Sectorupdate: Melkmeters maken. Sneller naar een integraal duurzame melkveehouderijsector

Transcriptie

1 Sneller naar een integraal duurzame melkveehouderijsector De Nederlandse melkveehouderij heeft de afgelopen jaren grote stappen gezet naar een duurzame productiewijze. Het doel is om vóór 2020 te komen tot een integraal duur zame sector. Dit is noodzakelijk om een hogere melk opbrengst te ontvangen ten opzichte van andere zuivelproductiegebieden. Daarnaast is behoud van het maat schappelijk draagvlak belangrijk. Met het verdwijnen van de melkquotering in 2015 verandert het speelveld namelijk grondig. Enerzijds door uitbreiding van de productie, anderzijds door meer diversiteit in de bedrijfsontwikkeling zowel in omvang als intensiteit. Anticiperen op deze markt veranderingen is noodzakelijk. Dat vraagt om meer onder nemerschap, dat in combinatie met de uitgangs positie en ontwikkelmogelijkheden van het bedrijf de koers bepaalt. Melkveehouders die de continuïteit van het bedrijf willen zeker stellen, nemen de komende jaren dus extra maat regelen rond ondernemerschap, goed financieel beleid en duurzaamheid. Op die manier blijven zij voldoen aan de eisen van wetgever, markt en maatschappij. In deze sector update schetst de Rabobank haar visie op belangrijke ontwik kelingen in de melkveehouderij. Bovendien adviseren we ondernemers bij de te maken keuzes. Belangrijke ontwikkelingen in de sector Kansen en uitdagingen De vooruitzichten van de Nederlandse melkveehouderij en zuivelindustrie zijn goed. De mondiale vraag naar zuivel groeit met 2,4% per jaar, terwijl de mondiale productie dit met moeite bijbeent. Richting 2020 produceert de EU naar verwachting 8% meer zuivel. De vraag groeit vooral op andere plaatsen dan in de traditionele productielanden. Concurrentie met lagekostenlanden of producenten dichterbij vormen een uitdaging. De Nederlandse zuivelindustrie is sterk aanwezig in die regio s waar groei plaatsvindt. De mondiaal stijgende vraag naar voedsel verhoogt echter ook de voerprijzen. Grotere volatiliteit kan een tijdelijke mismatch opleveren tussen melkprijzen en voerkosten. Stijgende productie na 2015 kan in Nederland leiden tot een tekort aan ruwvoer. Meer melk op komst Ondanks een jaarlijkse daling van het aantal bedrijven met 4% liet de Nederlandse melkveehouderijsector de afgelopen jaren een gelijkmatige productiegroei zien. De sector wist de afgelopen decennia haar productieruimte volop te benutten. De productiestijging vanaf 2008 was gemiddeld 1% per jaar en liep gelijk op met de uitbreiding van het quotum. De melkproductie groeit de komende jaren door de latente stalcapaciteit, de mogelijkheid de productie per koe te verhogen en optimalisatie van de ruwvoer productie. Uiteindelijk bepalen maatregelen op het gebied van mestplaatsingsruimte en reductie van ammoniak emissie de grenzen van de groei (figuur 1). Figuur 1 Gerealiseerde en verwachte melkproductie in Nederland (x ton) Melkproductie Nederland Bron: Productschap Zuivel en Rabobank Melkproductie Nederland bij beperking november

2 Vlak voor de introductie van het melkquotum in 1983 produceerde Nederland ruim 13 miljard kg melk. Wanneer in 2015 de productie wordt vrijgegeven, verwacht de Rabobank dat deze hoeveelheid opnieuw wordt geproduceerd. Dit kan ondanks eventuele regulering van het aantal dieren vanwege de aanwezige stalruimte, verhoging van melkproductie per koe en verlaging van de hoeveelheid jongvee. Naar verwachting kan de melkproductie richting 2020 zelfs stijgen naar 14 miljard kg. Het totaalvolume zal jaarlijks echter veel meer fluctueren dan de afgelopen jaren. Dat komt doordat ondernemers de uiteindelijke productie op jaarbasis meer laten afhangen van de economische resultaten. Wanneer de opbrengsten de kosten niet meer goedmaken, neemt de productie af. Andersom werkt dit natuurlijk ook. Per bedrijf ontstaan grotere verschillen op basis van de opbouw van de kostprijs. De jaar-op-jaarproductie schommelt in de toekomst vaker door de volatiliteit in melkopbrengsten en variabele kosten. Aantal bedrijven daalt, intensiteit stijgt Het proces van bedrijfsbeëindiging en opschaling gaat de komende jaren verder (figuur 2). Na 2015 zien melkveehouders meer fluctuaties in de markt. Dat is een realiteit waarmee iedereen moet leren omgaan. En vooral op moet anticiperen. De gemiddelde waarden in de tabel gelden steeds minder voor individuele bedrijven: de diversiteit in omvang en intensiteit neemt toe. Tussen regio s zijn nu al grote verschillen in intensiteit zichtbaar. Ondernemers die willen groeien, zoeken dat eerder in verhoging van de intensiteit, dan in het uitbreiden van het grondareaal. De beschikbaarheid, prijs en kwaliteit van ruwvoer is dan cruciaal voor de economische ontwikkeling van de sector. Figuur 2 Ontwikkeling aantal bedrijven, hectares, melkproductie en intensiteit Nederlandse melkveehouderij Aantal bedrijven Hectares Melkproductie Intensiteit Bron: LEI Wageningen UR, bewerking Rabobank Omgeving bepaalt mogelijkheden bedrijfsontwikkeling Al geruime tijd vindt er opschaling plaats: het aantal kleinere bedrijven daalt en het aantal grotere bedrijven stijgt (figuur 3). Figuur 3 Ontwikkeling aantal Nederlandse melkveebedrijven naar bedrijfsomvang Bron: CBS tot 50 mk 50 tot 100 mk 100 tot 200 mk 200 mk en meer november

3 In een intensief veehouderijgebied is vaak minder ruimte voor grootschalige melk veehouderij dan in een extensief gebied. De ondernemer die grootschaligheid nastreeft, zal dus kritisch moeten kijken of de locatie hiervoor geschikt is. Verplaatsing naar een meer geschikte regio kan een serieuze optie zijn. Doordat de landelijke politiek lokale sturing stimuleert, groeien de verschillen per regio. Daarnaast weegt het draagvlak bij de lokale bevolking steeds zwaarder. Wanneer de ondernemer hierop goed anticipeert, verstommen discussies vaak weer. Zo worden stallen die passen in het landschap (uitstraling, omvang en inrichting) eerder geaccepteerd en doet de omvang er minder toe. Intensiteit bepaalt ontwikkelruimte Veel bedrijven vonden de optimale afstemming tussen de productiefactoren omvang, grond, arbeid en kapitaal. De financiële mogelijkheden zijn nu minder gekoppeld aan de omvang, maar meer aan de intensiteit. Stijgt deze laatste fors, dan werkt het verdunnen van de vaste kosten over meerdere kilogrammen melk steeds minder. Bij groei in productie wordt het toekomstig resultaat mede ingegeven door de winstgevendheid van de extra liters. Dat wordt weer bepaald door de extra kosten van voer, mestafzet, arbeid, energie en een eventuele investering in gebouwen en machines. Verder speelt bij een toenemende intensiteit de vraag hoe scherp de ondernemer weet te onderhandelen met externe partijen. De aankoop van voer en afzet van mest vraagt om andere competenties dan het vakmanschap en organisatietalent bij het in eigen beheer bewerken van het areaal. Lage intensiteit (< 15 ton/ha): ruimte voor relatief eenvoudige productiegroei Bij uitbreiding in productie kan een investering in huisvesting veelal gedragen worden door de vaste lasten te verdunnen over meerdere liters. Het bedrijfssaldo neemt toe door optimalisatie van het grondgebruik. Hierbij vormt het produceren van voldoende en goed ruwvoer een aandachtspunt. Een biologische productiewijze kan hier een goed alternatief zijn. Gemiddelde intensiteit (15-20 ton/ha): extra kosten vragen optimaal bedrijfssaldo Deze bedrijven ervaren dat productiegroei gepaard gaat met extra voerkosten (per bedrijf kan dit verschillen, o.a. afhankelijk van grondsoort en jongveebezetting). Kosten voor de afzet van mest kunnen worden voorkomen door de mineralenkringloop sluitend te houden. Deelname aan de Kringloopwijzer is dan van belang. Bij uitbreiding van de productie neemt het bedrijfssaldo beperkt toe. Daardoor is het verdunnings effect van vaste kosten minder van toepassing. Een belangrijke voorwaarde om toch winstgevende groei te realiseren, is een optimaal bedrijfssaldo bij aanvang van uitbreiding. Hoge intensiteit (> 20 ton/ha): groei mogelijk bij laag aandeel vaste kosten Deze bedrijven hebben te maken met extra kosten voor ruwvoer en mestafzet. De mineralenkringloop binnen het beschikbare areaal sluit niet meer. Investeringen in productie-uitbreiding geven niet meer het verdunningseffect van vaste kosten, doordat het bedrijfssaldo hiervoor onvoldoende ruimte biedt. Investeren in grond verandert de situatie niet wezenlijk naarmate de intensiteit hoger is. Als de vaste kosten meer dan de helft van de totale kosten uitmaken, draagt uitbreiding beperkt of niet bij aan een hoger bedrijfsresultaat. Voorwaarde om bij hogere intensiteit winstgevend te kunnen groeien, is een goed bedrijfssaldo in combinatie met een laag aandeel vaste kosten. november

4 Belangrijke keuzes voor de ondernemer Melkveehouders die de continuïteit van het bedrijf willen zeker stellen, nemen de komende jaren maatregelen op vier hoofdthema s: Biodiversiteit & Milieu, Klimaat & Energie, Dierwelzijn/diergezondheid en Weidegang. Voor de continuïteit van de branche is nu anticiperen van belang. De Rabobank stimuleert dit vanuit haar financiële en verbindende rol in de sector. Milieuruimte Bedrijven met een fosfaatoverschot moeten binnenkort de Kringloopwijzer gebruiken om te mogen leveren aan zuivelfabrieken. Het wordt dus een belangrijke voorwaarde om de afzet van de melk en daarmee de inkomsten te garanderen. Dit bepaalt de continuïteit en daarmee de financierbaarheid van het bedrijf. Om de emissie van ammoniak te beperken, heeft de sector de opdracht om de komende jaren de uitstoot met 10% te verlagen. Hiermee wordt een belangrijk kader gesteld om de gewenste uitbreiding van de melkproductie mogelijk te maken. Bij het bouwen van nieuwe stallen is het verlagen van de emissie erg belangrijk. Duurzame stallen worden de standaard. Energie De gezamenlijke uitdaging om de gehele keten energieneutraal te maken, blijft vooralsnog groot. Individueel liggen er ook zeker mogelijkheden. Energiereductie draagt bij aan een lagere uitstoot en verlaagt tegelijk de kosten. Het investeren in energie-reducerende maatregelen is snel rendabel. Ook zonne-energie biedt goede kansen voor de individuele ondernemer. De grote uitdaging die de sector zichzelf heeft gesteld, is klimaatneutrale groei. Vergisting van mest is economisch minder rendabel, maar kan hierop een goede aanvulling zijn door het reduceren van methaanuitstoot. Integraal duurzame stallen Investeringen in een beter dierwelzijn dragen bij aan verhoging van de gemiddelde leeftijd per koe. Het houden van jongvee voor de noodzakelijke vervanging kan hierdoor bovendien worden verminderd. De ontwikkeling van het aantal integraal duurzame stallen loopt achter. De maatschappelijke levensduur van een duurzame stal (MDV) ligt dichter bij de bedrijfseconomische levensduur dan die van een reguliere stal. Naast de fiscale voordelen van een dergelijke stal is dit een belangrijk aspect bij een investeringsbeslissing. De noodzakelijke afloscapaciteit van het bedrijf wordt mede op dit aspect bepaald. Weidegang Weidegang is zeer belangrijk om in de toekomst voldoende maatschappelijk draagvlak te houden. De koe in de wei is hét uithangbord van melkveehoudend Nederland. Bij investeringsbeslissingen is het goed na te gaan wat dit betekent voor de (mogelijkheid tot) weidegang. Weiden kan in de toekomst nog meer opleveren doordat de keten hier meer op gaat sturen via het uitbetalingssysteem. Weidegang vraagt echter veel van het vakmanschap van de ondernemer. Voor het ontwikkelen of behouden van weidegang is de omvang van de huiskavel medebepalend. Wanneer het past binnen de strategie om grond te verwerven, is financiële flexibiliteit en grondmobiliteit van wezenlijk belang om de huiskavel te vergroten. De route en de timing zijn aan u Na 1 april 2015 willen vele melkveehouders fors meer gaan produceren. Het wordt een hele uitdaging om dit te realiseren bínnen de gestelde milieudoelen. Zo betekent meer melk ook automatisch meer mest, terwijl onduidelijk is waar die geplaatst en/of verwerkt kan worden. De dreiging van dierrechten is nog steeds aanwezig. Met grotere hoeveelheden ammoniak loopt de sector het risico het EU-plafond te overschrijden. november

5 Dus: als u ook wilt groeien, dan moet u nu al met deze onderwerpen aan de slag. Hoe ú dat doet, welke stappen u in welke volgorde neemt, hangt af van uw situatie. Richt u zich eerst op vervanging van een bestaande stal, of op antibiotica-reductie? Energie of natuurbeheer? Het kan niet allemaal tegelijk, maar als u wacht tot 2019 is het resultaat in 2020 onvoldoende. Bij investeringsbeslissingen maakt u de keuze hoe de verschillende thema s passen in uw strategie. Hiermee bepaalt u zelf mede de levensduur van uw investering. Groei is mooi, maar geen doel op zich: het is een middel om uw continuïteit te waarborgen. Want u kunt er gerust van uitgaan dat andere landen opschuiven richting het Nederlandse niveau. Als u daarop bent voorbereid, behoudt u de extra marge in het melkgeld. Die heeft u nodig om het hoge aandeel vaste kosten goed te maken. Arbeid, grond, stallen en automatisering zijn in Nederland relatief duur, met weinig ruimte voor grootschaligheid en/of intensivering. Wees goed voor markt, maatschappij en de buren Voor de Nederlandse melkveehouderij is het belangrijk dat ze voorop blijft lopen in duurzame melkproductie. Benut daarom de voorbeeldfunctie. Het is de legitimatie om in dit dichtbevolkte land met een relatief hoge kostprijs melk te kunnen blijven produceren. De ontwikkeling is dynamisch; over vijf jaar zijn andere zaken belangrijk dan wat er heden speelt. Dit vraagt continu financiële armslag om aan de productie-eisen te kunnen blijven voldoen en kansen te kunnen pakken. Deze voorsprong maakt dat elders in de wereld veel vraag is naar hoogwaardige Nederlandse zuivel. Maar andere landen zullen ook investeren in duurzame ontwikkeling. Dit maakt dat de Nederlandse zuivelsector waakzaam moet zijn om de huidige voorsprong te behouden. Bepaal uw strategie Welke investering heeft uw bedrijf nog nodig om voldoende continuïteitsperspectief te waarborgen? Belangrijk uitgangspunt is de financiële positie waarin uw bedrijf zich begeeft. Minstens zo belangrijk zijn uw eigen ondernemers kwaliteiten. U kunt uw strategie voor de komende jaren zelf bepalen. De Rabobank wil u hierin graag ondersteunen. Uw strategie en stappen om concreet naar 2020 toe te werken vormen belangrijke factoren in ons financieringsbeleid. Ambitie & ondernemerschap kies uw positie Wat is uw positie na 2015 en met het oog op 2020? Dit vraagt om ander en méér onder nemerschap dan de afgelopen 30 jaar: vakmanschap aangevuld met organisatietalent, financieel inzicht, goed werkgeverschap, visie op de markt. Scherp inzicht in uw persoonlijke competenties is van groot belang; dit hangt uiteraard ook samen met uw ambities en de omvang van uw bedrijf. Financieel zet een goede liquiditeitenmonitoring op De Nederlandse melkveehouder kent hogere vaste lasten dan collega s in andere zuivelexporterende landen. Dat maakt anticiperen op prijsfluctuaties moeilijk. Daarnaast kan het de flexibiliteit in productie beperken: u moet immers door de lagere opbrengst per liter een bepaalde omzet realiseren. Deze beperking kan verliezen veroorzaken. In tijden van goede melkprijzen is het dus zaak een buffer te vormen om zelfstandig mindere tijden door te komen. Maak hiervoor jaarlijks een liquiditeitsprognose en toets deze zeker vier keer per jaar aan de resultaten. Zo kunt u sneller anticiperen op de toegenomen fluctuaties van melkprijzen en voerprijzen. Financieel heb zicht op eigen rentabiliteit Het is belangrijk voor uzelf na te gaan waar het onderscheidend vermogen van uw bedrijf op financieel gebied ligt. Dit is dé basis voor bedrijfsontwikkeling, waarbij het belangrijk is om op te merken of deze kracht wordt behouden of dat er een nieuwe november

6 onderscheidende kracht ontstaat. De ervaring leert dat wanneer de bedrijfsvoering op een melkveebedrijf gemiddeld is, dit beperkte mogelijkheden geeft om het bedrijf via extra vreemd vermogen verder te ontwikkelen. Vormgeving van 2020 actieve inzet weegt mee Hoe bewust geeft u de genoemde duurzaamheidsaspecten een plek in uw bedrijfsvoering? Als Rabobank kijken wij daarbij goed naar uw specifieke situatie. Neemt u de aspecten inpasbaarheid in de omgeving, weidegang, energie en dierwelzijn actief mee in uw strategie? De bedrijfseconomische afschrijving en de maatschappelijke afschrijving lopen steeds verder uiteen. Bouwt u bijvoorbeeld een traditionele stal voor 30 jaar, dan weet u zeker dat u financiële ruimte moet creëren om deze in de toekomst aan verscherpte normen te kunnen aanpassen. U kunt er ook voor kiezen om uw bestaande stal aan te passen voor de komende 10 jaar, en zo ruimte te creëren voor een passende oplossing later. Hiermee kunt u kapitaalsvernietiging voorkomen, aangezien de eisen continu blijven bewegen. Voorbeelden van voorzieningen die hier een rol kunnen spelen zijn: emissiearme vloeren, dakconstructie voor zonnepanelen, positie van de stal op het zuiden, mogelijkheid tot verse-mestverwerking. Ook na 2020 zal de wereld blijven veranderen. U kunt echter meebewegen door financiële ruimte te houden en u als ondernemer flexibel op te stellen. Weet snel waar u staat met de Rabo M-Tool Om u bij al deze keuzes te ondersteunen, heeft de Rabobank de Rabo M-tool beschikbaar. Dit is een handige online strategiecheck die inzicht geeft in de thema s ondernemerschap, winstgevendheid en duurzaamheid. Via uw lokale accountmanager kunt u een inlogcode aanvragen om uw profiel samen te stellen op de drie hoofd thema s. Binnen elk thema scoort u op een aantal punten. Na een half uur heeft u dan waardevolle input om keuzes te maken voor uw eigen traject. Afhankelijk van uw strategie ziet u waar uw ontwikkelpunten liggen om zelf goed onderbouwd richting te kiezen of gerichte onder steuning te zoeken. Voorbeeld Rabo M-Tool Meer informatie? Auteurs Jan van Beekhuizen j.beekhuizen@rn.rabobank.nl Marijn Dekkers m.a.dekkers@rn.rabobank.nl Verder klankborden met uw accountmanager Uw accountmanager vormt uw klankbord om te kijken of uw ambitie, strategie en mogelijkheden met elkaar in balans zijn. Hij spiegelt, stelt vragen en helpt u het hele plaatje scherp te krijgen. U kunt er ook voor kiezen om op de verschillende onderdelen met een specialist van de Rabobank uw mogelijkheden verder uit te diepen. Disclaimer: deze publicatie is met zorg samengesteld, maar beoogt niet volledig te zijn. Deze informatie is gebaseerd op de situatie van november Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. november