VERZEKERDENMOBILITEIT

Transcriptie

1 VERZEKERDENMOBILITEIT EN KEUZEGEDRAG Mei 2006 Dé feiten over de marktontwikkelingen na invoering van de basisverzekering Marieke Smit Philip Mokveld

2 Vektis Vektis is het informatiecentrum voor de zorgverzekeringsbranche en richt zich zowel op de branche als op individuele verzekeraars. Het levert producten en diensten op het terrein van ICT, standaarden en statistiek & actuariaat. Vektis is een relatief jong bedrijf met professionals die kennis hebben van de zorg en zorgverzekeringen en expertise op het gebied van statistiek, onderzoek, informatieanalyse, standaardisatie en ICT. Onze informatiediensten ondersteunen zowel het belang van de branche in zijn geheel als het VERZEKERDENMOBILITEIT EN KEUZEGEDRAG Mei 2006 Dé feiten over de marktontwikkelingen na invoering van de basisverzekering belang van de zorgverzekeraars individueel. Voor meer informatie, kijk op

3 Voorwoord Voor u ligt een speciale editie van Vektis over verzekerdenmobiliteit en keuzegedrag bij de invoering van de basisverzekering in In deze editie wordt antwoord gegeven op de vraag hoeveel verzekerden zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar en of in bepaalde groepen het aantal overstappers groter is. Daarnaast komt aan de orde welk type polissen gekozen is door de verzekerden in termen van eigen risico, aanvullende verzekeringen, natura- en restitutiepolissen en/of verzekerden individuele of collectieve contracten hebben afgesloten. Tot slot: eind 2005 maakten alle zorgverzekeraars hun nominale premies bekend. Dit rapport laat zien wat de gemiddelde premie in de markt is. Inmiddels zijn al meerdere organisaties naar buiten gekomen met het aantal verzekerden dat de huidige verzekering heeft opgezegd en zich bij een nieuwe zorgverzekeraar hebben aangemeld. Deze gegevens zijn veelal verkregen door middel van onderzoek via consumenten (verzekerden) of door inschattingen naar aanleiding van berichten in de media en bekendmakingen van zorgverzekeraars. Vektis heeft de verzekerdenmobiliteit en het type polis dat is gekozen door verzekerden in kaart gebracht door rechtstreeks contact op te nemen met alle zorgverzekeraars in Nederland. Vrijwel alle zorgverzekeraars hebben voor dit doel relevante gegevens kunnen aanleveren. De medewerking is zeer groot geweest! Het resultaat is een rapport met dé feiten over de belangrijkste veranderingen, die zich hebben voorgedaan in de eerste maanden na invoering van de basisverzekering. Wij hebben met veel plezier aan dit onderzoek gewerkt en hopen dat u het rapport met belangstelling zult lezen! Peter Weeda (Directeur Vektis) Marieke Smit (Senior Consultant Strategisch Beleid) M E I

4 Inhoudsopgave SAMENVATTING 3 INLEIDING 5 ONDERZOEKSVRAGEN 6 ONDERZOEKSAANPAK 6 RESULTATEN 8 VERZEKERDENMOBILITEIT 8-18% van de verzekerden heeft voor een andere zorgverzekeraar gekozen 8 - Van alle verzekerden heeft 44% een collectief contract 8 - De overstappers zijn vooral jarigen; er zijn weinig verschillen tussen mannen en 10 vrouwen - Van voormalig ziekenfondsverzekerden is 16% overgestapt naar een andere zorgverzekeraar 10 en van voormalig particulier verzekerden 24% - Over het totaal is sprake van een lichte deconcentratie van zorgverzekeraars in de provincie 11 KEUZEGEDRAG 13-95% van de verzekerden heeft gekozen voor een eigen risico van % heeft gekozen voor een aanvullende verzekering 14 - Tweederde heeft gekozen voor een naturapolis 14 - De gemiddelde premie bedraagt CONCLUSIES EN TOEKOMSTVERWACHTINGEN 16 DEFINITIES EN OMSCHRIJVINGEN 18 COLOFON 19 2 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

5 Samenvatting In de periode 1 januari 1 maart 2006 is 18% van de verzekerden (bijna 2,7 miljoen) overgestapt naar een andere zorgverzekeraar. Rekeninghoudend met het feit dat er in de periode 1 maart 1 mei 2006 nog verzekerden kunnen zijn die zich inschrijven, kan dit percentage nog stijgen naar zo n 19%. Vorig jaar bleek uit onderzoek dat het overstappercentage bij ziekenfondsverzekerden 4% en bij particulier verzekerden 10% bedroeg. De invoering van een nieuw stelsel is derhalve massaal aangegrepen om op zoek te gaan naar een andere zorgverzekeraar. Verzekerdenmobiliteit Van voormalig ziekenfondsverzekerden is 16% overgestapt naar een andere zorgverzekeraar, van voormalig particulier verzekerden ongeveer een kwart. Qua overstappers zijn er geen verschillen tussen mannen en vrouwen; als gekeken wordt naar leeftijdscategorieën dan is het vooral de categorie jaar die vaker is overgestapt dan gemiddeld, 65+-ers juist minder. Grote collectiviteitgraad In 2005 was circa 31% verzekerd via een collectief contract en 69% via een individueel contract. Deze verhouding is in 2006 drastisch gewijzigd: het collectieve contract is veel belangrijker geworden. In 2006 is het aantal verzekerden met een collectief contract gestegen naar 44% en het aantal verzekerden met een individueel contract gedaald naar 56%. Dit jaar konden collectieve contracten voor het eerst niet meer uitsluitend via de werkgever worden afgesloten, maar werd de mogelijkheid geboden om een collectiviteit te vormen van verzekerden met één of meer gemeenschappelijke kenmerken. Weinig differentiatie in polissen De verschillen in nominale premie zijn dit jaar bijzonder klein. De nominale premie kan dan ook niet dé prikkel zijn geweest voor verzekerden om over te stappen. Het merendeel van de verzekerden (95%) heeft gekozen voor een zorgverzekering met een eigen risico van 0. In 2005 had nog maar eenderde van de particulier verzekerden een eigen risico van 0 en nog eens eenderde een heel klein eigen risico (tot 125). In de nieuwe situatie zijn de kortingen op de nominale premie bij oplopende eigen risicoklassen beperkt gebleven. Voor verzekerden derhalve minder aantrekkelijk om hiervoor te kiezen. Ongeveer 93% van de verzekerden heeft gekozen voor één of meerdere aanvullende verzekeringen. Dit percentage was vorig jaar onder ziekenfondsverzekerden hoger toen nog door circa 91% een aanvullende verzekering werd gekozen. De naturapolis is verreweg het meest populair: van alle verzekerden heeft tweederde gekozen voor een naturapolis, de polis waarin door de zorgverzekeraar afspraken zijn gemaakt met de zorgaanbieder over kosten en/of kwaliteit van de zorg. DM E CI E 2M0B0E 6R

6 Gemiddelde premie lager dan vooraf ingeschat Wanneer alle verzekerden een basisverzekering hadden gekozen zonder eigen risico, dan komt de gemiddelde premie uit op In werkelijkheid zijn er ook verzekerden die wel een eigen risico hebben gekozen. Ook rekeninghoudend met de kortingen die zijn gegeven op collectieve contracten, bedraagt de in Nederland gemiddelde betaalde premie (deze premie is exclusief de premie voor aanvullende verzekeringen en eventuele kortingen bij jaar- of kwartaalbetalingen). Voor dit jaar ligt de gemiddelde premie ( 1.060) onder de verwachtingen die het ministerie van VWS vooraf had. In eerdere berekeningen was uitgegaan van een premie van Het verschil heeft voor dit jaar geen invloed op de al uitgekeerde bedragen in het kader van de zorgtoeslag. 4 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

7 Inleiding De overgang van 2005 naar 2006 is een enerverende tijd geweest voor iedereen die werkzaam is in de zorg en in de zorgverzekeraarbranche. Dé stap naar een standaardverzekering voor elke verzekerde en een meer marktgerichte situatie, waarin meer dan voorheen de concurrentie tussen zorgverzekeraars en een minimaal gelijkblijvende kwaliteit van de zorg centraal staan. In het laatste kwartaal van 2005 zijn de belangrijkste voorbereidende stappen genomen zoals de verandering van de wetgeving waardoor het onderscheid ziekenfonds of particulier opgeheven zou worden. De hoofdtaak voor zorgverzekeraars was om begin december 2005 alle huidige verzekerden te voorzien van een (goed) aanbod. Daarna ontstond een wat onzekere periode voor zorgverzekeraars en beleidsmedewerkers. Eén van de voorwaarden voor een marktgerichte situatie is dat consumenten (verzekerden) in voldoende mate keuzes kunnen maken en het marktaanbod voor verzekerden transparant genoeg is om ook mogelijke keuzes met elkaar te vergelijken. In hoeverre werd de markt ook inderdaad transparant en verschilde het aanbod van zorgverzekeraars zodanig dat verzekerden een goede beslissing konden nemen? En hebben de verzekerden ook inderdaad gebruik gemaakt van de mogelijkheid om naar een andere zorgverzekeraar over te stappen of om een passender zorgverzekering af te sluiten bij de huidige zorgverzekeraar? Feit is dat de invoering van de basisverzekering veel heeft losgemaakt bij verzekerden en op vele manieren onderwerp van gesprek is geweest. Er zijn talloze websites gekomen om het aanbod met elkaar te kunnen vergelijken en wekenlang is in de media aandacht besteed aan het onderwerp zorgverzekeringen. Behalve het vervallen van het onderscheid in ziekenfonds en particulier, is op een aantal punten nog meer veranderd. Alle zorgverzekeraars hebben in principe iedereen geaccepteerd voor de nieuwe zorgverzekering (inclusief aanvullende verzekeringen). Collectieve contracten zijn niet meer uitsluitend via de werkgever af te sluiten, maar via elke willekeurige groep met gemeenschappelijke kenmerken en de verzekerde heeft een keuze kunnen maken tussen een natura- of een restitutiepolis. Eind 2005 is druk gespeculeerd wat er nu zou gaan gebeuren op de markt voor zorgverzekeringen. In de voorgaande jaren is de verzekerdenmobiliteit beperkt gebleven tot enkele procenten: met name de collectieve particuliere contracten via werkgevers zorgden voor verzekerdenmobiliteit samen met de wettelijke stromingen van ziekenfonds naar particulier of omgekeerd 1. Wat is er nu concreet gebeurd? Hebben verzekerden inderdaad gebruik gemaakt van het feit dat er dit jaar zonder beperkingen overgestapt kon worden naar een andere zorgverzekeraar? Zijn er daadwerkelijk andere keuzes gemaakt met betrekking tot polissen dan in het verleden? Vektis heeft in maart 2006 bij alle zorgverzekeraars in Nederland gegevens opgevraagd over verzekerdenmobiliteit en over de beslissingen die verzekerden hebben genomen met betrekking tot polissen. 1 In het voorjaar van 2005 heeft Vektis de verzekerdenmobiliteit in kaart gebracht van 2004/2005. Van alle ziekenfondsverzekerden bleek circa 4% overgestapt te zijn naar een andere zorgverzekeraar, voor particulier verzekerden lag dit op ongeveer 10%. Meer details over dit onderwerp zijn na te lezen in het julinummer 2005 van de Zorgthermometer (uitgave van Vektis). M E I

8 Daarbij is ook gevraagd naar de premie van de gekozen polis. Zo is een bijna feitelijk beeld ontstaan van de belangrijkste ontwikkelingen in 2006 bij invoering van de basisverzekering. Tot 1 maart 2006 konden verzekerden hun huidige verzekering opzeggen; tot 1 mei bestond de mogelijkheid in te schrijven bij een nieuwe zorgverzekeraar. In deze rapportage wordt verslag uitgebracht over de verzekerdenmobiliteit in de periode 31 december 2005 tot 1 maart ONDERZOEKSVRAGEN De onderzoeksvragen zijn van tevoren opgesteld en vormden de basis voor formulering van de gegevensvraag bij zorgverzekeraars: Verzekerdenmobiliteit: Hoe groot is de verzekerdenmobiliteit bij invoering van het nieuwe stelsel? Zijn er bepaalde kenmerken van verzekerden die vaker zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar? Hoe is de ontwikkeling als gekeken wordt naar landelijk actieve zorgverzekeraars en meer regionaal opererende zorgverzekeraars? Neemt de concurrentie op provincieniveau juist toe of af? Keuzegedrag en bijbehorende premie: Welk type polissen hebben verzekerden gekozen? Hoe hoog is de gemiddelde premie die in Nederland wordt betaald voor een basisverzekering? ONDERZOEKSAANPAK De belangrijkste onderzoeksvragen kunnen worden gerelateerd aan twee thema s: verzekerdenmobiliteit en keuzegedrag. Vektis heeft hiervoor een gegevensvraag ontwikkeld, die deze twee thema s concreet maakte. Ten eerste: hoe groot is de omvang van de verzekerdenmobiliteit en door welke factoren wordt deze beïnvloed? Ten tweede: welk type polissen hebben verzekerden gekozen in deze nieuwe omstandigheden: hoogte eigen risico, type aanvullende verzekeringen en hebben zij dit met name in collectief verband gedaan of via een individueel contract? Aangezien er vanuit meerdere partijen 2 interesse bestond om meer te weten te komen over de ontwikkelingen, zijn partijen ook gebruikt om input te geven op de gegevensverzameling. De wens vanuit deze partijen was uitdrukkelijk de vraag bij zorgverzekeraars in één gegevensvraag te bundelen via Vektis om uniformiteit in de gegevensverzameling te bewerkstelligen en administratieve belasting bij zorgverzekeraars tot een minimum te beperken. Vektis heeft dertig zorgverzekeraars 3 benaderd met het verzoek om gegevens aan te leveren over inen uitstroom van verzekerden, over blijvers, over keuzegedrag en bijbehorende premiestanden. 29 zorgverzekeraars hebben gegevens aangeleverd. Samen vertegenwoordigen zij ruim 95% van het totaal aantal verzekerden. 2 Bijvoorbeeld Zorgverzekeraars Nederland (ZN), de Zorgautoriteit i.o., het ministerie van VWS en individuele zorgverzekeraars 3 Uitgangspunt voor de gegevensvraag was om gegevens over risicodragende partijen te verzamelen 6 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

9 Verzekerden hebben tot 1 maart 2006 de mogelijkheid gehad om hun zorgverzekering bij hun huidige zorgverzekeraar op te zeggen. De gegevensvraag van Vektis concentreert zich op de mobiliteit, die zich tussen 31 december 2005 en 1 maart 2006 heeft voorgedaan. Voor de periode 1 maart tot 1 mei 2006 (waarin verzekerden zich nog konden aanmelden bij hun nieuwe zorgverzekeraar) is de aanname gedaan, dat deze in vergelijking met de mobiliteit in de voorgaande periode een stuk geringer is geweest. Na afloop van het onderzoek kan worden geconcludeerd, dat de verzekerdenmobiliteit tussen 1 maart en 1 mei inderdaad relatief gering is geweest. Vandaar dat er nu een actueel inzicht kan worden gegeven in de ontwikkelingen in het begin van het jaar. In de reguliere door Vektis uitgevoerde gegevensverzameling komen cijfers over de gehele overstapperiode beschikbaar. Dit zal in het najaar van 2006 zijn. DM E CI E 2M0B0E 6R

10 Resultaten: verzekerdenmobiliteit 18% van de verzekerden heeft gekozen voor een andere zorgverzekeraar In de periode tot 1 maart 2006 heeft iedere verzekerde in Nederland de tijd gekregen om zijn huidige zorgverzekering op te zeggen. In de periode tot 1 mei 2006 heeft elke verzekerde zich uiterlijk weer moeten inschrijven bij een nieuwe zorgverzekeraar. In dit onderzoek zijn we ervan uitgegaan, dat de grootste verzekerdenmobiliteit zich zou voordoen in de eerste periode dat wil zeggen van1 januari tot 1 maart en de mobiliteit in de laatste periode relatief gering zou zijn. Op basis van de cijfers over verzekerdenmutaties kunnen we concluderen dat deze aanname juist is geweest. In onze cijfers hebben we het grootste deel van de verzekerden kunnen terugvinden. Het lijkt erop, dat het opzeggen van de huidige zorgverzekering in de meeste gevallen direct is gevolgd door aanmelding bij een nieuwe zorgverzekeraar. Uit de verzamelde cijfers blijkt dat 18% van de verzekerden zich in de periode 1 januari tot 1 maart 2006 heeft ingeschreven bij een nieuwe zorgverzekeraar, oftewel circa 2,7 miljoen verzekerden. Rekeninghoudend met het feit dat verzekerden zich ook nog na 1 maart 2006 konden aanmelden bij een nieuwe zorgverzekeraar, kan dit percentage nog oplopen tot maximaal 19%. Deze 18% is het aantal overstappers. Zoals mag worden verondersteld, heeft ook nog een aanzienlijk deel van de verzekerden zijn pakket bijgesteld bij de huidige zorgverzekeraar, zodat het totale aantal mutaties enorm is. Het percentage van 18% is een marktgemiddelde. Tussen zorgverzekeraars onderling zijn de verschillen groot. Sommige verzekeraars hebben veel verzekerden zien vertrekken, anderen juist veel nieuwe verzekerden verwelkomd. Bij sommige verzekeraars heeft dit geresulteerd in verzekerdenverlies of verzekerdenwinst, anderen zijn qua verzekerdenaantal in balans gebleven. Het instroompercentage 4 varieert per zorgverzekeraar tussen 3% en 54%. Wanneer we een onderscheid maken in zorgverzekeraars naar aantallen verzekerden (klein = minder dan verzekerden en groot = meer dan verzekerden), kan worden geconcludeerd dat met name de kleine zorgverzekeraars relatief veel nieuwe verzekerden hebben ingeschreven. Het saldo van in- en uitstroom geeft weer of een zorgverzekeraar is gegroeid qua verzekerden of niet. Grote zorgverzekeraars hebben per saldo gemiddeld 3,1% verzekerden zien verdwijnen, kleine zorgverzekeraars zo n 9,7% verzekerden verwelkomd. Van alle verzekerden heeft 44% een collectief contract Bij de invoering van de basisverzekering zijn collectieve contracten een belangrijke factor geworden. Konden voorheen alleen collectieve contracten via een werkgever worden afgesloten (om als werknemer in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming in de ziektekosten), dit jaar konden voor het eerst collectieve contracten worden gesloten voor mensen die andere gemeenschappelijke kenmerken hadden. Bijvoorbeeld omdat zij dezelfde ziekte of aandoening hebben, omdat zij lid zijn van een vakbond of aangesloten zijn bij een bepaalde sportbond. Meerdere verzekerden hebben een aanbod voor verschillende collectieve contracten gehad of konden zich daar op eigen initiatief bij aansluiten. 4 Het instroompercentage is gedefinieerd als het aantal instromers ten opzichte van het totaal aantal verzekerden per 1 maart V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

11 De verhouding over de markt als geheel tussen individuele en collectieve contracten was in 2005 ongeveer 69% versus 31%. In de huidige situatie (maart 2006) is de collectiviteitgraad sterk toegenomen. Ongeveer 56% van de verzekerden is verzekerd via een individueel contract en 44% via een collectief contract. Op dit moment is niet inzichtelijk hoe de collectieve contracten zijn verdeeld als het gaat om collectieve contracten via werkgevers of zogenaamde gelegenheids- of begunstigingscontracten. Wel is duidelijk dat de collectiviteitgraad tussen zorgverzekeraars heel erg verschillend kan zijn: van vrijwel alleen individuele polissen tot vrijwel uitsluitend collectieve contracten. Van degenen die zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar, is bekend of dit via een individueel contract of via een collectief contract is geweest. Uit de cijfers kan worden geconcludeerd dat van alle overstappers 32% via een individueel contract is binnengekomen en 68% via een collectief contract. Vergeleken met de algemene cijfers over de verhouding individueel en collectief contract kan worden afgeleid dat vooral degenen die zijn overgestapt zijn, dit via een collectief contract hebben gedaan.daarnaast hebben naar schatting tussen de en verzekerden die bij hun zorgverzekeraar zijn gebleven, per saldo hun individuele contract omgezet naar een collectief contract. Collectief Individueel 69% 56% 66% 34% 31% 44% 2005 (ziekenfonds en particulier) Overstappers 2005/ (alle verzekerden) Figuur 1 Ontwikkeling van de verhoudingen tussen individuele en collectieve contracten van 2005 naar 2006 (bron: Vektis, 2006) Van de instromers is ook nog bekend of zij man of vrouw zijn en in welke leeftijdscategorie zij vallen. Vrijwel alle groepen stromen met dezelfde graad van collectivisering binnen: steeds is de verhouding constant (individueel: eenderde, collectief: tweederde). Er is één uitzondering: in de leeftijdscategorie jaar stroomt 28% binnen via een individueel contract en 72% via een collectief contract. Op dit moment zijn nog geen gegevens beschikbaar over het aantal mensen dat binnen een collectief contract zou vallen, ook daadwerkelijk een verbintenis met de zorgverzekeraar is aangegaan. Voorheen was de vergoeding voor particuliere ziektekostenverzekering door een werkgever gekoppeld aan het collectieve contract dat een werkgever voor zijn werknemers had afgesloten. Dit is nu niet langer het geval. Werknemers zijn vrij om zelf een passende zorgverzekeraar te kiezen. De verwachting is dat bij werkgevers met collectieve contracten het aantal werknemers dat uiteindelijk meedoet aan het collectief, lager is dan vorig jaar. En ook dat de begunstigingscontracten weer een lagere deelnamegraad hebben dan collectieve contracten die via een werkgever zijn aangegaan. M E I

12 In één van de volgende paragrafen wordt ingegaan op wat de verschillen en de financiële voordelen zijn geweest van een collectief contract boven een individueel contract. De overstappers zijn vooral jarigen; er zijn weinig verschillen tussen mannen en vrouwen Tijdens de stelselwijziging is aan elke verzekerde de kans gegeven om een nieuwe zorgverzekeraar te kiezen, ongeacht leeftijd, gezinsomstandigheden of gezondheid. Maar hebben alle verzekerden deze kans ook in gelijke mate aangegrepen om over te stappen, nu er door de zorgverzekeraars dit overgangsjaar geen acceptatieplicht is gehanteerd? Als kenmerken van de overstappers zijn de volgende leeftijdscategorieën onderscheiden: jonger dan 18 jaar, jaar, jaar en 65 jaar of ouder en man/vrouw. De leeftijd blijkt een effect te hebben op het feit of men overgestapt is naar een andere verzekeraar. In de leeftijdscategorie jaar blijken relatief de meeste overstappers te worden gesignaleerd. Ook de groep van 18 jaar of jonger stapt relatief vaak over; verondersteld wordt, dat deze laatste groep niet zozeer uit zichzelf overstapt, dan wel als onderdeel van de polis die jarigen aangaan. Verzekerden van 65 jaar of ouder zijn grotendeels bij de huidige zorgverzekeraar gebleven. Van hen is iets minder dan 10% overgestapt naar een andere zorgverzekeraar. In de leeftijdscategorie jaar stappen iets meer vrouwen over, in de leeftijdscategorie 65+ juist iets meer mannen. Een verklaring voor het feit dat juist 65+-ers weinig zijn overgestapt, kan liggen in een aantal redenen: wellicht is men relatief erg tevreden over de huidige zorgverzekeraar of heeft men minder vaak de mogelijkheid tot het aangaan van een collectief contract, simpelweg omdat er geen aanbod voor een collectief contract is gedaan. 30% 25% man vrouw % overstappers 20% 15% 10% 5% 0% leeftijd Figuur 2 Kenmerken van degenen die zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar in 2006 (bron: Vektis, 2006) Van voormalig ziekenfondsverzekerden is 16% overgestapt naar een andere zorgverzekeraar en van voormalig particulier verzekerden 24% Voor de invoering van de stelselwijziging werd de markt opgedeeld in ziekenfondsen en particuliere zorgverzekeraars. Vooraf werd ook gespeculeerd over welk type verzekerde het meest in beweging zou komen: ziekenfondsverzekerden of juist particulier verzekerden? Het blijkt dat juist voormalig particulier verzekerden de gelegenheid hebben aangegrepen om over te stappen naar een andere zorgverzekeraar. Van alle voormalig particulier verzekerden is 24% overge- 10 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

13 stapt en van alle voormalig ziekenfondsverzekerden 16%. Deze beweging is niet opvallend: in het oude stelsel waren het al met name de particulier verzekerden die (via veelal collectieve contracten) overstapten naar een andere zorgverzekeraar en niet zozeer de ziekenfondsverzekerden 5. Mogelijke verklaringen voor het feit dat juist onder voormalig ziekenfondsverzekerden minder overstappers zijn: - ziekenfondsverzekerden waren voorheen grotendeels individueel verzekerd, waardoor men minder gewend is om aan collectieve contracten deel te nemen; - voorheen waren er geen grote verschillen tussen ziekenfondsen, dus waren er weinig prikkels voor ziekenfondsverzekerden om over te stappen naar een ander ziekenfonds, waardoor veelal een langdurige relatie bestaat tussen zorgverzekeraar en ziekenfondsverzekerde. Voorheen particuliere zorgverzekeraars (of ziekenfondsen met eveneens een particulier gedeelte) hebben een voordeel gehad ten opzichte van pure ziekenfondsen: particuliere verzekeraars zijn gewend aan het aangaan van collectieve contracten. In de markt waarin collectieve contracten zo belangrijk zijn geworden, heeft dit een effect gehad. Over het totaal is sprake van een lichte deconcentratie van de zorgverzekeraars in de provincie In de regelgeving rondom de basisverzekering is afgesproken dat zorgverzekeraars ook zogenaamde provinciepolissen mochten gaan uitbrengen. Het kenmerk van provinciepolissen is dat door een zorgverzekeraar (met maximaal verzekerden) bepaalde provincies aangewezen kunnen worden, waar verzekerden minder premie betalen voor hun polis, of waar de zorgverzekeraar geen natura-, maar een restitutiepolis voert. Achterliggende reden is dat een zorgverzekeraar beter in staat is om (goede) afspraken te maken met zorgaanbieders in bepaalde gebieden en niet altijd in heel Nederland. Het is interessant om te kijken of er tengevolge van de verzekerdenmobiliteit iets is veranderd op provinciaal niveau in de concentratiegraad van zorgverzekeraars. Heeft er op de markt een concentratie plaatsgevonden of juist een deconcentratie? Om de mate van concentratie te meten, is gebruik gemaakt van de Herfindahl-Hirschman Index. Dit is een index die ook door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) wordt gebruikt om te kijken naar de mate van concurrentie. De mate van concentratie wordt: matig genoemd als de index ligt tussen 0 en 0,18; substantieel als deze ligt tussen 0,8 en 0,5 en; oligopolistisch als de index groter is dan 0,5. Bij een substantiële concentratie is er een klein aantal zorgverzekeraars dat het overgrote deel van de markt in handen heeft en bij oligopolistische concentratie zijn er één of meerdere zorgverzekeraars die een bepaald gebied domineren. Deze laatste vorm is op het gebied van zorgverzekeraars niet aangetroffen in Nederland. Voor de provincies in Nederland is gekeken naar deze mate van concentratie. Dit is gedaan op holding/concernniveau (labels behorend bij een concern worden dan gezien als één zorgverzekeraar). In verband met een aantal samenwerkingsvormen is het juist goed om naar achterliggende holdings van labels te kijken, omdat het beleid van die diverse labels op elkaar afgestemd zou kunnen worden. 5 Zie het julinummer 2005 van de Zorgthermometer M E I

14 Wanneer de concentratie op holding- of concernniveau wordt bekeken, ontstaat het volgende beeld: Gemiddelde index over heel Nederland 0,29 0,27 Minimale index die voorkomt 0,15 0,12 Maximale index die voorkomt 0,44 0,39 Sprake van matige concentratie in 3 provincies 4 provincies Sprake van substantiële concentratie in 9 provincies 8 provincies Tabel 1 Ontwikkeling van 2005 naar 2006 van de concentratiegraad in provincies (bron: Vektis, 2006) Het aantal provincies waarin sprake is van substantiële concentratie neemt in 2006 ten opzichte van 2005 af van negen provincies naar acht provincies. Wel neemt bij het merendeel van de provincies de concentratiegraad af (zonder dat er sprake is van een overgang van substantiële concentratie naar matige concentratie). Op totaalniveau is er derhalve een deconcentratie waar te nemen van zorgverzekeraars in de provincie. Wanneer binnen de provincies gekeken zou worden naar de mate van concentratie op het niveau van werkmaatschappijen (onderscheid naar labels, ook al behoren labels tot hetzelfde concern), dan is het resultaat dat er in 2006 in zes provincies een matige en in zes provincies een substantiele concentratie is vast te stellen. Deze verhouding is niet anders dan in Gebleken is dat de provinciepolissen voor zorgverzekeraars redelijk wat administratieve handelingen met zich meebrengen. Waarschijnlijk is dat een reden waarom er eigenlijk geen bloeiende markt in provinciepolissen is ontstaan. De provinciepolis zou juist voor een (stevige) marktleider in een bepaalde provincie wel voordelen kunnen bieden. Andere (meer landelijk werkende zorgverzekeraars) moeten erg hun best doen om een aantrekkelijke polis aan te bieden, die op langere termijn niet al te veel verlies met zich meebrengt. De ontwikkeling die dit jaar waargenomen wordt, is een ontwikkeling waarin landelijke oriëntatie centraal staat bij zorgverzekeraars. Onduidelijk is hoe dat volgend jaar zou kunnen worden. Gezien het bovenstaande lijkt het meer waarschijnlijk dat de landelijke oriëntatie aan importantie gaat winnen. 12 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

15 Keuzegedrag Uit de door Vektis bijeengebrachte gegevens is af te leiden welk type polissen door verzekerden binnen het nieuwe stelsel is gekozen. Aandacht wordt besteed aan individuele versus collectieve contracten, hoogte van het eigen risico, hoeveelheid aanvullende verzekeringen, natura- of restitutiepolis (of mengvorm) en welke premies dit tot gevolg heeft gehad. 95% van de verzekerden heeft gekozen voor een eigen risico van 0 Vanaf 2006 kunnen verzekerden, bovenop hun no-claim, kiezen voor een vrijwillig eigen risico. Hierbij hebben zij de keuze uit vaste eigen risicoklassen: 0, 100, 200, 300, 400 en 500. Zorgverzekeraars hebben een aanbod gedaan voor premies behorend bij diverse eigen risicoklassen. In het algemeen is het een vaste korting die gedaan is, die stijgt bij oplopende eigen risicoklassen. De meeste zorgverzekeraars geven eenzelfde soort korting. Verder hebben sommige zorgverzekeraars vrijwel geen premiekorting aangeboden per eigen risicoklasse, zodat het voor verzekerden ook niet erg aantrekkelijk werd om een hoog eigen risico te kiezen. Enkele zorgverzekeraars hebben juist wel gekozen voor een aantrekkelijke korting bij een oplopende eigen risico. Voor bijvoorbeeld een eigen risico van 500 is minimaal 75 korting gegeven op de nominale premie en maximaal 252. Zo n 95% van de verzekerden heeft gekozen voor een eigen risico van 0. Verzekerden binnen collectieve contracten hebben iets minder vaak voor een eigen risico van 0 gekozen, individueel verzekerden juist iets meer. Eigen risico s van 200, 300, 400 zijn nauwelijks gekozen. Eigen risico 10% 4% 31% 95% 5% 18% 38% Figuur 3 Hoogte van het eigen risico dat is gekozen door verzekerden in 2006; het eigen risico van meer dan 0 is vervolgens uitgesplitst (bron: Vektis, 2006) Tussen zorgverzekeraars zijn wel grote verschillen aan te geven in hoeverre verzekerden gekozen hebben voor een bepaald eigen risico. Bij sommige zorgverzekeraars heeft (op totaal niveau bekeken) 86% gekozen voor een eigen risico van 0, bij andere zorgverzekeraars ligt dit percentage op vrijwel 100%. M E I

16 In 2004 had van de voormalig particulier verzekerden ongeveer eenderde een eigen risico van 0 en nog eens eenderde een heel laag eigen risico (categorie 1-125) 6, dat in sommige gevallen een verplicht eigen risico was. Dat percentage is veel lager dan op dit moment in Redenen zijn dat de kortingen die worden gegeven op de nominale premie niet erg groot zijn en dat voormalig ziekenfondsverzekerden niet gewend waren aan het kiezen van een eigen risico en daarom nu grotendeels voor een eigen risico van 0 hebben gekozen. 93% heeft gekozen voor een aanvullende verzekering Naast de standaardverzekering is er voor iedereen de keuze geweest voor één of meer aanvullende verzekeringen. 93% van de verzekerden heeft gekozen voor een aanvullende verzekering. Collectief verzekerden hebben dat in verhouding wat meer gedaan (94%) dan individueel verzekerden (92%). Een verklaring zou kunnen zijn dat het aanbod voor een collectieve zorgverzekering vergezeld is gegaan van een (aantrekkelijk) aanbod voor één of meer aanvullende verzekeringen. In de oude situatie werd door ziekenfondsverzekerden veelal een aanvullende verzekering gekozen. In 2004 koos 91% voor één of meerdere aanvullende verzekeringen. Het feit dat vrijwel alle verzekerden een aanvullende verzekeringen hebben gekozen geeft weer dat de zorg zeer toegankelijk is. Vrijwel alle verzekerden hebben toegang tot de zorgfaciliteiten die buiten de basisverzekering vallen. Er lijkt een verband te zijn tussen de hoogte van het eigen risico (en de premiekorting die daartegenover stond) en het feit of men een aanvullende verzekering heeft gekozen. Verzekerden met een hoog eigen risico hebben relatief minder vaak een aanvullende verzekering gekozen. Tweederde heeft gekozen voor een naturapolis In het voormalige stelsel hadden ziekenfondsverzekerden een naturapolis en waren particuliere zorgverzekeringen een restitutiepolis. Dit jaar heeft de zorgverzekeraar zelf een keuze kunnen maken of er natura- of een restitutiepolis werd aangeboden. Sommigen hebben ook nog een mengvorm aangeboden. De definitie van een natura- of een restitutiepolis is vrij complex. In de paragraaf met definities zijn de gehanteerde definities opgenomen. Bij de definitie van type polissen is uitgegaan van de definities zoals die worden gehanteerd door de zorgverzekeraars zelf en zodanig zijn opgenomen in de aangeleverde gegevens. Op dit moment heeft 67% van de verzekerden gekozen voor een naturapolis, 25% voor een restitutie en 8% voor een mengvorm daarvan. 6 Bron: artikel in het julinummer 2005 van de Zorgthermometer. 14 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

17 8% 25% mix restitutie natura 67% Figuur 4 Keuze van verzekerden in 2006 voor een naturapolis, een restitutiepolis of een mengvorm daarvan (bron: Vektis, 2006) De gemiddelde premie die in Nederland is betaald, bedraagt Duidelijk is inmiddels dat er vele verschillende variaties mogelijk zijn van de zorgverzekering waarvoor verzekerden uiteindelijk hebben gekozen: via een collectief contract of een individueel contract, met eigen risico of zonder bij verschillende zorgverzekeraars. Aan de hand van de verkregen gegevens is ook na te gaan, wat nu de gemiddelde premie is geweest die een verzekerde heeft betaald. Bij dit gemiddelde is geen rekening gehouden met afspraken tussen zorgverzekeraars en verzekerden als het gaat om de betalingstermijn; het betalen van de premie per kwartaal of per jaar levert in het algemeen ook nog een korting op. Wanneer alle verzekerden alléén een basisverzekering zouden hebben gekozen (exclusief aanvullende verzekeringen) en de nominale premies zoals die door zorgverzekeraars zijn gecommuniceerd gelden (dus exclusief kortingen als gevolg van collectieve contracten of korting vanwege jaar- of maandbetaling en exclusief korting vanwege eigen risicoklasse) dan zou de gemiddelde premie in Nederland bedragen. Deze ligt lager dan vooraf is ingeschat door onder andere het ministerie van VWS. Het ministerie van VWS is uitgegaan van een gemiddeld premiebedrag van De aan verzekerden uitgekeerde zorgtoeslag, gebaseerd op dit bedrag, wordt dit lopende jaar niet meer aangepast. Wanneer wel rekening wordt gehouden met de hoogte van het gekozen eigen risico en het feit of er een polis is afgesloten via een individueel contract of collectief contract, kan de conclusie worden getrokken dat er daadwerkelijk een gemiddelde van voor de basisverzekering is betaald door verzekerden. Zoals verwacht hebben collectief verzekerden minder premie betaald dan individueel verzekerden, omdat zorgverzekeraars korting bieden aan verzekerden met een collectief contract. Gemiddeld hebben individueel verzekerden betaald voor een standaardverzekering en collectief verzekerden 987. Deze bedragen zijn exclusief premies voor aanvullende verzekeringen. De conclusie is dat individueel verzekerden gemiddeld zo n 6,3% meer voor hun basisverzekering hebben betaald dan collectief verzekerden. M E I

18 Conclusies en toekomstverwachtingen De markt voor zorgverzekeringen is behoorlijk in beweging is geweest vanaf begin januari Circa 2,7 miljoen verzekerden hebben hun verzekering opgezegd en zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar, al dan niet met aanpassing op het gebied van type polis of meeverzekerde gezinsleden. Overigens betekent dit dat de allergrote meerderheid van de verzekerden tevreden is over de zorgverzekeraar en geen behoefte heeft gehad om een relatie met een andere zorgverzekeraar aan te gaan. Daarnaast zijn van de verzekerden die bij hun zorgverzekeraar zijn gebleven minimaal mensen die per saldo alleen al de overstap hebben gemaakt van een individuele naar een collectieve polis. Verondersteld kan worden dat nog eens een groot deel van de gelegenheid gebruik heeft gemaakt om de zorgverzekering aan te passen in termen van eigen risico, aanvullende verzekering of het omzetten van een natura- naar een restitutiepolis en andersom. Al met al is de invoering van de basisverzekering een proces geweest van grote bewegingen, die vooral bij zorgverzekeraars veel administratieve handelingen en grote wijzigingen in hun verzekerdenportefeuille met zich mee hebben gebracht. Uit het feit dat zoveel verzekerden een aanvullende verzekering hebben gekozen kan worden afgeleid, dat de toegankelijkheid van de zorg op hetzelfde peil is gebleven als in voorgaande jaren. Vrijwel alle verzekerden kunnen een beroep doen op de door hen gewenste of noodzakelijke zorg. De premies zijn in 2006 lager dan de ramingen vooraf deden vermoeden. Vanwege het voor dit jaar ingestelde vangnet in de risicoverevening zijn de premieverschillen tussen zorgverzekeraars dit jaar zeer klein geweest. Verschillen in nominale premies waren derhalve voor verzekerden niet de belangrijkste drijfveren om over te stappen. Wat gebeurt er in de toekomst als het gaat om mobiliteit, mate van collectivisering en hoogte van premies? Wij verwachten dat de mobiliteit van verzekerden komend jaar lager zal zijn dan dit jaar maar nog wel hoger dan de verzekerdenmobiliteit uit voorgaande jaren. Uiteindelijk zal de verzekerdenmobiliteit wellicht tenderen naar een mobiliteit zoals die onder voormalig particulier verzekerden gebruikelijk was (10%). Een belangrijke verhogende factor van de verzekerdenmobiliteit zijn dit jaar de collectieve contracten geweest. Bij de overstappers is ongeveer tweederde via een collectief contract overgestapt, wat de verhouding individueel/collectief in totaal op ongeveer 56%/44% heeft gebracht. Volgend jaar zal waarschijnlijk de collectiviteitgraad nog wel wat toenemen, maar niet zo spectaculair als dit jaar. Zorgverzekeraars gaan ongetwijfeld een evaluatie maken van de collectieve contracten die dit jaar zijn binnengehaald. Vooral de gelegenheids collectieve contracten ( begunstigingscontracten ) zijn geen garantie gebleken voor het daadwerkelijk binnenhalen van een groot deel van de groep die zich bij een dergelijke collectiviteit had kunnen aansluiten. Zorgverzekeraars gaan daarom waarschijnlijk ook afspraken maken op basis van het aantal verzekerden dat uiteindelijk meedoet met een bepaalde collectiviteit ( vullingsgraad ) of collectiviteiten afstoten. Naarmate de collectiviteitgraad toeneemt, wordt het ook steeds belangrijker voor zorgverzekeraars om op andere terreinen de premiekorting goed te maken. Bijvoorbeeld door collectiviteiten binnen te halen met mensen met eenzelfde zorgprofiel waardoor een efficiëntere zorginkoop gerealiseerd kan worden, of groepen waarbij de beheerskosten beperkt kunnen blijven. En tot slot: wanneer het aanbieden van collectiviteitcontracten louter steunt op premiekorting, komt 16 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

19 de collectiviteitgraad tot een natuurlijk einde. Als vrijwel iedereen collectief verzekerd is en een aantrekkelijke premiekorting krijgt, wordt het een steeds minder onderscheidend (en daarmee een steeds minder aantrekkelijk) element. Het is waarschijnlijk dat de relatief kleine premieverschillen die er dit jaar tussen zorgverzekeraars waren, volgend jaar groter worden en dat de gemiddelde premie omhoog gaat. Factoren die aanleiding geven tot deze ontwikkeling: autonome stijging van de zorgkosten, een meer 50/50-verdeling van de kosten tussen werkgever en werknemer die dit jaar in het voordeel is uitgevallen voor de werknemers en het feit dat volgend jaar het vangnet in de risicoverevening verdwijnt. Zorgverzekeraar zullen zelf een groter deel van het risico moeten kunnen opvangen. De trend die is ingezet met de deconcentratie van zorgverzekeraars per provincie, zet waarschijnlijk door tengevolge van de veranderingen in mobiliteit. Veranderingen in de mate van concentratie zullen behalve door mobiliteit ook door fusies tussen werkmaatschappijen bewerkstelligd worden. Dit heeft een tegengesteld effect tot gevolg voor de concentratiegraad. M E I

20 Definities en omschrijvingen Instroom: Die verzekerden die op 31 december 2005 niet verzekerd waren bij een bepaalde zorgverzekeraar maar per 1 maart 2006 wel. Uitstroom: Die verzekerden die op 31 december 2005 wél verzekerd waren bij een bepaalde zorgverzekeraar, maar per 1 maart 2006 niet meer. Instroompercentage: Het instroompercentage is het aantal verzekerden dat bij een zorgverzekeraar is ingestroomd gedeeld in de periode 1 januari 1 maart 2006, ten opzichte van de verzekerdenstand op 1 maart Uitstroompercentage: Het uitstroompercentage is het aantal verzekerden dat bij een zorgverzekeraar is uitgestroomd in de periode 1 januari 1 maart 2006, ten opzichte van de verzekerdenstand op 31 december Switchmarkt: In absolute zin: alle verzekerden die zijn ingestroomd bij zorgverzekeraars in de periode 1 januari 1 maart 2006 en in relatieve zin: alle verzekerden die zijn ingestroomd bij zorgverzekeraars ten opzichte van het totale aantal verzekerden. Collectief contract: Een collectief contract is een verzekeringsovereenkomst die geldt voor een specifieke groep. De overeenkomst wordt afgesloten tussen een zorgverzekeraar en (rechts-)persoon of instantie die optreedt namens die groep. Vanwege de kostenvoordelen kan de deelnemers een korting op de premie worden aangeboden. De Zorgverzekeringswet bepaalt dat deze korting maximaal 10% mag bedragen ten opzichte van een vergelijkbare individuele polis. Er is ook sprake van begunstigingscontracten; dit is een vorm van een collectief contract. Het woord begunstiging geeft aan dat leden van de groep voor wie het contract is bedoeld, vrij zijn om mee te doen. In dit onderzoek is de definitie van collectief contract in de ruime zin des woords; begunstigingscontracten vallen derhalve ook onder de definitie van collectief contract. Natura polis : Bij een naturapolis is sprake van gecontracteerde zorg: de zorgverzekeraar heeft afspraken gemaakt met zorgaanbieders over prijs en kwaliteit. In de praktijk heeft de zorgverzekeraar, net zoals in het ziekenfonds, afspraken maken met bijna alle zorgaanbieders in de omgeving. Met een polis voor gecontracteerde zorg kan een verzekerde wel naar een zorgaanbieder waarmee de zorgverzekeraar geen afspraken heeft gemaakt. Het kan dan zijn dat een verzekerde niet alles vergoed krijgt. Restitutie polis: Bij een restitutiepolis is sprake van niet-gecontracteerde zorg: de zorgverzekeraar heeft geen afspraken met de zorgaanbieders gemaakt. Het maakt voor de vergoeding dan niet uit naar welke zorgaanbieder de verzekerde gaat. De premie is waarschijnlijk wel hoger, omdat de zorgverzekeraar geen contracten met de zorgaanbieders heeft gesloten. De keuzevrijheid van verzekerden staat bij deze contractvorm centraal. 18 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

21

22 20 V E R Z E K E R D E N M O B I L I T E I T

23 Colofon Auteurs drs. M. (Marieke) Smit en drs. Ph.J. (Philip) Mokveld Dank We willen graag de volgende personen bedanken voor hun bijdrage aan de totstandkoming van dit onderzoek en het rapport: Ministerie van VWS: Jan Poelert Zorgverzekeraars Nederland: Ben Oudhuis en Henny Wijngaard Zorgautoriteit i.o.: Ron Schipper Vektis: Anne de Boo, Sander Neijmeijer en Joost Parren En verder alle medewerkers van zorgverzekeraars die zich hebben ingespannen om op tijd de juiste informatie bij ons te krijgen. Redactie-adres Postbus AS ZEIST T F info@vektis.nl internet: Druk & Ontwerp VDA-groep Het gebruik van de inhoud van dit rapport is met bronvermelding toegestaan. Disclaimer Ofschoon uiterste zorg is besteed aan kwaliteit en geldigheid van de gegevens, aanvaardt Vektis geen aansprakelijkheden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden. Nadere informatie Zijn er ook andere personen binnen uw organisatie geïnteresseerd om dit rapport te ontvangen, dan kunt u extra exemplaren bestellen bij Vektis: of info@vektis.nl. Voor inhoudelijke vragen over het rapport kunt u terecht bij Marieke Smit of Anne de Boo. Marieke Smit; telefoon: / of m.smit@vektis.nl Anne de Boo; telefoon: / of a.de.boo@vektis.nl

24 Vektis BV Postbus AS ZEIST T F info@vektis.nl