Serie uitgaven door bemiddeling der Commissie voor de Volkslectuur No SERA T OEPA DARJA. KARA OA IPOE M. SOEKARMAN ALIA MA GOE POESTAKA.

Transcriptie

1 26

2

3 Serie uitgaven door bemiddeling der Commissie voor de Volkslectuur No I SERA T OEPA DARJA. KARA OA IPOE M. SOEKARMAN ALIA I MA GOE POESTAKA. to WELTEVREDEN. Sera! Oepa Darja. KA-ETJAP WONTE ING PA GETJAPAN RUYGROK & Co.- BETAWI :-: 1913 ~ PNRI 6p

4 " PNR 6(>

5 BEBOEKA. Serat pamboekaning nalar poenika anjariosaken lelam- I pahan saha remb"agipoen Djegoel, Poendjoel, Kampret toewin Sagoeg, tetoeladan tjarios soepados sageda ambirat gateng watak ingkang djirihan toewin ingkang kirang prajogi. Ing sadereng saha sasampoenipoen para maos angoeningani ing bab gantjaripoen tjarios poenika, saking atoer panoewoen koela: moegi para maos karsaha aparing samodra pangaksama, awit ing saloegoenipoen koela poenika taksih tjoto sanget ingatasipoen ejateng temboeng-temboeng, mekaten malih Qateng pangiketing oekara; njamoet-njamoet san get sagedipoen memper bilih katimbang kalian seratserat karanganipoen para saged ingkang samppen kaloka, kados ta: para poedjangga toewin para sardjana sanessanesipoen. Wondene wontenipoen koela atjoemantaka reka-reka angarang waoe, boten pisan-pisan amelik dipoen-wastanana saged, saking pandjangkahing manah koela, namoena oepado sageda amewahi bab kawontenanipoen serat- erat Djawi, loewoeng kangge waosanipoen para lare Qoesoen. Saking kaderenging manah koela, koela sampoen boten bage pisan-pisan mengeng. jen ta kagoedjenga ingakatah, amargi saking awoning oekara sarta galap-gang aeting etrap-etrapanipoen temboeng toewin sapano gailanipoen. Ing woesana para maos moegi sampoen kirang ing pamengkoe. We/tevreden, Augu tus 1912 katanc;lan po n S. MANGOENPOESTAKA. ~ PNRI 6 p

6 ,,SERA TOE PAD ARJA.. \ Karanganipoen ( M. SOEKARMA (MA OOE POESTAKA). Ing ctesa KeQoeng-kawoek ana sawidjining djoeroe-martani kang andoeweni anak lanang loro, pembarepe aran si DjeQoel (D), penggoeloene aran si Poendjoel (P). Si DjeQoel maoe kangengerake marang sawidjining priaji kang amengkoni ing desa kono, moelane moenggoeh ing pinter Ian djadjahe kawroehe angoengkoeli aqine; dene si Poendjoel amarga selawasc moeng manggon ing desa bae, sarta kekoempoelane moeng bangsaning wong tani, moela loe\ 'ih boqo ora lanqep panggraitane kaja dene kakancrane, kepinterane kedjaba matjoe!, anggaroe, maloekoe ora ana maneh; menakono oega banget enggone goegonto hon, ia ikoe wedi (angandel) marang gendroewo, setan, te!ekan weqon Ian sapanoenggalane. o pama ana sawidjining oewong toea ing desa kono kang anjaritakake, jen kali kae ana setane goenqoel, oetawa kajoe geqe ikoe ana gendroewone, gawene anggoqa ing wong kang paqa loemakoe ing sangisore, Ian sapanoenggalane ikoe ban et ing pangandele, nganti andadekake mengkoro ing gi!oke, sarta rina wengi tansah di-eling-eling bae, marga samar bok menawa kagoqa oetawa kagawa (digonqol) ing gendroewo Ian setan kang woes ditjaritakake maoe. Mengkono maneh menawa ana salah sawidjining tangcra teparone kang mentas kesripahan, jen ing wajah bengi si P endjoel maoe dipoerih metoe saka lawanging omah bae ora wani, senadyan didjorog-djorogna sarta di-opahana sarea!, ora pisan-pisan gel em, amarga andoeweni pikiran koeatir bok menawa digoqa (diwedeni) ing won~ l<ang mati maoe. KllOedjoe sawidjining dina si DjeQoel tilik moelih, bandjoer dikan9ani ing aqine, temboenge:

7 -5- P. "Kang, kang, soemoer koewi rak ana memedine." D "Memedi apa, apa kowe woes weroeh?" P.. "Emboeh ta, dadi saben bengi tansah njoeara katjo- pakan bae, ki." D. "Eh, goroh, ikoe rak ko4ok oetawa iwak kang lagi molah; memedi ikoe loegoene rak ora ana." P. "Ko4ok keprije ta, kang, dadi jen awan daksetitekake ora ana barang-barange, ki." D. "Kan4amoe kok aneh, loemrah bae ko<;toke mesti wedi marang kowe, moelane bandjoer anqelik (ora katon)." P. "Biah, kowe ki kok angrengkel, wong kene sing ngroengokake saben dina, kok dipaido." D. "Dipaido maneh, wong kan4amoe ora rnemper karo nalare, moeng angger moeni bae." P. "E, la, kowe meksa maido temenan, kang, ajo, mengko bengi paqa disetitekake, jen kowe maido." D. "Ajo, totohane apa; jen doedoe gend/oewo daktern piling en<;lasmoe, ja." P. "Ia." D. "la, jen mengkono, seksenana, ja, Pret I)." K. "la, daksekseni, adja koeatir, anggere akoe me gko jen wis, meloe nempil." D. "la, mengko meloea andjotos." Poendjoel bandjoer angadjak njatakake menjang soe moer, lemboenge~ P. "Ajo, sa-iki pa<;la dinjatakake <;Iisik, mengko arak ora ana koqoke." o + K. "Ajo." Botjah teteloe bandjoer paqa loemakoe menjang soe- moer anjatakake; sate kane ing soemoer, si Poendjoel tjelatoe : P. "Hara, rak ora ana barang-barang, ta." D. "Akoe maoe rak oewis kanqa menjang kowe, ta, ko4ok Ian iwak ikoe jen awan mesti ora wani ngaton, amarga wedi marang kowe (manoesa), nalare koeatir jen kopilara, amarga kang akeh-akeh botjah ikoe <;Iernen banget I) PnH = Kampret (K) namanipoen lare

8 -6- _ ambalang sarta amantjingi ko<;tok kang' tanpa perloe. Senjatane moela kang kaj:i mengkono maoe, saka panimbangkoe ora prajoga ban get, awit amesakake, m~stine ko<;1ok.~ang dipantjing sarta dibalang ikoe, pangrasane ora' beda kaja jen kowe kena poetjoeking keris oetawa ketiban Iirambil saka ing oewit. Apa ia ora mengkono?" Mara titenana, mengko bengi. pa<;ta dinjatakake, ko<;toke arak pating krampoel angambang, ana kang taroeng (gegocjon) ana kang loemban, pa<;ta amboeroe senenging atine <;1ewe-<;1ewe, djalaran ing wajah ikoe woes ora njangga soemelang, jen bakal katiban pitenahing manoesa kang senjata andadekake laraning awake; pratingkahe kang kaja mengkono ikoe, bandjoer anganakake soeara pating tjarcblocng kang ko-:uani memedi maoe." P. "Eh, goroh, ora ngandel akoe, dadi embah kae wis no'cndika menjang akoe, jen soemoer kene iki ana sing toenggoe ~dji, ki." D.,,0, 0 0, koewi rak saka geblegmoe bae, anggoegoe marang edjar djelomprongan." P. "Digo O'oe maneh, wong kan<;tane wong toea, jen ora di~o gae, mengko nemae salah." D.,,0 elentja hanget panemoe ikoe; apa jen wis kanc;lane wong toea ikoe mes!i kena di-oegemi Ian mesti bener'? Jen moenggoeh ing akoe ora, amarga senadyan wong toeaha pisan wis mes!i andoeweni sisip." ----.P. -"Ab.- -jen -m-a -pant.j.en-b@fl r,---wcmg -teea-mangsagelema nganc;lani; karo dene maneh enggone wong toea wani anganc;lakake marang botjah maoe, arak wis pinikir bener Ian prajogane." D. "t, mengko, ta, mengko, dakkanc;lani, adja bandjoer kliroe panampamoe mengkono; anane simbah angan<;tani marang kowe mengkono maoe, arak amoeng di-enggo meden-medeni marang kowe bae, soepaja panggarapmoe marang sael110er ikoe adja kongsi sagelem-gelemmoe, kaja ta: boktjemploengi watoe, bata, bokpantjingi nganggo tjatjing Ian sapepac;lane; amarga lekas kang mengkono n1<1, bandjoer andadekake regeding banjoe soemoer, wekasan koerang prajoga jen ka-ombea ingwong-wongsarta ~ PNRI 6p

9 -7- kowe sekabene; amarga saka regeding banjoene soemoer maoe, bisa oega bandjoer andadekake lelara weteng, goec;tig I.an sapanoenggalane." P. "Ah, kok isih maido, akoe, kanc;tamoe maae." D. "ja wis, ta, tjekaking remboeg mengko b~ngi bae pac;ta dinjatakake maneh, sa-iki adja kakehan remboeg, ajo, pac;ta moelih bae." P. "Ajo." Ing wajah bengine tengah wengi, botjah teteloe maoe isih pac;ta melek, perloe angroengokake soeara kang pating tjarebloeng ana ing soemoer kaja adat sabene; bareng ana soeara karoengoe, Poendjoel bandjoer enggal tjeloeloek: P. "Kae, 10, roengokna, ta, kang, jen kowe ora ngandel, ati-ati, sida digonc;tal poekangmoe temenan, kowe mengko!" D. "Eh, dadi akoe iki kopac;takake kowe bae, jen kowe koewi memper andoewenana wedi, ajo, ta, pa<;ta dinjatakake." P. "Ajo, anggere kowe sing ana ngarep, l)ampret sing ana boerikoe, akoe sing ana tengah." K. + D. "la, ajo; ia ajo." Botjah teteloene bandjoer pa<;ta mangkat; ketrangane satekaning soemoer, kang anjoeara maoe njata jen ko<;tok kang pac;ta leloemban Ian iwak kang pa<;ta ngambang sakantjane, pating pantjoelat; si Dje<;toel tjelatoe: D. "Koewi, 10, waspadakna, apa kang katon ing kowe?" P.,,0,0,ia, kang, bener kan<;tamoe, akoe wis trima kala h." D. "La, sa-iki-wis teiela -Ht-g kalah~, a~ laft-si Kampret, wis mesti bakal anagih apa kang dadi djan~djimoe." P. "Ah, emoh, wong lagi sepisan, kok, sa-iki akoe andjaloek kanjatan maneh, sepisan engkas." D. "Kanjatan apa, sing wis kelakon maoe, arak wis tetela terang, ta?" P. "Tetelaha kae, wong lagi sepisan, akoe amesti doeroeng pati ngandel, jen njatane memedi ikoe ora ana temenan, amarga toemrap oewong pa<;ta prekaran bae, doeroeng di-anggep ing c;te<;toewoeran, jen doeroeng ana seksine satitik-titike teloe; (semono maoe, akoe kroengoe kar.~~li1e pak loerah menjang pak tjarik c;tek bijen kae, ora kok akoe PNRI

10 -8- wis weroeh Qewe). Mara, tjoba, ajo paqa' menjang kramatan kene, ing kono Qek maoe bengi ana swara karoengoe agaloer-galoer sa-emper swaraning asoe, ajo, ikoe.pa(,1a dinjatakrke, mengko jen pantjen ana kanjatahane kaja' kang oewis kelakon maoe, akoe bakal anoeroet apa kang dad i karepmoe." D. "la, ajo, ananging jen mengko kowe lidok (goroh) maneh, ati-atia, adja takon dosamoe; ajo, Pret meloea." K. "Ajo, si Poendjoel koewi kon ana ngarep bae, kar bene noedoehake dalane." P. "AIl, emoh, akoe aneng tengah bae, kowe bae Qisika, mengko daktoedoehake dalane." K. "Apa kowe ikoe wedi, teka dikon Qisik bae ora gelem?" P. "Ngisin-isini, dadi botjah lanang ikoe wedi, kaja kowe, doewelli watak weden." K. "Ajah, tan<;jane dikon loemakoe <;Jisik bae ora gelem." P. "La \\.ong sikilkoe lagi lara boeboelen, kok, mengko jen ketjotjog eri, arak beka." D. "Wi ta, wis, adja kakehan remboeg, mengko akoe tak-ana Ilgarep, teloengane akoe kang toea, mati-matia ora dadi apa sing wis wareg pe<;ies asin." Woe ana botjah teteloe maoe bandjoer paqa loemakoe sinambi abebanjolan, satekane ing enggon kang sinedya, 50eara kang memper soearaning asoe maoe isih keroengoe gerellg- ereng bae; Poendjoel bandjoer tjelatoe: P. "Kang, akoe wedi, djaloek gan<;jeng bae." D. "Biah, botjah semono geqene, ana swaraning asoe bae wedi, ora i<;jep temen isin, jen mangan bae saboqag entek toer ora tawa-tawa." P. "Ah kowe ikoe, teka kang ora-ora kokanqakakf." D.,,0, Allah, njatane ia bae, teka moekir barang." P. "Ia jen a50e, nek doedoe swaraning asoe, pije?" D. "La apa, apa akoe pangling ngono, karo swaraning asoe bae." P. "La jen swaraning memedi ka-emper-emperake asoe, keprije?" I<drangane swara kang dikira swaraning memedi dening Poendjoel maoe swaraning asoe temenan, ia ikoe ~ PNRI ~... _

11 -9- swaraning asoe kang lagi lara banget ; enggone geranggereng maoe bok menawa karepe andjaloek toeloeng, moerih tinoeloengana ing lian. Dje~oel bandjoer tjelatoe: D."Ta, koewi, 10, elekna mripatmoe, arak asoe t~menan, ta, dikan"ani oewong begedoet bae." P. "Endi, endi, apa temenan, ta?" D. "Jen ora temenan apa goroh, dipa~akake awake ~ewe bae, gawene sok anggorohi, gilo, wis terang, kowe. sa-iki." P.,,0, 0, ia njata bener kowe temenan, kang." D. "Lah, ia, sa-iki keprije karepmoe, apa kowe sida manoet marang akoe apa ora?" K. "Ah, gelem ora gelem amesti dakpeksa soepaja manoet, wong djangdjine maoe arep manoet, kok." P. "Ora, ta, kowe adja kadereng nepsoe marang akoe, akoe arep kan~a sepisan engkas." K. "Apa kang arep kokan~akake maneh?" P. "Roengokna: seksi ikoe sabetjik-betji l ne satitik, isih loewih betjik akeh; kene iki ana kajoene growong mangloeng menjang ing kali, ikoe djare-djarene di-enggoni gendroewo, saben bengi tansah agereng-gereng bae, wangoene gendroewone lagi lara, ikoe akoe andjaloek paqa dinjatakake ~isik." K. "Ah, kowe ikoe, 10, teka neka-neka bae kang ko-oetjapake, djan~ne maoe jen wis ana kenjatahane terang bab memedi ing koeboeran bandjoer arep manoet ing Dje~oel karo akoe (golong pikir), wekasan bandjqn_ -anggorohi maneh, oewong doeweoedjar teka ora kena di-oegemi mengkono, mentjla-mentjle ora ana njatane." P. "Ora, ta, wis sepisan engkas iki, jen wis kelakon akoe bakal manoet agolong pikir temenan; adja koeatir, mengko menek akoe anggorohi maneh, ketokken poetjoe ICing daridjikoe." K. "Ah, emoh, sa-iki kowe koedoe anetepi kan~amoe maoe, jen ora gelem, kowe mesti dakdjotosi temenan, amarga akoe oewis angrasa djengkel pikirkoe." D. "Lo, 10, mengko, ta, mengko, sarehna pikirmoe Qisik, adja bandjoer kesoesoe nepsoe bae. Ja wis, ta, tinimlang pac;ta padoe, sa-iki sekarepe Poendjoel, ajo, pa~a ditoeroeti, ~p

12 -10- tjikbene lega pikire. Apa, Djoel, kang kotakokake maoe?" P. "Kono koewi, 10, ana kajoene kang growong, djarene di-enggoni gendroewo, saben bengi tansah agereng-g~ren~ bae, saka wedikoe, ia ikoe amarga saka oedjaring akeh, akoe nganti ora wani Iiwat ingsatje<;taking kekajon growong maoe." D.,,0, 0, apa temenan kan<;tamoe ikoe?" P. "Temenan, dadi sing kan<;ta menjang akoe pak ge<;te, ki, kang." D.,,0, Allah, kowe koewi, 10, won~ dikanqani bola-bali men kono, teka bo<;tomoe ora bisa ilang-ilang, bok sebarang koewi naanggo dipikir sing dawa, jen doeroeng tetela terang benere, adja goeroe-goeroe digoegoe." P. "La, prije, apa akoe ora ngandel kan<;tane pak ge<;te, menako di-arani ora amaeloe." D. "Ah, apa jen kanqane pak ge<;te ikoe wis mesti kena di-end lak ~ " P. " ek ora, la, sapa kang dak-endel Ian daktoeroet." D.,E, la ngrengkelmoe koewi kok ora mari-mari, ing maoe akoe rak woes kanqa ing kowe, kanqane wong toea ikoe ana kang wadjib ka-endel sarta ora, awit terka<;tang ana ocga kana moeng djelomprongan bae, kaja ta: wong toea ok a ring tjelatoe: 1 Adja ok wani-wani gan<;toelan lawang, moen<;tak ditjaplok Betara-Kala. 2 Adja ok ~ ani-wani angidoni oemoer, moen<;tak goewing lambene. 3 Adja sok wani-wani linggih ing tampah, moen<;tak andoeweni lara ajan. 4 Adja sok wani-wani linggih ing bantal, moen<;tak lara oedoenen. 5 Adja sok wani-wani koeqoeng koekoesan, moen<;tak ditjaplok ing baja. 6. Prawan ikoe adja sok wani-wani linggih ing loempang, moen<;tak kedjeroem I). I) Kedjeroem = pangala-alaning tangga teparo ing najika ana wong kang arep anakokake prawan kang bakal kanggo bodjo oetawa mantoene. ~ PNRI $

13 Adja sok wani-wani mangan karo kasangga, jen wis akir moenqak tansah andadekake sesanggane wong toeane. 8. Djaka Ian prawan ikoe adjo sok nganggo kernbang, 'jen dadi penganten moendak. noedjoe larang kern. bang. 9. Adja sok wani-wani anjarnboet gawe ing wajah soeroep, moenqak dadi ranqa tanggoeng. 10. Jen njapoe adja wani-wani nganti pating djalepret, moenqak entoek bodjo go(,iekwok asimbar (,ia(,ia. 11. Adja sok angan(,iegake oewoeh, rnoen(,iak angen(,iakake ridjeki; mengkono ing sapenoenggalane. Wroehanamoe, oedjar kang kaja rnengkono maoe, kabeh loegoene moeng oedjar djalomprongan bae, anane para wong toea pa(,ia anganggo oedjar djalornprongan rnengkono ikoe, amoerih para botjah-botjah adja ana kang pa(,ia anglakoni tingkah kaja ikoe, awit ikoe kabeh perangane patrap kang ora prajoga, pelajoene ora lia moeng aaawe ka-oetamaning botjah, moenggoeh terange m ngkene: 1. Adja sok wani-wani gan90elan lawang, moen(,iak ditjaplok ing Betara-Kala; ikoe saloegoene rnoeng anglarangi moerih botjah-botjah adja paqa ganc;loelan lawang maoe, awit sepisan lawange moenc;lak gelis roe ak, kaping pin Qone moen(,iak agawe ewoehing wong kang liwat ing kont). 2. Adja sok wani-wani ngidoni soemoer, moen9ak goewing lam bene ; ikoe saloegoene moeng anglarangi rnoerih botjah-botjah adja nganti ana kang pac;la angidoni soemoer maoe, awit menawa soemoer ikoe di-idonana andadekake koerang prajoga, amarga banjoene soemoer ikoe p?qa di-ombe ing wong akeh. 3. Adja sok wani-wani linggih ing tarnpah, rnoenc;lak andot'weni lara ajan; ikoe saloegoene rnoeng anglarangi moerih para botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pac;la Iinggih ing tampah rnaoe, amarga sepisan tampahe moen Qak djebol, kapin(,ione sarehning tampah ikoe piranti kanggo wac;lah panganan kang arep di-olah, sarta kanggo wa(,iah panganan kang oewis mateng, dadi ora prajoga jen ta kalinggihana. 4. Adja sok wani-wani Iinggih bantal, rnoen(,iak an doeweni lara woedoen; ikoe saloegoene moeng anglarangi ~ PNRI 6p

14 12 - moerih botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pa~a anglinggihi bantal maoe, amarga sepisan bantale moen~ak reged Ian gelis soewek; k"pin~one sarehning banta.1 iko~ panggonan irah, dadi koerang prajoga jen ta kalinggihana. 5. Adja sok wani-wani koe90eng koekoesan, moen<.iak ditjaplok ing baja; ikoe saloegoene moeng anglarangi moerih para botjah-botjah tjilik adja nganti ana kang pa93 wani-wani koe90eng koekoesan maoe, amarga koekoesan ikoe piranti kanggo pangedanging sega (wa<.iahe) dadi koerang prajoga F~n kanggo koe90eng; kaping pin<.ione koekoe ane mes~ibandjoer reged kena reregeding sirah, ko k baline sirah bandioer reged kena reregeding koeka san, bisa oega andadekake roesaking koekoesan. 6. Prawan ikoe adja sok wani-wani anglinggihi loempang. besoek jen ana salah sawidjining wong kang anakokake, moen<:jak kedjeroem (oleh pamboedjoek ala saka tang rr... teparo); ikoe saloegoene moeng anglarangi moerih para botjah-botjah wadon adja nganti ana kang pac;la wani-wani anglinggihi loempang, amarga loempang ikoc piranti kanggo pan<:jcploke sekabehing pepanganan kana koedoe nganggo digeplok, sarta kanggo pambebaking beras kang bakal di- dang, dadi ora prajoga jen kalin~gihana (dibokongi). 7. Adja ok wani-wani mangan karo kasangga, jen wis akir moen9ak tansah dadi sesangganing wong toea bae; ikoe aloegoene moeng anglarangi moerih para botjah-botjah adja nganti ana kang pa<:ja wani-wani mangan karo kasangga, amarga kedjaba mangan kasangga ikoe dideleng ing akeh ora prajoga (saroe), oega andoeweni koeatir bok menawa panganan kang dipangan maoe bandjoer woetah ora kalap (roegi). 8. Djaka Ian prawan ikoe adja sok wani-wani nganggo kembang sadoeroenge dadi penganten, jen dadi penganten moen<:jak noedjoe larang kembang; ikoe saloegoene moeng anglarangi moerih pa~a djaka Ian prawan maoe adja ana kang pa9a wani-wani anganggo kembang, amarga patrap kang mengkono ikoe. toemraping djaka Ian prawan koerang pantes dinoeloe ing akeh (saroe). ~ PNRI Dp

15 Adja sok wani-wani anjamboet gawe ing wajah soeroep, ing besoeke moen~ak dadi ran~a tanggueng; ikoe 6aloegoene moeng anglarangi moerih para prawan 'prawan adja nganti ana kang pa~a wani-wani anjamboet gawe ing wajah soeroep, amarga ing wajah soeroep ikoe wis peteng, temahan andadekake alaning samoebarang kang sinamboet maoe. 10. Jen njapoe adja sok wani-wani nganti pating lepret (isih reged), ing besoeke moen~ak entoek bodjo kang ago~ekwok asimbar ~a~a; ikoe saloegoene moeng anglarangi moerih prawan-prawan adja nganti ana kang pa~a wani-wani anjapoe isih katon reged, amarga ora prajoga, isih katon sepet menjang mripat. 11. Adja sok wani-wani njapoe angen~egakeoewoeh, moen~ak angen~akake ridjeki; ikoe saloegoene moeng anglarangi moerih para botjah-botjah kang njapoe maoe adja nganti ana kang pa~a wani-wani angen<;legake oewoeh, awit kang mengkono ikoe koerang prajoga, apa maneh oewoeh maoe jen ditjekeri ing pitik mesti bandjoer werata maneh, dadi ilang bae enggone anandangi gawe. Dene moelane enggone anglarangi maoe nganggo diseranani weweden mengkono, soepaja botjah-botjah pa<;la andoewenana wedi anglakoni djalaran pepatjoeh maoe; awit ora koerang-koerang botjah kang wangkal ora manoet marang pitoetoering wong toeane, amarga ora doewe wedi, moelane senadjan oedjar maoe djelomprongan, ananging prajoga jen ka-enoeta, awit ikoe ora lia amoeng pamoerih marang kabetjikan; nanging pa<;la soemoeroepa, jen ikoe maoe senjatane oedjar djelomprongan. Mengkono oega pak ge<;le enggone anoetoeri marang kowe, jen ing kajoe growong ikoe ana gendroewone, ikoe saka panemoekoe ia bener, amarga pamo~rih soepaja botjah-botjah tjilik kabeh adja nganti ana kang pa<;la wani-wani penekan ana ing kajoe kono, awit moen<;lak tiba, sebandjoere mali katjegoer ing kali; kajoene arak ana ing pinggir kali, ta?" P. "Ia." D. "La, ia, moelane kang mengkono maoe eling-elingen, adja bandjoer moeng kedaoet-daoet bo<;lomoe mengkono ;

16 - 14- dadi saloegoene gendroewo ikoe ora ana temenan, senjatane moeng kanggo panggiri-giri bae, soepaja pa<;ta amitoeroeta lantaran wedi, dene soeara kang anggfreng maoe saka panemoekoe mengkene: Kajue kang growong ikoe, mestine sa-emper kentongan, ia ikoe kang djero growonge amba dawa, bolongane tjioet, dadi menawa katempoeh ing angin, kang mesti balldjoer angallakake soeara kang goemrenggeng, ora beda kaja delle boemboeng oetawa sempritan kang kanggo dolanan botjah tjilik; ngerti?" P. "la, kang, kaja-kaja ia bener kan9amoe maoe, nanging pandjaloekkoe: betjike ajo pa<;la dinjatakake bae, soepaja leaa atiko, dadi ora mill<;lo-gaweni." D. "la, ajo, ta, wis dakterake, nanging pradjangdjikoe: kowe jeri episan iki meksa ambrengkelo maneh, ati-atinen bae." P. "Ora, ta, wis, sepisan iki akoe bakal manoet goe na, adja soemelang pikirmoe." Botjah teteloe bandjoer pa<;la mangkat anjatakake kajoe maoe' satekalle ing panggonan kang sinedya, swara kang gocmrcnggeng ora keroengoe, ia ikoe djalaran ora ana anain. Poendjocl bandjoer tjelatoe maneh temboenge: P. "Ta, delle teka ora ana swarane moeni." K. + D. "Kowe ikoe teka aneh, la wong ora ana angin, moeni saka apa, hara, tjoba, mengko jen ana angin roengokna." P. "Ah, goroh, wong angin bac katik bisa angoenekake, kaja menoellg a." D. "E, la, botjah iki, koemat gembloenge maneh, djare maoe wi ngandel, sa-iki ambalik maneh, kok ora mengerti akoe. Mengko, ta, akoe arep takon: kowe wis taoe weroeh sawangan dara apa doeroeng?" P. "Oewis." D. "Roepanc kaja apa, tangane jen kowe wis weroeh?" P. "R epanc meh ana empere karo sempritan boemboeng, dolanane botjah angon, ia apa ora?" D. "Ia bener, ikoe jen arep ngenggokake ing darane kana arep dipasangi keprije, pandokoke ana ngendi?" ~ PNRI $...,._

17 - 15- P. "Kaja-kaja gadjege ditjantjang ana ing boentoet dara." D. "Ia bener; jen darane ora maboer sawangane maoe 1110eni apa ora?" P. "Ora moeni." D. "La bisane moeni jen darane pinoedjoe apa?" P. "Angger darane moeloek oetawa miber gadjege mesti bandjoer moeni." D. "Ora, gadjege, pantjen jen darane noedjoe moeloek oetawa miber, sawangane maoe moeni temenan, amarga kesentor ing angin, dadi prasasat kaja dene sempritan kaseboel, moelane bandjoer moeni; mengkono oega growonganing kajoe ikoe, ora beda karo sawanganing dara maoe, dadi moenine moeng jen pinoedjoe katempoeh (kasilir) ing angin bae." P.,,0, ia, bener kowe, kang." Ora antara soewe bandjoer ana angin sc"milir saka kidoel anempoeh growongan kajoe maoe, moela bandjoer anganakake soeara goemrenggeng kaja pangirane Poendjoel kang dadi berdondi. Botjah teteloe maoe bareng angroengoe soeara goemrenggeng (ia ikoe soearaning growongan katempoeh ing angin maoe) bandjoer pa<;la amarani njegak anjatakake. D. "Ta, sa-iki keprije pengrasamoe, terang apa doeroeng?" P. "la, kang, sa-iki akoe wis ngandel temenan, jen senjatane gendroewo ikoe ora ana; amarga saka ikoe, sa-.iki wis manoet apa kang dadi karepm e, akoe ora pisan-pisan anjoelajani pane moe." D. "la, akoe ia boengah banget, dene kowe wis doewe ati roedjoek Ian akoe mengkono." Poendjoel bandjoer anje<;laki ing growonganing kajoe maoe, soemedya anjetitekake djeroning growongan, tangane karogohake mendjero. Djegoel weroeh jen si Poendjoel anje<;laki growongan anjatakake djerone nganti tangane kalebokake, bandjoer enggal-enggal amarani andingkik saka boeri, si Poendjoel digetak sarta ameden-medeni, temboenge: ~ PNRI $...,_..

18 - 16- "AQi, aqi, ati-ati digonqol gendroewo temenan kowe mengko!" Si Poendjoel kaget andjenggirat bandjoer loemajo.e asi~ pat koeping kambi angoewoeh-oewoeh, temboenge: "To~loeng! toeloeng! ana gendroewo! ana gendroewo!" Si DjeQoel soemoeroep tingkahing aqine mengkono maoe oekak atine sarta tjela!oe: D. "Djoel! Djoel! Djoel! mandega ora ana barangbarang." Poendjoel angroengoe pangoewoehing kakangane mengkono maoe bandjoer anoleh sarta mandeg. DjeQoel tjelatoe maneh: "Djarene wis ngandel temenan, digiri-giri mengkono bac djeb el loemajoe asipat koeping, kaja diboeroe matjan; keprije kanqamoe maoe, kok djeboel njlalemong." P. "Ah la, wong kowe bisa gawe-gawe bae." D. "All," ora, sabab saka ikoe, jen pantjim kowe wis ngandel temenan mangsa wedia jen moeng diwedeni mengkono bae." P. "0, ia, kang, arehning akoe iki lagi anjar-anjaran panganagepkoe marang kawroehmoe, dadi isih rada ganggam pikirkoe, doeroeng ngandel babar-pisan." D. "Adja mengkono, koedoe kosampoernakake babar-pisan, adja tanggoeng (mog I) kene ora meloe kana ora mel e (kaja dedongenganing gagak kang keloe marang m rak), moen<;tak ora ingakoe rana-rene." K. "La, sa-iki akoe bakal nagih pradjangdjian marang Poendjoel, keprije karepmoe?" P. "Mangsa boqoa kowe, akoe rnoeng manoet bae, marga wi. roemangsa kalah pradjangdji." K. "La, sa-iki akoe kelakon anggrajang en<;tasmoe." P. "la, enja, anggere kakang DjeQoel amoepakati, akoe ora bakal serik, djaragan wis daksedjakake." D. "Mengko, ta, Prei, akoe arep toetoer marang kowe." K. "Toetoer apa, enggal dakroengokne." D. "la, ananging wekaskoe sadoeroenge akoe aweh pratikel, kowe gelema mitoeroet marang pratikelkoe kang bakal dakkan<;lakake marang kowe." ~ PNRI 6p..._

19 - 17- K. "Ah, kowe ki kok an~h, anggalap menangmoe e;tewe bae, ia j~n pitoetoer betjik, jen moeng djalomprongan bae, keprije?" : D. '"Ah, ora, anane akoe kane;ta menjang kowe mengkono maoe, amesti prajoga jen kotoeroeta, sa-oep rna ora prajoga mangsa dakkane;takna marang kowe.". K. "Mengko betjike gek moeng toemrap marang awakmoe e;tewe, ora toemrap marang akoe Ian sakabeh-kabehe?" D. "Ora, ia toemrap marang kowe, ia toemrap marang sakabehe; mengko jen panimbangmoe ora prajoga ingatase sekabehe, kowe ia adja gelem amitoehoe." K. "Ia, jen mengkono, mara tjoba kane;takna, dakroengokne." D. "Mengkene: Oedjarmoe kang akeh-akeh marang si Poendjoel ikoe, ora ana goenane toemrape marang awakmoe e;tewe Ian marang si PoeRdjoel, amarga sa-oepam<l si Poendjoel ikoe menanga ora entoek koekoeban apl-apa kang amigoenani toemrap awake, mengkono oega kowe Jen menang oega ora ana pakolehe apa-apa, malah-malah andadekake etjrahing enggonmoe sedoeloeran, kang temahane pae;ta andadekake ing kapitoenanmoe sakeloron, angelingana oedjaring bebasan, jen roekoen ikoe agawe santosa, kaja dene dongenging wong kang angakon anoegel sada marang anak-anake, amarga anak-anake maoe ing rina Ian wengi amoeng tansah atjongkrah bae. Sekawit anak-anake maoe pae;ta dikon anoegel sada nidji, sawise pae;ta toegel bandjoer dikon anoegel sada bengketan agenti-genti, nanging ora kelakon toegel (tetoeladan jen roekoen ikoe agawe santosa) ananging jen tansah tjongkrah (ora roekoen) tansah pisah ing sedoeloere, ora woeroeng andadekake sangsara (jaikoe kaja dongeng sapi kang kamangsa ing matjan, amarga pisah lawan kantjane). Terange mengkene: Ana sapi lora banget ing soepekete, menjanga ngendi bae amoeng tansah roentoeng-roentoeng; sapi maoe doe we satroe jaikoe singabarong kang doemoenoeng ing alas satjee;take pangonaning sapi maoe, ananging sarehning singabarong maoe roemangsa ora koeagang ananggoelangi koerdaning sapi loro, dadi ora wani an~ganggoe gawe ;soeweningsoewe sapi 2

20 - 18- lora maoe bandjoer etjrah sabab padoe, dadi wis ora koempoel, apa maneh jen golek pangan ora tabe roentoengroentoeng kaja sabene; singabarong weroeh tindake sapi kang kaja mengkono maoe banget andadekake boengahing. atine,!lmarga roemangsa bakal katoetoegan karepe; sapi maoe tjekake kelakon kena kamangsa ing singabarong. Amarga saka tetoeladan ikoe moelane saka ing panemoekoe kaloepoetane si Poendjoel marang kowe betjik apoeranen bae, oepaja anambahanasentosaning awakmoe sakeloron." K.,,0, ia bener oedjarmoe ikoe, akoe tjongong banget, la kowe maoene teka nganggo giri-giri arep naboki, marang Poendjoel, dadi akoe ia manoet bae, amarga akoe roemang a edoeloerkoe toea moeng kowe." D.,,0, oedjarkoe kang kaja mengkono maoe, saloegoene moeng ana lambe bae, ora pisan-pisan daklebokake ing atikoe, dene anane akoe doewe oedjar kang kaja mengkono, ih i Poendjoel kekarepane bisaha djoemboeh karo kekarepamoe Ian kekarepakoe." K. "la, ia, bener kowe." Kampret bandjoer andjaloek pangapoera akeh-akeh kambi anga ih-a ih marang i Poendjoel, temboenge: K.,pi adja andadekake atimoe ja, oedjarkoe kang wis kaweto akeh-akeh marang kowe maoe adja pisan-pisan kora akake. marga ing wektoe maoe akoe lagi kalimpoet, ora dakpikir ala Ian betjike sarta bakal toemibane ing boeri (jaikoe amarga saka b090koe), moela kang gege ing pe nga poeram oe." P. "Ora kang. mengkono oega akoe ia ngapoeranen sakehing kaloepoetakoe, moeng pamoedjikoe maring Allah, moega-moega Iinestarekna enggonkoe sedoeloeran karo kowe ing salawas-iawase." D. "Ajo wis pa\ia moelih, iki wis wengi, sesoek moen9ak kawanan. " K. + P. "Ajo." Botjah teteloene bandjoer pa\ia moelih aroentoeng-roentoeng kambi bebanjolan ing sedalan-dalan; satekane ing omah botjah maoe bandjoer pa9a toeroe ing Iintjak pen 9apa nganti toemeka ing wajah esoek; botjah teteloe PNRJ

21 - 19- maoe saka kesele enggone toeroe nganti sawengi ora anglisik; satangine botjah teteloe maoe (jaikoe ing wajah oek.oemoen-oemoen) bandjoer pa<;la menjang pakebonan angloempoekake larahan perloe di-obong kanggo an~ropok pohoeng enggone ambe<;lol ing pategalan kono oega; sadoeroenge pohoenge mateng botjah teloe maoe pa<;la api-api arerasan sinambi gegoejon (angenteni matenging pohoeng), ora wetara soewe Dje<;loel andoeweni panemoe, temboenge: D. "Dakpikir-pikir oewong koewi gege-tjilik, soegihmlarat kirakoe rekasaning pikire pa<;la bae." K. "Pa<;la bae keprije ta Doel, teka doeroeng pat! ngerti akoe.". D. "Enggonkoe angarani pa<;la bae koewi mengkene: manoengsa ikoe ge<;lea, tjilika, soegiha, melarata mesti andoeweni kasenengan ingatase awake gewe-c;lewe, kang tetimbangane paga karo ka:'anane, tegese senenge atine ora ana bedane, kaja ta: akoe Ian kowe (oewong ilik sarta wong mlarat) angropok pohoeng mengkene iki, senenging ati kirakoe ora beda jen katan9inga karo priaji wedana oetawa wong soegih kang lagi ngoen djoek wedang karo c;lahar roti Ian mertega. Wong mlarat doewe 90ewit/2,50 ikoe senenge atine mesti wis amac;lani priaji oetawa wong soegih kang anggembol Qoewit / 25. Akoe Ian kowe bisa toekoe djarik rega / 1 ikoe senenge atine mesti wis ama<;lani jen dara wedana moen90et njamping rega f 10 kae; kaja mengkono ing sabandjoere." Si Kampret bareng kroengoe oedjare Djec;loel kaja mengkono maoe bandjoer amikir-mikir, woesana bandjoer atjelatoe, temboenge: "K. la, pamikirkoe, bener banget panemoemoe ikoe Doel. Dadi jen mengkono mirid pane moe ikoe, oewong kang pametoene f 25 sesasi kehing wetoening 90ewit koedoe moeng saparoning wong kang pametocne./50 sesasi, Ian sapretelone wong kang pametoene./ 75 sesasi, mengkono sebandjoere, kaja ta oepama wong kang pametoene f 75 maoe enteking belandjane ing sedina f 1,50 wong kang pametoene / 50, koedoe f 1, sedinane, mengkono maneh wong kang pametoene /25 koedoelo,50-. * PNRI $...,...

22 -20- Oepama wong kang pametoene / 75 oedoete ing sadinadinane rokok kang rega /O,SO ing satoese, wong kang pametoene / 50, koedoe oedoet rokok kang satoese rega /O,~ dene wong kang pametoene / 25 oedoete koedoe rokok kang atoese rega / 0,15 (soekoer bage bisa angoerangi saka rcregan ikoe). Jen wong kang pametoene / 75 sesa i nganggo djarik kang rega / 3, wong kang pametoene / 50, sesasi djarike koedoe rega / 2, wong kanfl; pametoene / 25 sesasi koedoe djarik rega J 1. Dene wong kang pametoene ing sesasi koerang saka/25 koedoe andoeweni tetimbangan Qewe, amarga jen ora mengkono me ti bakal reka a oeripe (semono maoe kedjaba pen angg jen anoedjoe pa amoean). Apa ora bener?" D.,,0, ia Qasar mengkono jen amboeroe oetamane, ananaing akoc goemoen banget dene tindak kang mengkono maoe ora loemrah dilakoni ingakeh, mangka wis tetela ing vetarflane; ora koerang-koerang wong kang pametoene koerang / 25 esasi panganggo-sapanganggone, patrapapatrape an<yoengkoel-oengkoeli wong kang pametoene / 50.- e asi, kaja ta: oepama wong kang pametoene e ai/ 50.- maoe oedoet siaaret, jen nganggo djarik rega / 2.-, jen tajoeban tomboke moeng f 0,50, wong kana pametoene f 25.- maoe oedoete sroetoe rega/o,05 sidji, djarike rega f 6.- jen tajoeban tomboke f 1,50 ia ikoe moeng anoeroeti ardaning ati (oegoengan) soeprihe ingalema ingakeh; ia bener kang mengkono maoe anda- ----aekare enenglllg atti1e ran garange~nanging apa ora andadekake kasangsaraning oeripe djalaran kekoerang~n? aloegoe njata amarga ra koerang-koerang wong kang doe- we patrap kaja mengkono maoe bandjoer andadekake ing ka ang arane oeripe, temahan soewe-soewe bandjoer ora loemrah ingakeh amarga saka mlarate, malah ana oegakang bandjoer anindakake patrap angkara (semono maoe kang pametoene mligi blandjane ora doewe simpenan Qoewit liane) ananging senadjan simpenane wis akeha apa ora prajoga jen simpenane maoe dl-oewet-oeweta; apa ta alane 'Wong anggemeni barang darbeke? Kaja-kaja orabakal ana wong kang kelakon njaroe; aloewoeng jen andoeweni ~ PNRI ~"','_

23 patrap kang angewak-ewakake kaja kaseboet Qoewoer maoe tartamtoe ora koerang tangga teparone kang ngewani, ia ner'iog nalika isih ketjoekoepan akeh wong kang paqa andoeweni melik, (angelingana oedjaring bebas1s: ana goela ana semoet) ananging apa panrimane wong-wong kang wis kedanan maoe bakal selawas-iawase? Kaja-kaja ora. Ora moeng lora oetawa sidji bae kang ing nalika soegihe rinaketan ing sanak-sanak Ian tangga teparone, nanging bareng wis mlarat paribasane ana: ora ana kang soedi ngamboes, (jaikoe amarga wis ora ana pakolehc)." Toemeka semono panemoene DjeQoel si Poendjoel bandjoer anjamboengi, temboenge: P. "la, dakpikir-pikir oewong koewi enggone amoerih betjiking awake nganti ora ctoeng barang-baranlr, ngdnti direwangi enlek banqane, cwa semono senadjan wis tetela njatane, ananging sckabehing wong mes!i ora elem jen di-aranana amrada awake Qcwe." DjeQoel amangsoeli, temboenge: D. "La sa-iki kowe wis soemoeroep jen sekabehing wong ikoe mes!i ambetjikake awake Qewe, moelane kowe menawa anampani wadoele apa bac. senadjan bodjomoe Qewe pisan, kang angala-ala marang wong liane, adja enggal-enggal kogoegoe jen kowe doeroeng anjoemoeroepi Qewe, amarga jaikoe maoe, sekabehing wong senadjan wis soemoeroep ing loepoete, kang akeh-akeh mes!i ambenerake Ian ambetjikake awake Qcwe; sewoe sidji oewong kang bandjoer roemangsa ing loepoetc Qewe ikoe? Ananging apa wong kang moengkir ingloepoete maoe beller? Ora, amarga oewong kang moengkir ing loepoete ikoe mesti bandjoer ora ana oewong lia kang ambenerake Ian aweh sesoeroepan kang terang, dadi malah kapitoenan, awit pantjene soemoeroep ing benere bandjoer ora bisa soemoeroep. Apa sababe oewong paqa moengkir ing loepoete ikoe? Ora lia arnoeng sabab saka isin menawa tjinela ing akeh. Pantjene oewong loepoet ikoe ora perloe isill, amarga ora amoeng oewong sidji lora Ian oewong kang koerang sesoeroepane bac kang doewe Toepoet, sakabehing wong mes!i doewe loepoet; apa PNRI $..,..._..

24 mar!eh oewong kang doeroeng akeh sesoeroepane ora doewea loepoet, senadjan para sardjana Ian para loe oer pisan i ih doewe loepoet. Sakeh-kehing oewong ake~ kang ora en eng atine menawa kaloepoetane maoe ginelar ing lian, malah ora koerang-koerang oewong padoe nganti andadekake etjrah amarga saka ditoedoehake ing loepoete kaseboet ~oewoer. Kang mengkono maoe saka panem ekoe loepoet ban get, malah pantjene oewong kang do we loepoet ikoe, jen ana kang anoedoehake loepoet \ adjib amoen~i-mo n<;li Ian aweh panarima marang ing wong kang anoedoehake ing loepoete maoe." Lagi toemeka semono enggone pa<;la reremboegan o!ehe ngropok pohoeng kaselak mateng; botjah teteloene bandjo r pa9a reboet ~isik adia-dinia sinambi gegoejon; sawi e mangan bandjoer lelinggihan menjang peri<;lapa, sawoe e aso ing sawetara, i Poendjoel pitakon marang Dje~o ~ I temboeno'e: P. "Kan, kang, akoe arep takon maneh ambaleni pan engaalane kang wis daktakokake ingarep." D., Apa kan arep kotakokake maneh, apa bab memedi?" P. "Ora, kan~ane wong toea-toea ing Ke<;loeng Djambal (ing bengawall Sala) ikoe jell moeni kemrasak ing wajah bengi, amratan~ani F~n ing sawah-sawah sakiwa tengene kon bakal kekoeranaan banjoe; apa kang mengkono ma e bener, kang?" D. "La kowe keprije panemoemoe, apa bener apa loepoet oedjar kang kaja mengkono ikoe; ara pikiren." Pocndjo I bandjoer meneng ing sawetara kambi amikirmikir, ananging ora bi a nemoe, woesanane bandjoer tjelatoe, temboenge: P. "Ora bisa nemoe kang akoe, mara age ta terangna, keprije sababe dene terka<;lang moeni terka<;lang ora." Dje~oel anerangakc temboenge: D. "Roengokna, kang di-arani Ke<;loeng Djambal ikoe sawidjining ke<;loeng kang akeh karange, ia apa ora?" P. "la, njata temenan kang pantjen mengkono." D. "La, sa-iki mengkene, moelane ing kono maoe terka- <;lang anjoeara terka<;lang ora, ketrangchle mengkene:. ~ 6p PNRI ~..-

25 - 23- Ke90eng Djambal maoe enggone moeni kemrasak wis da iteni marambah-rambah mesti ing mangsa ketiga, dadi. is ttteia jen moenine kemrasak maoe amarga saka kekoerangan banjoe, awit loemrahe ing wajah ketiga ikoe kali-kali pa«:ta asat, dadi jen mengkono ia bener kang angarani jen Ke«:toeng Djambal maoe moeni, sawah-sawah ing sakiwa tengene kono bakal kekoerangan banjoe kaja kan~amoe, marga moenine mesti ing wajah terang (ketiga), malah ora moeng sakiwa tengene kono bae kang kekoerangan banjoe, senadjan ing lia-liane panggonan ia mengkono oega." P. "Kekoerangan banjoe keprije ta kang teka dadi anganakake swara?" D. "Ah, kowe koewi kok bo~o temen, kaja mengkono bae ora bisa andoega-doega (amikir); karange ing Ke Qoeng Djambal maoe mestine ora werata. ang akeh nganggo menqak-men~oekoel toer ami rang-miring." P. "Ia." D. "Jen mangsa ketiga banjoene maoe arak mes!i tjilik ta." P. "la, bener kang, sawise mengkono keprije?" D. "La, ia, moelane bandjoer anganakake soeara kemrasak, marga banjoene moeng se!itik, ka!ik nganggo mili ana ing karang kang miring toer pating barendjoel, dadi Hining barfjoe goemrodjog tansah amolak-malik, nerak watoe oetawa karang, temahan anganakake soeara kaja kang kotakokake maoe." P:-,,~ jei1wajah awan senadjan kehgaha plsat1lekaora ana soearane, kroengoene jen. moeng ing wajah bengi bae, ikoe apa sababe, apa ora memper jen ikoe panggawene lelemboet?" D.,,0, koewi mengkene sababe: moelane jen awan soearane maoe ora keroengoe, amarga ketawoer dening soeara roepa-roepa, kaja ta: soearaning oewong-oewong oenining gamelan, terbang, lakoening kareta, grobag, pembengingehing djaran, pembengahing kebo, sapi, oenining manoek-manoek Ian soearaning kewan lia-iiane. Anane jen ing wajah bengi soeara maoe tje!a awelawela djalaran ing wajah bengi ikoe ora pati akeh soeara

26 24 - kaja jen ing wajah awan, awit oewong Ian kewan sarta lia-liane kaja kaseboet ing ~oewoer wis pa~a toeroe kabeh." P. "la, wis, ngandel akoe; sa-iki akoe arep takon manelr. apa sa~abe dene jen ing wajah ren~eng teka ora anjoeara." D. "E, e, botjah iki, wong wis dikanqani kaja mengkono kok meksa doeroeng tampa, pantjene Iiane kowe jen wis diterang-terangake kaja mengkono maoe arak bandjoer bisa amikir ing bab lia-liane; kebanf;eten temen enagonmoe tinitah oerip ikoe, teka tanpa mosik babarpisan alimoe anggagas kaja mengkono baa ora bisa njan<;iak." P. "Ora ta kang, adja akeh-akeh kang ko-oetjapake, enggal terangna soepaja dang lega atikoe." D. "Wero ha moelane jen ing wajah ren<;ieng ikoe ora ana oearane kemrasak, amarga banjoene kali ge<;ie (kebak isi b~njoe) dadi iline ngleneng bae, ora moentjrat Illoentjrat kaja jen ing wajah ketiga (ne<;ieng-ne<;ienge esatina banjoe) iline nen<;iangi waloe Ian pa<;ias." P. "la kang ikoe wis anoljogi panemoemoe ikoe." D. "Ora poel akoe arep takon marang kowe, apa sababe dene maoene kowe doewe ati kang djirihan, wedi marang oetjaping lian kang doeroeng karoean temene?" P.,,0, kang Illoelane akoe andoeweni pikiran kang kaja 'mengkono ikoe, amarga ing salawas-iawaskoe, akoe doeroeng kroengoe oedjar kang kaja kan<;iamoe maoe, sabensaben wong toea aparing pitoedoeh (tjerita) ora lia-iia kedjaba moeng jen: ing soemoer ikoe ana kang toenggoe, ing kajoe growong ikoe ana gendroewone, ing kali kana kae ana selane, mengkono ing sapenoenggalane; ing sarehning ora moeng para sepoeh sidji loro bae kang paring pitoedoeh, ananging meh kabeh bae, dadi akoe kepeksa ngandel bandjoer maras atikoe, amarga wis akeh seksine, jaikoe para sepoeh maoe." D. "La wong ora kopikir kang, dawa <;iisik, apa kowe wis weroeh <;iewe ta marang memedi kan<.ianing para sepoeh kang kotjaritakake maoe?" P. "la, doeroeng." D. "Kena apa teka kowe goegoe, sebarang ikoe arak ~ PNRI $...

27 - 25-, koedoe nganggo ditaliti kang sal ih ~isik, adja enggalenggal anggoegoe menawa kowe doeroeng anjoemoeroepi ~ew~ oetawa seksi kang tetela benere. P. "la, kang bener kowe ; jen mengkonq saka p nemoekoe botjah tjilik ikoe ora prajoga banget jen ta kagirigiria marang memedi, kaja ta: ana gendroewo, ana tetekan, ian sapanoenggalane, mengkono oega ia koerang prajoga F~n ta diweden-wedenana, jen di-epek Welanda, Tjina Ian Iia-Iiane maneh, amarga kang -kaja mengkono maoe bisa oega bandjoer andadekake djirihing botjah maoe, sarta andadekake tjlingoese, awit saka wedi ing Welanda, Tjina Ian sapanoenggalane kaseboet ~oewoer." D. "Dasar ia njata kan~amoe ikoe, moelane kowe besoek meoawa doewe anak, adja aweh digiri-giri marang memedi kaja kang kotjaritakake maoe, soepaja ing boerine menawa wis. ge~e andoeweni ati tatag I n kendelan; apa maneh oewong doewe anak ikoe perloe banget disekolahake menjang ing pamoelangan kagoengane kangdjeng Goepermen kang wis dise~iakake ing koeta-koeta Ian panggonan Iia-liane kang perloe, oekoer bage bisa anjekola hake Welanda, ora-orane anggcre wis bi a tamat ing pamoelangan angka I oetawa \I bae ingatase wong tani oega wis loemajan kanggo sangoening oeripe, tegese matia-matja lajang kang perloe disoemoeroepi, Ian noelis-noelis ora bakal batal (ambalekake). tambah-tambah wong kang wis tamat ing pasinaoene maoe senadjan moeng tamat ina pamoelangan asor pisan, barang darbeke ora bakal gampang di-apoesi ing lian awit wong kang arep ngapoe i mesti mamang pikire, apa maneh kang sawi ing tamat pasinaoene maoe bandjoer saregep matja lajang kawroeh lia Iiane (kang ora angel pangoepajane, dene ingendi-endi panggonan wis dise~iani boekoe-bo koe watjan dening kangdjeng Goepermen kanggo ing wong boemi Ian maneh ing toko ia ora koerang) mesti bakal moen~ak-moen~ak ing kapinterane. Botjah disekolahake ikoe wis tjeta wela-wela jen ing tembe boeril1e bakal akeh banget pikolehe toemrap marang si botjah kang disekolahake maoe, jaikoe ora bakal kangelan enggone golek pangoepa-djiwa toemrap ~ PNRI $..._

28 - 26- oeripe, sarta ora gampang tjinintoeng ing lian; ananging apa sababe dene akeh oewong kang pa~a eman anjekolahake anake, toer ora sepiraha pembajare? Apa t>a~a-, <,lemen menawa anake bo~o ora weroeh ing bongkot poetjoeking aksara Ian kerep ingapoesan ing oewong lian? Apa enggone abot anjekolahake maoe amarga ora koeat pambajare? Kaja-kaja ora, amarga anganakake ~oewitfo. 10 se a i bae wis bi a anjekolahake anake ing pamoelangan <,line, kang akabehe 'praboting pasinaoene wis ora perloe anganakake <,lewe, dene wis di e<,liani dening kangdjeng Goepermen; apa kang mengkono maoe ora majar? Sakeh-kehing oewong ora koerang-koerang kang doewe pamikir kleroe, jaikoe eman marang anake kang disekolahake, amarga sedina-dina tansah kepanasen ana ing dalan Ian sok digitiki ing goeroene, apa maneh jen ing panggonan padoeno ng(lll(~ kono ora ana pamoelangan, koedoe kapek a pi ah Ian <;1eweke (kang doewe' anak) wekasan andadekake e ah ing atine amarga angangen-angen anake. Amarga toewoeh pikire kang kaja mengkono maoe, anake bandjoer diwetokake saka pamoelangan, moengdikon dolan ana ing omah bae; me ti bae kang mengkono ikoe andadekake seneng Ian boengahing anake, ananging gek keprije apa botjah maoe ing tembe boerine bakal bisa eneng? Kirako mes!i ora, awit djamane sa-iki barang-baran panggawe koedoe dikan!eni pinter sastra, jen ora mengkono mes!i bakal kesoerana-soerang oeripe." P. "Ia kang, prajoga banget panemoemoe ikoe, moela ia bakal dake tokake. Ora kang akoe arep takon maneh marang kowe, toer akeh kang bakal daktakokake.", D. "APd kang' arep ko takokake maneh?" P. "Ia isih bab panoenggalane memedi." D. "Ah kok bab mengkono bae ko-oeleg-oeleg, apa ora ana liane maneh kang kotakokake? P. "Ia ben ta, karebene pa~ang babar pisan atikoe." D. "Tjoba kangakna, sabisa-bisakoe dakdjawabe." P. "Akoe wis marambah-rambah kroengoe oedjaring wong, jen akabehing wong kang andoeweni ati panasten, drengki, djoelig Ian lia-iiane, ikoe jen wis toemekaning ~ PNRI $..101'_..

29 - 27- pati pen~emaning djisime mesti bandjoer growong, awit djart~ne bandjoer malih dadi memedi, kaja ta: wergon, bioeng toeloeng, tetekan Ian sapanoenggalane, dadi sakehing koeboer kang growong ikoe mesti pengemaning wong kang atine Ian tandoeke ala (panasten, drengken Ian djoelig maoe) ora-orane ia penc;lemane wong kang andoeweni lakoe ala kaja ta: maling, njoendel Ian Iia Hane; ikoe apa ia c;lasar njata?" D.,,0, wroehanamoe, ikoe saka panemoekoe oega moeng oedjar djalomprongan bae, kaja kang wis dakkanc;lakake kaseboet ingarep maoe; ikoe sanjatane moeng wewaler moerih para oewong-oewong kabeh adja ana kang wani-wani anglakoni panggawe ala, dadi ia prajoga jen tinoeroeta, amarga plajoene ora Iia amoeng menjang panggawe betjik, moenggoeh ketrangane panemoekoe mengkene: Moelane koebuer (penc;leman) ikoe ana kang growong oetawa ora, amarga pangoeroege djisim maoe ora pac;la bae, terkagang mac;let pangoeroege terka<;lang ora, kang mac;let pangoeroege maoe mestine ora bisa growong, dadi senadjan pen<;lemane wong kang ing nalika oeripe doewe ati drengken, panasten, menawa maget pangoeroege kirakoe ia 0ta bisa growong; mengkono oega ko ok-baline wong kang nalika oeripe atine betjik, menawa ora mac;let pangoeroege ia bandjoer growong, amarga kang kaja men~kono_ikolje.n lretiban oedan---l.an-kepida~pidak- ing- - wong Ian kewan gampang longsore.". "Ia kok ana empere kang kanc;lamoe ikoe. Kaping pinc;lone nalika ana plahara (angin gec;le) akoe kroengoe kanc;laning oewong mengkene. Moela:le ana plahara maoe amarga njai Rara kidoel (ratoeningc;lec;lemit) karsa tindak ameng-ameng. dadi angin maoe minangka pakoermatane, moelane oewong-oewong pac;la bandjoer angoermati ngobong menjan, ngobong oejah, njebar oejah ing pajon, sapepac;lane, awit angoermati njai Rara kidoel maoe, nanging doedoe angine. Ikoe keprije, apa patrap kang kaja mengkono maoe ia bener?" D. "Ah, ikoe saka panemoekoe kaja-kaja kok ia ora, PNRI p--

30 - 28 tanc;lane ora ana kanjatahane apa-apa, dene angin wis locmrahe terka<;lang gec;le terkac;lang tjilik." P. "Oedjaring akeh djare~ne kang moeni goemroeboeg ikoe waraning para wadya-bala lelemboet kang pa<;la anc;lerekake tindake njai Rara kidoel maoe." D. "Ah, g roh, I emrah bae anjoeara goemroeboeg, lawona aka ge<;lening angin, lagi angin tjilik bae oearaning menjan a koeping wi weng-wengan, apa maneh an ine ge<;le toer anradjang gegoc;longaning kekajon, me ti bae bandjoer anganakake soeara goemrenggeng (goemroeboeg). " P. "La, katik ngangcro dikoetoegi barang." D.,,0, koewi arak sing gelem, kang ora gelem ia ora apa-apa." P. "la, oewis sa-iki akoe takon maneh; pak ge<;le wis kan~la menjeng akoe jen ing papringan satjec;laking kramatan lor kene iki ana memedine tetekan, kowe apa ia ngandel kang menakono ikoe?" D.,Ora naandel akoe, apa kowe wis weroeh c;lewe ta?" P. "Akoe ia doeroeng taoe weroeh woedjoede, nanging oearane akoe wis kerep kroengoe c;lewe toer terang. Keprije panemoem e, rehnin cr ikoe wis ana seksine." D. "Kirakoe kang moeni maoe doedoe oearaning memedi, anan~ring earan in0' epri ncr kang pac;la <;Iempet ing <;Iapoeran." P.,Prin Qempet keprije ta kan<;lamoe ikoe, akoe kok doeroeng terang babar pi. an. " D.,,1engkene takkan<;lani: "Epring ikoe jen isih ana c;lapoeran arak <;Iempet ta Ian kantja-kantjane." P. "Ia bener." D. "Amarga aka koempoeling pring akeh, dadi goc;longe ia akeh (angremboejoeng), amangsane katempoeh ing anain, epring maoe bandjoer ojag, temahan epringe bandjoer ke oet-kinesoet, wocsana anganakake soeara kang ko-arani tetekan maoe." P. "Apa temenan ta kang, ara tjoba ajo pac;la dinjatakake moerih terange babar pisan, adja aminc;lo gaweni." D. "Ajo, Kampret di-adjak ja?" P. "Ia; ajo Pret meloea." ~ 6 PNRI

31 -29- K. "Ajo, anggere kowe adja anggon(,ieli akoe." Botjah teteloe b andjoer pa(,ia loemakoe agegantjangan anjiltakake ingisor papringan, satekane ing kono pada angroengokake menawa ana soeara keroengoe. Ora antara soewe ana angin soemribit anempoeh ing l;lapoeraning epring kang tinoenggoe maoe, temahan amarga saka gosok-ginosoking pring Ian kantja-kantjane bandjoer anganakake soeara pating kreket. Dje(,ioel bandjoer tjelatoe: D. "Ara roengokna Djoel, arak temenan ta pambatangkoe." P.,,0, ia bener kowe kang; wis ta ajo pa(,ia moelih." D "Ajo. " Botjah teteloe bandjoer pa(,ia moelih, satekane ing omah si Poendjoel takon maneh temboenge: P. "La, kaping pate, sa-iki akoe arep takon bab impen, akoe wis kerep weroeh wong angan(,iakak(impene, kaja ta diboeroe matjan, ngoen<;loeh ge<;lang, ngoen al remboelan Ian sapepa<;lane, ikoe djan~ne anan(,iakake jen kang ngimpi maoe bakal nemoe kanoegrahan. Ana oega kang angan (,iakake impene: jen tjoplok oentoene, adoe krama, diroeboeng siwoer Ian sapepa(,iane, ikoe djare ilapat jen bakal kasripahan, sarta awake <;h~we kana arep mati. Ikoe apa bener?" D. "Ah, jen saka panemoekoe moenggoeh bab impen ikoe ora kena digoegoe." P. "La, katik ana kang nganggo disarati ngetok poetjoeking ramboet barangkaeapaperloene?" D.,,0, ikoe arak kang ora mengerti (isih ngenggoni goegon-toehon), jen moenggoeh ingakoe kang mengkono maoe ora perloe, awit saloegoene impen ikoe ketrangane mengkene (nanging moeng kira-kira bae): Impen ikoe moeng kembanging toeroe bae, saben toeroene kakehan amasti bandjoer akeh impene, mengkono oega jen enggone toeroe maoe ketin9ihan (ketoempangan barang-barang), kaja ta: kenn9ihan goeling, ketin9ihan bantal, sikile kagoebed ing kemoel, tangane ketin(,iihan ing awake <;Iewe, ikoe sok bandjoer anganakake impen ala, kaja ta ngimpi kebroekan kajoe, ngimpi sinrimpoeng ~ PNRI 6p..._

32 - 30- ing oewong, rnengkono sapepa<;lane, jaikoe kang di-arani tin<;lihen. Jen kowe ora ngandel rnenawa kowe pinoedjoe tin<;lihen, sa-oewise kowe eling bandjoer talitinen,.ing ~ panggonan kono golekana sababe. Kaping pin<;lone anane akoe bisa ngarani jen irnpen ikoe rnoeng saka kern banging toeroe, tan<;lane oewong kang doeroeng taoe noenggang oetawa wer eh praoe kapal, rnesti ora bisa nctimpi noenggang praoe kapal; kang bisa ngimpi noenggang praoe kapal maoe kang mesti rnoeog wong kang ahli noenggang praoe kapal bae; mengkono maneh wong kang doeroeng taoe weroeh ing negara Welanda, ia ora bisa (taoe) ngimpi do moenoeng ing negara Welanda, ia apa ora?" P. "La akoe wong doeroeng taoe weroeh segara teka ngimpi wer eh egara!" D.,,0, koewi lllengkene, anane kowe doeroeng taoe weroeh lllangka bandjoer ngilllpi, ikoe pambatangkoe kowe ra lia am -ti andoeweni kepenctin arep weroeh segara kanct ko-impekake maoe, toer atimoe notol (madjoe) ban get, jen ora abab saka lllen CTkono maoe-maoene kowe me ti mentas ana wong lian kang anjaritakake bab segara maran kowe; ia apa ora?" P. "Ia c)ik, <;lek anoe kae akoe ditjaritani bab anane segara kidoel deninct kantjakoe; saka pintere enggone angan <;lakake nganti andadekake kepengining atikoe, temahan bandjoer ngimpi kaja kang wi dakkan<;lakake ing kowe maoe." D. "La, ia moelane wekaskoe"'----rollla-q9fila ko~e Mija _ - - ngandei marang impenmoe.'-;- - P. "La kae terka<;lang kok ana impen kang andaradarsih (notjogi)." D. "Ah koewi arak rnoeng terka<;lang bae, dadi moeng kapinoedjon." P. "Apa temenan ta kan<;lamoe ikoe?" D. "Jen ora temenan apa perloe dakkan<;lakake ing kowe, ora ta jen kowe ora ngandel tjoba njatakna, bab kan <;lakoe sababing wong ngimpi maoe." P. "Ia tjoba jen akoe sesoek ngimpi daknjatakne kang setiti apa njata kaja kan<;lamoe maoe kang dadi sababe." Si Poendjoel bandjoer rnoelih ; bareng bengine Poendjoel PNRI $...-..

33 mapan toeroe, ora soewe saking kepatine enggone toeroe bandjoer ngimpi dibanda ing potitie, weka3an Poendjoel gero:-gerb angaroehara; ing wektoe ikoe sedoeloere wadon aran si Sa<,ioeg lagi kabeneran angtilir, kroengoe jen si Poendjoel tin<,iihen bandjoer enggal-enggal digoegah, areng si Poendjoel wis tangi si Sa<,ioeg bandjoer pitakon, temboenge: S. "Kowe maoe ngimpi apa Djoel?" P. "Ngimpi dibanda ing politie. Ketrangane bener kan<,iane kang Dje<,ioel, jen tinqihen ikoe mesti ana sababe kang ngewoeh-ewoehi ing toeroene." S. "Keprij~ ta kan<,iamoe ikoe kok ora ngerti akoe." P. "Kang Dje<,ioel c;le~k maoe awan mentas kanc;la menjang akoe, anerangake jen tinc;lihen iko~ ketrangane mesti ana barang-barang kang angaroe-biroe ing awake nalikane toeroe, kaja ta: ketin<,iihan bantal, kesrimpet ing kemoel Ian sapepa<,iane, mengkono maneh kanc;lane kakang, oewong ngimpi ikoe ala Ian betjik oega ora kena di-oeg_mi amarga sabarang kang di-impekake maoe mesti metoe saka panggagase c;iewe ing nalika doeroeng toe roe, kaja ta maoene anggagas enggala rabi karo si anoe kae, wekasane bengine bandjoer ngimpi ketemoe karo si anoe maoe, mengkono ing sapanoenggalane. Panemoene kakang kang kaja mengkono maoe akoe angroedjoeki banget (ngandel) amarga akoe wis anemoe seksi, jaikoe nalikane akoe ngimpi di-eroet ing politie maoe, ketrangane taknjatakake, djeboel sikilkoe kagoebed ing koloraning saroeng goeling, (njeple i, kaja kanc;lane kakang Djec;loel) dadi saka panemoekoe rehning bab tin <,iihen wis tetela terang, dadi jen mengkono senadjan ngimpia lia-tiane maneh ia ora njebal saka ikoe." S. "Ia pantjen mengkono, amarga ing sa-oepama saben ngimpi moeng tansah digagas ing ala Ian betjike bae, oewong-oewong amasti pac;la koeroe djalaran saka enggone ngrasakake impene; ia jen impene maoe tincmoening pamikire bakal nemoe begdja mesti seneng temahan lemoe, bareng tinemoening pamikire bakal nemoe tjilaka apa ora bandjoer andadekake soesahing atine kang temahane koeroe awake? Kirakoe ia. Moelane akoe bfsa kanc;la ~ PNRI 6'(>..._

34 - 32- mengkono ikoe, amarga akoe wis ngalami gewe ing sadjrone sedina sawengi nganti ngimpi rambah kaping lima (limang bab). Amirid enggonkoe ngimpi ikoe bae, oewong-oewong wis mesti ora bakal kober golek sangang pangan' kanggo ing sa-anak bodjone, (djalaran soesah banget anggaga impelle) apa jen wis mengkono ora bakal kelakoil mati djalarall kaliren oetawa Ilglaloe?" Toemeka semollo ellggone paga reremboegan si Sagoeg Ian si Poendjoel balldjoer paqa toe roe malleh, amarga ing wektoe ikoe palltjen isih sirep-sireping oewong. Barena ing wajah C oek si Sa90eg Ian si Poendjoel bandjoer pa9a tangi, si Sa90eg allggoqog wectang ana ing pawon, i Poendjoel anjapoe ing pen9apa sawise rampoeng bandjoer paqa angombe wedang sinambi areremboegan; Poendjoel tjelatoe: P. "Joe, joe, akoe kok kepengin banget dadi priaji (abdining '~atoe) senadjan tjilik-tjilika pisan angger wis djeneng priaji me ti wi bakal marem atikoe, amarga akoe kroengoe oedjaring akeh: jen dadi priaji ikoe senadjan balandjanc paribasalle moeng sigara, menawa belandja maoe peparinge ang Nata, mesti bakal tjoekoep kanggo mangan ing sa-anak-bodjone, amarga wis oleh berkahing Ratoe. Dakpikir-pikir pantjen oeriping manoesa ikoe oetamaning-oetama ora kaja wong dadi abdining Ratoe, amarga mesti bakal kadjen keringall ingsapaga-pagane, apa maneh panjamboet gawene loewih kepenak tinimbang wong lia-liane, toer mesti kena kapestekake wetoening balandjane dadi jen moeng arep oetang-oetang bae mesti akeh kana ngandel. Amarga saka ikoe teka kepengin banaet akoe dadi priaji (abdining Ratoe ikoe)? Sa-iki akoe dakmaaang ing ka-onqeran ja joe, kira-kira jen moeng ngarah dadi kadjineman I) bae kok bakal bisa kelakon." S.,,0, 0, 0, kliroe panemoemoe ikoe. Sanjatane wong dadi priaji ikoe pantjen enaking-enak, ananging semono.. I) Kadjineman poenika menawi lo emrap ing wewengkonipoen Kandjeng Goepermen apangkat oepas; ananging pangkat kadjineman waoe wontenipoen ing Soerakarta sampoen ka-etang golonganing priantoen... PNRI $...,...

35 maoe kang bisa oleh panakat mantri <;Jistrik (on<;jt'r-<;jistrict) Ian sadjadjare, amarga belandjane mesti bakal tjoekoep kapangan Ian kanggo keloemrahan ing sa-anak-bodjone, apa maneh i ill doewe pangarep-arep apangkat Panewoe (Wedana), Kliwon (onder-regent) Ian sabandjoere; bareng moeng pangkat kadjineman bae, apa pangkat ikoe bakal bisa angenakake Ian kadjening awake amarga belandjane moeng / 10 sesa i, kirclkoe ora bakal tjoekoep dipangan ing sa-anak-bodjone; Ian apa jen wis oleh pangkat kadjineman maoe bakal bi a doewe pangarep-arep pangkat Hane kang 90ewoer ingatasc akowe? Jen saka pane moekoe akoe ora amrajogakake banget marang kekarepamoe maoe, amarga dakpikir-pikir pamaaangmoe bae kira-kira ora bakal koerang saka 4-5 taoen; sadjrone emono taoen maoe ing sa-oepulll3 kowc anjamboet gawe lianc arak wis akeh ka-oentoensamo~ (apa ia ora mengkono?) ananging jen kowe magang wis mesti bakal kapitoenan, amarga adjrone semono taoen ikoe kowe ora bakal oleh pitoeas ing panjamboet gawcmoe, dadi koedoe anganakake san<;iang pangan <;Jewe, mangka pamangan Ian san<;jangmoe sa-oepama / 5 bae ing esasine, sadjrope 4-5 taoen maoe wis ana /240 - /300 sarehning semono maoe d.:lkkira ora anjoekoepi kopangan Ian kosanc;lang dadi koedoe f 7,50 sesa i, ing 4-5 taoen wis ana/360.- / Menjang ngendi enggonmoe golek c;loewit semono _ - ~ - - lilao-e len -ora-dikoeali- ing- wong Toea apa-bakal bisa- -, kelakon? Mangka wong toeamoe (bapak, simbok) sa-iki wis djempo ora bisa ngoepaja san<;iang pangan maneh, dadi mesti bakal andadekake ing sangsaraning oeripmoe (kedjaba ta jen ing nalika magang maoe isih dikoeati boetoehe ing wong toeane). Dene l11oenggoeh prakara di-adjeni ing lian ikoe jen akoe daksepelekake banget, amarga prakara ikoe gampang banget pamoerihe, jaikoe angger soegih <;ioewit ia mesti di-adjeni ing wong; oetawa maneh jen akoe prakara ikoe kok ora pati dakpikir temenan, awit oewong oerip ikoe ora bakal wareg Ian seneng djalaran di-adjeni ing wong bae mesti koedoe serana Qoewit (bakal sepira senenge atine menawa wong wis ~ PNRI 6p 3

36 -34- ora towong panjekele Qoewit?), senadjan di-adjenana ing wong akeh menawa koerang mangan (loewe) ia ora bi a eneng, mangka wong oerip ikoe perloe banget amboerpe enenging pikire, sabab ikoe kang anoentoeni marang kabetjikan Ian weninge pikire. aha panemoekoe ingatase sakowe (kang sakira ora bisa anggajoeh ing pangkat kana moerwat) kaja loewih betjik anjamboet gawe liane bae kang temtoe ken a kapestekake olehe 90ewit, jaikoe anjamboet gawe ing toko-toko ing pabrik-pabrik, oetawa dedaaangan ing sakadare, ora-orane anjamboet gawe tani bae kaja-kaja oega wis anjoekoepi kanago sangoening oeripe, (emono maoe kang petel ing panjamboet gawene). Gadjege sasoemoeroepkoe doeroeng ana priaji kang soegih anderbala, jen priaji maoe ora entoek tetinggalan saka ing wong toeane, oetawa bodjone anjamboet gawe liane; ananging akoe wis kerep weroeh w ng tani kang bi a seneng oeripe ; oetawa maneh ora koerang-koerang wong soegihe anderbala djalaran anggone dedagangan, nganti bisa doewe omah Ian toko-toko k~ng angebah~bati, temahane bandjoer andjalari geqe Ian redjaning negara kang didoenoengi, kaja ta: toko-toko Welanda, Tjina Ian toko-tokone wong boemi. Sa-oepama n ara ikoe ora ana toko-t kone apa negara maoe kena in aranan redja? Kira-kira ora, amarga saka ikoe wis tete!a jen njamboet gawe dagang ikoe ka-etoeng oetamanin -oetama, dene amoerakabi marang in~ sakabeh- KabeJ1e anjatane moenggoeh ing akoe, kepenaking-kepenak iko ora kaja wong anjamboet gawe dagang, ka-etoeng se<;leng ora kaja wong anjamboet gawe tani, ananging tjilakaning-tjilaka ora kaja wong dadi priaji (semono maoe priaji kang belandjane f 25 mengisor; delenga Pemimpin bagi orang jang hendak mem iiih pentjaharian serie A. djilid I.) amarga dakpikir wong dagang ikoe pantjen akeh ka-oentoengane temenan; moerih kowe enggal mengerti kaja mengkene pepin<;lane: Oepamane wong dagang djarik saka koeta di-edol marang padesan satjeqaking kono, ikoe regane ing dalem ~ PNRI 6p _

37 - 35- sidji-sidjining djarik kang panoekoene / 1.- apes-apese wis bisa oh~h bati / 0,25; kang panoekoene / 2.- bisa ol~ti bati j 0,50; dadi oepama enggone dodolan maoe ing sadinane kagawe ratjak bisa adoi kang reg / 1. rambah kaping sepoeloeh bae, wis bisa oleh bali / 0,25 X to = / 2,50; j~n bisa adol kang rega / 2. ram bah kaping sepoeloeh, wis bisa oleh bali/o,sox 10 =/5. apa ka-oentoengan semono ing sedina maoe ora ama<;jani priaji kang apangkat malltri belandja f 75.- sesasi, Ian angoengkoeli priaji kang belandjane f f 50.- sesasi, mangka wataking bakoel ikoe wetoening <;Joewite (boetoehe) loewih setitik tenimballg priaji kang apangkat mantri I nanging jen pametoene adjeg semono maoe, jen koerang saka ikoe mestine ia dikoerangi) dadi jen mengkono mesti loewih seneng oeripe, amarga <;Joewit semono maoe jen ora kanggo rojal mesti tjoekoep d' angan Ian bisa anjejengi kang kanggo aodjaga awake jen pinoedjoe ora bisa anjamboet gawe." Toemeka semono enggone paqa reremboegan kesaroe tekane si Broedjoel (B), jaikoe kongkonane si Dje<;Joel temboenge: B. "Koela noewoen." P. "Sinten nikoe?" B. "Koela." P. "Koela sinten?" B. "Koela Broedjoel, kengkenanipoen ingkang raka Djegoel. " P. "E, Broedjoel!" B. "Inggih." P. "Tekamoe kene dikongkon apa karo kakang?" B. "Soan koela mriki dipoen-kengken kalian ingkang raka, sapoenika oegi sampean dipoen-adjeng-adjeng sageda <;Jateng ingrika." P. "Ana apa ta, sadjake kok perloe banget?" B. "Kilap, koela boten soemerep perloenipoen." P. "La sa-oengkoermoe maoe kakang lagi ewoeh apa?" B. "Boten ewed poenapa-poenapa, namoeng djagongan kalian Kampret kemawon." PNRJ Dp --

38 - 36- P. "la, kan<;laha <;Ii ik, mengko se<;lela engkas akoe taknoetoeti." B. "In gih, ampoen koela kelilan." P.,,~a, ilo akoe doe\ ~ keren Qoewit 5.sen anggonell toekoc rokok ana in., dalan." B. "In~ ih, noewocn." Broedjoel bandjoer moclih; atekanc ing omah doeroeng nganti pra aben Oje<;loel ka elak pitakon. O. "Keprije, apa wi ketemoe karo i Poclldjocl?" B. "ampoen, malah pinanggih aweg lelinggihall kalian inakang bok ajoe aqoe." D. "La maoe kanc.!anc agoeh teka apa ora?" B. "Inagih saaah, nljngkc sckc9ap bac;le noesoel." O. "Ia \ is, k w' bandjoer tata-tatilha anggoc;log wedallg maneh." B. "Inggih." I ~apoengkoere si Brocdjocl, Pocndjoel bandjoer tata-tata mangkat karo i Sac,Joeg; satek ne ing omahe si OjeQoel bandjoer a abawa, tjelatocnc: P "Koel noewoen." O. "Elo Poendjoel, rewanttllloc kart apa maneh?" P. "I aro bok ajoe ac;loe ; la kae ana boeri lagi mampir warocng t ekoe kinang.' O.,Elo, b k ajoe wiloedjena bok ajoe?" "In aih, wilocdjeng." D. "Bok aioe teka boten ketingal-keti nga!." "Tian wont n gria kcmawon." D.,,1\\ang a bok aioe madjeng kemawon." "Inggih, sampoen." D. "Kok kadingaren bok aioe ker a rawoeh mriki." S. "Inggih, kedjawi kangcn ac;li, (dene sampocn lami boten pinanggih) kaping kalihipoen perloe baqe amirengaken rcmbaaipocn aqi kalian Poendjoel, awit koela waoe wonten ing gria sampoen dipoen-witjanteni tjetjoelikaning rcmbagipoen aqi; mangga koela-atoeri dangoe Qateng poen P endjoe!." O. "Apa ia ta Ojoel?" P. "la, jaikoe amarga saka ocwising pangandelkoe ~ PNRI ~ _

39 - 37- marang impen kaja pitoetoermoe (awit akoe wis anjatakake ~ewe), dadi wis ora mamang, akoe bandjoer kan9a enjang bok ajoe, sarta bok ajoe oega roedjoek kaja panemoemoe maoe, moelane bandjoer meloe mre e iki." D.,,0, ia soekoer bage sewoe." P. "Ora kang, kowe kok ngoendang akoe sadjak gitagita maoe ana perloene apa?" D. "Ora ana perloene apa-apa moeng arep dakadjak anoetoegake remboeg panoenggalane c;lek Iwingi dadi ora ketanggoengan, bllbar pi an engaonkoe anjoeroepnjoeroepake marang kowe, moelane sa-iki apa kang ekira andadekake petenging atimoe adja nganggo wigih-wigih bandjoer prasadjakena ing akoe, mengko mesti bakal dakdjawab ing sabisa-bisakoe akanti senenging atikoe." P.,,0 kang, ia banget ing panarimakoe dene kakang saloegoe ngeman Ian tresna menjang akoe kata <;la sardjoe ama<;langake roeweding pamikirkoe akanti soetjining ati, toer maneh mawa pinerjokake anaretek kongkonan angloeroe kang ora tje9ak tebane. Ora liwat ing sarehning akoe ora bisa amale pitoe-: loenge kakang kang akeh-akeh, moela moen goesti Allah kang bakal apeparing piwales." D. n Wroehanamoe Djoe\, In enggoeh prasetyamoe menjang akoe kang akeh-akeh ia banaet ing panarima Ian boengahing atikoe; senadyan kowe ora bakal bi a amale ~ - -agawe senetlgh-lg--pi-kirlree-kaj-a ta paweweh tairtia=1iarre,.' anggere kowe wis bisa soemoeroep Ian mangerti ap.a maneh bisa angenggo (nglakoni), ikoe boengahing atikoe wis angoengkoeli jen kopoendjoeng adjedjo<;langan amili loemintoe, amarga pantjen kaja mengkono ikoe kang dakesti ing rina kelawan wengi. Sawise mengkono kowe soemoeroepa, jen wong toea ikoe kaja ta : akoe menjang kowe, kowe menjang a<;li-ac;limoe, ikoe wis wadjibe aweh piwoelang Ian anjoeroep-njoeroepake ing sabisabisane, amarga oewong ikoe loewih toea wi mesti loewih akeh kawroeh Ian djadjahe, dadi akoe enagonkoe angoeroeni remboeg ing kowe maoe ora doemoenoeng akoe pitoeloeng menjang kowe, ananging ikoe >$.- PN

40 - 38- panljen oewi dadi wadjibkoe; moela saka panemoekoe wong kapernah enom di oeroep-soeroepake ing wong toea sok ana kang bandjoer wani amadoni Ian angewani moeng" amitoeroet iner sakarepe <;iewe, ikoe akoe ora amrajogakake ban et (angelingana jen sakabehing wong ikoe ora bakal soemeeroep ing loepoete <;iewe), mengkono oega wong toea kang ora djoeweh anenoetoeri Ian anjoer ep-njoeroepake ing oewong enom ikoe ia koerang prajogane, amarga montjhing pikire botjah ikoe ora Iia kedjaba moeng di oeroep-soeroepake ing wong toeane oetawa goeroene saka etitik. Poenapa boten mekaten bok ajoe?" "Inggih, ke ingaihan <;ii." Toemeka semono 'i Poendjoel handjoer amikir-mikir kang bakal tinakokake, temboenge: P.,Ia kang temenan kan<;iamoe ikoe, amarga sanjatane manoeng a ik e jen ora erana erosok-ginosok, toelar-toemoelar. liroe-tiniroe, ora bakal bisa mintir pikire kang weka ane bandjoer ana kang pinter angloewih-ioewihi; kaja dene para ardjana ik e bi ane pinter ia saka olehe anenoelar. Kirakoe anadyan manoeng a ikoe titah kana loewih pinter <;iewe tinimbang titah (iane Ian bisa analairake kekar pane serana tjelatoe, ananging menawa manoe a maoe wiwit tjilik moela (botjah) di-oeworake karo kewan ana ing alas (dadi ora bi a sesrawoengan Ian wong akeh) botjah maoe ora bakal bisa tjelatoe kaja loemrahing manoe a, Ian ora bisa doewe pamikir, amarga adjroning ana alas kono maoe ora bisa oleh tetoelaran Ian gosokan karo manoengsa, kedjaba moeng karo kewan." D. "I?a ar ia njala mengkono; jen ana kang kelakon kaja kan<;lamoe ikoe mestine moeng bisa ing tata tjaraning kewan kekoempoelane bae." P. "Amirid tetoeladan ikoe jen mengkono wong doewe anak, ikoe anake praj ga ban get jen pinoeriha kekoempoelan karo para moerid, amarga mesti bakal ketjipratan kepinterane saka setitik, sarta maneh prajoga dilarangana kekoempoelan karo botjah-botjah kang sekira ora betjik di- PNRI ~... _

41 - 39- koempoeli, amarga ikoe ora woeroeng bakal ketoelaran patrap kang ora oetama." D. "Menawa bisa anglakoni oetawa njingkiri pantjen ia prajoga kang mengkono ikoe." Ora wetara soewe Broedjoel bandjoer teka anjangga beri ngladekake wedang Ian panganan; sawi e rampoeng enggone nenata Dje<;loel bandjoer angantjarani nandoekake wedang menjang Sa<;loeg, bareng wi pa<;la ngombe. Poendjoel amiwiti remboeg maneh, temboenge: P. "Ora ta kang prakara ikoe maoe pangremboege man <;Iega semono bae, amarga akoe wis mengerti kabeh, sa-iki akoe arep noetoegake remboegkoe <;Iek wingi." D. "la, mara age we<;larna dakroengokne." P. "Sa-iki akoe takon moenggoeh ka-anane wong angadji donga Ian kondangan, ikoe apa ana perloene?" D. "jen bab ikoe akoe ora bisa kan<;la k ng terang ; ananging sarehnlllg bab angadji, donga, maoe kaleboe wewilangane oetama ino'atase bangsa Djawa, sarta ora agawe rekasaning lakoe, mengkono maneh ikoe ka-etoeng marang agama, moelane betjik dile tarekna, awit kang mengkono maoe toedjoene kaja-kaja ora lia amoeng amoerih betjike marang awake <;Iewe; dene prakara kondangan (si<;lekah) ikue akoe ora bisa aweh pratikel, amarga ikoe kaleboe keloemrahan kang perloe ingatase wong Djawa oega, ananging akoe aweh weroeh, bangsa Europa ikoe saweroehkoe ora ana kang niat anganakake sigekah kaja J" akoe Ian kowe (bang a Djawa) ewa dene oeripe ia ora apa-apa, malah-malah ardjaning oeripe angoengkoeloengkoeli bangsakoe. la apa ora, Pret?" K. "Ia pantjen mengkono." D. "Amarga saka ikoe moe lane akoe moeng anjarah ing kowe keprije kang dadi kekentjenganing pikirmoe akoe ora bakal amenging sarta ora ngakon, amarga prakara ikoe moeng goemantoeng ana ing tetimbangamoe gewe." P. "la, kaja dakpikir-pikir loewih betjik anganggo tata tjarane kang wis kelakoe ingakeh bae." D. "Bener oedjarmoe ikoe, amarga menawa kowe ora mengkonoa kang mesti bandjoer di-ewani ing bangsamoe PNRI u

42 -40- <;Jewe, temahan andadekake koerang prajoga ingatase oeripmoe." P. "a-iki akoe arep takon maneh; akoe wis marambah- rambah.weroeh wong pa<;ja anggegoeroe ing bab k~<;iotan (pamoerih adja n anti te<;ja ing gegaman), atosing baloeng woeleding koelit, O'eg er e adji-adji panglemoenan moerih adja kong i bi a dinoeloe ing lian pengasihan moerih dika ihana ing panc;!oewoerane, Ian lia-liane maneh; apa kang mengkono maoe ia bener?" D. "Kan<;lamoe ikoe m enggoeh aka panemoekoe, ora njata, kctrano'ane menakene, nanging kogoegoe Ian orane l11a a bo<;l a. Bab ato ing baloejlo' Ian w eledina koelit, ikoe wis tetela ing gorohe amarga ing adjegkoe oerip akoe doeroeng amranggoeli wong kan~ ambalekake (ora te<;las) dening luelllarapin~ mimi (dibec,lil) arta poetjoeking keris (disoedoek in Y keris) Ian ap pa<;lanc." P. "Dadi akoe wis kerep banget kroengoe oedjaring wong akeh ki, jen i ~a<;lap Ian si Waroe ikoe ora te<;las lapak palocning pan<;le." D. "Apa kang kokan<;lakakc ikoe kowc wis weroeh <;lew'?" P. "Ia doeroeng!" D. "La, kowc kok dj boel ngand I, akoe oega wis kerep bae keroengoe oedjarino' won(y kaja kan<;lamoe maoe, ananging akoe ora g eg e babar pi an, abab akoe doerocno' noen koeli <;Iewe." P. "Ora ta kang am erih tjekaking remboeg arel1l1ing prakara ikoe akoe i ih bingoeng banget enggonkoe angraakake, jaik e djalaran sak1 akehino' seksinc (wong kang kan<)a menjang akoe akeh) maela betjik terangna bae kang tjeta Ian gamblang, soepaja akoe bisa nimbangnimbang, amarga jen ra mengkono bisa oega andadekake seling oeroepkoe." D. "Moenggoeh aka panemoek e jen kowe arep amboedi koeating awakmoe, ikoe ora perloe jen nganggo angaegoeroe akanti wraaad Ian sarat roepa-roepa, ananging tjoekoep kowe bandjoer amar oedia angkat djnendjoeng kang abot-abot ~ PNRI 6p

43 saka setitik saben esoek, kaja ta ngangkat wesi, ganqoelan anglemesake awak Ian sapepaqane, ikoe arne ti bandjoer isa koeat awakmoe, amarga ototmoe bisa kentjeng sabab saka koelina enggonmoe angkat djoendjoeng saber esoek maoe; anane akoe bisa kanqa menjang kowe mengkono maoe dakpirid kaja bangsa Europa kang paqa rosa-rosa djalaran saka pengadjaran (koelina). Akoe wis marambah-rambah andeleng tontonaning bangsa Europa kang ban get andadekake goemoening atikoe, jaikoe andelen~ ing karosan Ian kawegigane, kaja ta: oentoene koe;lt kanggo anjakot wesi kang ora enteno' bobote, koeat kanggo anjakot hangkoe Ian lia-liane kang sabandjoere bandjoer kadjocndjoeng nganggo 0 ntoene; awake koeat di-entjiki oewong lim3 oetawa nenem; awake kena katekoek ana ing sadjroning etang kang moeng satjoekoepe bae; talapakaning ikile bi a kanggo angadegake anqa kang dipeneki ing botjah, malah ana kang bisa noenggang pit (raqa angin) ana ing papan blabag tjioet malengkoeng m enggah kang ora tjen<;lek <;Ioe\"oere; kaj 1 mengkono Ian apepaqane. Anane bisa ana iarake tont nan kang kaja mengkono ikoe ora amarga saka no'elmoc kaja kang kokangakake maoe, anano'ing amoeng amarga saka pangadjaran (koelina) bae." P.,,0, ia kang akoe wis ngandel jen sabarang panggawe kaja kang dakkan<;lakake maoe amoeng saka koelina (pengadjal"<l+l) ---a-n anging----bra aka---n g~ oe-dj ~ fy<hnttfltra Ian i arai lia-liane. tanqane akoe oega wis taoe nonton koemiqi geqe kang asoene bisa loemoempat koerang I ewih Qoewoere ana 5 Meter, toer loempatane maoe mawa geni; mangka asoe ikoe ora bisa tjantoek-iawoeng menjang djapa, dadi wis terang jell moeng djalaran saka koelinane (pangadjaran)." D. "La, ia kedjaba ikoc akoe doewe seksi manch terange bab koelina maoe; ananging akoe arep takon menjang kowe Qisik: wong kang mesti ing panjamboet gawene Ian karo kang t)ra mesti anjamboet gawe, ikoe keprije pandelengmoe?" P. "Saka pangrasakoe kok kaja ora ana bedane ta kang."

44 - 42- D. "Ah, goroh, ikoe arak amoeng saka koerang setitimoe bae; jell saka pangrasakoe wong kang mesti panjamboet gawene karo wong kang ora rnesti anjamboetgawe,.ikoe mesti loewih koeat wong kang mesti ing panjamboet gawene maoe, awit awake ing saben dina amoeng tansah kagawe njamboet gawe (rekasa) dadi rneh ra beda kaja dene adjar gan<;toelan, Ian angangkati wesi aben esoek kaja kang wis dakkan<;takake ingarep; menakono maneh wong kang mesti penjamboet gawene rna e (toemrap wong ing koeta) mesti loewih ringkih tlnimban a wong padesan ing tanah ngare (rosa wong de aile) djalaran panjal11boet aawene loewih abot; kaja ta won de a gawene l11emikoel, rnatjoel, Ian lia-liane maneh kang abot-abot, ananging wong negara ora. Wong ing padesan tanah ngare maoe rnesti kalah ka-' ro ane jen... katimbang kar wong desa ing pagoenoengan, al11arga wong ing pagoenoengan ikoe kedjaba oleh hawa kang loewih kepenak, panjamboet gawene ia loewih abot; loewihing abote panjamboet gawene maoe, ora djalaran jen wona pa~oenoengan ikoe panjamboet gawene loewih akeh, ananging kang andadekake sababe djalaran saka loel11akoene, jaikoe saka akehing djoerang-djoerang kang diliwati, jen loemakoe amoeng tansah moenggah rnoe<;toen bae, dadi enadyan gawanane pa<;taha abote, wong ing pag enoengan maoe me ti loewih rekasa tinirnbang Ian wong ing. tanah ngare, jaiko~ amaj:ga~aka Lek.asaning. - - Takoene, Inoelane mesti loewih rosa. La a-iki wis tetela jen rosaning awak maoe arnarga aka dikoelinakake, ia apa ora; mara pikiren kang ternenan." P. "Ia bener kan<;tamoe ikoe." D. "La ia, 111 elane bangsa Europa kang akeh pa<;ta t1miara gan<1oelan, wesi gegloen<;1oengan Ian Iia-liane, ikoe perloene kanggo angoelinakake jen ing wajah esoek oetawa sore, soeprihe soepaja andadekake koeating awake. Arak inggih mekaten ta, bok ajoe?" S. "Inggih pantjen mekaten." P. "Sa-iki akoe takon,bab adji-adji panglemoenan Ian penga ihan, ikoe ketrangane keprije?" '. ~ PNRI$..._

45 -43- D. "jen bab ikoe akoe doeroeng bisa anerangake kang bener, amarga akoe doeroeng weroeh {iewe wong kang bisa ngilang; ananging moenggoeb saka p(\nemoekoe {iewe, bab adji-adji panglemoenan maoe akoe oega wis ora ngandel babar pisan, emboeh jen toemrape kow ; dene bab pengasihan ikoe saka panemoekoe rnengkene: anane batoer ikoe di-asihi ing bendarane (pan{ioewoerane) ikoe saka panernoekoe ora djalaran saka adji-adji Ian isarat, ananging kang mesti amoeng djalaran kanggep ing panjamboet gawene, kaja ta kanggep enggone gender, kanggep enggone ngladeni Ian sapanoenggalane; ia apa ora?" P. "Ia pantjen mengkono kang, bener banget ikoe." D. "Ing sa-oepama batoer maoe ora weroeh rnarang bendarane (kesed ing sabarang gawe) apa ia di-asihi ing bendarane maoe? Moenggoeh saka panernoekoe senadyan di-oempoek-oempoeka djapa sakehing djapa, jen toernindaking panjamboet gawene kaja mengkono rna c, kira-kira loerahe (pen{ioewoerane) ora bakal andoeweni asih; keprije panemoernoe?" P. "Ia bener mengkono, kang." D. "Sa-iki wis tetela jen asihing bendarane ikoe arnoeng djalaran saka di-edoli saregeping panggawean, ananging ora djalaransaka djapa-mantra ; dadi jen mengkono adji-adji pengasihan maoe wis tetela gorohe, moelane welingkoe menjang kowe, bok menawa ing boen kowe kasoewitakake, kang saregep ing toemandangmoe gawe; menawa kowe -saregep-mermrnd<nrg -gawt-rnengkono, rn-eranmoemesfi andoeweni asih amarga roemangsa jen kotjoekoepi panggaweane; adja pisan-pisan kowe ngendelake marang djapamantra Ian isarat lia-liane, moeng saregep ing gawe kang koedoe kolakoni. Arak inggih ta bok ajoe?" S. "Inggih {ii, koela djoemoeroeng kados pamanggih sampean nikoe." P. "Ambaleni bab setan. Wong kang lara panas-tis kang bandjoer andaleming, ikoe oedjaring akeh djarene djalaran saka kasoeroepan ing setan; ikoe apa ia bener ta kang?" D...9, koewi goroh oega." * PNRl $_...

46 - 44- P. "La kae teka ana kana daleming: djare di9a<;ioeng ing oewong, djare ana wong manakroek-mangkroek ing pangcret Jan apepac)ane." D.,,0, ikoe menukcnc teranlte: weroeha ananc won~ lara pana 'maoe bandjoer andaleming mengkono, amaraa wong lara pana ikoe a\ ake akodjoer me ti pana." P. "la, bandjoer keprijc toeto ge?" D. "Pana jnl:{ awake maoe temahan anjoemocki marang oeteke. dadi oetcke mch kaja dlne kagoc)og mcngkono; mangka won T ikoc jcn octeke ora kepenak ame ti ora bisa bencr (djedjcg) cngetanc, pandelenge ora tcrang. anuelok kaloelllproeking djarik bac bandjocr di-arani baronaan, oewong, a oe, Ian lia-liane, wckasan bandjoer anualeming. Moclane wong lara pana ikoc handjoer enggal dikompresa (kapocpo kan ing sirahe) kang ac;lcma<)cm. ocpaja enggala wara.". "Inggih c;li pantjen mckatcn, kocla tjonc)ong anget kado, pamanggih sampean nikoc; wontenipocn kocla agcd ocroen rcmbag mckatcn waoe amaraj kocla piambak ampoen anaalami." P." dadi F~n mcnakono wong lara oah kae ia abab kaja mengkono ikoe?" "la, ananain cr jen lara oah ikoe djarene oeteke wi Haring babar pi an dadi panualeminge ia loewih banget, ora kok jen lma oah ikoe djalaran aka kesoeroepan etan, moelanc jen anambani wong kang docwe lara oall ikoc koedoc digroedjoccrj banjoe sirahe, soeprihe bi aha tell' maneh oetcke, wcka an bandjoer poelih kaja maoemaoene."..... '~ :;,.-...c-:. c ~ PNRI ~

47

48