Ruimtelijke kwaliteit marinevliegkamp Valkenburg

Transcriptie

1 Ruimtelijke kwaliteit marinevliegkamp Valkenburg Verslag van de DGR-workshop op 3 juni 2004 Peter Dauvellier (Dauvellier Planadvies) Deelnemers Mans Jansen Menno Kuiper Pauline van den Broeke Rudi van Etteger Bjorn Hondelink Bert Walgemoed Mattie Busch Lisette Groot Kormelink augustus 2004

2 Doel Het doel van de workshop is specifieke eisen voor de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit van de betreffende terreinen te formuleren. Deze kwaliteitseisen kunnen een bouwsteen gaan vormen voor het op te stellen rijksstandpunt en voor de doorwerking daarvan in de regionale projectgroepen. Methode van werken Ruimtelijke kwaliteit is het resultaat van een meer of minder gepland proces van ruimtelijke ontwikkeling. In dat proces worden vier fasen onderscheiden. De initiatieffase, de planfase, de uitvoeringsfase en de gebruiks-/beheersfase. Bij het concretiseren van ruimtelijke kwaliteit zouden we idealiter al deze fasen moeten doorlopen. Nog niet in werkelijkheid, maar in gedachten, in geschriften en in de beeldvorming. We moeten vooruit denken naar wat we willen bereiken. In iedere fase focussen we volledig op de inhoud. We zijn dus zeer selectief. We laten ons niet meeslepen door het proces (procedures), de instrumenten (geld), de besluitvorming (macht), die zo vaak dominant zijn in een planvormingsproces. In ons selectieve denkproces schakelen we die aspecten tijdelijk uit. Daardoor komt kwaliteit, die vaak in de verdrukking zit (want: vaag, subjectief, discutabel, ingewikkeld ) optimaal tot zijn recht. Dit proces leidt ons niet naar een een kant en klaar plan. Wel levert het een toetsingskader voor de kwaliteit van toekomstige plannen. In de workshop wordt de volgende werkwijze gehanteerd: Kwaliteitsprofielen opstellen (Initiatieffase; stappen 1 t/m 3): Met behulp van de Habiforummatrix worden inhoudelijke doelstellingen vertaald in na te streven kwaliteiten. De deelnemers noteren deze kwaliteiten op post-it-stickers en plakken die op vier flip-over vellen, respectievelijk getiteld: economisch belang, sociaal belang, ecologisch belang en cultureel belang. Daarna worden de kwaliteiten door de deelnemers geclusterd tot per belang 3 a 4 kwaliteitsthema s ontstaan. De gehele groep bespreekt deze clusters, waarna ieder een drietal voorkeursthema s aangeeft. Dit

3 Kwaliteitseisen en interventies stap 5 en 6 stap 1t/m 3 Kwaliteitsprofielen Structuurbeelden stap 4 zijn de kwaliteitsthema s die men voor de toekomst van het gebied (ca 2030) het belangrijkste vindt. Ook wordt aangegeven welke drie kwaliteitsthema s men het meest kwetsbaar acht. Door deze accentuering wordt het kwaliteitsprofiel van het gebied gevormd. Structuurbeelden schetsen (Visiefase; stap 4) In deze stap worden de kwaliteitsprofielen vertaald naar concrete ruimtelijke structuren. Welke ruimtelijke elementen en structuren zijn essentieel voor het behouden of ontwikkelen van een kwaliteitsthema in dit gebied? Je zou het ook potentiekaarten voor ruimtelijke kwaliteit kunnen noemen. Of een zelfde manier kunnen ook de kwetsbaarheden op kaart worden aangegeven. Mogelijke interventies aangeven (Uitvoeringsfase; stappen 5 en 6) Op basis van inzicht in lopende ruimtelijke ontwikkelingen en plannen wordt aangegeven hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden gestimuleerd. Welke interventies zijn daarbij nodig? Wat kan het Rijk daar zelf aan doen? Hoe kan men kwaliteitseisen hard maken? Programma 9.15 Introductie - Aanleiding / doel - Stand van zaken planvorming - Aangrijpingspunten: Nota Ruimte - Werkwijze stappen Stap 1 De kwaliteitsprofielen van de marinevliegkamp Valkenburg Stap 2 Dwarsverbanden - belangen en schaalniveaus Stap 3 Prioriteiten en kwetsbaarheden - kansen en risico s lunch Stap 4 Cruciale ruimtelijke elementen - plek, structuur en vorm Stap 5 Kwaliteitseisen - maat en getal Stap 6 Rijksinterventies - prikkels en labels Afsluiting - Terugblik en vooruitblik

4 Kwaliteitsprofielen (stap 1) In bijlage 1 is een overzicht gegeven van de tijdens de workshop geschetste profielen. Het economische profiel signaleert de zeer hoge belevingswaarde van de plek en de daaruit voortvloeiende potentie voor mooi, groen wonen. Het is een plek met uitstraling door de ligging vlakbij zee en duinen, maar toch midden in de Deltametropool. Bij de ontwikkeling van het gebied zullen we wel oog moeten hebben voor die (kwetsbare) omgevingskwaliteiten. Groen en wonen combineren dus op deze plek. Maar de te kiezen oplossingen zullen zowel flexibel (vraaggericht) als stabiel (robuuste inrichting) moeten zijn. Belangrijk is ook de bereikbaarheid van de locatie goed te houden en zo mogelijk te verbeteren. In het sociale profiel wordt het draagvlak bij de bevolking van de regio als een kwetsbaar punt gezien. Het risico van bekvechtende gemeenten en een zeer lange planperiode dreigt. Daarom is het belangrijk dat de toegankelijkheid van de groene omgeving verbetert (uitloopgebied,fietsroutes). Maar ook de toegang tot de te bouwen woningen zal breed moeten zijn. Het gebied zal ook in de toekomst keuzevrijheid moeten bieden aan omwonenden. Het ecologische profiel benadrukt het belang van goed waterbeheer als investering in de toekomst. Het watersysteem van duinen en polders moet ook op termijn (zeespiegelrijzing) in balans zijn. Schoon water zorgvuldig behandelen, met name in de binnenduinrandzone. Daarnaast wordt het ontwikkelen van een groen netwerk als een belangrijke kwaliteit van het gebied gezien. Daartoe moeten ecologische structuren/coridors worden ontwikkeld. Natuur zal ook goed zichtbaar en beleefbaar moeten zijn en daarmee bijdragen aan het welbevinden van de inwoners van de regio. In het culturele profiel wordt zichtbaar dat de eigen identiteit van het gebied een kwetsbaar punt is. Het zal moeilijk zijn het karakter van het gebied - een oase in een omgeving met een enorme stedelijke druk - in de toekomst te behouden. Verder wordt aandacht gevraagd voor culturele verscheidenheid (contrastrijke omgeving) en voor culturele vernieuwing. Je zou met deze bijzondere plek ook iets zeer bijzonders moeten doen! Totaalbeeld (stappen 2 en 3) De plek heeft een zeer hoge kwaliteit voor ontwikkeling van woonfunctiies. Het is een van de weini-

5 ge echte toplocaties voor wonen in de Randstad. Die kwaliteit moet maximaal worden benut. Daar tegenover staat dat het gebied door de ligging in de duinzoom ook hoge ecologische potenties heeft. Met name het beheer van het water is daarin een sleutelfactor. De spanning tussen wonen ne natuur zou mogelijk kunnen worden opgelost door wonen in zeer lage dichtheden te realiseren. Echter: door de exclusiviteit voor zeer duur wonen zou het gebied eigenlijk worden onttrokken aan de regionale woningmarkt en daarmee draagvlak verliezen bij de woningzoekende en recreërende bevolking van de regio. Structuurbeelden (stap 4) Analyse Met als opgave een oplossingsrichting te schetsen voor de spanning tussen de economische en ecologische potenties van de kwaliteitsprofielen wordt door twee teams een structuurbeeld voor het gebied geschetst. De culturele en sociale kwaliteiten zullen waar mogelijk worden meegenomen in deze stuctuurbeelden. TEAM 1 De basis voor de structuurvisie is de opbouw van de ondergrond (kaart: Analyse). Knelpunten daarin zijn: - de in verval geraakte gradiënt van duinen naar strandvlakten en polders en - de barrièrewerking van de bebouwing en wegen (A44) voor verbindingen dwars op de kust. Kwaliteiten en kwetsbaarheden Deze twee punten komen als kwetsbare kwaliteiten terug op het tweede kaartbeeld. Daarnaast is de ontsluiting van het gebied via het infra-systeem kwetsbaar, omdat de capaciteit ervan nu reeds vrijwel volledig wordt gebruikt. Ook het slecht benutten van de Oude Rijn en zijn oevers is een gemiste kans in de huidige situatie, waarin de bebouwing met de rug naar de rivier ligt. Belangrijke bestaande kwaliteiten van het gebieden zijn: - het natuurlijke karakter van de duinen en de zee. - de structuur van waterlopen: de Oude Rijn en de weteringen - de visuele openheid van het middengebied - de randbebouwing van Wassenaar Mogelijk in de toekomst te ontwikkelen kwaliteiten zijn: - de recreatieve potenties van de zandwinplas - een doorloop van de groene ruimte dwars op de A44

6 In de visie van team 1 ontwikkelt de locatie zich tot een kwalitatief hoogwaardig woongebied. Daarbij wil men de planvorming echter doortrekken tot aan de oevers van de Oude Rijn. De zone tussen Oude Rijn en de N206 moet als herstuctureringsopgave in de planvorming worden betrokken. Daarmee wordt tevens de mogelijkheid geschapen van een differentiatie in woningdichtheden en prijsklassen. Met name in dit deel en rond de ov-haltes van de Rijn-Gouwe-lijn liggen kansen voor woningbouw gericht op de woningbehoefte van de regio Leiden e.o. De visie gaat verder uit van het ontwikkelen van een brede gradiëntzone langs de duinen, waar schoon kwelwater wordt opgevangen en benut. De loop van de weteringen bepaalt ook de hoofdstructuur van het groene wonen in het middengebied en verbindt dit gebied met de Oude Rijn. Aan de zuidzijde wordt een brede groene corridor ontwikkeld voor recreatie en natuur. Daarvoor zal het bedrijventerrein Maaldrift op den duur moeten wijken. Aan de Wassenaarse rand van de groene corridor kan wonen in nieuwe landgoederen plaatsvinden. De ontsluiting van het gebied wordt verbeterd door verbreding van de A44, aanleg van de N11 en door de Rijn-Gouwe-lijn. TEAM 2 De ligging tussen duin en stad wordt als de belangrijkste bestaande kwaliteit van de locatie gezien. Potentiële kwaliteiten zijn: - de potentie op het terrein van de het marinevliegkamp te bouwen voor een breed spectrum van sociale groepen (sociale menging). - de mogelijkheden voor het opwaarderen van de - nu kwetsbare - ontsluiting - het intensiever gebruiken van de ruimte rond het knooppunt van A44 en N206 voor wonen en bedrijvigheid. Kwetsbaar blijft de kans dat het groene wonen op

7 deze plek uitgroeit tot een exclusieve goudkust. Verder wordt ook door dit team de groene verbinding dwars op de kust als kwetsbaar gezien. In de visie ontwikkelt de bouwlocatie zich in een diversiteit aan dichtheden en prijsklassen. Dicht bij de HOV-verbinding wordt gestapeld gebouwd, naar het zuidwesten toe in steeds lagere dichtheden. De te ontwikkelen groene corridor vormt een recreatieve verbindingszone, die via lobben doordringt in de bouwlocatie. Daardoor hebben ook de bewoners van de bebouwing langs de OV-lijn toegang tot het polder en duingebied. In de duinzoom worden bollen, klassen en bedrijven op den duur gesaneerd en kunnen nieuwe landgoederen ontstaan, die bijdragen aan natuur- en waterbeheer. Op het knooppunt van A44 en N206 ontstaat een Bio-life -centrum, met werken en wonen door elkaar. (NB: aandachtspunt is externe veiligheid van de laboratoria). De zandwinplas vormt een recreatieve schakel tussen de stad en de groene corridor. Ook in de visie van team 2 is sterke opwaardering van de infrastructuur nodig, inclusief de N11. De Rijn-Gouwelijn als rail doortrekken naar Katwijk wordt echter gezien als een ouderwetse en weinig flexibele oplossing. Daarvoor in de plaats wordt een moderne HOV-verbinding over een vrije baan aangelegd. Confrontatie De beide visies liggen sterk in elkaars verlengde. Dat geldt zeker voor het centrale woongebied, de groene corridor en de gradiëntzone langs de duinen. Bij de locatie van nieuwe landgoederen verschillen de teams enigszins. Beide teams vinden verder dat het plangebied ten noorden van de N206 moet worden doorgetrokken, maar leggen daarbij verschillende accenten. Over de verbetering van de infrastructuur heeft men het in hoofdlijnen hetzelfde beeld: vezwaring van de A44, een HOV en aanleg van de N11 zijn nodig.

8 Harde kwaliteiten (stap 5 en 6) Welke kwaliteiten kan en wil VROM nu hard maken Kwaliteit en beleidstitel Toplocatie voor groen wonen op Randstadniveau Titel: - Nota Ruimte Diversiteit aan woonmilieus en prijsklassen Titel: - Nota Ruimte Oog voor de omgeving Externe bereikbaarheid verbeteren Titel: - Nota Ruimte - Nota Mobiliteit Maat en getal - minder dan 10 wo/ha in duinzoom (landgoederen) wo/ha in ZW-deel Plangebied doortrekken tot Oude Rijn wo/ha in zone langs N206 - meer dan 30 wo/ha in zone tussen N206 en Oude Rijn - Randen van Oude Rijn verbeteren/ontwikkelen - Groen/blauwe inrichting nodig - verkeersrelaties met omgeving verbeteren - H.O.V Leiden-Katwijk (geen rail!) - A44 verbreden - N11 richting A-4 aanleggen - N206 aanpassen NB: dit haal je niet allemaal uit de locatie. Dus provincie of rijk moeten hier bijspringen Herstel watergradiënt duinen-polder Titel: - Nota Ruimte Binnenduinzoom extensiveren: - glas en bollen saneren/verplaatsen - vestiging nieuwe landgoederen - weteringen als hoofdstructuur kiezen - aansluiten op Oude Rijn Groene corridor ontwikkelen Titel: - Nota Ruimte: regionaal park/ex-bufferzone Gebiedsontwikkeling met breed draagvlak in Leidse regio - open houden zone van duin tot Vliet - recreatieontwikkleing koppelen aan plas - fietsroutes voor corridor - bedrijventerrein Maaldrift verplaatsen naar één van de andere defensieterreinen. Bereiken door toevoegen van elementen aan bouwlocatie: - groene corridor - intensivering langs N206 - herontwikkeling zone tussen N206 en Oude Rijn - verbreding duingebied en verbeteren waterkwaliteit.

9 Bijlage 1 Kwaliteitsprofielen We maken gebruik van de Habiforummatrix om kwaliteiten van het gebied die belangrijk zijn voor VROM in beeld te brengen en vervolgens te clusteren tot kwaliteitsthema s. Economisch belang Sociaal belang Ecologisch belang Cultureel belang Gebruikswaarde Allocatie efficiëntie Toegang Externe veiligheid Keuzevrijheid Bereikbaarheid Stimulerende effecten Eerlijke verdeling Inbreng Schoon milieu Water in balans Culturele verscheidenheid Gecombineerd gebruik Keuzemogelijkheden Ecologische structuur Belevingswaarde Imago/uitstraling Gelijkwaardigheid Rust en ruimte Eigenheid Aantrekkelijkheid Verbondenheid Schoonheid der natuur Schoonheid der cultuur Sociale veiligheid Gezonde leefomgeving Contrastrijke omgeving Toekomstwaarde Stabiliteit en flexibiliteit Iedereen aan boord Ecologische voorraden Erfgoed Agglomeratie Sociaal draagvlak Gezonde ecosystemen Integratie Gebundelde aantrekkelijkheid Culturele vernieuwing Vrij naar: Hooimeijer, Pieter, Henk Kroon en Joke Luttik ( ) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Habiforum, Gouda,. De lichte kleuren geven de verschillende waarden aan: gebruikswaarde belevingswaarde toekomstwaarde De beoordeling door de deelnemers wordt als volgt weergegeven: belangrijk kwetsbaar

10 Economisch profiel Stabiel en flexibel Oog voor de omgeving Allocatie efficiëntie Definitieve inrichting rood-groen Stabiliteit en flexibiliteit Verbondenheid Agglomeratie Geen bedrijvigheid Rood EN Groen Gecombineerd gebruik Recreatiemogelijkheden Mooi, groen wonen Aantrekkelijkheid 4x Aantrekkelijke woonomgeving 3x Imago/uitstraling 4x Imago Top/Toplocatie Dure huizen, dure omgeving Bereikbaarherid Bereikbaarheid Gebundelde aantrekkelijkheid

11 Sociaal profiel Toegang Toegang Sociale veiligheid Eerlijke verdeling GEEN eenzijdige woningopbouw Groene fietsroutes Uitloopgebied Sociaal draagvlak 5x Draagvlak Keuzevrijheid 4x Nieuwe ruimte voor regiobewoners Keuze Risico Bekvechtende gemeenten en enorm lange planontwikkeling

12 Ecologisch profiel Water voor later Water in balans 5x Water in nieuwe balans (regionaal) Schoon water Goed duin en polderwater Schoon water voor later Groen netwerk Ecologische structuur 4x Groene vinger in het rood Groene corridors Gezonde ecosystemen Natuurbeleving Schoonheid der natuur Schoonheid der duinzone Natuur (rivier, natte natuur duinen) weer zichtbaar Natuurlijke diversiteit Rust en ruimte Welbevinden Gezonde leefomgeving Schoon milieu

13 Cultureel profiel Vernieuwing Culturele vernieuwing () Vernieuwing Eigenheid 3x Eigen identiteit Eigen identiteit Nieuwe woonvormen Schoonheid der cultuur Oase tussen enorme stedelijk druk Verscheidene keuzes Culturele verscheidenheid Keuzevrijheid Contrast Contrastrijke omgeving Erfgoed