De onderdelen van het project Samen Sterk:

Transcriptie

1 Project Samen Sterk Het project Samen Sterk is op basis van literatuuronderzoek en veldstudies ontworpen en één van belangrijkste aspecten van dit plan is dat we het niet (alleen) over de doelgroep hebben, maar het juist vooral mét de doelgroep samen gaan doen. Het plan bestaat uit een aantal onderdelen en het eerste concept hebben voorgelegd aan professionals uit het werkveld en een mensen uit de doelgroep in Veendam en Pekela. We hebben hen uitgebreid geïnterviewd en hieruit bleek dat het project op een groot draagvlak kan rekenen. Bovendien kregen we nog een aantal goede aanbevelingen, die we verwerkt hebben in het definitieve projectplan. Bij de voorbereidingen waren de gemeenten Veendam en Pekela, het Noorderpoort en de Stichting Mens en Maatschappij betrokken. De onderdelen van het project Samen Sterk: 1. Inzetten van ervaringsdeskundigen Ervaringsdeskundigheid kan gedefinieerd worden als het gebruik maken van ervaringskennis, de wij- kennis van mensen met ervaring in armoede en deze inzetten in het werk. Het is een vorm van sociaal kapitaal dat niet of slechts in geringe mate wordt benut, zeker in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Met de opleiding Ervaringsdeskundigen in Armoede en Sociale Uitsluiting sluiten we aan bij het beleid Welzijn Nieuwe Stijl. Centraal in dit nieuwe beleid staan de eigen kracht van mensen, de eigen verantwoordelijkheid en hun participatie in de samenleving. Op een aantal punten sluit het huidige armoedebeleid niet altijd aan bij de leef- en belevingswereld van de mensen in armoede. Het beleid is veelal gericht op de financiële situatie van mensen in armoede en minder op hun overlevingsstrategieën, hun afgesloten zijn van de normale wereld, hun levensachtergrond en geschiedenis. Er is een kloof tussen de leefwereld van de armen en de middenklas cultuur van werkers en beleidsmakers. Door ervaringsdeskundigen hierbij in te zetten, kunnen we deze kloof verkleinen, waardoor het armoedebeleid beter zal aansluiten bij de doelgroep en daardoor succesvoller zal worden. In België is al veel ervaring opgedaan met het opleiden tot en inzetten van ervaringsdeskundigen. In Vlaanderen heeft de organisatie VzW De Link sinds 2000 ervaring met de uitvoering van een succesvolle opleiding voor Ervaringsdeskundige in Armoede en Sociale Uitsluiting. Het resultaat is dat voor de opgeleide ervaringsdeskundigen betaalde banen worden gerealiseerd en dat de strijd tegen verarming en sociale uitsluiting zoveel effectiever en efficiënter is. In De kracht van armoede, een publicatie van VDAB geven verschillende professionals uit het werkveld aan dat samenwerken met een ervaringsdeskundige een grote meerwaarde geeft bij de hulpverlening aan hun klanten. De professionals komen meestal niet uit het armoedemilieu en dan blijkt het heel moeilijk om goed in te voelen wat dat betekent voor je ontwikkeling en houding. Zo is het voor arme werkzoekenden veel moeilijker een baan te vinden dan voor reguliere werkzoekenden. De ervaringsdeskundige kan hierin een belangrijke hulpverlener en tegelijkertijd rolmodel zijn. In voornoemde publicatie staat o.a. het volgende te lezen:

2 Arme werkzoekenden hebben een lange en moeilijke weg af te leggen, vaak met vallen en opstaan. De ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting werken volgens een specifieke methodiek en ondersteuningprincipes. In de dienstverlening houden zij rekening met de verwevenheid van problemen op de specifieke levensdomeinen. Vaak zijn meerdere dienstverleners ingeschakeld en wordt de dienstverlening gefragmenteerd georganiseerd waarbij doorverwezen wordt naar verschillende diensten. Deze (diensten)kloof proberen de ervaringsdeskundigen te overbruggen door gecoördineerd en geïntegreerd te werken, altijd vanuit de focus op werk en/of opleiding. Samen met de werkzoekende wordt een traject op maat uitgetekend waarbij in overleg met andere diensten voor elk domein, doelstellingen op korte en lange termijn worden afgesproken. Hierbij focussen de ervaringsdeskundigen niet alleen op de problemen van de werkzoekenden, maar ook op hun inzet, krachten en mogelijkheden Zoals u kunt lezen begeleiden ervaringsdeskundigen mensen in armoede. In dit geval bij het zoeken naar werk, maar dit kan evengoed bij het beter functioneren in de maatschappij. Hun succes is gelegen in hun eigen ervaringen, waardoor ze de doelgroep beter begrijpen. Daarnaast hebben ze ook een belangrijke toegevoegde waarde als rolmodel, zoals het volgende tekstblok, eveneens afkomstig uit voornoemde publicatie, laat zien:..de ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting leren ons dat het mogelijk is om via arbeid stapsgewijs uit de armoede te geraken. Het gaat hier om een volgehouden inzet, motivatie en geloof dat het ooit op een dag beter zal worden. In hun levensloop zijn ze mensen tegengekomen, die kansen en ondersteuning geboden hebben, die geluisterd hebben naar hun verhaal en op zoek gegaan zijn naar ieders mogelijkheden en talenten. De ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting fungeren als rolmodel voor de werkzoekenden in armoede. Zij zijn het levende bewijs dat je door voldoende motivatie, steun en ondersteuning de spiraal stapsgewijs kan doorbreken. Het is daarom belangrijk dat we ervaringsdeskundigen inschakelen in verschillende acties en processen van de dienstverlening zowel op individueel niveau als in het kader van de groepswerking met werkzoekenden. De jarenlange ervaring in België leert dat, wanneer mensen in armoede betrokken worden als ervaringsdeskundige bij de ontwikkeling en de uitvoering van armoedebeleid op verschillende levensterreinen, die aansluiting beter plaats kan vinden. En het beleid zoveel meer kwaliteit levert in de uitvoering en daarmee effectiever wordt. De kosten van de vierjarige opleiding in België zijn in 1 ½ jaar terugverdiend. Een andere les is dat de mensen om wie het gaat, betrokken worden bij het uitvoeren en doorontwikkelen van de opleiding. Daartoe werken ze in België met tandems, een docent/trainer en een ervaringsdeskundige geven gezamenlijk de lessen in de opleiding. Zo wordt aangesloten bij de ervaringen van mensen in armoede, waar middenklasse docenten zich niet altijd een voorstelling van kunnen maken. De opleiding van zo n tandem duurt anderhalf jaar: een half jaar theorie en een jaar intervisie. Na het eerste theoretische half jaar kan het tandem aan de slag om mensen op te leiden tot ervaringsdeskundigen. Deze opleiding duurt in België vier jaar. In overleg met hen is besloten deze in Nederland te verkorten tot twee jaar. Het eerste jaar is vooral theoretisch onderlegd en in het tweede jaar gaan de mensen op stage en ontvangen ze tweewekelijks intervisie. In dit project organiseren we in samenwerking met de Belgen de opleiding voor ervaringsdeskundigen. In eerste instantie zorgen we dat in Noord Nederland tenminste één tandem opgeleid is om de training in Noord Nederland te kunnen uitvoeren. Aansluitend start de opleiding Ervaringsdeskundigen in Armoede en Sociale Uitsluiting voor 10 tot 15 personen woonachtig in Noord Nederland. Na afloop van dit project wordt de opleiding structureel aangeboden in Noord Nederland. De ervaring en kennis die in deze pilot zijn opgedaan, worden daarin verwerkt. Zo kan ieder jaar een aantal mensen uit de doelgroep opgeleid worden tot Ervaringsdeskundige in Armoede en Sociale Uitsluiting. Wanneer de scholing eenmaal heeft plaatsgevonden en de ervaringsdeskundigen (al dan niet als vrijwilliger) aan de slag gaan bij verschillende gemeenten en

3 instellingen van hulpverlening en/of vrijwilligerswerk, zal nut en noodzaak van deze nieuwe functie snel onderkend worden. 2. Een maatje en een extra sociaal netwerk (voor ieder geselecteerd gezin) Het doel van het maatje en het sociale netwerk is enerzijds dat het gezin (naar draagkracht) zelf de regie weer kan voeren en zichzelf kan redden en anderzijds dat het gezin maatschappelijk participeert. Participatie is een krachtig middel in de strijd tegen (generatie- )armoede. Ieder (geselecteerd) gezin krijgt een maatje die vertrouwenspersoon is van het gezin. Deze persoon begeleidt hen bij het voeren van de regie (in de aanpak van de problemen) en stimuleert het gezin maatschappelijk te participeren op een voor hen passende wijze. Afhankelijk van de zwaarte van de problematiek kan dit een vrijwilliger zijn of moet een professional ingezet worden. Wanneer de situatie een vrijwilliger toestaat, kan dit iemand zijn uit de eigen sociale omgeving van het gezin. Zij kunnen zelf iemand voordragen. Het voordeel is dat deze persoon het vertrouwen al geniet van het gezin. Soms zal er echter niet iemand te vinden zijn in de eigen sociale omgeving en dan kan een vrijwilliger hiervoor ingezet worden. Het gezin zélf bepaalt met welke vrijwilliger zij in zee gaat. Er zal een gesprek plaatsvinden om te verkennen of er een vertrouwensbasis is,waarin goed samen opgetrokken kan worden. Nadat een vrijwilliger is gekozen gaan het gezin en die persoon samen aan de slag, waarbij gedurende het traject een vertrouwensband kan ontstaan. Alle vrijwillige maatjes (ook de mensen uit de eigen omgeving) krijgen een training aangeboden om goed voorbereid te zijn op hun taak. Gedurende de uitvoering blijven zij ook begeleiding ontvangen, bijvoorbeeld door middel van intervisiebijeenkomsten. Voorwaarden van het maatje: a. Hij/zij verbindt zich voor langere tijd aan het gezin; b. Hij/zij wordt door het gezin zelf geselecteerd (kan een familielid/bekende zijn of iemand via het vrijwilligerswerk); c. Hij/zij wordt professionele ondersteuning aangeboden; d. Hij/zij is 21 jaar of ouder; e. Hij/zij is in staat de balans te hanteren tussen coaching en overname of bereid dit te leren. Soms is de situatie van een gezin zodanig complex, dat dit teveel vraagt van een vrijwilliger. In die gevallen krijgt het gezin een professional tot haar beschikking. Wanneer de ervaringsdeskundigen opgeleid zijn, zou dit ook heel goed een ervaringsdeskundige kunnen zijn (zie onder 1). Maar het kan ook een professional van één van de instellingen zijn, die nu ook werken met mensen in armoede. Het zou heel mooi zijn, wanneer een gezin ook hier zélf kan bepalen wie hen gaat ondersteunen. Immers, het vertrouwen van een gezin in hun begeleider/coach is van groot belang bij het behalen van successen. De voorwaarden, die hierboven zijn genoemd bij het vrijwillige maatje, zijn ook van toepassing als de professional de rol van maatje op zich neemt. 3. Beter benutten van de financiële mogelijkheden Zowel in de interviews met de professionals als met de mensen uit de doelgroep werd bevestigd dat de doelgroep de financiële mogelijkheden tot ondersteuning onvoldoende kent. Men heeft wel het idee dat er voldoende mogelijkheden zijn, maar de bekendheid bij de doelgroep kan nog vele malen verbeterd worden. Met name in het gesprek met de mensen uit de doelgroep kwam naar voren dat deze verbeterslag echt heel laagdrempelig ingezet dient te worden. Zij droegen desgevraagd ook bijzondere ideeën aan om hiermee aan de slag te gaan. Dit gaf ons de bevestiging van ons uitgangspunt om samen met de mensen uit doelgroep een strategie te bedenken én op te zetten. Daarbij nemen we de eveneens goede ideeën van de professionals mee. Er wordt een werkgroep geformeerd van mensen uit de doelgroep, en indien wenselijk, een aantal professionals. Gezamenlijk wordt in een aantal bijeenkomsten een strategie uitgewerkt en aansluitend uitgevoerd.

4 4. Verbeteren bejegening doelgroep door professionals Dit thema is zowel door de vrijwilligers, als een aantal professionals, als de mensen uit de doelgroep benoemd: zij zijn van mening dat er nog veel te verbeteren valt aan de houding van professionals jegens de doelgroep. Dat dit zo ervaren wordt, heeft o.i. veel te maken met de kloof die tussen armen en niet armen bestaat, waarover gesproken wordt in het eerste onderdeel. De doelgroep speelt in dit onderdeel dus ook een belangrijke rol: zij weten als geen ander welke houding het beste ingezet kan worden bij de doelgroep. In het interview met de mensen uit de doelgroep liep de bejegening van hen door de professionals als een rode draad. Heel duidelijk kwam naar voren wat dit met een mens doet, wat dit met hen heeft gedaan en nog steeds doet. Het ondermijnt het zelfbeeld van de betrokken mensen. Bovendien maakt het dat ze zo weinig mogelijk contact met de professionals zoeken. Vragen (ook in verband met extra financiële voorzieningen) worden zo lang mogelijk uitgesteld en als het enigszins kan opgepot totdat er zoveel vragen zijn, dat een bezoek echt niet meer uitgesteld kan worden. Dit beeld werd bevestigd door een aantal professionals. Zij gaven aan dat de professionals een andere, gelijkwaardige houding ten opzichte van deze doelgroep zich eigen moet maken. Bovenstaande sluit aan bij de bevindingen en ervaringen die De Link in België beschrijft. Het onderstreept nogmaals het belang van een Nederlandse opleiding tot Ervaringsdeskundige in Armoede en Sociale Uitsluiting. Om op de kortere termijn hierop een antwoord te geven, bieden we professionals een traject aan waarin de bewustwording, consequenties én verandering van hun attitude aan bod komt. Het gaat om professionals die direct belangrijk zijn voor mensen van de doelgroep, zoals medewerkers van de sociale dienst, welzijn en schuldhulpverlening. Om deze verandering bij de professionals teweeg te brengen, krijgen de betrokken professionals een training, waarin de bewustwording van hun rol en houding en het effect ervan op de doelgroep centraal staat. En van waaruit de gedragsverandering in gang gezet kan worden door hen te trainen in de benodigde vaardigheden, attitude en kennis. 5. Versterken van de in gang gezette samenwerking tussen instellingen/professionals Een belangrijk element in het verbeteren van een effectieve én efficiënte ondersteuning van gezinnen in armoede betreft een goede samenwerking tussen alle instellingen, die zich op enigerlei wijze bezig houden met het betreffende gezin. De gemeenten Veendam en Pekela zijn zich hier al terdege van bewust en hebben hiertoe de nodige acties ondernomen. Zo hebben zij al enige jaren geleden een Armoedepact opgezet. Tientallen instellingen hebben het convenant ondertekent om gezamenlijk tot een betere aanpak te komen. Daarnaast geven beide gemeenten hun gezamenlijke visie Kwaliteit door Participatie vorm in het programma Mee(r)doen. In dit programma worden de veranderingen, die gepaard gaan met de AWBZ, Jeugdzorg en Participatiewet uitgewerkt in vijf deelprogramma's. Het uitgangspunt van dit programma is het versterken van de nulde lijn (de inwoners en hun netwerk) door de eerste lijn (lokale organisaties ) slimmer te organiseren en de tweede lijn pas in te schakelen als dat echt nodig is. De gemeenten hebben hiervoor samenwerking tussen de grotere lokale partijen gestimuleerd: zorg, welzijn, de gemeentelijke diensten werk en inkomen, en Wmo. Uit de interviews kwamen al diverse verbeterideeën naar voren, waar de gemeenten mee aan de gang willen gaan. Voorbeelden zijn een integrale intake, waarin alle domeinen aan bod komen en een warme overdracht. Dit projectplan sluit naadloos aan op deze ontwikkelingen. Bij de uitvoering van het plan blijven we alert, dat alle activiteiten aansluiten bij wat er gebeurt in het werkveld. We verwachten dat de acties in dit plan versterkend werken op de ingezette koers door de gemeenten.

5 6. Verbeteren van de preventie, ter voorkoming van nieuwe armoedegevallen Juist in deze tijd, waarin meer gevallen van armoede de kop opsteken als resultaat van de crisis, is het noodzaak zoveel als mogelijk aan preventie te doen. Immers, voorkomen is beter dan genezen. Wanneer een persoon of gezin in een dreigende armoedesituatie snel opgespoord wordt en hulp geboden, is de kans dat de armoedeproblematiek beperkt blijft óf zelfs voorkomen, zodat dure langdurige begeleiding bespaart kan worden. In de interviews zijn verschillende elementen naar voren gekomen: via de peuterspeelzalen en (basis)scholen signalen ophalen, een samenwerking aangaan met derden, zoals de woningbouwvereniging, ziektekostenverzekeraars en energie- en watermaatschappijen om ook daar vroegtijdig bij betalingsproblemen hulp te bieden aan de betrokkenen. Deze uitvoering ligt met name bij de gemeenten en desbetreffende instellingen, en ook hier zal het project aansluiten en zo mogelijk ondersteunen.