nadere informatie

KIJKWIJZER COMMUNICEREN MET KINDEREN VOOR WETENSCHAPPERS

KIJKWIJZER COMMUNICEREN MET KINDEREN VOOR WETENSCHAPPERS KIJKWIJZER COMMUNICEREN MET KINDEREN VOOR WETENSCHAPPERS INLEIDING De kijkwijzer biedt de mogelijkheid om op gestructureerde wijze te reflecteren op een activiteit met kinderen. Hiermee kun je inzicht

Nadere informatie

educatie in Natura Artis Magistra natuurbewust, onderzoekend, belevend en verwonderend opzet educatieve visie Natura Artis Magistra 23-4-2015

educatie in Natura Artis Magistra natuurbewust, onderzoekend, belevend en verwonderend opzet educatieve visie Natura Artis Magistra 23-4-2015 educatie in Natura Artis Magistra natuurbewust, onderzoekend, belevend en verwonderend Jasper Buikx formeel onderwijs en Artis Academie Artis-bioloog opzet Natura Artis Magistra: een educatieve instelling

Nadere informatie

Onderwijs van de 21ste eeuw:

Onderwijs van de 21ste eeuw: Onderwijs van de 21ste eeuw: didactiek, wetenschap en technologie 2015-2016 ACADEMIE PEDAGOGIEK EN ONDERWIJS saxion.nl/apo Onderwijs van de 21 ste eeuw: didactiek, wetenschap en technologie Professionaliseringsaanbod

Nadere informatie

Professionaliseringsaanbod W&T TOEGELICHT

Professionaliseringsaanbod W&T TOEGELICHT Introductie De vijf verdiepingsmodules bestaan uit minimaal 3 en maximaal 6 bijeenkomsten en hieronder vind u een toelichting bij elke module omtrent de inhoud en bijeenkomsten. Verdiepingsmodule 1: Rekenen

Nadere informatie

Belangrijkste conclusies uit het onderzoek uitgevoerd door Ruigrok/Netpanel in opdracht van het GeldMuseum en het Nibud

Belangrijkste conclusies uit het onderzoek uitgevoerd door Ruigrok/Netpanel in opdracht van het GeldMuseum en het Nibud Aanleiding In het najaar van 2012 zijn het GeldMuseum en het Nibud gesprekken gestart over samenwerking op het gebied van financiële educatie. Beiden hebben in dit veld reeds hun naam gevestigd, waarbij

Nadere informatie

Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010

Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persdossier ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 28 september 2010 Persbericht Wat vind je in de virtuele edukit? Een dynamische website Activiteiten in detail De algemene campagne ikgeeflevenaanmijnplaneet.be

Nadere informatie

Trix als context om overal te leren Op school, thuis en in Naturalis

Trix als context om overal te leren Op school, thuis en in Naturalis Trix als context om overal te leren Op school, thuis en in Naturalis 19 mei 2017 pagina pagina 2 pagina Programma De reis van Trix Educatie Naturalis Educatie T.rex in Town Plaat 2 1 2 1 Wie eet wat?

Nadere informatie

Zeker weten?! Docentenhandleiding. Lesmateriaal 1-2 havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Zeker weten?! Docentenhandleiding. Lesmateriaal 1-2 havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Docentenhandleiding Lesmateriaal 1-2 havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod,

Nadere informatie

Jaarplan schooljaar

Jaarplan schooljaar Jaarplan schooljaar 2013-2014 Arnhem, september 2013 Voor u ligt het jaarplan schooljaar 2013-2014. Dit jaarplan bevat de uitgangspunten en doelen die centraal staan bij de invulling van het betreffende

Nadere informatie

VU PRE UNIVERSITY COLLEGE VOOR DE SCHOLIER DIE VERDER KIJKT

VU PRE UNIVERSITY COLLEGE VOOR DE SCHOLIER DIE VERDER KIJKT VU PRE UNIVERSITY COLLEGE VOOR DE SCHOLIER DIE VERDER KIJKT NAAR VU PRE UNIVERSITY COLLEGE VERDIEPT, VERRIJKT EN VERBINDT De VU wil graag met u werken aan de versterking van de kwaliteit van het voortgezet

Nadere informatie

De Cultuur Loper vier jaar in beweging Samenvatting eindevaluatie

De Cultuur Loper vier jaar in beweging Samenvatting eindevaluatie De Cultuur Loper vier jaar in beweging Samenvatting eindevaluatie 2013-2016 In Noord-Brabant hebben de afgelopen vier jaar 185 in 27 gemeenten gewerkt met De Cultuur Loper. Wat heeft dit opgeleverd? In

Nadere informatie

CKV Festival 2012. CKV festival 2012

CKV Festival 2012. CKV festival 2012 C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van

Nadere informatie

Welkom in mijn Museum

Welkom in mijn Museum Docentenhandleiding Educatieprogramma Welkom in mijn Museum Primair Onderwijs groep 3 en 4 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3,4 Programma:

Nadere informatie

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het

Nadere informatie

1. Programmaonderdeel: Dierenwelzijn in het Voortgezet Onderwijs

1. Programmaonderdeel: Dierenwelzijn in het Voortgezet Onderwijs Uitvoeringsplan 1. Programmaonderdeel: Dierenwelzijn in het Voortgezet Onderwijs Programma: Welzijn van dieren 2. Samenvatting programmaonderdeel: Dierenwelzijn krijgt vanuit de maatschappij steeds meer

Nadere informatie

Curriculum in beweging

Curriculum in beweging Curriculum in beweging SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Strategische Agenda SLO 2017-2020 Curriculum in beweging De afgelopen twee jaar is een breed, landelijk debat gevoerd over een

Nadere informatie

Doorkijkjes W&T in de Pabo

Doorkijkjes W&T in de Pabo Doorkijkjes W&T in de Pabo Pabo Hogeschool Rotterdam mei 2015 Algemeen De pabo van de Hogeschool van Rotterdam kent een voltijd, deeltijd en een academische variant en verzorgt daarmee onderwijs voor circa

Nadere informatie

Inventarisatie educatie in Nederlandse musea

Inventarisatie educatie in Nederlandse musea Inventarisatie educatie in Nederlandse musea Afstudeerproject HAS Den Bosch, onderdeel van KIGO-project Educatie en Dierenwelzijn Studenten HAS Den Bosch: Claudia Liedecke Anneloek van Lieshout Opdrachtgever:

Nadere informatie

De kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht

De kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht Claudia de Graauw Bo Broers Januari 2015 1 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen!

Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen! Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen! Ondersteuning vanuit het Expertisecentrum Wetenschap & Technologie Zuid-Holland Zuid-Holland in onderzoeken, ontwerpen en ondernemen! In 2020 moeten

Nadere informatie

Samen Inspireren Ontdekken. Informatiegids. IKC de Plattenburg.

Samen Inspireren Ontdekken. Informatiegids. IKC de Plattenburg. Samen Inspireren Ontdekken Ontwikkelen Informatiegids IKC de Plattenburg www.deplattenburg.nl Kiezen Het kiezen van een basisschool voor uw kind: een belangrijke stap. Bij de Plattenburg gaat er voor uw

Nadere informatie

Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten

Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten Leerdoelen, leerlijnen en leeractiviteiten Wanneer je werkt vanuit leerlijnen, is de methode slechts een van de bronnen waarmee leerlingen zich de leerstof eigen maken. Ilse Gmelig 8 februari 2018 Leerdoelen

Nadere informatie

Informatievaardighedenplan als onderdeelvan het Leesplan

Informatievaardighedenplan als onderdeelvan het Leesplan Informatievaardighedenplan als onderdeelvan het Leesplan Binnen de landelijke aanpak van de Bibliotheek Leerlingen met goede informatievaardigheden maken betere werkstukken en houden interessantere spreekbeurten.

Nadere informatie

Onderwijskundige Visie

Onderwijskundige Visie Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,

Nadere informatie

Avans visie Onderwijs & ICT

Avans visie Onderwijs & ICT Avans visie Onderwijs & ICT Samen het maximale uit jezelf halen met ICT Algemeen De visie op Onderwijs en ICT is afgeleid van de Avans Onderwijsvisie en opgesteld vanuit de overtuiging dat we onze ambitie

Nadere informatie

Natural Europe - Natuurlijk Europa

Natural Europe - Natuurlijk Europa Natural Europe - Natuurlijk Europa General Information Summary Natuurlijk Europa zet een aantal softwaretools in die het mogelijk maken voor leerkrachten om innovatieve online trajecten te ontwerpen via

Nadere informatie

Wilderniservaring in ruige natuur dichtbij huis

Wilderniservaring in ruige natuur dichtbij huis Wilderniservaring in ruige natuur dichtbij huis Scharrelen, genieten, ontdekken, verwonderen, betrokkenheid JEUGDPROJECTEN Nu scharrelen, genieten en verwonderen, straks meer betrokkenheid voor natuur

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

REMIND. Bij u op SCHOOL?

REMIND. Bij u op SCHOOL? REMIND Bij u op SCHOOL? Inhoudsopgave Slim jezelf zijn voor professionals 3 Slim jezelf zijn 3 Programma over persoonlijke ontwikkeling 3 Kostenoverzicht 4 Over Remind 5 Wij willen 5 Trainersopleiding

Nadere informatie

Cultuuronderwijs in school

Cultuuronderwijs in school Cultuuronderwijs in school Handreiking voor het schrijven van een beleidsplan cultuuronderwijs Het Motto Een motto of beweegreden is een korte tekst die de bedoeling van iets weergeeft. In dit geval een

Nadere informatie

Xcellent. in performance ontwikkeling van mens en organisatie

Xcellent. in performance ontwikkeling van mens en organisatie Xcellent in performance ontwikkeling van mens en organisatie Xpertise Xpert Xact Xcellent + Xpertise Een geslaagd opleidingstraject begint met kennis. Onze kennis, maar ook die van u. P3transfer heeft

Nadere informatie

Educatief pakket duurzame energie Didactische onderbouwing

Educatief pakket duurzame energie Didactische onderbouwing Educatief pakket duurzame energie Didactische onderbouwing Inhoud Welkom Doelen Profielschetsen Materialen Bijlagen Met het Solly Systeem worden kinderen al op jonge leeftijd geïntroduceerd in de wereld

Nadere informatie

Platformtaak volgens gemeente

Platformtaak volgens gemeente Oplegvel 1. Onderwerp Cofinanciering Regionale proeftuin Cultuur om de hoek 2. Rol van het samenwerkingsorgaan Holland Rijnland Platformtaak volgens gemeente 3. Regionaal belang De jeugd in de regio Holland

Nadere informatie

Samenwerking. Betrokkenheid

Samenwerking. Betrokkenheid De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

Ontdek je wereld. Koersplan THUIS IN DE WERELD. Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle

Ontdek je wereld. Koersplan THUIS IN DE WERELD. Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle Ontdek je wereld Koersplan 2019-2023 THUIS IN DE WERELD Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle 013-530 25 48 info@edu-ley.nl www.edu-ley.nl Betekenis geven aan ambities Missie: Waar staan onze scholen voor? Edu-Ley

Nadere informatie

PROJECT PLAN. Contact across Cultures - DigiHouse. Introductie

PROJECT PLAN. Contact across Cultures - DigiHouse. Introductie PROJECT PLAN Contact across Cultures - DigiHouse Introductie Vanuit de stichting Contact across Cultures willen wij graag het project DigiHouse opzetten. Dit project is ontstaan vanuit onze deelname aan

Nadere informatie

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?

Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:

Nadere informatie

Het huis van JBC. Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw

Het huis van JBC. Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw Het huis van JBC Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw Van schoolvisie naar gezamenlijke beleving van het nieuwe gebouw Met leerlingen, school, ouders en architect aan

Nadere informatie

1 - Achtergrond, uitgangspunten en aanpak van Bramediawijs

1 - Achtergrond, uitgangspunten en aanpak van Bramediawijs Achtergrond, uitgangspunten en aanpak van Bramediawijs Inhoudsopgave: Het belang van volgens kabinet Balkenende IV Het belang van volgens kabinet Balkenende IV 1 Bramediawijs als onderdeel van het lokaal

Nadere informatie

Voorbij de kunst. Anders kijken naar kunst met jongeren. Yotka Kroeze & Jobbe Holtes

Voorbij de kunst. Anders kijken naar kunst met jongeren. Yotka Kroeze & Jobbe Holtes Voorbij de kunst Anders kijken naar kunst met jongeren Yotka Kroeze & Jobbe Holtes Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7

Nadere informatie

Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding

Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Internet is niet meer weg te denken uit het huidige onderwijs en biedt bovendien een bijna onuitputtelijke bron aan informatie en hulpmiddelen. Dit document

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Handout PrOfijt. - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Mike Nikkels / Olav van Doorn

Handout PrOfijt. - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Mike Nikkels / Olav van Doorn Handout PrOfijt - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Auteur(s): Mike Nikkels / Olav van Doorn 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 2 2 Inleiding... 3 3 Algemeen... 3 4 Visie op PrOfijt... 4 5 Techniek...

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

vaardigheden - 21st century skills

vaardigheden - 21st century skills vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met

Nadere informatie

Datum 14 juli 2016 Kamervragen Straus, Aukje de Vries en Moors (VVD) over vmboleerlingen die aangeven onvoldoende kennis van geldzaken te hebben

Datum 14 juli 2016 Kamervragen Straus, Aukje de Vries en Moors (VVD) over vmboleerlingen die aangeven onvoldoende kennis van geldzaken te hebben >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den

Nadere informatie

Recensie: Wat wij moeten weten over jongeren en hun digitale wereld

Recensie: Wat wij moeten weten over jongeren en hun digitale wereld reageren bijlagen attenderen printversie Recensie: Wat wij moeten weten over jongeren en hun digitale wereld Datum 01/02/2007 Auteur publicatie Guus Wijngaards, Jos Fransen, Pieter Swager (INHOLLAND) Titel

Nadere informatie

EEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS

EEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS EEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS Een school met talentuitdagend onderwijs Een basisschool kiezen is moeilijk. Er is zoveel om op te letten. Is de school wat zij lijkt? Van buiten kan een schoolgebouw

Nadere informatie

Actief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl

Actief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl 2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel

Nadere informatie

Kunstgebouw Beleidsplan 2013-2016

Kunstgebouw Beleidsplan 2013-2016 Kunstgebouw Beleidsplan 2013-2016 Kunstgebouw Broekmolenweg 16 2289 BE Rijswijk www.kunstgebouw.nl B e l e i d s p l a n 2 0 1 3-2 0 1 6 Z I C H T B A AR M AK E N W AT E R I S, S T I M U L E R E N W AT

Nadere informatie

Werken aan kwaliteit oog voor onderwijs in de 21e eeuw

Werken aan kwaliteit oog voor onderwijs in de 21e eeuw inspireren motiveren realiseren Werken aan kwaliteit oog voor onderwijs in de 21e eeuw primair onderwijs Klassewijzer BV Lageweg 14c 9698 BN Wedde T 0597-464483 www.klassewijzer.nl info@klassewijzer.nl

Nadere informatie

Werkdocument Montessori voor een nieuwe tijd

Werkdocument Montessori voor een nieuwe tijd Werkdocument Montessori voor een nieuwe tijd 1 oktober 2013 (revisie) Versie 2.3 1e Amstelveense Montessorischool Michelina Hoogeveen, Irene Simonis, Frank Versloot Inhoudsopgave Inleiding, doelen en uitgangspunten

Nadere informatie

Terugblik masterclasses HAN Pabo

Terugblik masterclasses HAN Pabo Terugblik masterclasses HAN Pabo Het afgelopen jaar 2017 hebben studenten van de HAN Pabo de mogelijkheid gehad zich via masterclasses te verdiepen in W&T. Alle hieronder beschreven masterclasses zijn

Nadere informatie

WORKSHOP LEERLIJNEN. Dag van de Cultuureducatie: workshop leerlijnen

WORKSHOP LEERLIJNEN. Dag van de Cultuureducatie: workshop leerlijnen WORKSHOP LEERLIJNEN Welkom en inleiding Wat is een leerlijn? Voorbeelden en achtergronden van leerlijnen cultuuronderwijs Leerlijnen in Flevoland: KIDD en De Culturele Haven Hoe bouw je een leerlijn? WORKSHOP

Nadere informatie

Cultuureducatie, geen vak apart

Cultuureducatie, geen vak apart Cultuureducatie, geen vak apart Uitvoeringsplan Theo Thijssen Inleiding Op Educatief Centrum Theo Thijssen wordt gewerkt aan een ononderbroken ontwikkeling van kinderen van 0-13 jaar. Het ondernemend leren

Nadere informatie

Wiskunde op maat! 29/11/17

Wiskunde op maat! 29/11/17 Wiskunde op maat! 29/11/17 Presentatie Achtergrond nieuwe editie Concept boek online Arrangement Achtergrond 12 e editie Gebruikerswensen Oefenstof Theorie/voorbeelden Differentiatie Digitaal Gepersonaliseerd

Nadere informatie

september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter

september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier 2 Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven bij leraren en docenten,

Nadere informatie

De Kindertelefoon. Facts & Figures

De Kindertelefoon. Facts & Figures Facts & Figures HOEVEEL HOEVEEL Facts & Figures De komende jaren verandert er veel in de wereld van de jeugdzorg in Nederland. Aan de vooravond van de transitie van de jeugdzorg van het landelijke niveau

Nadere informatie

april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter

april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven er ontzettend veel ideeën

Nadere informatie

Giovanni Stijnen NEMO Uitgeverij. Yuri Matteman De Praktijk. ibook Kanker. Science Night NEMO

Giovanni Stijnen NEMO Uitgeverij. Yuri Matteman De Praktijk. ibook Kanker. Science Night NEMO Giovanni Stijnen NEMO Uitgeverij Yuri Matteman De Praktijk ibook Kanker Science Night NEMO Korte inleiding ibooks Wat is een ibook? Waarom maakt NEMO Uitgeverij een ibook? ibook Kanker: opzet & ervaringen

Nadere informatie

lleiv boekje Luisterend leiden en inspirerend volgen

lleiv boekje Luisterend leiden en inspirerend volgen lleiv boekje Luisterend leiden en inspirerend volgen Strategisch beleidsplan PCBO Amersfoort 2015-2019 Beste mensen, Met evenveel trots en enthousiasme als waarmee we ons nieuwe Strategisch Beleidsplan

Nadere informatie

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Samenwerken Omgevingsgericht/samenwerken Reflectie en zelfontwikkeling competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Competentieprofiel stichting Het Driespan, (V)SO

Nadere informatie

Cultuureducatie in het basisonderwijs

Cultuureducatie in het basisonderwijs Cultuureducatie in het basisonderwijs Gemeente Westland Nulmeting Inleiding Teneinde aan het einde van het programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK) vast te kunnen stellen wat de bereikte resultaten

Nadere informatie

Aan de slag met een leerlijn Erfgoededucatie. 13 Juni 2013 World Trade Center Rotterdom

Aan de slag met een leerlijn Erfgoededucatie. 13 Juni 2013 World Trade Center Rotterdom Aan de slag met een leerlijn Erfgoededucatie 13 Juni 2013 World Trade Center Rotterdom Op zoek naar mogelijkheden en kansen voor een leerlijn erfgoededucatie in het Rotterdamse basisonderwijs Opzet presentatie

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Hoofdlijn advies. Wat vind jij? Laat het ons weten op: Persoonlijke ontwikkeling. Basiskennis en -vaardigheden. Vakoverstijgend leren

Hoofdlijn advies. Wat vind jij? Laat het ons weten op: Persoonlijke ontwikkeling. Basiskennis en -vaardigheden. Vakoverstijgend leren Hoofdlijn advies Taalvaardig Rekenvaardig Digitaal vaardig Sociaal vaardig Persoonlijke ontwikkeling Basisvaardigheden Basiskennis en -vaardigheden Natuur & technologie Mens & maatschappij Taal & cultuur

Nadere informatie

: Mw F. Langerak- Oostrom

: Mw F. Langerak- Oostrom RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering : 1 december 2015 Zaaknummer :203787 Datum Raadsvergadering : 14 december 2015 Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : Mw F. Langerak-

Nadere informatie

Profiel. Strategisch HR adviseur. 8 december 2015. Opdrachtgever Stichting Openbaar Onderwijs Noord

Profiel. Strategisch HR adviseur. 8 december 2015. Opdrachtgever Stichting Openbaar Onderwijs Noord Profiel Strategisch HR adviseur 8 december 2015 Opdrachtgever Stichting Openbaar Onderwijs Noord Voor meer informatie over de functie Erik Frieling, adviseur Leeuwendaal Telefoon (070) 414 27 00 evt. mobielnummer

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

training: Engels in het basisonderwijs

training: Engels in het basisonderwijs training: Engels in het basisonderwijs >Inhoud > Inhoud 2 > Over deze training 3 > Kerndoelen Engels 6 > Taalverwerving 11 > Lesactiviteiten Engels 14 > Theoriebron 1: kerndoelen 25 > Theoriebron 2: taalverwerving

Nadere informatie

De Onderwijsraad heeft in deze zes kerndoelen geformuleerd waar het primair onderwijs aan moet voldoen inzake Actief Burgerschap:

De Onderwijsraad heeft in deze zes kerndoelen geformuleerd waar het primair onderwijs aan moet voldoen inzake Actief Burgerschap: Actief Burgerschap Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Actief Burgerschap: een nadere kennismaking 3 3. Actief Burgerschap: een doel en een middel 4 4. Actief Burgerschap: Hoe leren we dit aan? 5 5. Actief

Nadere informatie

MISSIE - VISIE - MOTTO

MISSIE - VISIE - MOTTO MISSIE - VISIE - MOTTO Mei 2015 Versie 4.0 Inhoudsopgave INLEIDING 3 WAAR KOMT DIT VANDAAN? 3 MISSIE: WAAR STAAN WE VOOR? 4 VISIE: WAT DOEN WE EN WAAROM? 4 MOTTO, KORT EN KRACHTIG 5 2 INLEIDING Elke organisatie,

Nadere informatie

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en

Nadere informatie

ICT in Digi-Taal Presentatie titel

ICT in Digi-Taal Presentatie titel ICT in Digi-Taal Presentatie titel de rol van human centered ICT Ingrid Mulder Lector Human Centered ICT Hogeschool Rotterdam Rotterdam, 00 januari 2007 Engels en Digi-Taal in het basisonderwijs Rotterdam,

Nadere informatie

Lesprogramma s voor pedagogische inzet van vechtsport in het onderwijs

Lesprogramma s voor pedagogische inzet van vechtsport in het onderwijs Respons Lesprogramma s voor pedagogische inzet van vechtsport in het onderwijs Respons; flexible and positive Respons Respons omvat een pakket van diensten en producten om onderwijs en vechtsport met elkaar

Nadere informatie

Met meer dan dertig basisscholen in den Bosch e.o.

Met meer dan dertig basisscholen in den Bosch e.o. Talentontwikkeling voor en door jongeren www.oho-t.nl Onderwijs helpt Onderwijs bij talentontwikkeling (OhO-t) bestaat alleen in een krachtig, regionaal onderwijsnetwerk, liefst met betrokkenheid van bedrijfsleven

Nadere informatie

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 1. Persoonlijke gegevens Naam school:.. Provincie school: o Antwerpen o Limburg o Oost- Vlaanderen o Vlaams- Brabant o West- Vlaanderen Wat is je functie?

Nadere informatie

Wetenschapsknooppunt Wageningen University (WKWU)

Wetenschapsknooppunt Wageningen University (WKWU) Wetenschapsknooppunt Wageningen University (WKWU) Margriet van Vianen, projectleider 28 september 2016 Ruimte voor partnerlogo s (plaats een wit vlak achter de logo s om deze tekst en het kader te verbergen)

Nadere informatie

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Lesbrief online gastles Een bek vol tanden Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Inhoud lesbrief 1. Introductieles 2. Beschrijving uitzending Online gastles 3. Afsluiting

Nadere informatie

NEMO - science center

NEMO - science center NEMO - science center Afstudeerproject HAS Den Bosch, onderdeel van KIGO-project Educatie en Dierenwelzijn Opdrachtgever: Begeleidende docenten: Projectteam: Reineke Hameleers namens Dierenbescherming

Nadere informatie

TUNE TECHNIEK WETEN WAT WERKT. Over de testcase De Uitvinders en het Verborgen Oog

TUNE TECHNIEK WETEN WAT WERKT. Over de testcase De Uitvinders en het Verborgen Oog WETEN WAT WERKT GO! TUNE TECHNIEK WETEN WAT WERKT Over de testcase De Uitvinders en het Verborgen Oog Tune Techniek wil dat de nieuwsgierigheid die van nature bij kinderen aanwezig is, gestimuleerd en

Nadere informatie

Let s Play. Zintuigen. Magazine. Laat je passie zien! De wereld in 3D. Om te prikkelen. Nieuwe. Inge Wouters:

Let s Play. Zintuigen. Magazine. Laat je passie zien! De wereld in 3D. Om te prikkelen. Nieuwe. Inge Wouters: Let s Play Mei 2018 0,00 Magazine Inge Wouters: Laat je passie zien! De wereld in 3D www.letsplayskopos.nl Zintuigen Om te prikkelen Samenwerking Op alle niveaus Nieuwe ontwikkelingen Zintuigen Om te prikkelen

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Nadere informatie

Kan ik hier stage lopen??

Kan ik hier stage lopen?? Kan ik hier stage lopen?? Mogelijkheden voor maatschappelijke stage in de parochie. Uitgave van: Pastorale Dienstverlening bisdom Rotterdam Informatieve websites www.samenlevenkunjeleren.nl/scholen/praktijkvoorbeelden

Nadere informatie

Colofon Juni 2015. Eindredactie: Dorine van Walstijn, projectleider. EDventure Bezuidenhoutseweg 161 2594 AG Den Haag

Colofon Juni 2015. Eindredactie: Dorine van Walstijn, projectleider. EDventure Bezuidenhoutseweg 161 2594 AG Den Haag Landelijk debat Ons Onderwijs 2032 28 mei 2015 Colofon Juni 2015 Eindredactie: Dorine van Walstijn, projectleider EDventure Bezuidenhoutseweg 161 2594 AG Den Haag 070 315 41 00 info@edventure.nu www.edventure.nu

Nadere informatie

Open & Online. De (mogelijke) rollen van bibliotheken. Onderwijs

Open & Online. De (mogelijke) rollen van bibliotheken. Onderwijs Open & Online De (mogelijke) rollen van bibliotheken Onderwijs Enthousiasme om mee te werken aan het onderzoek De opkomst hier vandaag Vragen en nieuwsgierigheid Leidraad met vragen opgesteld Telefonische

Nadere informatie

KINDEREN LATEN LEREN Strategisch beleidsplan 2015-2018. SKO Flevoland en Veluwe. Ontwerpers van onderwijs voor de 21ste eeuw

KINDEREN LATEN LEREN Strategisch beleidsplan 2015-2018. SKO Flevoland en Veluwe. Ontwerpers van onderwijs voor de 21ste eeuw SKO Flevoland en Veluwe Ontwerpers van onderwijs voor de 21ste eeuw KINDEREN LATEN LEREN Strategisch beleidsplan 2015-2018 Strategisch beleidsplan SKO Flevoland en Veluwe 1 KINDEREN LATEN LEREN Onze droomschool

Nadere informatie

Woerdens Techniek Talent

Woerdens Techniek Talent Woerdens Techniek Talent Werkgroep Promotie en werving Concept Activiteitenplan 2013/2014 versie 3.0, Woerden, 23-08- 2013 Aanleiding Het Woerdens Techniek Talent is een initiatief van onderwijsinstellingen,

Nadere informatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie

ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie Technologische innovatie biedt het onderwijs talloze mogelijkheden. Maar als we die mogelijkheden echt willen

Nadere informatie

klantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...

klantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ... P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON

Nadere informatie

Strategie in Beweging. Koersnotitie. versie 4

Strategie in Beweging. Koersnotitie. versie 4 Strategie in Beweging Koersnotitie versie 4 Onze Opdracht Het Waartoe zijn wij hier in Alphen aan den Rijn en omgeving? Voor welk vraagstuk zijn wij het antwoord? 1. Wij zijn een stichting voor primair

Nadere informatie