Ouderenenquête West-Friesland 2004

Transcriptie

1 Ouderenenquête West-Friesland 2004

2 Ouderenenquête West-Friesland 2004

3 Colofon Auteurs: Mevr. L. Adriaensens, epidemioloog GGD Westfriesland Mevr. C.M. Waardenburg, epidemioloog GGD Westfriesland Secretariële ondersteuning: Mevr. E.G.A.M. Duin-de Boer, GGD Westfriesland Mevr. J.A. Koomen, GGD Westfriesland Applicatiebeheer GBA m.b.t. steekproef: Mevr. T.N. van Gortel, GGD Westfriesland Organisatie en uitvoer dataverzameling: Sociaal-Wetenschappelijk Bureau Samenwerkingsorgaan Westfriesland Data-invoer: Sociaal-Wetenschappelijk Bureau Samenwerkingsorgaan Westfriesland Tekening omslag: Dhr. R. Verbrugge Kenmerk: gbb IN Datum: Maart 2006 Oplage: 150 Contactadres: GGD Westfriesland Postbus AE HOORN telefoon: Ouderenenquête West-Friesland 2004

4 Ouderenenquête West-Friesland 2004

5 Voorwoord Het aantal ouderen zal de komende jaren flink toenemen. Voor de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid is het van belang inzicht te hebben in de gezondheidstoestand van ouderen in de regio West-Friesland. Dit inzicht kan op verschillende manieren worden verkregen. Eén van deze manieren is het verzamelen van informatie via een gezondheidsenquête. De GGD Westfriesland heeft in 2004 een gezondheidsenquête gehouden onder zelfstandig wonende inwoners van 55 jaar en ouder. Deze enquête geeft inzicht in de gezondheidsbeleving van ouderen, de factoren die de gezondheid beïnvloeden (zoals leefstijl) en het gebruik van voorzieningen door ouderen. In de voorliggende rapportage worden de resultaten beschreven. Op basis hiervan kunnen gemeenten samen met andere organisaties regionaal en lokaal beleidsmaatregelen voortzetten en nieuwe initiatieven ontplooien om op die manier de gezondheidssituatie van ouderen te beschermen en te bevorderen. Een woord van dank is in de eerste plaats verschuldigd aan alle ruim respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld. Speciale dank gaat uit naar het Sociaal Wetenschappelijk Bureau van het Samenwerkingsorgaan Westfriesland voor de coördinatie van het wegbrengen en ophalen van de vragenlijsten. Tot slot spreek ik de hoop uit dat dit rapport een bijdrage zal leveren aan de vorming en uitvoering van lokaal gezondheidsbeleid van de gemeenten in de regio West-Friesland. H. Talma Directeur GGD Westfriesland Ouderenenquête West-Friesland 2004

6 Ouderenenquête West-Friesland 2004

7 Inhoudsopgave Samenvatting 11 Hoofdstuk 1 Inleiding Gemeentelijk gezondheidsbeleid Ouderenenquête Doelstellingen Opzet van de rapportage 18 Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet Onderzoekspopulatie Steekproef Onderzoeksopzet Vragenlijst Gegevensverwerking en analyse 21 Hoofdstuk 3 Respons, representativiteit en weging Respons Representativiteit Weging 23 Hoofdstuk 4 Achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie Sociaal-economische status Opleidingsniveau Arbeidssituatie Financiële situatie Verzekering tegen ziektekosten Etniciteit Burgerlijke staat Samenstelling huishouden Gebruik, behoefte en bekendheid voorzieningen Gebruik en internet 33 Hoofdstuk 5 Gezondheid Inleiding Ervaren gezondheid Vastgestelde chronische aandoeningen Medicijngebruik Beperkingen Vergelijking met Nederland Samenvatting gezondheid 41 Hoofdstuk 6 Gezondheidszorg Inleiding Gebruik van gezondheidszorg Bereikbaarheid huisartsenpost en Westfries Gasthuis Mantelzorg Vergelijking met Nederland Samenvatting gezondheidszorg 47 Hoofdstuk 7 Roken Inleiding Rookgedrag Vergelijking met Nederland Samenvatting roken 50 Ouderenenquête West-Friesland 2004

8 Hoofdstuk 8 Alcohol Inleiding Alcoholgebruik Vergelijking met Nederland Samenvatting alcoholgebruik 52 Hoofdstuk 9 Voeding Inleiding Voedingsgewoonten Drie hoofdmaaltijden Groente- en fruitconsumptie Vochtinname Vergelijking met Nederland Samenvatting voedingsgewoonten 55 Hoofdstuk 10 Lichaamsbeweging Inleiding Bewegen Sportdeelname Vergelijking met Nederland Samenvatting lichaamsbeweging 59 Hoofdstuk 11 Body Mass Index Inleiding Body Mass Index Vergelijking met Nederland Samenvatting Body Mass Index 63 Hoofdstuk 12 Ongevallen Inleiding Medisch behandelde ongevallen Type ongeval Medische behandeling Plaats en aard van het letsel Vergelijking met Nederland Samenvatting ongevallen 68 Hoofdstuk 13 Woonomgeving Inleiding Soort woning en tevredenheid woning Verhuisplannen en redenen om te verhuizen Bereikbaarheid voorzieningen en gebruik vervoersmiddelen Vergelijking met Nederland Samenvatting woonomgeving 73 Hoofdstuk 14 Gevoel van veiligheid en criminaliteit Inleiding Gevoel van veiligheid Criminaliteit Vergelijking met Nederland Gevoel van veiligheid Criminaliteit Samenvatting gevoel van veiligheid en criminaliteit 79 Ouderenenquête West-Friesland 2004

9 Hoofdstuk 15 Sociale contacten en eenzaamheid Inleiding Eenzaamheid Activiteiten in groepsverband Sociale contacten Vergelijking met Nederland Eenzaamheid Activiteiten in groepsverband Samenvatting eenzaamheid en activiteiten in groepsverband 86 Hoofdstuk 16 Resultaten per gemeente Inleiding Gemeente Andijk Gemeente Drechterland Gemeente Enkhuizen Gemeente Hoorn Gemeente Medemblik Gemeente Noorder-Koggenland Gemeente Obdam Gemeente Opmeer Gemeente Stede Broec Gemeente Wervershoof Gemeente Wester-Koggenland Gemeente Wognum 93 Hoofdstuk 17 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies Aanbevelingen Samenvatting aanbevelingen 96 Afkortingen en begrippen 97 Geraadpleegde literatuur 99 Bijlagen Bijlage 1 Tabellenboek Bijlage 2 Brief vooraankondiging ouderenenquête Bijlage 3 Herkomst van de vragen Ouderenenquête West-Friesland 2004

10 Ouderenenquête West-Friesland 2004

11 Samenvatting Inleiding Gemeenten hebben op basis van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv) een taak op het gebied van gezondheidsbevordering en collectieve preventie. Om het lokale gezondheidsbeleid (onder andere via de wettelijk verplichte Nota Lokaal Gezondheidsbeleid) vorm te kunnen geven hebben de gemeenten in ieder geval inzicht nodig in de gezondheidstoestand van de bevolking en de factoren die hierop van invloed zijn, de zogenaamde determinanten. Een waardevol instrument om dit inzicht te verkrijgen is een gezondheidsenquête, omdat in bestaande informatiesystemen de gezondheidssituatie en de factoren die de gezondheid beïnvloeden niet in samenhang met elkaar worden geregistreerd. Een gezondheidsenquête geeft inzicht in de gezondheidsbeleving van de bevolking, in de factoren die de gezondheid beïnvloeden (onder andere leefstijl) en, wat belangrijk is, er wordt ook informatie verzameld over het gezonde deel van de bevolking. Ouderenenquête In het najaar van 2004 is de ouderenenquête West-Friesland uitgezet onder ruim zelfstandig wonende inwoners van 55 jaar en ouder. Deze personen zijn via een aselecte steekproef geselecteerd uit de Gemeentelijke Basisadministratie. De vragenlijst is in totaal door ruim mensen ingevuld; dit betekent een respons van 75%. De vragenlijst bestond uit 61 vragen verdeeld over twaalf verschillende onderwerpen: gezondheid, gezondheidszorg, mantelzorg, roken, alcoholgebruik, voeding, lichaamsbeweging, ongevallen, gewicht en lengte, woonomgeving, sociale contacten en algemene gegevens. Resultaten Gezondheid 22% Van de ouderen in West-Friesland ervaart de eigen gezondheid als minder goed; 20% van de mannen en 24% van de vrouwen vindt zijn of haar eigen gezondheid minder goed. Bij een toenemende leeftijd wordt het oordeel over de eigen gezondheid negatiever: van de jarigen vindt 16% de eigen gezondheid minder goed, van de jarigen vindt 24% de eigen gezondheid minder goed en van de 75-plussers beoordeelt 34% zijn eigen gezondheid als minder goed. 62% Van de ouderen heeft één of meer door een arts vastgestelde aandoeningen: 63% van de mannen en 62% van de vrouwen. Het vóórkomen van aandoeningen is in de drie leeftijdsgroepen nagenoeg gelijk. Er zijn kleine verschillen tussen ouderen met een verschillend opleidingsniveau. De meest voorkomende aandoeningen zijn: hoge bloeddruk (25% van de respondenten), gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën (21%), ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (inclusief hernia) (14%), ernstige of hardnekkige aandoening van de nek of schouder (12%), diabetes mellitus/suikerziekte (10%). 51% Van de ouderen in West-Friesland heeft in de voorafgaande 14 dagen medicijnen gebruikt op voorschrift van een arts, 17% van de ouderen heeft in de voorafgaande 14 dagen medicijnen gebruikt, die zonder recept verkrijgbaar zijn. Vrouwen (20%) gebruiken vaker medicijnen zonder recept dan mannen (14%). Het gebruik van voorgeschreven medicijnen neemt toe bij het ouder worden, het gebruik van medicijnen zonder recept is nagenoeg gelijk in de verschillende leeftijdscategorieën. De meest voorgeschreven middelen zijn: medicijnen voor het hart, bloedvaten of de bloeddruk (49%), pijn- en koortswerende middelen (zoals aspirine) (19%), plaspillen (19%), medicijnen voor maag- en darmklachten, spijsverteringsmiddelen of laxeermiddelen (17%) en slaap- en kalmeringsmiddelen, middelen tegen de zenuwen (12%). 7% Van de ouderen heeft gehoorbeperkingen, 8% heeft gezichtsbeperkingen en 20% heeft mobiliteitsbeperkingen. Bijna één op de tien ouderen (9%) heeft ADL (Algemene Dagelijkse Levensbehoeften)-beperkingen. 11 Ouderenenquête West-Friesland 2004

12 Gezondheidszorg In West-Friesland heeft 76% in het jaar voorafgaand aan het onderzoek contact gehad met de huisarts. Dit lijkt iets lager te zijn dan het landelijke huisartsenbezoek. Minder dan de helft van de ouderen (48%) in West-Friesland is in het voorafgaande jaar bij de tandarts geweest. Dit wijkt niet af van landelijke cijfers. De specialist is door 39% van de ouderen in West-Friesland bezocht, 17% heeft een fysiotherapeut geraadpleegd en 10% heeft één of meer nachten in het ziekenhuis gelegen. Vrouwen, ouderen van 75 jaar en ouder en ouderen met een laag opleidingsniveau maken over het algemeen meer gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen. Dit komt overeen met landelijke gegevens. 7% Van de respondenten krijgt mantelzorg. Zij krijgen dit meestal van hun partner, kinderen of vrienden. Naarmate de leeftijd van ouderen stijgt, ontvangen ouderen meer mantelzorg. 12% Van de respondenten verleent mantelzorg, vooral aan partner, ouders en vrienden in de vorm van huishoudelijk werk en vervoer. Mantelzorg is vaak langdurige zorg: 77% van de mantelzorgers verleent deze zorg al een jaar of langer. Mantelzorg wordt vaker verleend door vrouwen dan door mannen. Leefstijl In West-Friesland rookt 22% van de bevolking van 55 jaar en ouder. Het percentage zware rokers (21 of meer sigaretten per dag) is 12%. Van de mannen rookt 27% en van de vrouwen rookt 17%. In de leeftijdscategorie jaar is het percentage rokers het hoogst, namelijk 27%. In de leeftijdscategorie jaar rookt 20% en in de leeftijdscategorie 75 jaar en ouder rookt 12%. Het percentage rokers met een HBO/WO-opleiding is hoger (25%) dan rokers met een lager opleidingsniveau (21%). Dit is opvallend, omdat landelijk het percentage rokers met alleen lager onderwijs hoger is dan het percentage rokers met een HBO/WO-opleiding. 95% Van de ouderen in West-Friesland gebruikt (wel eens) alcohol. Zwaar alcoholgebruik (minstens één dag per week zes glazen of meer) komt voor bij 11% van de bevolking van West-Friesland; 16% van de mannen en 5% van de vrouwen is een zware drinker. Het percentage zware drinkers wijkt niet af van landelijke cijfers. In de leeftijdsgroep jarigen is 13% een zware drinker, in de categorie jarigen is 10% een zware drinker en in de groep 75-plussers is dit percentage 3%. Het percentage zware drinkers is het hoogste in de laagst opgeleide groep (geen opleiding of alleen lager onderwijs), namelijk 14%. In de andere groepen zijn de percentages nagenoeg gelijk. Ruim één op de drie ouderen (33%) in West-Friesland voldoet niet aan de norm van drie hoofdmaaltijden per dag. Het ontbijt wordt het meest overgeslagen: ruim één op de tien gebruikt (13%) niet dagelijks een ontbijt. Vrouwen (70%) gebruiken vaker dan mannen (64%) drie hoofdmaaltijden per dag. Ruim de helft van de ouderen (56%) gebruikt voldoende groente (200 gram per dag) én voldoende fruit (2 stuks per dag); meer vrouwen gebruiken voldoende groente en fruit dan mannen, namelijk 62% van de vrouwen en 50% van de mannen. De aanbevolen vochtinname van 1500 ml per dag voor ouderen tot 75 jaar en 1700 ml per dag voor ouderen vanaf 75 jaar wordt door 43% van de respondenten gehaald. Vrouwen gebruiken vaker voldoende vocht dan mannen (49% respectievelijk 37%). Voor de drie onderzochte voedingsgewoonten geldt dat vooral mannen en ouderen met een laag opleidingsniveau gemiddeld ongezonder eten. Dit beeld wordt bevestigd door landelijk onderzoek. In West-Friesland voldoet 54% van de ouderen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (ouderen die aan deze norm voldoen, bewegen op vijf dagen of meer minimaal 30 minuten per dag); landelijk voldoet naar schatting 70% van de volwassenen aan de NNGB. Van de mannen voldoet 58% aan de beweegnorm, van de vrouwen voldoet 51% aan de norm. Van de jongste leeftijdsgroepen (55-64 jaar en jaar) uit het onderzoek voldoet bijna 60% aan de beweegnorm, in de leeftijdsgroep 75 jaar en ouder is dit minder, 40% voldoet aan de beweegnorm. Dit komt overeen met landelijke cijfers. Het landelijk beeld waarbij het percentage mensen dat voldoet aan de NNGB stijgt met het opleidingsniveau, wordt bevestigd door de cijfers van West-Friesland: van de ouderen met geen opleiding of alleen lager onderwijs voldoet 47% aan de NNGB en van de hoogst opgeleiden voldoet 60% aan de beweegnorm. In West-Friesland is het percentage ouderen dat de afgelopen 12 maanden aan sport deed lager dan landelijk; 44% tegenover 51% in Nederland. Ouderenenquête West-Friesland

13 46% Van de ouderen in West-Friesland heeft matig overgewicht en 11% heeft ernstig overgewicht (obesitas). De cijfers uit de ouderenenquête komen overeen met de landelijke cijfers: in Nederland heeft één op de tien Nederlanders ernstig overgewicht. Meer mannen dan vrouwen in West-Friesland hebben (ernstig) overgewicht, namelijk 60% van de mannen en 54% van de vrouwen. Er is geen verschil tussen de verschillende leeftijdscategorieën; het percentage ouderen met overgewicht is in de drie categorieën nagenoeg gelijk. Ouderen met een laag opleidingsniveau hebben vaker overgewicht dan ouderen met een hoog opleidingsniveau. Ongevallen, veiligheid en criminaliteit Bijna één op de vijftien ouderen (7%) is in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek medisch behandeld als gevolg van een ongeval. De verdeling naar type ongeval is als volgt: van alle ongevallen is 62% een privé-ongeval, 16% een verkeersongeval, 12% een sportongeval en 9% een arbeidsongeval. Sport- en arbeidsongevallen komen vaker voor bij mannen; vrouwen hebben vaker privé-ongevallen. Het aantal verkeersongevallen is nagenoeg gelijk. Deze resultaten komen overeen met landelijk onderzoek. Hoog opgeleiden hebben relatief minder privé-ongevallen dan laagopgeleiden; dit geldt omgekeerd voor sportongevallen. Een ruime meerderheid (55%) van de ouderen met een ongeval wordt behandeld door de huisarts en 42% wordt behandeld door de fysiotherapeut. Minder dan de helft van de patiënten (42%) heeft hulp nodig in het ziekenhuis (eerste hulp, specialist of opname). 17% Van de ouderen in West-Friesland voelt zich wel eens onveilig. Bij vrouwen is dit percentage hoger dan bij mannen; 21% tegenover 13%. Er zijn geen verschillen in onveiligheidsgevoelens in de verschillende leeftijdsgroepen. Ook zijn er geen grote verschillen tussen de groepen met verschillende opleidingsniveaus. Ruim één op de tien ouderen (14%) geeft aan wel eens bang te zijn s avonds. Dit percentage neemt iets toe naarmate ouderen ouder worden. Vrouwen voelen zich vaker bang dan mannen. Naarmate ouderen een hoger opleidingsniveau hebben, voelen ze zich s avonds veiliger. Van de ouderen geeft één op de vijf (19%) aan s avonds bepaalde plekken of straten in de buurt liever niet alleen te bezoeken. Ook dit percentage is hoger onder vrouwen. Naarmate het opleidingsniveau toeneemt, geven ouderen vaker aan s avonds bepaalde plekken of straten liever niet alleen te bezoeken. Bijna één op de tien (9%) ouderen in West-Friesland is in het jaar voorafgaand aan de ouderenenquête het slachtoffer geweest van criminaliteit. Landelijk is jaarlijks een kwart van de bevolking van 12 jaar en ouder slachtoffer van veel voorkomende criminaliteit. Beroving of diefstal buiten de eigen woning en inbraak zijn de meest voorkomende vormen van criminaliteit. Mannen zijn iets vaker dan vrouwen slachtoffer van criminaliteit, namelijk 11% respectievelijk 8%. Woonomgeving, eenzaamheid en sociale contacten Driekwart van de ouderen (75%) woont in een eengezinswoning, 14% in een flat of appartement, 4% in een boerderij of bedrijfswoning, minder dan 1% in een seniorenwoning en 6% heeft andere huisvesting. Mannen wonen vaker in een eengezinswoning en vrouwen wonen vaker in een flat of appartement. Naarmate ouderen ouder worden neemt het percentage ouderen dat in een eengezinswoning, boerderij of bedrijfswoning woont af; het percentage dat woonachtig is in een flat, appartement of seniorenwoning neemt toe met het stijgen van de leeftijd. De tevredenheid over de huidige woning is groot onder ouderen; 97% is tevreden met de huidige woning. Mannen en vrouwen zijn even tevreden, de tevredenheid neemt wel iets af met het stijgen van de leeftijd. 85% Van de ouderen in West-Friesland heeft geen plannen om binnen afzienbare tijd te verhuizen. 4% Van de ouderen wil binnen een jaar verhuizen, 9% geeft aan te willen verhuizen over meer dan een jaar. 2% Van de ouderen zou liever niet willen verhuizen, als de huidige woning kan worden aangepast. De belangrijkste redenen voor ouderen om te verhuizen zijn persoonlijke omstandigheden, gevolgd door de huidige woonbuurt en de huidige woning. Als ouderen aangeven te willen verhuizen wegens persoonlijke omstandigheden is de belangrijkste reden gezondheid en/of behoefte aan zorg. Ouderen die willen verhuizen vanwege de huidige woning, willen dit vooral omdat de woning te groot is of omdat het onderhoud een probleem is. De buurtbewoners en teveel overlast worden het meeste genoemd door ouderen die willen verhuizen vanwege de huidige woonbuurt. 13 Ouderenenquête West-Friesland 2004

14 Van de meeste voorzieningen geven ouderen aan dat deze goed bereikbaar zijn. Winkels voor dagelijkse boodschappen en de huisarts zijn het best bereikbaar voor ouderen. Recreatieve voorzieningen en een ontmoetingsruimte of buurthuis zijn het slechts bereikbaar. 71% Van de ouderen in West-Friesland wandelt of fietst als ze ergens naar toe moeten, 62% rijdt zelf auto, 18% maakt gebruik van het openbaar vervoer, 14% wordt gebracht of gehaald door de partner en 12% wordt gebracht of gehaald door familie, vrienden of kennissen. 6% Van de ouderen in West-Friesland is (zeer) ernstig eenzaam. Daarnaast is meer dan één op de drie ouderen (35%) matig eenzaam. Uit landelijk onderzoek blijkt dat vrouwen vaker eenzaam zijn dan mannen, deze resultaten blijken ook uit de gegevens van ouderen in West-Friesland. Van de mannen voelt 5% zich (erg) eenzaam en van de vrouwen 8%. In de totale groep van 55 jaar en ouder neemt het percentage eenzame ouderen slechts weinig toe met de leeftijd. Laag opgeleide ouderen zijn vaker eenzaam dan hoger opgeleide ouderen. Meer dan de helft van de ouderen heeft minimaal één keer per week contact met kinderen, vrienden en/of kennissen of buren. Meer dan acht op de tien ouderen beoordeelt deze contacten als goed. Bijna één op de vijf ouderen (17%) zou graag meer contact willen hebben met andere mensen. Ruim acht van de tien ouderen (82%) in West-Friesland is lid van één of meer clubs, verenigingen of organisaties. Dit percentage actieve leden van clubs, verenigingen en organisaties is groter dan gemiddeld in Nederland (circa 44%). Bijna een kwart van de ouderen (24%) van West-Friesland is lid van een sportvereniging, eveneens 24% is lid van een kerkgenootschap en 19% is actief in vrijwilligerswerk. Het lid zijn van een club, vereniging of organisatie neemt iets af naarmate ouderen ouder worden. Ouderen met een hoog opleidingsniveau zijn vaker actief lid dan ouderen met een laag opleidingsniveau. Conclusies De gezondheidstoestand van ouderen in de regio West-Friesland wijkt op de meeste gebieden niet af van de ouderen in heel Nederland. Alleen op sommige punten op het gebied van leefstijl scoren de ouderen in West-Friesland slechter dan de ouderen in Nederland; er zijn meer ouderen die roken, er zijn minder ouderen die voldoende bewegen en er zijn minder ouderen die een sport beoefenen. Daarentegen zijn er in West-Friesland meer ouderen lid van een vereniging, gebruiken minder ouderen medicijnen op recept, bezoeken minder ouderen de huisarts en hebben minder ouderen ADL-beperkingen. In de ouderenenquête zijn zelfstandige wonende inwoners van 55 jaar en ouder ondervraagd. Een groot deel van deze ouderen is nog gezond en vitaal en heeft geen bijzondere zorg of aanpassingen nodig. Binnen deze groep ouderen kunnen echter wel de volgende risicogroepen worden onderscheiden: mannen (vooral op het gebied van leefstijl), vrouwen (vooral op het gebied van gezondheid en sociale contacten), ouderen boven de 75 jaar en ouderen met een laag opleidingsniveau. Aanbevelingen Ouderen verdienen een aparte plaats binnen het lokale gezondheidsbeleid. Uit landelijk onderzoek is gebleken dat gezondheidsproblemen toenemen naarmate mensen ouder worden en dat nog veel gezondheidswinst valt te behalen door het stimuleren van een gezonde leefstijl bij ouderen. Uit de ouderenenquête blijkt dat ouderen in West-Friesland hun leefstijl op nog veel punten kunnen verbeteren. Leefstijl van ouderen kan vooral verbeteren door het bevorderen van gezond gedrag. De huidige aanpak gaat uit van een stimulerende omgeving en een geïntegreerde benadering binnen bestaande settings, in plaats van nadruk op gedragsbeïnvloeding alleen. Gezond gedrag dient een duidelijke plaats te krijgen binnen het gehele sociaal-culturele leven, bij sport en recreatie, op het werk, in de wijk en in het verkeer. Preventie vergt bovendien een lange termijn visie, langdurige aandacht en investeringen. Ouderenenquête West-Friesland

15 Daarnaast blijkt dat preventie meer succes heeft via een specifiek op de doelgroep afgestemde benadering. Er moeten dus preventieprogramma s worden ontwikkeld speciaal gericht op ouderen. Binnen deze programma s dient specifieke aandacht te zijn voor 75-plussers en ouderen met een laag opleidingsniveau. Voor mannen moeten deze preventieprogramma s zich vooral richten op het stoppen met het roken, het matigen van het alcoholgebruik en het bevorderen van gezonde voedingsgewoonten, voor vrouwen moet de nadruk meer liggen op eenzaamheidpreventie en het bevorderen van sociale contacten. Daarbij moet gebruik worden gemaakt van landelijk effectief gebleken preventieprogramma s, die aangepast moeten worden aan de specifieke lokale behoefte. 15 Ouderenenquête West-Friesland 2004

16 Ouderenenquête West-Friesland

17 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Gemeentelijk gezondheidsbeleid Gemeenten hebben op basis van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv) een taak op het gebied van gezondheidsbevordering en collectieve preventie. Om het lokale gezondheidsbeleid (onder andere via de wettelijk verplichte Nota Lokaal Gezondheidsbeleid) vorm te kunnen geven hebben de gemeenten in ieder geval inzicht nodig in de gezondheidstoestand van de bevolking en de factoren die hierop van invloed zijn, de zogenaamde determinanten. Eén van de manieren om dit inzicht te verkrijgen is via een zogenaamd gezondheidsprofiel. Een gezondheidsprofiel is een min of meer omvattend beeld van de gezondheidstoestand van de bevolking, opgebouwd uit gegevens uit verschillende bronnen, bijvoorbeeld sterftecijfers, gegevens over de medische consumptie, demografische cijfers en de ervaren gezondheid. Hierbij wordt uitgegaan van het feit dat de gezondheidstoestand afhankelijk is van biologische factoren, de maatschappelijke omgeving, de fysieke omgeving, leefwijzen en de gezondheidszorg. Het periodiek opstellen van (delen van) een gezondheidsprofiel wordt ook wel monitoren genoemd. Door middel van monitoren is het niet alleen mogelijk de actuele gezondheidssituatie in kaart te brengen, maar ook de veranderingen hierin te volgen. 1.2 Ouderenenquête Een waardevol instrument bij het opstellen van een gezondheidsprofiel of monitor is een ouderenenquête, omdat in bestaande informatiesystemen de gezondheidssituatie en de factoren die de gezondheid beïnvloeden niet in samenhang met elkaar worden geregistreerd. Een ouderenenquête geeft inzicht in de gezondheidsbeleving van de bevolking, in de factoren die de gezondheid beïnvloeden (onder andere leefstijl) en, wat belangrijk is, er wordt ook informatie verzameld over het gezonde deel van de bevolking. Een uitgebreide rapportage over de regionale sterftecijfers in de regio West-Friesland is in 2005 verschenen; deze cijfers worden periodiek geactualiseerd. In 2002 is een volwassenenenquête onder de volwassen bevolking van jaar uitgevoerd. Om uiteindelijk een gezondheidsprofiel op te stellen zijn gegevens uit een ouderenenquête een logische aanvulling. 1.3 Doelstellingen Het hoofddoel van het project Ouderenenquête West-Friesland 2004" is inzicht verschaffen in de gezondheidstoestand van de bevolking van 55 jaar en ouder in de regio West-Friesland en de determinanten die de gezondheid beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld leefstijl. Dit inzicht is bedoeld om het lokale gezondheidsbeleid van de GGD en de gemeenten te ondersteunen. Uitgangspunt daarbij is dat er zoveel mogelijk inzicht wordt verkregen in die gezondheidsonderwerpen waarin GGD en/of gemeente een gezondheidsbevorderende rol (kunnen) spelen. Voor de ouderenenquête West-Friesland zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: - Inzicht bieden in de volksgezondheid zoals vermeld in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv). - Inzicht geven in een aantal aan gezondheid gerelateerde leefwijzen van ouderen in West- Friesland. - Het bieden van relevant inzicht in de regionale gezondheidstoestand ten behoeve van regionale instellingen in de gezondheidszorg, zoals bijvoorbeeld GGZ-centrum West-Friesland en Stichting Welzijn Ouderen. - Identificeren van groepen in de bevolking waarmee het in verhouding slechter gesteld is op het gebied van de gezondheid en determinanten van de gezondheid. - Identificeren van groepen in de bevolking die op grond van hun leefwijze naar verwachting in de toekomst gezondheidsproblemen kunnen ontwikkelen. - Het bieden van concrete aangrijpingspunten voor preventie. - Onderbouwen van gemeentelijk en GGD-gezondheidsbeleid. 17 Ouderenenquête West-Friesland 2004

18 1.4 Opzet van de rapportage Deze rapportage presenteert het vóórkomen van gezondheidsproblemen en factoren die de gezondheid beïnvloeden voor de regio West-Friesland en voor de afzonderlijke gemeenten in deze regio. De resultaten zijn weergegeven in prevalenties (percentages) naar geslacht, leeftijd in drie categorieën, opleidingsniveau en gemeenten. Ook is het mogelijk dat in latere rapportages bepaalde onderwerpen verder worden uitgediept en dat meer geavanceerde analysetechnieken van de enquêtegegevens worden gepresenteerd. In het volgende hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet beschreven. De respons, representativiteit en de manier van weging worden weergegeven in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 behandelt de achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie, zoals sociaal-economische status, opleidingsniveau, arbeidssituatie, financiële situatie, verzekeringsvorm, etniciteit, burgerlijke staat, samenstelling huishouden, godsdienstige overtuiging en gebruik van lokale en regionale media. Hoofdstuk 5 behandelt de resultaten over gezondheid, hoofdstuk 6 resultaten over zorg, hoofdstuk 7 gaat over roken en de daarop volgende hoofdstukken respectievelijk over alcoholgebruik, voeding, lichaamsbeweging, gewicht en lengte, ongevallen, woonomgeving, veiligheid en sociale contacten. In hoofdstuk 16 zijn de aanbevelingen weergegeven. Tot slot een lijst van geraadpleegde literatuur, gehanteerde begrippen en de bijlagen. Ouderenenquête West-Friesland

19 Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet 2.1 Onderzoekspopulatie De ouderenenquête West-Friesland is uitgevoerd onder de ouderen van 55 jaar en ouder van de gemeenten in de GGD-regio West-Friesland. Het gebied beslaat in totaal dertien gemeenten, die over het algemeen qua oppervlakte middelgroot zijn en qua inwonertal relatief klein. Het betreft de volgende gemeenten: Andijk Drechterland Enkhuizen Hoorn Medemblik Noorder-Koggenland Obdam Opmeer Stede Broec Venhuizen Wervershoof Wester-Koggenland Wognum In de analyses zijn de gemeenten Drechterland en Venhuizen samen genomen, omdat deze gemeenten per 1 januari 2006 zijn gefuseerd. De leeftijdscategorie 55 jaar en ouder is aangehouden omdat deze leeftijdsgrens door veel instanties in de regio wordt aangehouden voor hun ouderenbeleid. Voor volwassenen en jongeren zijn aparte vragenlijsten beschikbaar. In tabel 2.1 is een overzicht gegeven van de bevolkingsopbouw naar leeftijd en geslacht in de 12 gemeenten. Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw naar geslacht en gemeenten (peildatum januari 2004) Mannen Vrouwen Totaal jr jr 75 jr + Totaal jr jr 75 jr + Totaal Andijk Drechterland/ Venhuizen Enkhuizen Hoorn Medemblik Noorder-Koggenland Obdam Opmeer Stede Broec Wervershoof Wester-Koggenland Wognum Totaal In januari 2004 waren er personen van 55 jaar en ouder woonachtig in West-Friesland. In Hoorn woonden personen (31%) in deze leeftijdscategorie en in Obdam wonen personen (3%). Van het totaal aantal personen is 48% man en 52% vrouw. Van de totale groep is 53% tussen de 55 en 64 jaar, 27% is tussen de 65 en 74 jaar en 20% is 75 jaar of ouder. 2.2 Steekproef De resultaten uit de ouderenenquête zijn bedoeld voor de onderbouwing van het gemeentelijke en het regionale gezondheidsbeleid en het beleid van de GGD. Inzicht in de gezondheidssituatie van de gemeente vormt de basis voor de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid. Om deze reden is het noodzakelijk dat op grond van de gegevens uit de ouderenenquête betrouwbare conclusies op gemeentelijk niveau kunnen worden getrokken. Bij het trekken van de steekproef is hier rekening mee gehouden. 19 Ouderenenquête West-Friesland 2004

20 Door de GGD is in september 2004 een aselecte steekproef getrokken uit alle ouderen in de twaalf gemeenten die in jaar of ouder waren (geboren na 1947). Per gemeente zijn 550 ouderen uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) geselecteerd. De GGD is op grond van de Wet Gemeentelijke Basisadministratie geautoriseerd om gebruik te maken van de gegevens uit het GBA voor het doen van gezondheidsonderzoek in West-Friesland. Bij een aantal van 550 personen per gemeente is rekening gehouden met het feit dat bij een respons van 75% met een voldoende mate van betrouwbaarheid (namelijk 95%) uitspraken voor alle twaalf gemeenten kunnen worden gedaan voor de meeste onderwerpen die in de ouderenenquête zijn opgenomen. Tegelijkertijd met de ouderenenquête van de GGD voerde het Sociaal-Wetenschappelijk Bureau (SWB) een seniorenmonitor uit in de gemeente Stede Broec. Er is besloten enkele vragen van het SWB toe te voegen aan de vragenlijst van de GGD, de steekproefgrootte werd in deze gemeenten opgehoogd tot 670 personen. Het totaal aantal geselecteerde personen voor de steekproef bedroeg Personen woonachtig in een instelling (bijvoorbeeld verzorgingstehuizen of een instelling voor verstandelijk gehandicapten) zijn bij het trekken van de steekproef buiten beschouwing gelaten op grond van hun adresgegevens. De respons en de representativiteit worden in hoofdstuk 3 besproken. 2.3 Onderzoeksopzet In september 2004 hebben alle geselecteerde personen een brief van de GGD thuis gekregen met het verzoek om deelname aan de ouderenenquête. Binnen twee weken na het versturen van deze brief bracht een getrainde medewerker van het SWB van het Samenwerkingsorgaan Westfriesland (SOW) persoonlijk de vragenlijst naar de aangeschreven persoon. De ingevulde vragenlijst, verpakt in een dichte antwoordenvelop, werd op afspraak een paar dagen later weer opgehaald door een medewerker van het SWB. Indien de persoon niet thuis was op het moment van aflevering of ophalen van de vragenlijst werd op een later tijdstip wederom een bezoek gebracht aan het betreffende adres. In totaal hebben ruim honderd freelance medewerkers van het SWB de vragenlijsten in West- Friesland weggebracht en weer opgehaald. 2.4 Vragenlijst De vragenlijst bestaat uit 61 vragen, verdeeld over twaalf verschillende onderwerpen, namelijk: gezondheid, gezondheidszorg, mantelzorg, roken, alcoholgebruik, voeding, lichaamsbeweging, ongevallen, gewicht en lengte, woonomgeving, sociale contacten en algemene gegevens. Voor de vragenlijst zijn in eerste instantie een aantal onderwerpen voorgesteld door de medewerkers van de GGD. Daarnaast is gemeenteambtenaren gezondheidsbeleid en ouderenbeleid gevraagd naar relevante onderwerpen. Tot slot is een aantal contactpersonen van regionale instellingen, die betrokken zijn bij ouderen benaderd; de Ouderenbonden, West-Friese zorggroep de Omring, Stichting Welzijn Ouderen, Regionaal Patiënten Consumenten Platform West-Friesland, Regionale Instelling Maatschappelijke Dienstverlening en GGZ-centrum Westfriesland. Bij de samenstelling van de onderwerpen voor de vragenlijst is rekening gehouden met (één van) de volgende punten: - Het onderwerp valt binnen de invloedssfeer van GGD of gemeente. - Er zijn concrete aangrijpingspunten voor preventie mogelijk. - Het onderwerp kan bijdragen aan de onderbouwing van lokaal of regionaal gezondheidsbeleid. - Het onderwerp biedt relevant inzicht in hiaten of overlap in zorgaanbod in de regio. - Het biedt aangrijpingspunten voor, of voortzetting van, samenwerking tussen diverse organisaties op het gebied van gezondheid en/of gezondheidszorg. - Via een ouderenenquête kan statistisch betrouwbare informatie over groepen op gemeenteniveau over dit onderwerp worden verkregen. Ouderenenquête West-Friesland

21 Na vaststelling van de onderwerpen is de vragenlijst opgesteld door de epidemiologen van de GGD. Hierbij is rekening gehouden met het volgende: - Mogelijkheid voor vergelijking met vorig onderzoek en landelijke gegevens (monitoring). - Gebruik van gestandaardiseerde vragen (door de Vakgroep Epidemiologie van GGD Nederland en elders) voor uniformiteit. - Lengte van de totale vragenlijst en benodigde tijd om vragenlijst in te vullen (respons). Voor een aantal onderwerpen is gebruik gemaakt van een bestaande gevalideerde set vragen, waarvan de antwoorden een met landelijk onderzoek vergelijkbaar gegeven opleveren. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vragen met betrekking tot de door een arts vastgestelde aandoeningen, psychische klachten in de afgelopen vier weken (GHQ12) en eenzaamheid. Een volledige lijst met herkomst van de vragen is weergegeven in de bijlagen. 2.5 Gegevensverwerking en analyse De gegevens zijn handmatig ingevoerd via Data Entry, een onderdeel van het statistisch programma SPSS versie 12.0 door medewerkers van het SWB van het SOW. De gegevens zijn vervolgens geanalyseerd met ditzelfde programma door de epidemiologen van de GGD. In deze rapportage over West-Friesland zijn de resultaten weergegeven in prevalenties (%) voor geheel West-Friesland, per gemeente, per geslacht en per leeftijdscategorie, onderverdeeld in 55 tot en met 64 jaar, 65 tot en met 74 jaar en 75 jaar en ouder. Voor opleidingsniveau is de volgende indeling gemaakt naar hoogst voltooide opleiding, conform de indeling van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS): - geen opleiding of alleen lager onderwijs - LBO (lager beroepsonderwijs) of MAVO (Middelbaar algemeen vormend onderwijs) - MBO (middelbaar beroepsonderwijs) of HAVO (Hoger algemeen vormend onderwijs) of VWO (Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs) - HBO (hoger beroepsonderwijs) of WO (wetenschappelijk onderwijs) De prevalenties zijn over het algemeen weergegeven in staafdiagrammen. Deze grafieken geven steeds de percentages per gemeente, leeftijdscategorie, geslacht en opleidingscategorie weer. De schaalverdeling op de x-as in deze grafieken wordt steeds automatisch aangemaakt; staafjes met dezelfde lengte in verschillende grafieken kunnen dus andere percentages betekenen, afhankelijk van de schaal op de x-as. Bij het vaststellen van de prevalenties zijn de personen die de betreffende vraag niet hebben ingevuld niet meegerekend. Dit betekent dat de prevalenties, afhankelijk van het aantal missende waarden, niet altijd betrekking hebben op de totale populatie. 21 Ouderenenquête West-Friesland 2004

22 Ouderenenquête West-Friesland

23 Hoofdstuk 3 Respons, representativiteit en weging 3.1 Respons Met de methode van wegbrengen en ophalen is een hoge respons bereikt. In totaal zijn vragenlijsten opgehaald die voor analyse geschikt waren; dit betekent een respons van 75% voor de gehele regio West-Friesland. Uit onderzoek elders blijkt dat een enquête per post een (veel) lagere respons oplevert en daardoor dus minder betrouwbare resultaten geeft. De landelijke tendens van het steeds minder participeren in onderzoeken wordt niet onderschreven door de hoge respons in de ouderenenquête West-Friesland In tabel 3.1 is een overzicht gegeven van de respons per gemeente. De gemeente Wervershoof heeft de hoogste respons, namelijk 88% en in Hoorn is de respons het laagst, namelijk 64%. Tabel 3.1 Respons naar gemeente West-Friesland n respons % Andijk Drechterland/Venhuizen Enkhuizen Hoorn Medemblik Noorder-Koggenland Obdam Opmeer Stede Broec Wervershoof Wester-Koggenland Wognum Totaal Representativiteit Onder representativiteit wordt het volgende verstaan: vertegenwoordigen de respondenten van de ouderenenquête ook daadwerkelijk de oudere bevolking van 55 jaar en ouder in West-Friesland. Met andere woorden: heeft een bepaalde categorie ouderen uit de willekeurige steekproef vaker gerespondeerd dan een andere categorie. Uit de literatuur is bekend dat gezonde personen vaker responderen dan personen met minder goede gezondheid. Ook blijkt uit onderzoek dat jongeren en mannen minder vaak responderen dan ouderen en vrouwen. De totale bevolking in West-Friesland in de leeftijd van 55 jaar en ouder bestaat voor 48% uit mannen en voor 52% uit vrouwen. Van de respondenten is ook 48% man en 52% vrouw; bij deze ouderenenquête hebben mannen en vrouwen dus net zo vaak gerespondeerd. De leeftijdsverdeling van 55 jaar en ouder in West-Friesland is als volgt: 53% is tussen de 55 en 64 jaar, 27% is tussen de 65 en 74 jaar en 20% is ouder dan 75 jaar. Van de respondenten is 53% in de leeftijd jaar, 28% is in de leeftijd jaar en 19% is 75 jaar of ouder. Er zijn nagenoeg geen verschillen qua respons in de diverse leeftijdscategorieën. Geconcludeerd kan worden dat er wat betreft geslacht en leeftijd geen selectieve respons is opgetreden. 3.3 Weging De groep respondenten die de ouderenenquête heeft ingevuld is om twee redenen geen goede afspiegeling van de werkelijke populatie ouderen in West-Friesland van 55 jaar en ouder. In paragraaf 3.2 is aangegeven dat er selectieve respons is opgetreden: in verhouding hebben meer jongere ouderen gerespondeerd. 23 Ouderenenquête West-Friesland 2004

24 Ook de voor de ouderenenquête benaderde steekproef is niet zondermeer een afspiegeling van de totale populatie. De steekproefgrootte is namelijk bepaald op basis van het aantal ouderen van de afzonderlijke gemeenten. Om betrouwbare uitspraken te kunnen doen per gemeente is een minimum aantal respondenten nodig van rond de 375 personen per gemeente. Dit betekent dat in de totale groep respondenten de kleinere gemeenten oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van de grotere gemeenten. Bij de analyses in deze rapportage is om bovengenoemde redenen gebruik gemaakt van weging. Weging betekent het toekennen van een vermenigvuldigingsfactor aan alle afzonderlijke respondenten op basis van de daadwerkelijke leeftijdsverdeling per vijf jaar en de geslachtsverdeling in de betreffende gemeente. Als voorbeeld: in de groep respondenten zijn 15 mannen in de leeftijd jaar uit gemeente X opgenomen. In werkelijkheid wonen er in gemeente X 150 mannen van jaar. De wegingsfactor voor elk van deze mannen is dan 150/15=10. Na weging geven de resultaten een representatief beeld van de totale regio. De gepresenteerde prevalenties in dit rapport zijn altijd gewogen prevalenties. Ouderenenquête West-Friesland

25 Hoofdstuk 4 Achtergrondkenmerken van de onderzoekspopulatie 4.1 Sociaal-economische status Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid tussen groepen met een verschillende sociaal-economische status (SES). SES is daarbij gemeten naar opleiding, inkomen of beroepsniveau. Lager opgeleide mannen en vrouwen leven gemiddeld respectievelijk 4,9 jaar en 2,6 jaar korter dan hoog opgeleiden. Het gemiddelde verschil in het aantal jaren dat in minder goede gezondheid wordt doorgebracht is zelfs 15 jaar. Deze verschillen nemen niet af in de tijd. Een gezondheidsachterstand zien we ook bij enkele andere sociaal-economische groepen, zoals werklozen en arbeidsongeschikten. De minder goede gezondheid van mensen met een lage SES komt voor een deel door het verhoogd voorkomen van gezondheidsrisico's. Personen met een lage SES hebben een minder gezonde leefstijl: zij roken en drinken meer, eten minder groenten en fruit en bewegen minder. Ook zijn de materiële omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) in deze groep minder gunstig voor de gezondheid. Leefstijl en materiële omstandigheden hebben zowel zelfstandig als in combinatie een effect op de gezondheidsverschillen. Bij het gecombineerde effect moet leefstijl worden gezien als gevolg van de materiële omstandigheden. Gezondheidsverschillen zijn echter ook voor een deel het gevolg van gezondheidsselectie. Juist een slechtere gezondheidstoestand kan ertoe hebben geleid dat iemand tot een lagere SES-groep behoort. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat iemand door gezondheidsproblemen niet kan deelnemen aan het arbeidsproces. Tot slot blijft tot op heden een deel van de samenhang tussen SES en gezondheid onverklaard. Bij de resultaten van de ouderenenquête wordt uitgegaan van opleidingsniveau als belangrijkste factor voor sociaaleconomische status Opleidingsniveau In de ouderenenquête is gevraagd naar de hoogst voltooide opleiding. Het opleidingsniveau is onderverdeeld in vier categorieën, te weten: lager onderwijs (geen opleiding of alleen lagere school/basisschool), voortgezet lager onderwijs (MAVO of een opleiding op LBO-niveau), voortgezet hoger onderwijs (HAVO, VWO of een opleiding op MBO-niveau) en hoger onderwijs (een academische of HBO-opleiding). Tabel Opleidingsniveau naar geslacht, leeftijdscategorie en gemeente (%) Geen opleiding HAVO, VWO of MAVO of LBO of MBO lager onderwijs HBO of WO Mannen 18,1 42,4 22,3 17,1 Vrouwen 28,9 49,9 12,8 8,3 Andijk 28,6 44,7 17,4 9,3 Drechterland/ Venhuizen 21,6 46,8 17,0 14,6 Enkhuizen 23,9 46,2 14,8 15,0 Hoorn 21,6 45,3 19,8 13,4 Medemblik 33,2 41,4 14,5 11,0 Noorder-Koggenland 20,0 48,7 18,2 13,2 Obdam 26,8 46,5 16,7 10,0 Opmeer 22,8 48,3 15,8 13,1 Stede Broec 23,6 47,7 17,4 11,3 Wervershoof 31,8 49,2 13,2 5,8 Wester-Koggenland 25,6 44,2 18,0 12,2 Wognum 23,8 48,1 15,7 12, jaar 11,3 51,7 20,5 16, jaar 30,8 44,3 15,3 10,0 75 jaar en ouder 48,9 33,6 12,4 4,9 Totaal West-Friesland 23,7 46,3 17,5 12,6 25 Ouderenenquête West-Friesland 2004

26 Van de ouderen in West-Friesland heeft 24% geen opleiding of alleen lager onderwijs, 46% heeft een opleiding op LBO- of MAVO-niveau, 18% heeft een MBO-, HAVO- of VWO-opleiding en 13% heeft een hogere beroepsopleiding of een academische opleiding. Meer mannen dan vrouwen hebben een opleiding op minimaal HAVO-, VWO- of MBO-niveau, namelijk 39% ten opzichte van 21%. Het opleidingsniveau daalt met de leeftijd: van de jarigen heeft 11% geen opleiding of alleen lager onderwijs, van de jarigen 31% en van de 75-plussers 49%. Van de 75-plussers heeft 18% een opleiding op minimaal HAVO-, VWO-, of MBO-niveau. Dit percentage loopt op tot 25% bij de jarigen en 37% bij de jarigen Arbeidssituatie Voor het vaststellen van de arbeidssituatie is gevraagd naar de situatie die het meest van toepassing is op de respondent. Van de totale bevolking ouderen in West-Friesland is bijna de helft (46%) met de VUT of met pensioen en is bijna een kwart (20%) huisvrouw of huisman. 14% Werkt 32 uur of meer per week, 4% heeft een parttime baan van 19 uur tot 32 uur per week en 4% heeft een parttime baan van minder dan 19 uur per week. 7% Is arbeidsongeschikt, 2% zit in de bijstand, 2% studeert en 1% is werkloos. Tabel Arbeidssituatie naar geslacht, leeftijdscategorie en gemeente (%) Werk >= 32 uur Werk uur Werk < 19 uur VUT Pensioen Huisman/ Vrouw Werkloos Arbeidsongeschikt Bijstand Studeert Mannen 24,3 3,3 2,7 56,7 0,9 1,7 7,9 1,4 1,1 Vrouwen 3,7 4,5 5,1 36,3 39,4 0,9 6,1 1,6 2, jaar 25,1 7,1 6,5 24,0 20,6 2,4 11,6 1,9 0, jaar 0,8 0,2 1,1 75,2 18,8-1,4 0,8 1,7 75 jaar en ouder 0,4 0,1 0,6 69,1 22,4-1,7 1,3 4,5 Lager onderwijs 3,2 1,2 2,0 56,0 25,3 0,6 6,5 2,4 2,8 LBO/MAVO 13,7 3,3 5,0 41,3 25,6 1,3 7,5 1,1 1,2 MBO/HAVO/VWO 20,9 7,1 4,8 47,5 12,0 1,3 4,4 1,6 0,4 HBO/WO 25,5 7,0 2,8 45,6 6,2 2,7 9,0 1,1 0,2 Andijk 12,2 5,4 4,8 46,4 18,4 1,5 8,4 2,1 0,9 Drechterland/Venhuizen 14,6 4,7 5,9 45,4 20,7 1,6 4,6 0,7 1,9 Enkhuizen 11,9 3,4 4,2 50,0 18,8 2,8 6,0 2,6 0,2 Hoorn 14,6 3,5 2,4 49,9 18,8 0,8 7,3 2,1 0,5 Medemblik 12,8 3,7 5,1 47,9 18,9 1,1 8,1 1,4 1,0 Noorder-Koggenland 16,3 4,4 4,4 43,9 22,0 0,8 5,8 0,5 1,8 Obdam 20,5 3,4 6,7 39,7 22,1 1,0 4,5 1,2 0,9 Opmeer 13,4 3,4 3,6 43,0 25,1 1,5 6,8 0,7 2,5 Stede Broec 10,8 3,8 3,9 44,8 20,1 2,5 10,1 0,9 3,1 Wervershoof 10,5 3,5 4,4 46,8 22,2 1,7 9,4 1,5 0,2 Wester-Koggenland 14,8 3,9 3,8 40,7 22,5 0,4 5,7 0,7 7,5 Wognum 14,3 5,2 5,5 41,4 22,8 0,3 6,0 1,1 3,3 Totaal West-Friesland 13,8 3,9 3,9 46,3 20,4 1,3 7,0 1,5 1,8 Van de mannen is 57% met de VUT of met pensioen en van de vrouwen is dit 36%. Daarentegen zijn de meeste vrouwen huisvrouw 39%, tegenover slechts 1% van de mannen. Van de mannen werkt nog 30% en van de vrouwen werkt nog 13%. Van de groep jarigen werkt 39%. Dit percentage neemt na het 65 ste levensjaar snel af; van de groep jarigen werkt 2% en van de groep 75- plussers werkt 1%. Het percentage respondenten dat met pensioen is, neemt uiteraard na het 65 ste levensjaar toe (bij jarigen is dit 75%, bij 75-plussers is dit 69%). 75-Plussers geven vaker aan huisvrouw of man te zijn (22%) of te studeren (5%) dan jarigen (respectievelijk 19% en 2%). Ouderenenquête West-Friesland

27 4.1.3 Financiële situatie Bij navraag naar het netto maandinkomen per huishouden geeft 9% van de respondenten aan dat de maandelijkse inkomsten minder zijn dan 825 (bedrag bijstand voor één persoon). 22% Heeft een maandinkomen tussen de 825 en 1155 (bedrag bijstand voor twee personen), 40% heeft een inkomen tussen de 1156 en 2115 (modaal inkomen), 20% heeft een inkomen tussen 2115 en 3175 (twee keer modaal) en 9% heeft een inkomen van meer dan 3175 per maand. Tabel Netto maandinkomen per huishouden naar geslacht, leeftijdscategorie en gemeente (%) < > 3175 Mannen 4,6 17,9 43,0 25,1 9,4 Vrouwen 14,1 25,6 37,7 15,1 7, jaar 6,2 13,2 44,9 24,7 10, jaar 10,4 25,8 38,4 19,1 6,3 75 jaar en ouder 16,7 41,4 29,6 8,0 4,2 Lager onderwijs 18,9 41,3 33,2 5,7 0,9 LBO/MAVO 7,3 20,9 48,5 17,5 5,8 MBO/HAVO/VWO 7,0 10,1 43,4 28,1 11,4 HBO/WO 2,6 4,8 22,2 44,5 25,9 Andijk 7,8 24,0 49,7 14,2 4,3 Drechterland/Venhuizen 7,7 23,6 38,3 22,5 7,8 Enkhuizen 7,9 26,7 36,5 20,0 8,9 Hoorn 9,1 17,5 40,0 22,8 10,6 Medemblik 10,4 26,0 37,3 16,3 10,0 Noorder-Koggenland 6,4 23,2 43,3 18,7 8,4 Obdam 11,3 18,8 40,8 21,1 8,0 Opmeer 8,4 24,2 41,5 20,7 5,2 Stede Broec 10,0 21,2 42,4 18,9 7,6 Wervershoof 10,0 32,1 40,7 13,4 3,7 Wester-Koggenland 12,2 21,1 40,9 17,0 8,7 Wognum 11,1 21,9 40,3 19,9 6,8 Totaal West-Friesland 9,2 21,7 40,4 20,2 8,5 13% van de respondenten heeft deze vraag niet beantwoord. Vrouwen hebben vaker een inkomen onder bijstandsniveau dan mannen, namelijk 5% van de mannen en 14% van de vrouwen. In de groep 75-plussers wordt het hoogste percentage respondenten gevonden met een inkomen tot bijstandsniveau, namelijk 17%, in de groep jarigen heeft 10% een inkomen van maximaal bijstandsniveau en in de groep jarigen 6%. Tabel Netto maandinkomen per huishouden naar aantal personen met inkomen binnen het huishouden (%) Eénverdiener Twee- of meerverdiener < ,1 34, ,6 35, ,2 48, ,8 62,2 > ,9 70,1 Totaal West-Friesland 50,5 49,5 Bij de totale groep respondenten wordt in 51% van de gevallen het inkomen binnen gebracht door één persoon en bij 50% wordt het inkomen door twee of meer personen ingebracht. In de hoogste twee inkomenscategorieën wordt vaker het inkomen door meerdere personen verdiend, namelijk bij 62% van de inkomens tussen de 2116 en 3175 en bij 70% van de inkomens boven de Bij de laagste inkomenscategorieën (tot modaal) wordt in ruim 35% van de huishoudens het inkomen ingebracht door meerdere personen. 27 Ouderenenquête West-Friesland 2004