Groen Neerland. stedelijke ontmoetingsplek in een natuurlijke omgeving

Transcriptie

1 Groen Neerland stedelijke ontmoetingsplek in een natuurlijke omgeving Thuis in de Stad prijs 2013

2 Thuis in de Stad -prijs Pagina 2 van 20 Thuis in de Stad prijs 2013 Inschrijvingsformulier Digitaal opsturen naar info@thuisindestad.be U krijgt een ontvangstmelding. Waarvoor dient dit formulier? Met dit formulier dingt u mee naar de Thuis in de Stad prijs 2013, U kunt per stad één, twee of drie projecten indienen. Gebruik voor ieder ingediend stadsproject een nieuw formulier. Aan wie bezorgt u dit formulier? Verstuur dit formulier ten laatste op 10 september 2013 om uur online naar info@thuisindestad.be Waar vindt u meer informatie? U vindt meer informatie op onze website thuisindestad.be. Gegevens van de stad die het project indient 1 Vul hieronder de naam in van de stad die het project indient en het bankrekeningnummer Stad Antwerpen, Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen, IBAN: BE BIC: GKCCBEBB Gegevens van de contactpersoon van het project 2 Vul hieronder de gegevens in van de contactpersoon van het project. voornaam en achternaam Griet Geerinck functie Algemeen directeur straat en nummer Postadres: Grote markt 1 postnummer en gemeente 2000 Antwerpen telefoon faxnummer e mailadres griet.geerinck@stadsplanning.antwerpen.be

3 Thuis in de Stad -prijs Pagina 3 van 20 Gegevens van het project 3 Vul hieronder de gegevens in van het project. naam Groen Neerland, stedelijke ontmoetingsplek in een natuurlijke omgeving startdatum dag 1 0 maand 0 2 jaar einddatum dag 2 5 maand 0 5 jaar naam van de partners Ag Stadsplanning Antwerpen, Stad Antwerpen/Jeugddienst, AG Vespa, District Wilrijk, vzw Natuurpunt Zuidrand, vzw volkstuinders Wilrijk, Chiro Jowen, Aquafin nv, Agentschap Wegen en Verkeer, Grontmij nv + Fris in het Landschap + vzw Kind & Samenleving (ontwerpteam) naam van de coördinator Nicolas Cleeremans, AG Stadsplanning Antwerpen budget 2.3 miljoen Euro Het openruimtegebied Neerland voor de heraanleg zicht op de anti tankgrachten.

4 Thuis in de Stad -prijs Pagina 4 van 20 4 Geef hieronder een korte beschrijving van het project. s RSA_ Neerland als inzet van Zuiderpark en de zachte ruggengraat Het openruimtegebied Neerland is een watergevoelig gebied in het zuiden van het Antwerpse district Wilrijk. Het is onderdeel van het Zuiderpark. Samen met het Scheldepark, het Schijnvalleipark, Noorderpark en Havenpark vormt het Zuiderpark een systeem van vijf parken dat in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (s RSA, 2006) de zachte ruggengraat wordt genoemd. Deze structuur verbindt de Schelde via de groene corridor van de Singel en via enkele kleinere corridors doorheen het bouwweefsel, met het Antwerpse hinterland. Dit watergevoelig gebied maakt onderdeel uit van een samenhangend ecologisch systeem. Dit gebied vraagt daarom een specifieke inrichting gekoppeld aan een integraal watermanagement, waarbij o.a. de vallei van de Struisbeek publiek toegankelijk kan gemaakt worden met specifieke regels voor eventuele bebouwing. Masterplan_ zoektocht naar verdichtingsmogelijkheden De nood aan meer woningen, de aanwezige natuurwaarden en ook de nood aan open ruimte maakten Neerland tot een interessante maar complexe opgave. De doelstelling was het verdichtingsvraagstuk op te lossen door specifieke stedelijke morfologie deel te laten uitmaken van deze stedelijke parkstructuur. Nieuwbouw werd met andere woorden niet gezien als een noodzakelijk kwaad, maar werd gezien als een gelegenheid om de grenzen van het park aan te passen, de toegankelijkheid te bevorderen en zelfs nieuwe woonstijlen te introduceren. Het masterplan van Secchi Viganó voorzag naast een parkzone van 23 hectare ook vier bouwzones van 350 wooneenheden. Deze bouwzones werden aan de randen van het gebied gelokaliseerd om de centrale waardevolle open ruimte maximaal te behouden. De bouwzones werden zodanig ontworpen dat zij zich naar deze open ruimte toe richten en daardoor nieuwe parkfronten vormen. BPA_23 hectare groen en natuur verzekerd De belangrijkste principes van het masterplan werden in een Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) vastgelegd: 1) De locatie van de bebouwingszones, waarbij de nadruk ligt op een concentratie van de bebouwing in het noordelijk deel van het gebied. 2) De evenwichtige spreiding van de soorten bebouwing: een mix van een en meergezinswoningen in een respectievelijke verhouding 1/3 en 2/3, over de verschillende bouwzones. 3) De volumetrie van de bebouwing, zoals deze in het masterplan indicatief werd uitgewerkt, vormt de basis voor een aantal afstandsregels en bebouwingscoëfficiënten. 4) Het type open ruimte naar gebruik en invulling, waarbij de in het masterplan voorgestelde locaties van functies en wegenis door middel vaneen gradatie vastgelegd worden. Deze gradatie is een vertaling van de waardering van de open ruimte wat potentieel gebruik en invulling betreft.

5 Thuis in de Stad -prijs Pagina 5 van 20 Stadsproject Neerland_ een realisatie in drie stappen / deelprojecten A. De parkboulevard_ rits tussen oud en nieuw Om de ontwikkeling van de bouwzones in het plan mogelijk te maken, werd eerst de Krijgslaan heringericht als parkboulevard. Deze functioneert als wijkverzamelweg, waardoor de nadruk meer ligt op het creëren van een aangename plek om te wonen en minder op de rol die de straat speelt voor doorgaand verkeer. Er werden onder meer toegangswegen voor de woonzones en extra parkeergelegenheid voorzien en de verkeerscirculatie werd geoptimaliseerd. Bij het ontwerp van de Krijgslaan ging de aandacht in de eerste plaats naar de zwakke weggebruikers, de voetgangers en de fietsers, en pas daarna komt het openbaar vervoer en het particulier autoverkeer aan bod. Om de Krijgslaan veiliger te maken, werden een aantal kruispunten aangepast. Vooral de verbindingen met de woonwijk aan de over zijde van de straat werden zoveel mogelijk afgebouwd door middel van invoering van eenrichtingsverkeer. Ook voor de nieuwe bouwzones A, B, C en D werd het aantal aansluitingen beperkt tot één ontsluitingsweg per bouwzone aan de Krijgslaan. Aan de zuidelijke zijde van de Krijgslaan werd een groene parkstrook met bomen, gras en zitmuurtjes aangelegd. Doorheen deze strook loopt een informeel traject voor zwakke weggebruikers met verbindingen naar de nieuwe woonwijk. Bestaande waardevolle bomen werden in de parkstrook geïntegreerd en er werden heel wat nieuwe bomen aangeplant. Ter hoogte van de bouwzone B werd in de parkboulevard ruimte voorzien voor de inrichting van een centraal toegangsplein dat de nieuwe woonontwikkeling verankert in het bestaande weefsel. Dit plein zal samen met de bouwzones B en D aangelegd worden. B. Park van Eden _ verzoener van water en natuur Het openruimtegebied Neerland ligt tussen twee bovenlokale groene ruimten die vanuit het buitengebied de stad binnendringen. Het zijn landschappen die samengesteld zijn uit landbouwgebieden, natuurgebieden en bossen. Anderzijds zijn er in de omgeving enkele typische buurtparkjes. Deze hebben dan weer duidelijk een kleinere korrel en een louter lokaal belang. Het zijn kleine parken in de klassieke betekenis.

6 antitankgrachten. Thuis in de Stad -prijs Pagina 6 van 20 Het openruimtegebied Neerland is een parklandschap en situeert zich qua schaal tussen beide categorieën in. Er wordt zowel gewoond als gerecreëerd in een natuurlijk landschappelijk geheel binnen een stedelijke context. Kleinschalige stedelijke elementen (woningen, recreatieve activiteiten,...) worden er geïntegreerd in een landschappelijke canvas. De gebruiks en belevingswaarde van de omwonenden (lokaal) en de inwoners van de stad (bovenlokaal) staat hierbij centraal. Cruciaal uitgangspunt was de integratie van zowel de natuurwaarden als van historisch waardevolle zaken, zoals de Ook de aanwezigheid van water maakt dit gebied karakteristiek en waardevol. Het water als de gemene deler van bijvoorbeeld de antitankgrachten en het aanwezige kwelwater waren ingrediënten die in het ontwerp dienden geïntegreerd te worden. Want neem je het water weg of stop je de waterstromen, dan neem je ook de natuurwaarde weg. Vandaar dat het respecteren van het aanwezige watersysteem gaandeweg gezorgd heeft dat het projectgebied dat uitging van behoud van de antitankgrachten en een klein gebiedje daarrond, serieus werd uitgebreid tot een gebied van 25 hectare, waarvan 14 hectare park, 9 hectare natuurreservaat en 2 hectare woonuitbreiding. De stad organiseerde in 2006 een ontwerpwedstrijd voor het ontwerp en de uitvoering van het park, die werd gewonnen door het bureau Fris in het Landschap in samenwerking met Grontmij nv. Het het parklandschap dat ze ontwierpen is een antwoord op de evenwichtsoefening tussen park en landschap, lokaal en bovenlokaal, kleinschalig en grootschalig. Het park is opgesplitst in twee grote delen: een semi toegankelijk natuurgebied van 9 hectare dat beheerd wordt door vzw Natuurpunt, en een parkzone van 14 hectare met verschillende onderdelen. De inrichting van de parkzone is gericht op water en spelen in de natuur. Zo zijn er drie grote speelvalleien met water en heuvels, waar kinderen kunnen spelen in en met de natuur. Dit is een type park waar kampen gebouwd kunnen worden en waar kinderen vrij kunnen spelen en dingen ontdekken. Daarnaast zal de educatieve zone kinderen aanzetten tot het bestuderen van de natuur en tips geven over wat we in onze eigen tuin kunnen doen om bij te dragen aan een grotere biodiversiteit. Het park heeft ook 43 ecologische volkstuinen waar mensen die geen tuin hebben, zelf hun groenten kunnen kweken. Het aanpalende Chiroterrein is mee geïntegreerd in het park. C. De parkwoningen_ sluitstuk van een geïntegreerd project De derde stap is de verkoop onder voorwaarden van de verschillende bouwzones. Het opzet is om de verschillende woonzones op de markt te brengen mits richtinggevende en bindende randvoorwaarden. Op basis van prijs en ruimtelijke kwaliteitscriteria wordt de verkoopsprocedure gestuurd. Bouwzone A voor de private woningen werd onlangs via een ontwikkelaarswedstrijd toegewezen aan een private ontwikkelaar met AWG als architectenbureau. De gebouwen worden daarbij helder ingepast in het stedenbouwkundig plan van Secchi Viganó. Het plan zoekt tevens een evenwicht tussen grondgebonden en appartementen, hoog en laag, doorzicht en massa. Ondertussen werd via de stadsbouwmeester een oproep tot kandidatuurstelling gepubliceerd voor de volgende fase van de woonontwikkeling. SBK Arro Antwerpen schrijft een architectuuropdracht uit voor

7 Thuis in de Stad -prijs Pagina 7 van 20 een 40 tal sociale koopappartementen in bebouwingszone C. Het bouwvolume met maximaal vijf bouwlagen markeert het knooppunt van de verschillende functies in Neerland. De bouwzone wordt ontsloten via een nieuw aan te leggen openbare weg die rechtstreeks aansluit op de Krijgslaan.

8 Thuis in de Stad -prijs Pagina 8 van 20

9 Thuis in de Stad -prijs Pagina 9 van Beschrijf de rol van de stad in de realisatie van het ingediende project? Opmaak beleidskader en juridische verankering Het beleidskader onder meer de opmaak van het strategisch ruimtelijk structuurplan en het verankeren van dit beleid in een bijzonder plan van aanleg werd opgenomen door de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling Stad Antwerpen. Om tot een goedgekeurd ontwikkelingsplan te komen, werd in deze fase gewerkt via verschillende interne en externe workshops en bilaterale overlegmomenten. Gebiedsregie van ontwerp tot uitvoering Zodra het BPA van kracht was en het stadsbestuur tijdens de vorige legislatuur middelen had voorzien onder de doelstelling voor elk district een park, kreeg AG Stadsplanning Antwerpen de opdracht om een proces op te zetten om dit BPA projectmatig te vertalen naar een parkboulevard en een parklandschap, ondertussen gekend als het park van Eden. Ook hier werd een open overlegstructuur opgezet waarbij bewoners steeds betrokken waren. Een vertegenwoordiger van elke partij maakte deel uit van de stuurgroep en stond in voor de nodige terugkoppeling. De stuurgroep vergaderde steeds in aanwezigheid van de ontwerpers en het technisch bureau. Op basis van de agenda werden op afroep specifieke experten of doelgroepen uitgenodigd. De communicatiedienst van AG Stadsplanning werkte samen met het Stedelijk Wijkoverleg en in nauw overleg met de ontwerpers en Kind & Samenleving vzw, het communicatie en participatietraject uit. Om de rol als goede bouwheer op te nemen en vermits de bestaande kwaliteiten van de omgeving dienden als kader, besteedde AG Stadsplanning een aantal studies uit : een ecologische studie een historische studie een hydrologische studie dat o.a. toeliet de randvoorwaarden voor de toekomstige bouwontwikkeling vast te leggen een hydronautstudie een archeologisch onderzoek de opmaak van een beheerplan de opmaak van een harmonisch park en groenbeheerplan Vastgoed en verkoop Als vastgoedbedrijf van de stad staat AG VESPA in voor de verkoop van de verschillende bouwzones in het projectgebied. In functie van een goede afstemming tussen park en bebouwing, werden de projectdefinitie en de verkoopbundel in nauwe samenwerking tussen AG Stadsplanning Antwerpen, Stadsontwikkeling Stad Antwerpen en Ag Vespa opgemaakt. 6 Kruis hieronder de twee hoofdaspecten aan waarop het project betrekking heeft. de huisvesting in de stad de stedelijke ruimte de mobiliteit in de stad het leefmilieu in de stad de plaatselijke economie de sociale cohesie in de stad de cultuurbeleving in de stad het democratisch besturen van de stad andere, namelijk: integraal water en natuurbeheer

10 Thuis in de Stad -prijs Pagina 10 van 20 7 Geef kort de karakteristieken weer, indien het project zich uitdrukkelijk richt tot een bepaalde buurt of doelgroep. Natuureducatie in een speelse setting Het bovenlokale parkproject heeft de ambitie om iedereen kennis te laten maken met de natuur. Kinderen kunnen er spelen in en met de natuur, volkstuinders kweken eigen groenten, buurtbewoners bundelen de krachten om de natuur te onderhouden, bewoners bewonderen de natuurwaarden terwijl ze picknicken en fietsers en wandelaars bewegen zich door een natuurlijke setting met een sterk beeldbepalend karakter en een bijzondere aantrekkingskracht. Hedendaags stedelijke ontmoetingsplek in een natuurlijke omgeving Het Park van Eden is exemplarisch voor een open landschap dat bijdraagt tot de diversificatie van groene ruimten in en rondom de stad, een voorziening om ons dagelijks leven te verbeteren. Om de leefkwaliteit te verhogen, moet het stedelijk gebied zijn inwoners immers groene ruimten kunnen aanbieden om elkaar te ontmoeten, te recreëren en te ontspannen. Het mooie is dat deze groene ruimten er niet allemaal hoeven uit te zien als klassieke parken of stadsbossen. Het Park van Eden creëert een stukje leefbare stad met een bespeelbaar en levendig ecologisch park. Maatschappelijke grenzen vervagen: er ontstaan contactzones tussen natuurbehoud, recreatie, spel en educatie, stadslandbouw (volkstuinen), fietsers, joggers, hondeneigenaars, Het park is vormgegeven als ontmoetingsplek die intergenerationeel kan werken. Dit soort ruimtes in de stad bevordert met andere woorden de sociale cohesie, faciliteert vrijwilligerswerk, maakt samenwerken en het bundelen van krachten noodzakelijk om het beheer op te nemen. Van bij de inrichting werd er immers rekening gehouden met het beheeraspect, want enkel op deze manier is het beheer van een park van 23 hectare beheersbaar. Een mooi atypisch park als ecosysteem In deze stedelijke omgeving met veel verzegelde oppervlakten, zijn de ecosysteemdiensten van een dergelijk gebied immers niet te onderschatten: ruimte voor water, voor natuur en afkoeling voor het hitteeilandeffect in de stad. Dit is wat het Park van Eden uniek maakt, en is naast de landschappelijke kwaliteit en de gebruikswaarde zijn belangrijkste meerwaarde.

11 Thuis in de Stad -prijs Pagina 11 van 20 8 Wat zijn de beoogde effecten van het project? Educatie en bewustwording van natuur voor de stadsbewoner Zo moet dit project ervoor zorgen dat mensen terug inzien welke de natuurlijke schoonheid en het belang zijn van een wildere omgeving binnen het stedelijk gebied. Welk het belang is om ruimte te geven aan de natuur en welke bijzondere meerwaarde het voor kinderen is om hen ruimte te geven om te spelen in en met de natuur. Maar ook volwassenen leren zo beter het landschap kennen dat hun leefomgeving is. De neveneffecten zijn de prikkels en de waardering die men krijgt voor de natuur. Park als volwaardig ecosysteem Gezien de regelmatige problemen van wateroverlast in de Neerlandwijk, was de uitdaging om in het park voldoende ruimte voor waterbuffering te voorzien voor de nieuwe woonuitbreiding, de aanpalende KMOzone, het oppervlaktewater, het kwelwater en het oppervlaktewater. Zo niet zou dit rampzalige gevolgen met zich meebrengen. 9 In welke mate zijn de beoogde effecten van het project gerealiseerd? Vandaag kunnen we reeds besluiten dat het park een echte aantrekkingspool is geworden voor de hele buurt. Ook de volkstuinen en het nieuwe lokaal en buitenruimte voor Chiro Jowen werpt zijn vruchten af. Voor de volkstuinen zijn er nu reeds wachtlijsten en Chiro Jowen zag zijn leden aantal verdubbelen na de aanleg van het park, een betere uitvalsbasis voor een jeugdvereniging kan je bijna niet wensen. Een park waar kinderen vrijuit kunnen ravotten, klimmen en met water spelen. Kortom een unieke plek in groot Antwerpen. Educatie en bewustwording van natuur voor de stadsbewoner Door de intensieve participatie en communicatie in combinatie met de samenwerking met vzw Natuurpunt, die het terrein reeds vele jaar opvolgt, is het project er duidelijk in geslaagd de mensen warm te maken voor dit soort van natuurpark. Park als volwaardig ecosysteem Het water wordt op een natuurlijke manier gebufferd. Het wordt vertraagd afgevoerd en gezuiverd binnen de grenzen van het terrein en draagt zo bij tot de unieke natuurwaarden die gekoppeld zijn aan dit water. Door de integratie van wadi s tussen de speelplekken zijn deze plekken met zand en water uitgegroeid tot de leukste speelplekken in het park.

12 Thuis in de Stad -prijs Pagina 12 van 20

13 Thuis in de Stad -prijs Pagina 13 van Op welke manier werden diverse beleidsdomeinen in het project geïntegreerd? Een vast stedelijk projectteam met vertegenwoordiging van collega s van Stads en buurtonderhoud, Stadsontwikkeling / ontwerp en uitvoering openbaar domein, stadsbouwmeester en Jeugddienst zorgde stond garant voor de afstemming en verwerking van de input van alle geconsulteerde actoren. Zo werd de projectdefinitie opgemaakt, met input van bewoners, Natuurpunt en andere gebruikers. Na de wedstrijd en gunning van de opdracht werd dit vaste projectteam uitgebreid met de ontwerpers ( Fris in t landschap) en het aangestelde technisch bureau ( Grontmij). Afstemming met en input van talrijke publieke partners en ook bevoorrechte getuigen waren nodig en gewenst in dit specifiek project. Vandaar dat frequent thematische werkgroepen werden georganiseerd rond water, wonen, natuur, spelen, integrale toegankelijkheid, ecologie.. Afhankelijk van het thema en hangende sleutelkwesties werden specifieke experten, doelgroepen of publieke partners uitgenodigd. Uniek was dat werd gekozen voor een open overlegstructuur waarbij naast overheden ook bewoners en Natuurpunt steeds betrokken werden. Voor de brede communicatie en participatie werkte de communicatie experten van AG Stadsplanning Antwerpen samen met het Stedelijk wijkoverleg en werden de ontwerpers en Kind en Samenleving ingeschakeld. 11 In welke mate is het project innoverend en draagt het bij tot stedelijkheid? Kinderparticipatie Naast de communicatie en participatie voor volwassen werd zeer specifiek ingezet op het horen en betrekken van kinderen. In het kader van dit project werd er samen met Kind & Samenleving vzw een uitgebreid participatietraject georganiseerd met het 5de en 6de leerjaar van twee Wilrijkse scholen. Park als conditie voor de woonontwikkeling Niet de bebouwing legt de normen en waarden op voor het toekomstige park, maar de aanwezige natuur bepaalt wat mogelijk is. Dit is een moedige mentaliteitswijziging die rekening houdt met de draagkracht van een gebied. Het effect hiervan is een evenwicht tussen natuur en in dit geval een woonontwikkeling. Cruciaal in de ontwerpopgave was een evenwichtige en aanvaardbare integratie van de nieuwe woonzone in het natuurpark. Het project is inspirerend en exemplarisch aangezien het park gerealiseerd werd vóór de bouwontwikkeling. Dit heeft als voordeel dat vanuit het park randvoorwaarden werden geformuleerd voor de integratie van de bouwontwikkeling, en niet omgekeerd. Het regenwater dat afkomstig is van daken van de nieuwe woonontwikkeling en het kwelwater blijven in het park gescheiden. Ook werden er vanuit het park randvoorwaarden opgelegd voor het materiaalgebruik van de bouwontwikkeling, daar waar dit meestal omgekeerd het geval is. Natuurpunt als volwaardige partner Natuurpunt vzw beheerde reeds het gebied rond de antitankgrachten en de bestaande vijver. De rest was bewerkte landbouwgrond in eigendom van OCMW Antwerpen, evenwel zonder echte natuurwaarde. Het was van in het begin duidelijk dat Natuurpunt een belangrijke partner zou zijn in heel het project. Zij kenden het gebied zeer goed en ze waren voor de stad een heel belangrijke bron van informatie. Daarnaast zijn zij in heel het proces nauw betrokken geweest om de buurt mee te informeren.

14 Thuis in de Stad -prijs Pagina 14 van 20 Er waren een aantal buurtbewoners actief op het terrein en Natuurpunt liet hen niet alleen met het project kennismaken maar ook met de natuurwaarde van het gebied. Zij hebben steeds wandelingen door het natuurgebied georganiseerd, zowel vóór start van de werken als tijdens de werf. Zij hebben tijdens het ontwerp ook altijd deel uitgemaakt van het kernteam om inspraak te hebben in het ontwerp, de keuze van beplanting, de materiaalkeuze enz. Dit was een heel constructieve samenwerking. Duurzaamheid als sturend ontwerpprincipe Het project zet hoog in op duurzaamheid. Dat wordt o.a. concreet in het duurzaam materiaalgebruik. Bomen die elders geveld werden in de stad wegens ziekte, kennen hier een tweede leven als zit en speelelement in de speelvallei. Het materiaal dat afkomstig is van de afbraak van een autofabriek in de haven werd hier gebruikt als nieuw verhardingsmateriaal voor de paden. Er is gewerkt met een gesloten grondbalans en er werden bij voorkeur duurzame materialen en inheemse beplanting gebruikt (zie speelelementen in Robiniahout en gerecycleerd betonpuin afkomstig van een voormalige autofabriek in Antwerpen als verhardingsmateriaal). Het water wordt zoveel mogelijk gebufferd, geïnfiltreerd en vertraagd afgevoerd. Enkel FSC hout werd verwerkt op het terrein, van de banken tot en met de gedeelde tuinhuizen van de volkstuinen. Daarnaast is het een voorbeeld voor andere grote projecten in de manier waarop er is omgegaan met waterbeheersing. Het water afkomstig van de KMO zone, het oppervlaktewater, het water dat afkomstig is van de nieuwe bouwontwikkeling en het kwelwater worden op een natuurlijke manier gebufferd. Het wordt vertraagd afgevoerd en gezuiverd binnen de grenzen van het terrein en draagt zo bij tot de unieke natuurwaarden die gekoppeld zijn aan dit water. Door het kwelwater dat ter hoogte van het park aan de oppervlakte komt, is het projectgebied zeer kwetsbaar. Dit zuivere bronwater is het uitgangspunt geweest voor het ontwerpplan aangezien dit de basis is voor een bijzondere fauna en flora. Het ontwerp heeft hiermee rekening gehouden door ervoor te zorgen dat regenwater afkomstig van gebouwen, de toekomstige ontwikkeling of verharde oppervlakten niet vermengd wordt met het kwelwater in het park. Natuurontwikkeling en biodiversiteit vormen dus sleutelbegrippen voor de toekomstige inrichting. De volkstuinen worden insecticiden en pesticidenvrij beheerd, evenals het park dat volledig volgens de principes van harmonisch park en groenbeheer zal onderhouden worden. Om de biodiversiteit te versterken werd er enkel inheemse beplanting toegepast. Inheemse kruidenmengsels werden ingezaaid op vergraven gronden met een afdeklaag van minerale bodem. Bloemrijke kruidenmengsels werden op deze schaal in Vlaanderen nog niet toegepast. Bestaande beplanting en kleine landschapselementen werden bewaard. 12 Beschrijf waarom en op welke wijze dit project inspirerend kan zijn voor andere projecten? Een intergenerationeel park met een uitnodigend karakter Het Park Van Eden park is 23 hectare natuur en plezier voor jong en oud. De aanwezige natuur spreekt voor zich en laat de wisseling van de seizoenen zien in geuren en kleuren. Het park werkt intergenerationeel, schenkt aandacht aan de verschillende gebruikersgroepen binnen het park en laat activiteiten toe die stadsmensen vandaag verleerd zijn. Verblijfsplekken voor gezinnen met jonge kinderen, zeer toegankelijke korte wandelcircuits voor oudere bewoners van het rusthuis, zichtassen doorheen het park voor de snelle fietser op de Gallaitlaan, beschutte speelplekken tussen de speelheuvels, verkoeling in de oude boomgaard, samen confituur maken in de nieuwe boomgaard, picknicken of barbecueën met de buurt, kuieren op de toegankelijke zitplateaus voor rolstoelgebruikers, rustig op een bankje genieten van het spel van anderen, de hond uitlaten op een grote hondenloopweide, en bloemen plukken: het mag allemaal! Binnen het park is er gezocht naar een dialoog tussen wilde natuur en sterke architecturale elementen, zoals de schuine wanden in cortenstaal die refereren naar het militair verleden en de overgang vormen naar de architecturale sokkel met de nieuwe bouwvolumes. Zo ook de verblijfsplekken met schanskorven gevuld met afgekeurde bakstenen die verwijzen naar de kleiput en de kleiontginning in het gebied. De zeer avontuurlijke speelvalleien weten de fantasie te prikkelen door de aanwezigheid van water, de hoogteverschillen, de verschillende bodemmaterialen, de speelconstructies en wilgenhutten. Deze sluiten helemaal aan bij de fantasiewereld van kinderen, maar zonder opvallende speeltoestellen en met natuurlijke materialen zoals zand, grind, keien en takken, zodat gespeeld kan worden in en met de natuur: kortom vrij spel voor natuur en kinderen.

15 Eerst park, dan wonen Thuis in de Stad -prijs Pagina 15 van 20 Het project toont aan dat stadsuitbreiding op een andere manier aangepakt kan worden. Vanuit de draagkracht en de aanwezige kwaliteiten en waarden wordt de mate en de wijze waarop er kan ontwikkeld worden bepaald. Dit moet een voorbeeld zijn voor toekomstige ontwikkelingen. Een eerder commercieel argument is dat het vermarkten van de nieuwe woningen wellicht vlotter verloopt omdat het park uiteraard de verleider is voor de potentiële bewoner/koper. 25 euro per vierkante meter als stimulans voor creativiteit Een strikte financiering heeft in dit geval geleid tot creatieve oplossingen. Tussen het voorontwerp en het definitief ontwerp moest er een besparing doorgevoerd worden van meer dan één miljoen euro. Het uitgangspunt van deze oefening was dat er inhoudelijk en kwalitatief aan het plan niets mocht wijzigen. De besparingen werden gevonden in andere uitvoeringsmethoden, in het hergebruik van materialen die ter plaatse waren, in een kleine versmalling van de paden, in het gebruik van recyclagemateriaal en in het niet aanplanten van bepaalde zones maar deze spontaan te laten ontwikkelen en beheren tot het gewenste resultaat. Het Park van Eden kreeg voor de speelvallei euro van de stedelijke jeugddienst. Aquafin nv was een belangrijke partner voor 1.9 miljoen euro. Aquafin stond open om de waterbuffering op een natuurlijke manier te realiseren in de geest van Neerland. Het park werd uiteindelijk gerealiseerd voor 25 euro per vierkante meter, terwijl de gangbare eenheidsprijzen voor de aanleg van een park eerder 50 / m² is.

16 Thuis in de Stad -prijs Pagina 16 van Op welke wijze werd de bevolking betrokken bij de voorbereiding en de realisatie van het project? De communicatie en participatiestrategie gaan hier sterk hand in hand. In de opmaak was het van belang om de juiste info te verzamelen zodat de ontwerpers hiermee aan de slag konden om dit te verwerken in hun ontwerp. Er werd steeds voor een actieve deelname geopteerd met ruimte voor gesprek, suggesties en bijsturingen in plaats van informatieverstrekking in één richting. De communicatie moest engagement losweken bij bewoners en gebruikers om niet enkel de nodige info te verkrijgen maar vooral ook om draagvlak en betrokkenheid te creëren. Dit engagement en ambassadeurschap is immers ook cruciaal om later het beheer en zelfs de verder uitbouw van het park mogelijk te maken. Ook de jongeren, scholen en jeugdverenigingen uit de buurt zijn nauw betrokken bij dit traject. Het slagen van dit type van landschapspark staat of valt met een degelijk beheerplan, nazorg en betrokkenheid van de buurt. Participatie en informatie aan de buurt Vanaf 2007 organiseerde het communicatieteam (stedelijk wijkoverleg in samenwerking met de projectleider van stadsontwikkeling (Karina Rooman), AG Stadsplanning, de ontwerper (Pieter Jan Bruynseels) jaarlijks een infomarkt met evenementiëel karakter. Dit infomoment was telkens toegespitst op één nieuw hoofdaspect dat gekaderd werd binnen het volledige verhaal van de ontwikkeling (heraanleg Krijgslaan, aanleg natuurpark en de ontwikkeling van een nieuwe woonwijk). Aanvullend op deze momenten werd er een infobrochure huis aan huis verspreid. Op elk infomoment was er een eye catcher, het eerste jaar konden de mensen een wandeling maken in een gesloten deel van het projectgebied, het tweede jaar konden de aanwezigen op een stelling het hele projectgebied overzien, of er werd een grote picknick georganiseerd in de toekomstige boomgaard, het bouwen van wilgenhutten in de toekomstige speelzone,. Of de aanplant van bomen met de school, dit zijn maar een paar voorbeelden van de interactie die er was tussen de gebruikers, de ontwerpers en de stad. Ook Natuurpunt communiceerde actief mee door begeleide wandelingen op regelmatig tijdstip te organiseren om bezoekers bewust te maken van de natuurwaarden en historische relicten van deze site. Overzicht participatie en informatiemomenten met de buurt: Augustus 2006: start inspraaktraject Oktober 2007: infomarkt + brochure 1 (ideeën voor een park) April 2008: hoorzitting + nieuwsbrief Krijgslaan wordt parkboulevard Oktober 2008: brochure 2 (een groengebied in ontwikkeling) September 2009: infomarkt + brochure 3 (een nieuwe wijk komt tot leven natuurgebied en Krijgslaan) November 2009: infobrief Krijgslaan (werfcommunicatie) Januari, april, juli en oktober 2010: infobrieven Krijgslaan (werfcommunicatie) Juni 2010: infomarkt + brochure 4 (presentatie voorontwerp) Mei 2011: infomarkt voorstel plannen Februari 2012: startvergadering aanleg park Februari 2012: nieuwsbrief start werken September 2012: open werfdag in het park Mei 2013: opening park Tijdens de aanleg van het park waren de wekelijkse werfvergaderingen open. Buurtbewoners op werden uitgenodigd om zo een specifiek probleem op te lossen.

17 Participatie met kinderen en jongeren uit de buurt Thuis in de Stad -prijs Pagina 17 van 20 Van in het begin werd een intensief participatietraject opgestart voor het park met naburige scholen, verenigingen en omwonenden jongeren. Zo werd bijvoorbeeld aan de kinderen gevraagd om op het terrein maquettes te maken met natuurlijke materialen van hun ideaal park.kind en samenleving werd betrokken om het participatietraject met de scholen, kinderen en jeugd te begeleiden, en hen ook tevens kennis te laten maken met het terrein door terreinbezoeken. Deze input heeft mede de inrichting van het park vormgegeven van het park, hoe het park er moest gaan uitzien en welke de ingrediënten zouden worden. Aangezien de realisatie van het project enkel jaren heeft gevraagd werd er ook tussentijds en regelmatig gecommuniceerd om iedereen warm te houden voor het project. De plannen werden voorgelegd en bijgestuurd en wilgenhutten werden gebouwd op de plekken waar de speelzone zou komen. Zo kreeg men ook al een beeld van welk soort park dit zou worden en wat er op welke plaats zou komen. Inspraak invulling Skatepark 1 juli 2008: samen nieuw skatepark uittekenen (= start traject tussen ontwerpen sw en skaters/jd om samen tot een nieuw skatepark te komen. Inspraak invulling natuurpark (ism Kind en Samenleving) Januari 2010: inspraak Chiro Jowen Januari 2010: stedelijke school De Zonnebloem Januari 2010 Neerlandschool

18 Thuis in de Stad -prijs Pagina 18 van Wie waren de betrokken partners en wat was hun rol en aandeel in het project? Horizontaal In het project Neerland waren de partners enerzijds de verenigingen en mensen die reeds gebruik maakten van het terrein zoals de jeugdbeweging Chiro, buurtverenigingen, vzw Natuurpunt en de volkstuinders, die als belangrijke betrokkenen en bevoorrechte getuigen als klankbord fungeerden tijdens de opmaak van het ontwerp. Verticaal Stedelijke lokale partners waren AG Stadsplanning Antwerpen ( regie park van Eden), AG Vespa ( vastgoed en verkoop bouwgronden), Stads Antwerpen Stadsontwikkeling / Ruimte en Beleid ( s RSA en BPA), Archeologie en Stads en buurtonderhoud ( beheer), Stad Antwerpen / jeugddienst ( medefinanciering en kinderparticipatie), Woonhaven ( sociale woningen in woonzones), Samenleven / Stedelijk Wijkoverleg ( informatie en participatie). Andere overheden waren i dit proces het Agentschap Wegen en Verkeer ( kruispunt Krijgslaan Doornstraat), het Agentschap voor Natuur en Bos ( natuurbeheer), Aquafin nv (een belangrijke inhoudelijke en financiële partner in het kader van de waterproblematiek en de toekomstige ontwikkeling), Ruimte Vlaanderen ( Vergunningen), en de Provincie in het kader van de waterbeheersing. 15 Hoe werd het project bekendgemaakt? Door een uitgebreid communicatie en participatietraject, beschreven onder punt 13, zijn alle betrokkenen (de buurt, de huidige en toekomstige gebruikers, verenigingen, scholen, omwonende, ) zeer nauw betrokken geweest van bij de start van dit project. Er is duidelijk gestreefd naar een actieve en geëngageerde deelname in het project om er zo een gedragen natuurpark van te maken. Het engagement dat we ook nodig hebben om later het beheer en zelfs de verder uitbouw van het park mogelijk te maken. De realisatie van dit soort park stopt immers niet bij de aanlegwerken. Iedere betrokken partij of vereniging die actief is op het terrein heeft actief meegewerkt aan de bekendmaking van het project. Kind en samenleving werd ingeschakeld om mee de participatie te voeren met de scholen en de jeugd. Aangezien dit een natuurpark is en geen stadspark was het belangrijk om de omwonenden en toekomstige gebruikers een beeld te geven van hoe het park er achteraf zou uitzien. Kort gemaaide gazons moet men hier niet verwachten, dit is een bewuste keuze, ten voordele van de natuur maar bewoners weten nu waarom we dit bewust doen. Naast de vele participatie en informatiemomenten voor de betrokkenen zijn er ook doorheen de opmaak van het plan een viertal brochures uitgegeven. Deze werden huis aan huis bedeeld in de buurt van het park. Bij de start van de werken is er een nieuwsbrief bedeeld met nogmaals de opzet en plan van het park, een timing van de werken en de contactgegevens van het stedelijk wijkoverleg. Dit was het eerste aanspreekpunt voor bewoners die vragen of opmerkingen hadden rond de werken. Aangezien er enkele jaren liggen tussen ontwerp en realisatie werd er ook tussentijds gecommuniceerd om iedereen wakker te houden voor het project. De plannen werden voorgelegd en bijgestuurd en wilgenhutten werden gebouwd op de plekken waar de speelzone zou komen. Zo kreeg men ook al een beeld van welk soort park dit zou worden en wat er op welke plaats zou komen. Ook Natuurpunt communiceerde actief mee door begeleide wandelingen op regelmatige tijdstippen te organiseren om bezoekers bewust te wijzen op de natuurwaarden en historische relicten van het terrein. Kanalen voor informatie over het project: Website stad Antwerpen en district Wilrijk Bewonersvergaderingen Scholen en verenigingen via Kind & Samenleving vzw Publicaties, artikels, tijdschriften, brochures, Geleide wandelingen vzw Natuurpunt Openingsfeest Digitale nieuwsbrief stadsbouwmeester

19 Thuis in de Stad -prijs Pagina 19 van Vermeld hieronder eventuele andere elementen die uw kandidatuur kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld een onafhankelijke evaluatie van het project. Persaandacht tijdens de werken Vooral tijdens de werken aan het park is het project regelmatig aan bod gekomen in de verschillende media, een selectie van de krantenknipsels kan u terugvinden in de bijlage. Persaandacht na de werken Sinds het park gerealiseerd is, is het reeds enkele malen als case study aangehaald in een aantal toonaangevende publicaties; waaronder in het magazine Publieke Ruimte, in de publicatie Kind en Ruimte uitgegeven door Kind en Samenleving; in de digitale nieuwsbrief van de Antwerpse Stadsbouwmeester (zie stukken in bijlage). Wandelingen Natuurpunt Op geregelde tijdstippen organiseert vzw Natuurpunt geleide wandelingen doorheen het afgesloten natuurgebied voor scholen, bewoners, verenigingen en geïnteresseerden. Ook voor hen is dit een positief leefproject geweest. 17 Omschrijf hieronder waarvoor u de geldprijs eventueel zult gebruiken. De geldprijs geeft ons de kans het concept en de ideeën van de educatieve zone verder uit te bouwen met de buurt, beheerders en scholen, alsook het nodige educatief materiaal aan te kopen. De educatieve zone geeft niet alleen inzicht over het gebied zelf, maar moet vooral op een speelse en toegankelijke manier tips geven en voorbeelden laten zien van hoe mensen in hun eigen tuin kunnen bijdragen tot meer biodiversiteit. Het mag geen statisch, schools voorbeeld zijn dat belerend overkomt, maar moet spontaan aanzetten tot creativiteit. Zo krijgt het park als het ware de kans om verder te groeien buiten de grenzen van het eigenlijke project. De geldprijs zou ons ook toelaten om de het plan van aanpak en de geest van het park verder uit te dragen over de ganse stad en hopelijk daarbuiten. In oppervlakte kan het park niet meer groeien, maar we kunnen het park wel bovenlokaal inzetten. Dit kan bijvoorbeeld door kleine initiatieven als plantacties organiseren, geveltuintjes in de omgeving faciliteren, plantadvies geven, of graslanden in de omgeving inrichten. Maar ook op een grotere schaal willen we dit project uitdragen en koesteren we stiekem de ambitie om in ieder park in de omgeving een percentage van het park in te richten als grasland om net zoals in het Park van Eden de stadsbewoner te wijzen op het belang van natuur in de stad. 18 Bijlagen. Projectdefinitie project Park van Eden (vroeger gekend als Neerlandpark) Brochure en nieuwsbrieven verschenen tussen 2007 en Krantenknipsels, selectie uit 2011, 2012, 2013 Beeldmateriaal: verslag over het verloop van de info en participatiemomenten naar de aanloop van de werken, en een beeld van het park vandaag. Publicaties; vermeldingen in magazines en publicaties Filmmateriaal: een filmpje gedraaid tijdens de opening van het park door een enthousiaste buurtbewoner: 4i4Fu9Hk

20 Thuis in de Stad -prijs Pagina 20 van 20