AAK culture library I Javanese Manuscripts

Transcriptie

1 TUNTUNAN SAMADHI Ingkang ngimpun KI WIRJOATMODJO Saking Persatuan Pencipta Buku-buku SEKAR GALIH ing NGAYOGYAKARTA Ingkang ngedalaken CV. CITRA JAYA Surabaya Cap-capan kaping III AAK culture library 1

2 `xçtã wxüxçz ãxüâ{ w Ü ÑÜ utw? áxwtçt v ÑàtÇ ÑâÇ àtçñt ãtàéça `tçtã wxüxçz ãxüâ{ w{ Ü ÑÜ utw? ÅtÇtÑt Çz~tÇz ~tåtçt{aaaaaaaaaaa uéàxç Ççtàt? zéüé{? wâwâa ATURIPUN PENERBIT Kula nuwun, wonten ing aturipun penerbit serat Imam Mahdi sampun kita pratelakaken, bilih anggen kula ngedalaken serat-serat suluk, primbon-primbon tuwin wirid-wirid tilaripun para sepuh, serat-serat yasanipun para pujangga utawi para misuwur ingkang sampun sami swarga, punapa dene gubahanipun para pengarang jaman sapunika, sedyaning manah boten sanes : supados para langganan kita boten rupek panggalihipun, margi namung tampi penerangan saking salah satunggaling aliran pamanggih kemawon. Inggih punika sageda nimbang-nimbang lan nglimbang-nglimbang kalayan omber sanget. Ingkang punika, manawi serat-serat ingkang kita wedalaken punika satunggal kaliyan satunggalipun wonten ingkang pinanggih beda wedharipun tuwin istilah-istilahipun, punika sampun samesthinipun, jer piyambak-piyambak pangriptanipun, piyambak-piyambak aliran lan gegebenganipun. Kita penerbit namung saged matur kanthi yakin : bilih sadaya pangripta punika sedyanipun tunggil, inggih punika nyiyaraken papajar. Kauninga!!! --- AAK culture library 2

3 L A R A P A N NUWUN. Sinten ingkang dereng nate mireng tembung-tembung : Semedi (samadhi) muja semedi, sidhakep saluku tunggal, nutupi babahan hawa (nawa) sanga? Nanging manapa sampun mangertos tegesipun? Manapa sampun sami pirsa kadon pundi cara-caranipun utawi patrappipun? Mangka, samadhi menika ageng yektos munpangatipun. Boten kenging kangge dolanan (sembranan). Awit saking menika kula cumantaka ngaturaken : t u n t u n a n Wah...!!! Tuntunan Samadhi? Sumangga anggen panjenengan badhe nanggapi. Jer sadaya ingkang badhe kula aturaken menika lugunipun wisikan katur dateng panjenengan, lumantar kula. Manawi anggen kula dados lantaran menika nguciwani (boten mbengkas karya) inggih sampuna nyuwun pangaksama rumiyin. Manawi boten nguciwani, nyuwun dipun alembana... Anggen kula mastani wisikan menika, jalaran tuntunan ingkang kula aturaken menika nampi kula saking PanjenenganipunSuwargi Dr. Annie Besant (duk sugengipun ngasta Sesepuh Paheman Theosefie sadonya). Sarta saking Ingkang Linangkung Risang Krisnamurti, menapa dene Panjenenganipun Linangkung Suwargi Ny. H.P. Blavatsky. Dene nampi kula lumantar buku-buku karanganipun, tuwin salebetipun samadhi. Awit saking menika kula wani mikul (tanggung jawab) samukawis ingkang magepokan kaliyan tuntunan menika. Ingkang nglantaraken : KI WIRJO ATMODJO Yogyakarta, Padepokan Cemoro Sanga (Gondolayu 34) AAK culture library 3

4 1. Tri-loka TUNTUNAN SAMADHI I. BADANIPUN MANUSA (TRI SARIRA) Manusa gesang wonten ing alam donya ngriki menika ndunungi alam tetiga : I. Alam pikir, II. Alam raos, III. Alam wadhag (alam donya). Alam tetiga menika limrahipun kita sebut : t r i l o k a. Wonten ing pakeliran (ringgit purwa) alam tetiga menika wau nama Kahyangan. Alam pikir kawastanan Kahyanganipun Bathara Guru, kasebut : Guruloka. Alam raos kawastanan Kahyanganipun Bathara Indra, kasebut : Indraloka. Alam donya padununganipun para jana (para manusa) nama Jana-loka utawi Arcapada. Arcapada menika lugunipun ugi satunggiling Kahyangan, tegesipun satunggiling padununganipun Dewa. Dewa ingkang dedunung wonten ing Arcapada menika nama Sang Hyang Ismaya. Dados terangipun, tri-loka menika manut pakeliran : I. Guru-loka = Kahyanganipun Bathara Guru, II. Indra-loka = Kahyanganipun Bathara Indra, III. Jana-loka = Kahyanganipun Sang Hyang Ismaya. 2. Semar, Gareng, Petruk. Kacariyos Bathara Guru menika kakung, tandhanipun kagungan garwa nama Dewi Uma utawi umayi, ingkang sering malih dados Bathari Durga, yen pinuju rengu. AAK culture library 4

5 Ing candi Prambanan, ing tapel wates Yogyakarta lan Surakarta, wonten recanipun Bathari Durga menika, kasebut Bok Lara Jonggrang. Bathara Indra inggih kakung, garwanipun Dewi Wiyati. Nanging Sang Hyang Ismaya boten kasumerepan kagungan garwa utawi botenipu. Malah wujudipun kemawon inggih ngewuhaken : jalu manapa wanita menika. Pramila lajeng angsal sebutan : S e m a r. Ujaring sedherek ingkang saged ngerata basa, tembung Semar menika gadhah teges : Samar. Sang Hyang Ismaya iku kakung apa putri?... embuh. Wis sepuh apa isih timur?... embuh. Sarwa samar. Nanging kok gadhah anak barang. Rak nama lucu menika. Wonten ingkang nerangaken bilih anak kekalih (Gareng lan Petruk) menika pujan. Wontenipun amargi dipun puja. Sinten ingkang muja? Bok manawi inggih Sang Hyang Ismaya piyambak. Wonten oncek-oncekanipun sadherek D. Van Hinloopen Labberton, ing nguni Sesepuhipun theosofie ing Indonesia, Semar, Gareng lan Petruk, menika lugunipun namung simbol utawi pralambang. Inggih menika pralambangipun alam donya menika. Utawi alam gumelar menika. Alam donya menika nggadhahi watak tetiga : satwa raja (s) tama (s). Satwa = tentrem, ayem, eneng, harmonis (menggaha toya : toya meneng), rust, evenwichtig. Raja (s) = goroh, boten wonten kendelipun, aktif, kesit, lan sapanunggalipun. Tama (s) = kumel, kendel, kesed, kabotan bokong, lumuh ing gawe, pasif lan sapanunggalipun. Gambar ingkang cetha wonten ing padhalangan, yen pinuju gara-gara. Yen pinuju gara-gara makaten menika, Gareng Petruk : medal, rame mawurahan. Sareng Semar medal... klekep, tidhem premanem, boten wonten sebawanipun walang salisik. Swasana tentrem. AAK culture library 5

6 Samanten kemawon atur kula bab tri-loka lajeng kula jugag. 3. Tri-loka ing badan manusa. Tri-loka ingkang mentas kula aturaken menika, gunggung kempalipun nama : K o s m o s. Kasebut : Jagad. Rehne ageng makaten, lajeng nama : Makro-kosmos utawi jagad ageng (Jagad gedhe). Jagad gedhe menika samudyanipun sami pinanggih ing badan manusa. Rehne manusa menika isi tri-loka, pramila inggih angsal sebutan Jagad. Nanging Jagad-alit (Jagad cilik) utawi M i k r o k o s m o s. Pundi dunungipun tri-loka ing badan manusa? Guru-loka - dumunung ing sirah (dimak). Indra-loka - dumunung ing dhadha (jantung). Jana-loka - dumunung ing oadharang (weteng). Dados : alam pikir ing sirah, alam raos ing dhadha, alam donya ing weteng. Ing kalangan Theosofie : Alam pikir = alam mentaal utawi alam manas (devachan). Alam raos = alam kama utawi alam astraal. Alam donya = alam wadhag utawi alam stula (alam rupa). 4. Badan tetiga (tri-sarira). Manusa gesang wonten ing alam donya menika, anggenipun saged ndunungi alam tetiga kados ingkang kula aturaken ing nginggil wau, dening (amargi) manusa ndarbeni badan tetiga utawi tri-sarira. Wujudipun : Badan pikir = manusa sarira (sarira manas = manas lichaam). Badan raos = kama sarira. Badan wadhag = stula sarira utawi rupa sarira. Utawi : badan mentaal, badan astraal, badan wadhag (jasmani). AAK culture library 6

7 II. PATRAP UTAWI CARANIPUN NGANGGE TRI-SARIRA 5. Gati (aandacht, bewustzijn). Yen manusa saweg mikir, menika ngangge badan pikir. Yen saweg ngraosaken, ngangge badan raos. Yen saweg mobah (bergerak), ngangge badan wadhagipun. Kados pundi caranipun? Menapa yen saweg mikir nilar badan raos lan badan wadhagipun? Boten. Ingkang nelakaken (nedahaken) bilih manusa saweg ngangge salah satunggiling badanipun punika pun gati (aandacht, bewuztzijn, kesadarannya, pribadinya?). Terangipun makaten : manusa gesang wonten ing alam donya ngriki rak tansah ngangge badanipun sakojur, ta? Menapa kraos anggenipun ngangge badan sakojur makaten manika? Rak boten, ta? Kraosipun : manawi pinuju kacakot lemut, kelomot, utawi sanes-sanesipun. Yen boten wonten menapa-menapa inggih boten inggih boten kraos. Margi saking anggenipun boten kraos makaten menika, pramila badan kita lajeng karep kapinten. Boten antuk perhatian. Dene caranipun manusa anggenipun ngangge badanipun, kenging kula gambar kados dene pun kondektur (condecteur = tukang nggunting karcis). Inggih menika gek wonten ing gerbong kelas I, gek wonten gerbong kelas II, gek wonten gerbong kelas III, sarta kerep wonten ing gerbong barang (gerbong bagasi). Malah nitik ingkang sampun-sampun, pun kondektur menika karepipun wonten ing gerbong barang ngriku. Sabab...? Sabab ngriku kathah barangipun ingkang kedah dipun jagi, dipun ulataken,... diperhatikan!!!! Makaten ugi manusa yen ngangge badanipun, inggih kerep ngangge ingkang kathah anunipun : ingkang mendapat perhatiannya. Pak kondektur lenggah ing gerbong klas I, rak boten nilar sepuripun, ta?. AAK culture library 7

8 Pak kondektur saweg mriksa formasi (sepuripun sakojur) saking wingking piyambak dumugi ing lokomotief, sepur sakojur menika katingal sadaya. Kajawi katingal ing netra kepala, ugi katingal ing ciptanipun. Katingal blegering sapuripun. Makaten ugi manusa wonten ing badanipun, Pun gati boten saged ndunungi tri sariranipun sasarengan. Kajawi manawi pinuju nggatosaken badanipun sakojur (adus dandos ningali badanipun sakojur wonten ing pangilon ageng, lsp). Kula ambali : Yen manusa saweg nggagas, saweg mikir, pun gati dumunung ing alam pikir (ing alam mentaal = Guru-loka). Ngrasuk badan pikir (badan mentaal), telengipun ing dimak (utek), kaupamekaken : pak kondektur saweg linggih ing gerbong klas I. Yen manusa saweg ngraosaken getun, bingah susah, wirang, isin, lan sapanunggalipun, pun gati dumunung ing alam raos (alam astraal = indraloka) : ngrasuk badan astraal, telengingipun ing jantung (ingkang sering dipun kramakaken manah ). Tembung jantung kaliyan ati kerep kalintu panganggenipun. Awit tembung Walandi hart kalintu dipun jawekaken ati. Mangka ati menika basa Walandinipun : lever. Ati menika pabrik ingkang ngedalaken duduh pait nyethak, nama peru. Jantung ingkang dados gudhangipun lan pabrikipun erah ingkang narambahi badan sakojur. Nyuwun pangapunten, yen anggen kula ngaturi katerangan menika geseh kaliyan manapa ingkang sampun dados kagungan panjenengan. Sapisan malih : Telenging badan astraal menika ingkang wonten ing badan manusa : jantung. Yen manusa saweg makarti wadhag, pun gati dumunung ing alam wadhag (alam donya), ngrasuk badan wadhag (rupa sarira), telengipun ing pancadriya kabantu anggota sekawan, kawastanan bau-suku (kaki tangan). AAK culture library 8

9 Mikir lan ngraos menika dede pakarti wadhag. Nanging pakarti alus, ngangge badan alus. Supados boten kalintu ing panampi, lajeng kawastanan makarti ing batin. Boten kalair. Ngudi kabatinan tegesipun ngudi saening pakarti batin. Manawi ing antawisipun badan tetiga menika wonten ingkang kirang saras, pakartinipun inggih tumut kirang saras. Pramila dipun prayogekaken sanget nggadhahana badan-badan ingkang saras. Ingkang nama badan boten saras menika : sakit, cacad, boten limrah. Sabab-sababipun boten saras? 1. Saking bektan. 2. Kataman sesakit. 3. Ketaton lan sapanunggalipun. 4. Boten leres pangupakaranipun. 5. Lepat nganggenipun. Ingkang kula beber ing ngriki menika kathah kedhikipun nggepok bab nganggenipun badan. Inggih menika badan pikir ingkang kula rembag rumiyin, jalaran menika ingkang seambetan rapet kaliyan atur kula bab tuntunan samadhi. Pitedah bab anggenipun badan pikir : boten kantenan kathahipun. Wonten ingkang angeng mupangatipun, wonten ingkang namung lumayan kemawon. Malah wonten ingkang mbebayani, nadyan ta dipun wastani tuntunan. Supados sampun kekathahen sadherek ingkang sami kataman tuntunan mbebayani menika, kula sakanca ing PPB (Persatuan Pencipta Bukubuku) Sekar Galih sami mbudi-daya sagedipun tumut ngaturi sumbangan tuntunan sawatawis ingkang temtu boten mbebayani, nadyan upamanipun kirang ageng munpangatipun. Semanten kemawon atur kula bab nganggenipun tri-sarira. AAK culture library 9

10 III. BAB NGANGGENIPUN BADAN PIKIR (MIKIR LSP). 6. Makarti ngangge badan pikir. Kita ngangge badan pikir, tegesipun kita makarti ngangge badan menika. Makarti ngangge badan pikir menika, kadosta : ingkang nama mikir, anggagas, manah, lsp, ingkang bade kula aturaken ing ngandhap menika pilah-pilahipun : 7. Mikir. 1) Madosi kepanggihipun 85 X 85 wonten pinten, menika sarana mikir. 2) Pametu Rp ,- dipangan wong pitu, sesasi, bisane cukup kepriyen?... mikir. 3) Anggunggung, nyuda, ngedum (mara) nangkaraken, inggih sarana mikir. 4) Ngudi dagedipun kadumugen ingkang dados kajeng kula (inhkang kula kepingini)... mikir. 5) Ngoyak ingkang dados esthi kula, ingkang dados idham-idhaman kula, ingkang dados cita-cita kula,... mikir. 6) Lumahing bumi kathahipun, gantos-gantos sipatipun, kadosta : griya, margi, tetumpakan, lsp, menika sadaya wohing... mikir. Cekakipin : manusa gesang, saking garegah tangi tilem dumugi mangke mapan tilem, tansah memimikir. Prasasat sadaya pakarti kita menika ngangge dipun-pikir. Dene ingkang boten dipun pikir menika jalaran sampun apal, sampun dados kabiyasan, kadosta ingkang kawastanan saradan. Wonten ugi pakarti ingkang dede kabiyasan, dede saradan, lan boten saking apal, nanging boten dipun pikir rumiyin, menika nami pakarti awur-awuran, nekad, amuta-tuli, ngawur. Sadaya menika kirang prayogi. Saya ingkang nama anut byung. Mikir menika keging kagambar kados dene lampahing kapal ingkang mbekta tetumpakan : ingkang saweg kita tumpaki. AAK culture library 10

11 Awas : Yen kapal mdandhang sapurun-purun, tetumpakan saged kacemplung jurang,... kita katut!!!. Mikir menika sarat mutlak tumrap ngagesang. 8. nggagas. nggagas menika inggih nunggil misah kemawon kaliyan mikir. Bedanipun : ngetang (nggunggung, nyuda, nagkaraken, mara) lan milang (ji, ro, lu, pat, ma, lss) menika dede nggagas. Gajih semono, bisane cukup dipangan wong semono, rekane kepriye?... menika inggih dede nggagas malih. Nanging : lah wong pametu mung smono, dipangan wong semana kehe, kok bisa cukup, kuwi keprriyen, ta?... menika kedah dipun gagas. Menawi sampun kepanggih wangsulanipun, kita lajeng wicantenan ing salebetipun manah :tak gagas, Pangeran iku ya adil temenan olehe ngedum rejeki...!!. 9. Manah (nggalih), nglimbang-nglimbang, ngonceki, ngolak-alik, nggoleki. Menika sadaya sami kaliyan nggagas. Nanging limrahipun kadamel gampil kemawon : sadaya dipun wastani : mikir. Tiyang saweg main catur (schaken), halma, macanan, ceki, pei, lsp., menika sadaya rak sami ngangkah sagedipun menang, ta? Sadangunipun sami main makaten, sepen, boten wonten ingkang gineman, utawi awis sanget ingkang gineman. Menapa sami ngantuk? Sami tilem? Rak boten, ta? Nanging sadaya sami...??? Ing wekdal menika, yen kula ronggeh, goreh, boten nyuwiji, pikir kula byang-byangan boten kantenan, boten meleng, boten gekoncentreerd, temtu gampil kawonipun. AAK culture library 11

12 Makaten ugi, yen nalika main menika kula kinemulan raos : gela, benter, kuwatos, muring cekakipun yen sinawung ing raos boten sumeleh, boten tentrem,... wee, sampun ngajeng-ajeng badhe... menang. Dados : manah, nggalih, lsp., menika wau lampahipun utawi pakartinipun : kados anggen kita njinggleng ngudi badhe menang main menika wau..10. Ngeling-eling. Ngeling-eling (ngenget-enget) menika makaten : Mengko dhidik, priyayi iki kok kaya-kaya aku wis tau kapethuk. Neng ngendi, ya? Dados : ngenget-enget menika sami kaliyan madosi menapa-manapa ingkang sampun sumimpen ing dalem cipta. Jajal pikiren, priyayi iki wis tau kepthuk kowe neng ngendi? Ukara makaten menika rak boten sakeca wonten ing pamireng, ta? Boten sakecanipun, awit panganggenipun tembung pikiren menika lepat, leresipun eling-elingen. Wong mung panganggone tembung mikir wae kok ndadak dirembug. Ngakeh-akehi gunem. Prakara bener luputing ukara, kepenak utawa ora kepenake neng kuping, mbok ya men, kanggo apa dirembung???!! Coba rungokna : guneme sadulur kita ndesa, apa ana ukarane sing netepi parama-sastra? Ewadene... gayeng. Sing perlu kuwi rak olehmu... nyurasa. Lha samangke bab nyuraos..11. Nyuraos. Nyuraos, memper nggagas ugi, wonten bedanipun kaliyan mikir. Jajal 15 X8 ana pira, sursanen! Ukara makaten manika rak boten leres, ta? AAK culture library 12

13 Samangke para sadherek kula aturi nyuraos piyambak, menapa ingkang dados maksud kula ngaturi keterangan bab lenggahipun tembung mikir lsp kados ingkang katur ing ngajeng menika wau..12. Nyipta. Nyipta menika damel wewujudan (gambaran) ing salebeting manah. Damel wewujudan ingkang bakal utawi badhenipun : (a) Boten ketingal, (b) Ketingal, wohipun nama : Cipta. Sadaya wewujudan sami nggadhahi daya. Wujud sae nggadhahi daya sedhep wonten ing paningal. Wujud awon : sepet wonten ing mripat. Kita sami katuwuhan raos seneng, gembira suka, yen sumerep wewujudan sae ing sakiwa tengen kita. Nanging sedhih, bunek, sepet, yen wewujudan wau boten kantenan. Ka-endahan nuwuhaken raos suka. Pramila ing Jagad Raya dipun paringi sekar-sekar endah. Boten namung wewujudan ing kuwadhagan kemawon ingkang nggadahi daya makaten menika. Wewujudan ing cipta samanten ugi. Cipta nggadahi daya. 13. Gedhachte-kracht. IV. DAYANING CIPTA Para sadherek, manawi panjengan pirsa wewujudan awon, rak kirang rena, ta? Nanging wewujudan sae saged nggigah raos pirena, kados atur kula ing ngajeng wau. Awit saking menika, kita lajeng sami ngedisarira. Perlunipun namung badhen ngawontenaken wewujudan utawi sesawangan ingkang boten damel sepeting mripat. Dene kok lajeng wonten ingkang kenyut utawi gandrung, makaten menika dede ketuwuhan raos ingkang sami ngedi sarira... AAK culture library 13

14 Kosok wangsulipu, yen kita sumerep wewujudan awon, saya yen sumerep ingkang ngajrih-ajrihi kita lajeng katuwuhan raos ingkang boten sakeca. Dados yen makaten, wewujudan menika nggadahi daya ingkang tumama (ngengingi) raos (jiwa) kita. Makaten menika boten namungwewujudan ing kuwadhagan kemawon, kados atur kula ing nginggila; ingkang alus, ingkang wonten ing salebeting cipta, ingkang dipun wastani cipta (gedachte utawi gedachtebeeld) kasebut ing nginggil, ugi makaten. Kula ambali malih murih saya kiyat atur kula : Cipta nggadhahi daya. Daya ingkang asal saking cipta dipun wastani dayaning cipta, tiyang Walandi mastani Gedchte-kracht. Dayaning cipta boten kasat mripat, nanging sampun dipun gegampil, sampun dipun sapelekaken. Dayaning cipta boten namung tumama ing sarira panjenengan piyambak, nanging ugi dhateng garwa putra, dhateng sadaya tiyang salebeting braya (gezin). Sumarambah dhateng kanan kering kita, dhateng masyarakat kita. Ugi dhateng masyarakat ageng... Dayaning cipta biyung ingkang ingkang badhe katetesan wiji, sampun tumama ing wiji ingkang badhe tumetes. Saya manawi wiji sampun tumetes, sampun wonten ing guwa garba. Saya manawi wiji sampun agatra wonten ing guwa garba. Bab menika sampun kita sumerepi wiwit ing kina makina. Tandhanipun yen wonten wilujengan mitoni (tingkeb), inggih menika wilujengan rehne wiji sampun 7 wulan ing guwa garba : biyung dipun purih ningali cengkir gadhing ingkang sampun wonten gambaripun Dewi Ratih lan Bathara Kamajaya. Menika ngemu pangajap : mugi-,ugi sang jabang ing tembe, yen lair jaler sageda ingkang bagus, yen estri sageda ingkang ayu, pinten banggi kados bathara Kamajaya lan Dewi Ratih. Pangajap makaten kemawon kok ndadak dipun sarengi gambar sae, cengkir kemawon kok inggih ingkang sae, gadhing...!! makaten menika AAK culture library 14

15 nelakaken : bilih pun pangajap sampun sinawung ing kapitadosan, bilih gambar (wewujudan) sae, saged ndayani cipta sae; cipta sae saged nuwuhaken daya sae, ingkang temtu nabeti sae ing raos, ing jiwa, ing wiji ingkang wonten ing guwa garba. Samanten kemawon atur bab kula dayaning cipta (gedahte kracht). 14. Muja. Kacariyos Indrajit menika dede putranipun Prabu Dasamuka wujud jabang bayi lair saking Ibu, nanging mega dipun puja dados lare. Muja, tegesipun damel utawi ndadosaken manapa-menapa ingkang sampun wonten badanipun (bedhanipun), namung sarana kekiyataning cipta. Bedanipun kaliyan nyipta namung sawatara wis. Muja menika sampun wonten bedhanipun, nyipta, dereng. Kala-kala tembung muja angsal teges muji ingkang maksudipun sami kaliyan ngajap (mengharapkan mudah-mudahan...). 15. Manungku puja lan muja semedi. Kalih pisan maksudipun sami. Inggih menika nyawijekaken manah (pikir), namung maligi kangge muja. Anggenipun muja matheng temenan, boten nolih mangiwa menengan. V. KAONSENTRASI 16. meleng cipta, ngenengaken cipta, ngeningaken cipta. Menika namung nunggil misah kemawon, sadaya nyawijikaken manah (konsentrasi). Tembung manca konsentrasi (concentratie) menika saking tembung tanduk : concentreeren ingkang tegesipun : meleng. Meleng cipta = ngenengaken cipta = ngeningaken cipta = konsentrasi. Cipta menika rongeh sanget, kados solahipun kupu. Mangka manah utawi nalar kita menika kebak cipta, sadaya sami ronggeh. Pramila yen AAK culture library 15

16 boten dipun enengaken, inggih boten katingal cetha rumiyin, yen boten, tumandhang kula inggih boten kantenan. Kita mbetahaken cipta cetha. Cipta cetha menika dipun sebut cipta wenang (bening) utawi cipta ening. Cepta sagedipun ening, kedah kendel rumiyin, kedah meneng rumiyin. Cipta meneng = cipta eneng. Cipta ingkang sampun eneng temenan, sged ening. Eneng lan eninging cipta sinangkan saking meleng (konsentrasi). Dipun peleng lajeng meneng, nunten ening. Para sadherek, mangga sami sesarengan mbuktekaken bilih cipta menika ronggeh...!! Kita sadaya rak sampun sami pirsa sato iwen ingkang nama bebek (kambangan)? Cobi, mangga sami mirsani wujudipun wonten salebeting cipta sakedhap kemawon. Mangga,, manapa ingkang katingal...? rak boten tumunten : bebek, ta? 17. Manekung, tepakur. VI. MEDITASI DAN KONTEMPLASI Karidhaning nalar ingkang nyarengi kridhaning raos, nama : meditasi. Manekung, tepakur, menika inggih medetasi. Tiyang Walandi anggenipun negesi (meditatie) = overpeinzing = bespiegeling = overweging. Sadaya menika kirang langkungipun sami kaliyan nggagas lan nyuraos. Biyasanipun ingkang dipun suraos namung babagan kabatinan kemawon, upaminipun ingkang magepokan bab agami. Kridhaning nalar ingkang nyarengi kridhaning raos wau gambaripun makaten : AAK culture library 16

17 Wonten tiyang sepuh : kera aking tur wuta pisan, pepriman. Welas kula dhawah..., badhe kula sukani. Gaga-gagap kanthong, kaleresan wonten rupiah satunggal, thil (=kridhaning raos). Sareng badhe kula ulungaken, nalar kula ndadak menging : Mengko dhisik, ta. bocah-bocahmu kaya-kaya durung padha sarapan (=kridhaning nalar). Raos kula (welas kula) = aken : ulungna!! Nalar kula... menging. Raos lan nalar makarti sasarengan. Kala-kala rebat deg (rebat kuwaos). Sadangunipun raos lan nalar sasarengan makarti makaten menika, tiyangipun (kula) mendel dheleg-dheleg. Makaten menika meditasi. Yen kita sami nonton ringgit purwa, boten sami kengetan bilih ingkang mobah, gineman, lan perang menika wacucal ingkang dipun entha kadhos tiyang, dipun polahaken pun Dhalang. Dados ingkang nyuwara barang menika boten liya inggih pun dhalang menika wau. Kita boten patos migatosaken wontenipun sang Dhalang menika. Ing ngriku kita sami katut ing raos kita piyambak. Nalar boten patos makarti. Nanging para intellektuelen, inggih menika para remen nalar, manapa-menapa dipun manah, nonton ringgit inggit inggih kanthi memanah : Neng ngendi ta dununge negara Pringgadhani kuwi? Apa tenan ana uwong kaya ngono (Semar) kuwi rupane? Lsp. Yen nalar kita tumut nggagas makaten menika, anggen kita nonton ringgit boten namung kenyut kemawon, nanging... nggangge kanalar. Salebetipun kita raos tumut seneng lan susah kaliyan pun ringgit, sarwi kula gagas samukawisipun, menika kula inggih saweg meditasi. Samangek kita boten nonton wayang, nanging nonton masyarakat agung, nonton ngagesang... Kita katut seneng, katut bingah, katut gela, katut meri, lsp. Makaten menika kita saweg katut ing raosing ngagesang. AAK culture library 17

18 Manawi mangke kita wiwit manah : apa sebabe aku susah, bungah, gela, meri ngene kiyi...? saya sanget anggen kita nggagas, saya lebet anggen kita manah,saya dangu anggen kita mendel dhelegdheleg. Raos lan manah kita sasarengan makarti, maneges (nyuwun katerangan) dhateng... dhateng Ingkang Maha Agung. Nyuwun katerangan kados pundi saged kita suminggah saking raos sisah lsp., menika wau. Makaten menika medetasi. Kita kraos lan rumaos sami gesang jumejer dados manusa. Kita sami kepingin sumerep saking pundi asal kita, badhe dhateng pundi mangkenipun yen kita pejah. Gek kados menapa wonten ngrikanipun, lsp. Makaten menika inggih meditasi. Meditasi menika badhe sumerep wadining ngagesang. Dados salebetipum meditasi, nalar kita makarti, boten pasif : dhelegdheleg semu ngantuk, kosong boten wonte ingkang dipun manah. Yen kosong mekaten menika muta-watosi sanget. Gampil dipun ampiri utawi dipun surupi daya ingkang kirang sae. Kranjingan tembungipun. 18. Kontemplasi. Kontemplasi (contemplatie) lan meditasi (meditatie), kalih pisan saking basa manca, nanging sampun rumasuk dados tembung kita ing kalangan kebatinan. Tiyang Walandi negesi contemplatie sami kaliyan bespiegeling, beschouwing. Kalih pisan nggadhahi suraos : mawas (mawas ing batos), badhe nyumerepi terangipun, cethanipun. Upaminipun : Suwarga kuwi ana apa ora?... wonten. Ngendi dununge?... ngrika. Kaya apa rupane?... kados makaten. Apa ana kaendahan lan kanikmatan ing ngalam donya kene sing kirakira madhani?...boten wonten. Apa kowe wis tau ngambah suwarga?... dereng. AAK culture library 18

19 Bisamu mangsuli pitakonku mau kepriye... namung saking panginten-inten kula piyambak. Samangke kula piyambak ingkang badhe mangsuli pitaken-pitaken menika : Suwarna ana? Neng ngendi? Kaya apa? Apa ana pepadhane?...cep. kula mendel, terus mawas ing batos. Suwarga kuwi... ana. Embuh ana ngendi. Ning cetha yen maha endah, maha kepenak, maha nikmat, maha... maha... cekak papan kamulyan jati. Kamulyan jati kuwi kaya ngapa, ya?... embuh. Suwarga iku mung kena kinaya ngapa. Mung kena ginambar ing tembung. Mawas ing batos kados makaten menika nama kontemplasi. Bedanipun kaliyan meditasi, ing ngriki raos boaten patosa aktif (makarti), nanging nalar makarti yektos. Sadangunipun kula cep mendel : mawas wontenipun lan kawontenipun suwarga mau, kula inggih dheleg-dheleg temenan. Kebatinan kula saweg dumunung wonten ing suwarga gambaran kula. Mawas gambaran makaten menika nama kontemplasi. 19. Mijmeren, maneges, mahas ing ngasepi. Para sedherek, samangke kita dumugi ing tembung-tembung ingkang angel sanget panyuraosipun. Ewa dene meksa kula temah nerangaken. Boten namung waton mungel kemawon, nanging ngengeti pitedahpitedahhipun para linangkung, kados dene Dr. A. Besant, Ny. H.P. Blavastsky. Krisnamurti. Mijmeren, maneges, mahas ing ngasepi, manawi kawewahan menekung lan tepakur (mirsani no. 17) sadaya wau sami nunggi AAK culture library 19

20 maksud, inggih menika : mirengaken swaraning ngasonya (ngasepi). Terangipun makaten : Ngasepi utawi ngasonya menika tegesipun : pun sepen, pun nyenyet, anu sing sepi, anu sing nyenyet. Dede sepinipun dede nyenyet -ipun, nanging anu -nipun. Anu -nipun ingkang sepen nyenyet menika, pramila dipun sebut : ngasepi, nga-sonya. Tembung urip boten sami tegesipun kaliyan nga-urip. Sonya boten sami tegesipun kaliyan nga-sonya. Dados kita mirengaken swaraning ngasonya menika tegesipun mirengaken swaraning anu kang sonya... Anu ingkang sonya menika wau pundi lan ing pundi wontenipun? Anu ingkang sonya menika papan ingkang awis-awis dipun ambah tiyang, utawi ingkang boten dipun ambah tiyang, kadosta : ing kuburan. Pramila tiyang nepi utawi tiyang nyepi, sami mriku. Kajawi ing pakuburan, ugi ing tengahing wana, pramila kangge papan tapanipun para pandhita, lan para begawan. Ugi ing telenging samadra,... Pramila Wrekudara inggih mriku. Lajeng kepanggih Dewa, nama Dewa Ruci, Dewa kang kesit tan kena ginrayang, tan kena ginatra, tansah nyamun, tan alit tan agung (Dr. Radjiman Wedyodiningrat ing serat Kempalan karanganipun K.R.T. Dr. Wedyodiningrat ). Dados anu ingkang sonya menika wau : papan ing pakuburan, ing tengahing wana, ing telenging samodra...!! rak inggih, ta? Mangke rumiyin. Menika kok kathah sadherek ingkang nikel imba (nikel alis utawi nepungaken alis utawi mrengut : mrengut jalaran mbok manawi boten kersa nampi keterangan kula menika). Rehne makaten, kula kapeksa ngatuei katerangan sanes : Anu ingkang sonya menika rasa rumasa (bewustzijn) ingkang dumunung ing telenging manah kita piyambak. AAK culture library 20

21 Alam gumelar, lan alam dumadi, alam rame utawi alam donya menika boten sonya, boten sepi. Dados ingkang sepi temtu dede ing ngriku panggenanipun. Lha wonten pundi...? Inggih wonten ing alam ing boten gumear utawi ing alam alus, utawi ing alam ingkang boten kasat mripat, utawi ing alam batin, utawi ing alam gaib. Pundi dunungipun alam gaib menika? Wonten telenging manah kita piyambak. Menurut serat Dewa Ruci : wonten telenging samodra. Wondene pun Anu ingkang sonya menika sang rasa rumasa (bewustzijn) kados atur kula ing ngajeng. Dados : mijmeren, maneges, mahas ing ngasepi, manekung, tepakur, utawi mirengaken swaraning ngasonya menika : mirengaken swarasning sang rasa rumasa ingkang sasana ing telenging manah. Manawi ing serat Dewa Ruci : Wrekudara mirengaken swaraning sang Dewa Ruci. 20. Manunggil. VII. S A M A D H I Manawi swaraning ngasonya sampun kapireng dumeling (cetha), Sang Wrekudara lajeng lumebet ing guwa garbanipun Sang Dewa Ruci. Ing nriku kita samadhi. Tegesipun sampun manunggil. Sang Wrekudara sampun nunggil kaliyan Sang Dewa Ruci. Para sadherek, ing ngriki kulo boten badhe ngaturaken bilih cariyos Dewa Ruci menika satunggiling pralambang ingkang kedah kita ungkabi, kita onceki. Sarta kula boten badhe ngaturaken dunung utawi maksudipun Wrekudara lan Dewa Ruci menggahing kita manusa. Boten badhe AAK culture library 21

22 ngaturaken menapa Wrekudara ing serat Dewa Ruci menika sami kaliyan kula ingkang mirengaken swaraning ngasonya, manapa Dewa Ruci menika sang rasa rumasa ingkang sasana ing telenging manah kita. Kula namung nyumanggakaken. Namung ngaturaken gambaranipun utawi pepindhanipun : samadhi menika kadi dene Wrekudara ingkang sampun wonten salebeting guwa garba Dewa Ruci. Para sedherek, atur kula bab panganggepipun badan pikir punapa dene ingkang dipun wastani samadhi utawi manunggil, sampun cekap samanten kemawon. Samangke kula badhe ngaturaken bab tuntunanipun. 21. Dene pepacak. VIII. T U N T U N A N Anggen kula nerangaken bab nganggenipun badan pikir menika namung badhe nedhaken panampi kula utawi ngertos kula : bab tembung mikir,...lsp., ingkang kacetha ing nginggil menika wau sedaya. Saged ugi geseh utawi boten sami kaliyan panampi panjenengan. Sok sampuna pirsa... Ngangge woten panampi kula wau, samangke kula ngaturaken kados pundi caranipun utawi patrapipun murih sagedipun kaleksanan ingkang kapikir (kamanah) lan ingkang kagagas menika wau. Ngaturi pirsa rumiyin, bilih cara lan patrap ingkang kula aturaken menika, dede pepacak mutlak, dede pepacak sing kudu dianut, utawi sing kudu dilakoni utawi sing apik dhewe utawi sing bener dhewe, dede... dede...!. Bok manawi panjenengan sampun kagungan car utawi patrap ingkang langkung mupangati kagrm panjenengan piyambak. Namung kemawon bok bilik cara kula menika saged nambahi mupangat wau, rak lumayan. Kenging kacobi. Anggep kula nyebut tuntunan menika boten saking keyakinan bilih cara utawi patrap menika pantes sinebut makaten, nanging namung kabekta anggen kula ngengeti lan mundhi-mundhi tuntunan ingkang kula tampi AAK culture library 22

23 saking para linangkung kasebut ing nginggil (Dr. Annie Besant, Ny. H.P. Blavatsky, Krishnamurti). 22. Ingkang rumiyin : papan. Kita kedah nyedhiyakaken papan ingkang mirunggan : maligi kangge perlu menika kemawon, sampun ngantos kangge sanesipun. Papan menika ing nguni kasebut : sanggar (sanggar pamujan). Samangke nama menika taksih, sarta kathah sadherek ingkang merlokaken sedhiya. Sadherek kita kaum Muslim, sami sedhiya langgar. Sanggar lan langgar wau sami dene dipun betahaken, tuwin sami pepacakipun, inggih menika : 1) Boten kenging kangge perlu sanesipun; 2) Kedah samudyanipun sarwa resik lan suci; 3) Baoten kenging kangge rembagan sereng utwai para paben; 4) Sinten ingkang badhe mriku kedah sarwa resik rumiyin, sokur manawi saged sarwa suci. Liripun suci lair batinipun. Ngawontenaken papan ingkang makaten wau, yen sembada. Dene yen boten... kajawi ing rembag. Ingkang perlu : wonten panggenan ingkang tetep (boten kerep pindhah) tuwin resik. Ingkang kita pikajengaken resik menika : a. Boten wonten uwuhipun; b. Boten wonten ambet-ambetan awon (kringrt, susur, tegesan rokok, sata lan tetdhan sayub utawi bosok, sasaminipun); c. Boten wonten gegandan wangi ingkang sering adamel mumet, sekar kenanga utawi sekar kanthil lan sanesipun; d. Boten wonten gandaning sela utawi menyan ingkang sok dipun bakar yrn wonten sadherek tilar donya, utawi sela ingkang kangge eses. Sanajan boten dipun bakar inggih boten prayogi dipun dekek ing papa ngriku. Dene gegandan ingkang prayogi piyambak kangge ing papan ngriku menika namung ingkang kasebut ing ngandhap menika : 23. Sekar melathi lan sedhep malam (dede arum dalu). AAK culture library 23

24 Sekar sedhep malam meninika witipun alit, kadon wit brambang, namung langkung ageng godhongipun. Sekaripun awarni pethak, wujudipun kados sekar melathi, namung kaostipun dhedhompolan. Wangsul sekar arum dalu, wujudipun kados lombok rawit, warninipun pethak, witipun ageng kados wora-waribang utawi wit kemuning. Mangsuli bab papan No. 22 : manawi kita boten saged ngawontenaken papan ingkang nama sanggar utawi langgar makaten wau, kita kenging nyadhiyakaken salah satunggaling senthoang ing salebeting griya, ingkang malagi kangge nyepen (Meditasi) kemawon. Ewadene manawi senthong makaten kemawon meksa boten gadhah, inggih wonten ing njawi (latar), waton boten ngantos dados tontonan. Wonten ing ngemper ugi kenging kemawon, sok ugi boten reget lan boten kangge perlu sanesipun. 24. Wekdal. Kajawi mbetahaken papan ingkang tetep, kita ugi mbetahaken wekdal ingkang ajeg, lan ingkang prayogi kangge perlu menika. Dene wekdal ingkang proyogi : 1) Enjing : ngajengaken utawi nyarengi paletheking surya (jam enjing). Dados kirang langkung ing wanci subuh. 2) Siyang : yen surya pinuju wonten sanginggiling sirah kita leres (inggih ing wanci jam 12 theng siyang) wanci bedhug. Dados kirang langkung ing wanci luhur. 3) Sonten : yen surya serep (jam sonten). Dados kirang langkung ing wanci mahrib. Cekakipun wanci subuh, luhur lan mahrib menika ingkang utami piyambak. Wanci tetiga menika sampun ngantos katilar. Dados kados dene sadherek kita ingkang sami nglampahi gangsal wekdal menika. Samanten wau manawi kita temen-temen badhe ngulinakaken lampah kabatinan. Kajawi wanci tetiga menika, ing sawanci-wanci kita kenging meditasi. Malah langkung utami yen kita badhe ngemek utawi nggarap manapa kemawon, ngeningaken cipta rumiyin. Dados garapan kita boten awurawuran. Kita lanjeng angsal sebutan wong ngati-ati. AAK culture library 24

25 Yen kita sampun nggadhai pakulinan ngeningaken cipta rumiyin saderengipun tumandang damel kita boten kekerepen lepat utawi utawi kelintu. Rak lumayan, ta?. Nanging kathah sadherek ingkang wegah ngulinakaken, jalaran... kedangon, kekathahen wekdal ingkang kabucal, boten tumunten cagceg, thak-thek, boten cukat, lan sanes-sanesipun. Manawi wonten madyaning jurit (wonten ing paperangan) kados pundi? Manapa saged? Manapa kober ngeningaken cipta rumiyin?... kaselak dipun brondong. Manawi kita badhe nyepur, rak kaselak mangkat sepuripun... kepancal. Makaten garunengipun. Kula namung nyumanggakaken. Cobi kula nyuwun pirsa : pilih pundi, cag-ceg, thak-thek, nanging kerep kelintu, kerep lepat, kaliyan : alon-alon ning kelakon? Gancang pincang, kebat kliwat, kaliyan : alon... tanggon, rindhik... apik? Kangge kula aluwung alon tanggon menika. Dene ingkang utami piyambak : cukat rikat... mbengkas karya, katembungaken senteg pisan... anigasi. 25. Wong eling. Manawi kita sampun nggadhahi pakulinan ngeningaken cipta makaten, tamtu boten badhe wonten wekdal kabucal, awit anggen kita ngeningaken cipta wau boten badhe dangu, namung sakedheping netra. Sarta ing samukawis boten gugup, boten kasesa, nanging ugi boten ndalewer, boten nggaremet. Dados rikat nanging anter. Tiyang ingkang kulina ngeningaken cipta menika boten kacancang ing wekdal lan papan. Liripun wonten ing pundi-pundi kemawon, lan saben sa at tansah ngeningaken ciptanipun. Tiyang ingkang makaten menika limrahipun dipun-tembungaken wong kang tansah eling utawi wong jejeg imane utawi wong eling. AAK culture library 25

26 26. Gambaripun tiyang eling. A, B lan C badhe sami numpak sepur. A dereng nate, dereng ngertos babar pisan cara-caranipun; boten sumerep wancinipun sepur dhateng lan sepur mangkat. B sampun nate, nanging dereng kerep, dados dereng kulina. Nalika badhe nyepur sareng kaliyan pun A lan pun C menika wau, dereng sumerep sepuripun ingkang badhe dipun tumpaki jam pinten. C sampun kerep sanget numpak sepur, ngantos apil dhwteng jamipun, malah dhateng nomer-nomeripun sepur pisan. A bingung lan kesesa, tuwin kesesa lan bingung. Sepuripun dereng tangi, piyambakipun sampun dumugi ing setasiyun priye, ya? B boten bingung, ning kesesa. Ajrih kepancal. C boten bingung, boten kesesa. Ayem guyem ning boten ndalewer. Dumugi setasiyun boten kenjingen, boten kesiyangen (kasep). Linggih grok nyumet rokok,... ayem. Boten gligutan kados A, boten ngongsrong ambekanipun kados B. C menika lo, gambaripun tiyang ingkang kulina dhateng sepur. Inggih C menika tiyang ingkang kulina ngeningaken cipta; ning gambaripun. 27. Patrap (lenggah mudra). Yen papan lan wekdal sampun samekta (sadhiya), kita lajeng badhe mapan. Kados pundi prayoganipun? Linggih menapa tilem? Ingkang prayogi... linggih. Linggih kangge meditasi nama mudra. Mudra menika kathah patrap utawi caranipun. Kangge kita, ingkang sae piyambak inggih menika ingkang nama dyana mudra. 28. Dyana mudra. Dyana mudra menika patrapipun makaten : 1) Sila tumpang ingkang sarwa sakeca; 2) Sampun ngantos wonten peranganing badan ingkang kraos kkirang longgar; 3) Tangan kiwa katumpangaken ing pangkon : mlumah; AAK culture library 26

27 4) Tangan tengen katumpangaken mlumah ing tangan kiwa ingkang mlumah menika, kaangkah pucuking jempol sami gathuk; 5) Geger sampun ngantos mbungkuk : ula-ula kedhah jejeg; 6) Sirah jejeg, sampun ndingkluk; 7) Mirsakaken mangandhap dhateng papan ingkang kinten-kinten 3 m saking panggenan linggih kita; 8) Nunten mripat dipun kejepaken (eremaken). Sampun kanthi mathentheng, marengut,... jenggureng (nikel alis). Sampun sarana nudingi bathuk. Cekak sampun aksi-aksinan...!!! ngejepaken paningan sa-sakecanipun kemawon; 9) Lampahing napas kadamel salantrahipun. Sampun dipun sengka lan sampun dipun anteraken! Biyasa kemawon. Yen saged, tutuk kaingkemaken ingkang dhamis, semu mesem. Ngaturi pirsa, bilih patrap dyana mudra menika namung kangge babbab ingkang angel lan gawat kemawon. Yen namung badhe mikir, ngangas bab ingkang boten patos angel, boten perlu patrap makaten. Paribasan kaliyan lumajeng, saged. 29. W i w i t. Samangke kita badhe wiwit nyipta. Tegesipun badhe ngawontenaken manapa-menapa ing batos. Ngawontenaken wewujudan (gambar) ing salebeting manah (batin). Upamanipun badhe nyipta menda gembel lema ingkang mlusuh wulunipun..30. Nyipta mendo gembel lema ingkang mlusuh wulunipun. Sasampunipun patrap samesthipun, lajeng ningali ing batos wujudipun mendo gembel ingkang sampun nate kita sipati. Nunten milih ingkang lema sarta mlusuh wulunipun menika. Yen sampun manggih lajeng kacepengan ing cipta, sampun ngantos wonten wujud menda sanesipun ingkang njejeri. Awit sadangunipun kula ningali (ngupados) wujuding menda mau, ingkang katingal salebeting batos : boten namung menda wau, ingkang katingan wonten kapal, lembu, maesa, ayam, tiyang, pangenan, lan sanes-sanesipun. Sadaya menika kasingkirna tumunten, ngantos namung kantun menda ingkang kasipatan (katingal) sarta kita cepengi menika kemawon. AAK culture library 27

28 Lajeng kita damel (nggantha) : menda..., menda..., wulu mlusuh..., wulu mlusuh..., sami kula ambali kaping tiga menika supados cetha. Wonten wonten lampah malih : Kula sumerep menda gembel kathah sami nyenggut ing panggenan : kula tamataken (kula tingali temenan) ngantos dangu. Prenthul... tuwuh kapengin kula gadhah menda gembel ingkang langkung sae tinimbang ingkang kula tingali menika sadaya. Yen sembada, ingkang lema, ageng buntutipun, pethak mlusuh wulunipun. Kok, sik... Kila mendel sakedhap : madosi gambaripun menda ingkang kula kajengaken. Kepanggih... lha meh kaya kae, sing cedhak bandhot kae... Boten ngantos patrap barang, gambaring menda sampun pinanggih, rampung wonten ing cipta. Sebab...? Sabab uba rampe katingal cetha lan wadhag (wantah) makaten. Inggih menika menda ingkang saweg sami nyenggut menika wau. Katerangan : kita boten badhe saged nyipta menapa-menapa ingkang dereng nate kita sipati wujudipun utawi gambaripun, dereng nate kita sumerepi, dereng nate kita alami, dereng nate kita raosaken. Dados manawi kita badhe nyipta menda gembel lema mlusuh wulunipun, mangka dereng nate sumerep wujudipun menda gembel, inggih boten saged. Cekak : yen kita badhe nyipta ingkang katingal ceta, kedah nggadhahi uba rampe (bumbu-bumbu ingkang sarwa cetha ugi. Ing semu nyipta menika kok kados ngenget-enget makaten. Rak inggih, ta? Mila makaten. Bedanipun : yen ngenget-enget menika sok ugi sampun kapanggih, inggih sampun. Sareng nyipta : damel wujud sanes ingkang cocog (cundhuk) kaliyan ingkang dipun kajengaken, sarta cocog kaliyan ingkang pinanggih ing salebeting cipta. AAK culture library 28

29 31. Nyipta Jaka Kendhil. Kula mireng dongengipun Jaka Kendhil. Lajeng badhe nyipta rupinipun Jaka menika. Kendhi,... kendhil,... kendhil. Sampun katingal cetha wujudipun : kendhil Terangipun...? sukunipun...? sirahipun...? we, lha, nek ana tangane, ana sikile, ana sirahe, banjur ora kaya kendhil. Manawa kanggo ngadhahi panganan, kepriye? Mangka ujare si dongeng : Jaka Kendhil iku kena dianggo wadhah panganan...! angel temen pancipta kula, ta...! O, uba rampe kirang cetha, pramila gambar tansah boten dados kemawon wonten ing manah. Katembungaken : ora katemu ing nalar. Nadyan kapanggih ing nalar, nanging pinanggih ing raos. Buktinipun kita seneng sanget mireng dongeng menika. Boten kepanggih ing nalar, nanging pinanggih ing raos kados makaten menika kathah sanget. Cobi kula aturi nyipta wujudipun wrekudara. 32. Nyipta Wrekudara. Gambaripun saha cariyosipun sampun cetha. Manapa wonten manusa ingkang kados piyambakipun? Wonten. Inggih menika ringgit tiyang. Nanging samu kawisipun boten kapanggih boten kapanggih ing nalar (boten logis). Cobi... upami salah satunggaling ringgit tiyang, saya manawi Wrukudaranipun, kapurih dhateng peken blanja, mangangge kados dene yen badhe medal ing panggung makaten menika. Dhateng peken utawi dhateng toko (lumebet ing masyarakat limrah) mangangge makaten menika, rak... aneh, nyleneh. Dados tontonan. Namung yen wonten ing panggung kemawon anggenipun katingal logis. Dados nadyan nalar boten saged manggih (manggih wong sing kaya ngana... ) nanging raos purun nampi. AAK culture library 29

30 Samangke kados pundi patrap kita nyipta Wrekudara menika? Wujudipun Wrekudara ringgit wacucal kita tamataken. Kita wawas temenan. Nunten nyobi mujudaken tiyang ingkang godheg wok simbar jaja, ulatipun wingit, ning sing bisa lungguh, tangane ora tau megar, nanging bisa ngawa gada! Gambar tansah boten dados kemawon. Kang ora bisa lungguh..., tangane ora tawu egar, kok bisa oleh gada. Boten kapanggih ing nalar. Nanging raos nampi. 33. Nyipta Dewa Ruci. Cariyodipun sampun cetha, wujudipun ugi sampun cetha. Cetha wonten ing Pedhalangan. Dados ubarampe nama sampun cetha. Kita wawas : wujudipun plek kados Wrekudara, nanging alit sanget sarta kesit, pletak-pletik, angel dipun tingali, angel dipun celaki. Wonten salebeting samudra gung? Kok ora klelep (keblabak), ya? Lungguh neng apa? Yen ngadega ancik-ancik apa? Kok dileboni Wrekudara?... Dewa Ruci sampun kepanggih wujudipun. Plek : memper Wrekudara wayang. Nanging sareng dumugi bab anggenipun boten klelep makaten menika wau...? dereng manggih kateranganipun. Awit saking menika gambar Dewa Ruci ing cipta boten saged sampurna. Nanging raos nampi. Mengapa terus dipun pirsani? Yen sampun cetha temenan, lajeng mirsanana samudra... (toya wiyar tanpa tepi). Sampun katingan? Mangga Dewa Ruci dalah samodranipun dipun cepengi ing pamawas. Sampun gembleng? Wrekudara samangke wonten pundi? Wonten salebetipun Dewa Ruci. Wonten salebetipun wetengipun? Mangke rumiyin. Neng sajeroning apane, ya? AAK culture library 30

31 Dewa Ruci ing cipta... boten katingal sampurna. Nanging raos nampi. 34. Nyipta para Dewa sanesipun. Ingkang kula wastani para Dewa sanesipun, menika tunggilipun Dewa Ruci. Inggih menika para Dewa ing ringgit purwa, para Dwewa ing agamo Hindu (ka-hindon). Kangge para ingkang sampun kawogan bab Pedhalangan, boten badhe ngrekaos yen ngupados wujudipun para Dewa wau. Saya yen madosi wonten ing kothak utawi ing panggung. Dalah wonten ing panggalih (angen-angen) pisan, kados inggih boten ngrekaos. Dados kangge para sadherek ingkang sampun kulina dhateng Padhalangan, ubarampe kangge nyipta Dewa ringgit purwa, sampun cekap. Liripun cariyos tuwin gambaring wujudipun sampun cetha. Bok menawi, nadyan boten mawi patrap dyana mudra barang inggih sampun saged katingal cetha wonten ing cipta. Kangge ingkang dereng apil Padhalangan, sagedipun cipta namung satunggal kalih, inggih menika namung ingkang sampun dipun sumerepi temenan. Upamanipun Bethara Guru. Mangga kula aturi mawas! Sariranipun ruruh, bagus tanpa cacad. Jumeneng ing geger lembu: Lembu Handini. Astanipun sekawan, saben asta : isi. Wonten ingkang isi trisula, wonten ingkang isi ecis, wonten ingkang tasbeh, wonten ingkang kebut (cemara). Sampun katingal...? mangga kula aturi mirsani malih : Lembu Handini wau njerum. Wonten pundi anggenipun njerum? Wonten ing bumi? Kita boten saged manggih Bathara Guru wonten ing cipta kanthi cetha, kanthi sampurna. Gampilipun ora ketemu ing nalar. Cobi, wonten pundi dunungipun Bathara Guru menika? Wonten ing kahyanganipun, ta. Pundi menika? Lah, rak mbingungaken...!! AAK culture library 31

32 Makaten ugi sadaya Dewa ing ringgit purwa. Boten wonten ingkang saged pinanggih cetha sampurna wonten ing cipta. Nanging pun raos purun nampi. 35. Nyipta Khyangan. Kahyangan utawi Kadewatan menika padununganipun para Dewa, para Jawata. Lha menika wonten pundi? Wonten nginggil ngrika... wontensanginggiling langit. Saking rumaos kula menika kados dene pyan. Pyan ing griya kula menika. Wonten bolonganipun wiyar ngowag-owag. Inggih menika margi kangge tumurun dhateng Arcapada. Utawi margi saking Arcapada minggah dhateng Kahyangan. Bolongan menika nggadhahi tutup : sela ageng tanpa timbang, nama sela matangkeb (watu iki kok ora tiba nyang bumi, ya?). Taksih panjang cariyosipun Kahyangan menika. Samangke mangga sami nyubi nyipta Kahyangan menika! Patrap : Dyana. Ngenget-enget cariyosipun...!!! Menapa ingkang katingal? Nagari ageng. Langkung ageng lan langkung sae, tinimbang nagari-nagari, ing lumahing bumi. Rak inggih, ta? Lha menika Kahyanganipun sinten? Kahyanganipun para Dewa. Dipun perang-perang kados dene bumi menika dados nggadahi Ratu. Nagari ingkang endah piyambak, nagarinipun Bathara Indra, nama Ka- Indran. Bathara Indra menika Ratu ing nagari Ka-Indran. Nagari Ka-Indran menika kasebut Indra-loka. Bathara Guru, Ratu ing nagari Guru-loka. Makaten salajengipun. Kita boten saged nggambar Kahyangan, ingkang boten ikita emperemper kados gambaring ing bumi ngriki. AAK culture library 32

33 Dados sapinten saening nagari ingkang sampun kula sumerepi, ing bumi ngriki, inggih menika ingkang lajeng dados pola. Pola kangge ngambar kahyangan. Upami gambaring Kahyangan ingkang wonten salebeting cipta menika kula gambar ing dalancang saya boten kantenan wujudipun. Beda sanget kaliyan ingkang wonten ing salebeting cipta. Awit kula piyambak boten saged nggambar. Dene seniman gambar. Upami kula menika seniman gambar : saged nggambar Kahyangan ingkang wonten ing cipta kula wau, temtunipun gambar menika adamel kamareman kula, dening memper kaliyan ingkang wonten ing cipta kula wau, temtunipun gambar menika adamel kamareman kula, dening memper kaliyan ingkang wonten ing cipta kula (cocog). Nanging tiyang sanes bok menawi kathah ingkang sami gumujeng : Ana Kahyangan kok kaya ngono...! Masa boronga tiyang sanes. Nanging kula rak tetep seniman gambar. O, dadi yen ngono, seniman gambar kuwi wong sing bisa nglairake ciptane kanthi sampurna (maremake). Salah satunggilipun sadherek ingkang gumujeng wau wonten ingkang lajeng nedahaken gambar. Gambar wana menapa gambar nagari. Wonten gambaripun kekajengan kathah sanget, kutu-kutu walang ataga, kewan galak : sing a sima sapanunggalipun. Sarta wonten gambaripun tiyang jaler satunggal lan tiyang estri satunggal, sami awewuda. Sacelakipun tiyang estri menika wonten wit-witan ageng, wit menika dipun pulet ing sawer ageng. Sawer menika semunipun abebisik dhateng wanita menika. Menapa ingkang dipun bisikaken, menika ingkang dados jalaranipun priya lan wanita wau lajeng sami katundhung saking ngriku, dhawah ing Arcapada. Sadherek wau nerangaken makaten : Iki lo gambare Kahyangan sejati!! Ya iki sing diarani Suwarga. Wong lanang iki Nabi Adam, wanita iki Baba Hawa. AAK culture library 33

34 Samangke gentos kula ing gumujeng : Ana suwarga kok kaya ngono! Gek ana ing ngendi dununge? Apa dadi siji karo Kahyangan kae?. Coba samangke para sadherek kula aturi nedahaken pundi gambaripun Kahyangan ingkang temenan : Kahyangan sajati? Mangke rak inggih namung dipun gegujeng. Sinten ingkang nedhahaken gambaring Kahyangan utawi suwarga, temtu namung badhe ngundhuh dipun gegujeng ing sanes, kelair utawi kabatos. Awit kahyangan lan suwarga menika ugi boten saged pinanggih ing cipta (pinanggih ingnalar) kanthi sampurna. Nanging pun raos nampi. 36. Nyipta Ka-Indran. Sareng kula dipun tedahi gambar suwarga makaten menika wau, kula lajeng kengetan bilih ing cariyos ringgit purwa ugi wonten suwarga, inggih menika Ka-Indran. Ing ngriku papan panggenanipun ka-endahan lan ka-nikmatan. Inggih papan panggenanipun para widadari ingkang endah-endah warninipun. Dewi Supraba ingkang dados tetunggulipun. Menika ayuning ayu. Bathara Indra ingkang dados ratuning Ka-Indran ngriku garwanipun Dewi Wiyati. Mangga sami sesarengan kula nyipta Ka-Indran!!! Patrap lan sanes-sanesipun sami kaliyan nalika kita nyipta Kahyangan. Cipta kula sampun dados. Inggih nedahaken wewujudan kados nagari ing bumi ngriki. Kula tambahi wujuding wanodya boten kantenan kathahipun. Sadaya endah, arum, pating galebyar. Sakeplasan katingal kados wonten ing ringgit tiyang yen pinuju sripen menika. Panggung katingal endah. Para wanita sami jejogedan...!! Sakeplasan malih katingal wewujudan kados Harem ing kadatonipun Prabu Harun Al-Rasyid ing dongeng 1001 dalu. (Harem punika karang kaputren). Daning sanalika kula kok namung nedhaken panggenan ingkang kebak wanita endah kemawon. Pramila lajeng kula bucal, kula gantos AAK culture library 34