Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

Transcriptie

1 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

2

3 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken Tom Buijse & Marco Beers Deltares, 22, A

4

5 Titel Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken Opdrachtgever RWS - Waterdienst Project Kenmerk ZWS-5-tk 45 Pagina's Trefwoorden KRW, rivieren, beken, vis, maatlatten, ecologische toestand. Samenvatting De Nederlandse maatlat voor de beoordeling van de ecologische toestand in beken en rivieren (uitgezonderde de grote) op basis van visgemeenschappen is de afgelopen jaren met succes geïntercalibreerd. Toch blijkt het onderdeel soortensamenstelling de ecologische toestand niet goed te beoordelen. Daarnaast lijkt het mogelijk de maatlat te versimpelen en minder gevoelig te maken voor de monitoringinspanning. Deze studie heeft de mogelijkheden voor versimpeling en verbetering van deze maatlat verkend en geeft hiervoor een verbetervoorstel. De verkenning vond plaats op basis van een analyse van het gegevensbestand, dat gebruikt is voor de intercalibratie. Mogelijkheden voor verbetering en versimpeling zijn beoordeeld met correlaties met de Europese visindex en de index voor het totaal aan chemische en fysische belasting ( pressure index ). De analyse laat zien dat de maatlat wezenlijk verbetert indien de soortensamenstelling uitgedrukt wordt als een relatief aantal reofiele soorten in plaats van het absoluut aantal type kenmerkende soorten van verschillende visgildes. Verdere verbetering is mogelijk door aanpassing van de boven- en ondergrenzen van de deelmaatlat voor reofiele soorten. Versimpeling kan plaatsvinden door het aantal deelmaatlatten terug te brengen van acht naar drie: één deelmaatlat voor soortensamenstelling (relatief aandeel reofiel) en twee voor abundantie (relatief aandeel migratie en habitat-gevoelig). Het verbetervoorstel is statistisch geanalyseerd met het script dat gebruikt is voor de intercalibratie en voldoet volgens onze analyse aan de vereisten voor de intercalibratie. Verdere aanpassing en internationale afstemming lijken dus niet nodig. Het verbetervoorstel (relatieve soortensamenstelling) is minder gevoelig voor monitoringinspanning en vereenvoudigt de verwerking van monitoringgegevens aanzienlijk. Wij adviseren het verbetervoorstel door de coördinator van de River Fish Intercalibration te laten controleren en het vervolgens over te nemen als nieuwe maatlat voor de beoordeling van visgemeenschappen in beken en kleine rivieren. Referenties Offerteaanvraag d.d. 7 januari 22 kenmerk ZWS-2. Offerte d.d. 25 januari 22 kenmerk ZWS-3-vj. Opdracht d.d. 3 januari 22 kenmerk ZWS-4. Versie Datum Auteur Paraaf Review Paraaf Goedkeuring Paraaf Concept feb. 22 Definitief maart 22 Tom Buijse & Marco Beers (WS Brabantse Delta) Tom Buijse & Marco Beers (WS Brabantse Delta) Miguel Dionisio Pires Miguel Dionisio Pires Harm Duel Gerard Blom Status definitief

6

7 Inhoud Inleiding. Aanleiding.2 Aanpak 4 2 Materiaal en Methoden 7 2. Gegevensbestand Nieuwe deelmaatlatten en analyse 7 3 Resultaten 3. Keuze uit de verbetervoorstellen 3.2 Aanpassing van de klassengrenzen Klassengrenzen voor soortensamenstelling Klassengrenzen voor abundantie Eindoordeel aanpassing boven- en ondergrenzen Intercalibratie Protocol toetsen en beoordelen 26 4 Conclusies en Aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 3 5 Referenties 3 6 Dankwoord 33 Bijlage(n) A Verkenning verbetervoorstel vergeleken met huidige Nederlandse en Litouwse maatlat per R-type A- B Geselecteerd verbetervoorstel vergeleken met huidige maatlat per R-type B- C Tekst over deelmaatlat vis in protocol toetsen en beoordelen C- Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken i

8

9 Inleiding. Aanleiding In de periode 26-2 heeft Nederland geparticipeerd in de intercalibratie van de maatlat van vissen in kleine rivieren en beken. Deze intercalibratie is nu afgerond en de huidige Nederlandse maatlat was voldoende geschikt om deze exercitie succesvol te doorlopen (Pont et al. 2). Desondanks geeft onze Nederlandse maatlat op een aantal punten nog ongewenste resultaten. De huidige Nederlandse maatlat correleert significant met de Europese index, maar beduidend minder goed dan de maatlat van Litouwen (Figuur.). Verder vallen twee zaken op aan de Nederlandse maatlat: de regressielijn gaat niet door de oorsprong. Dat wil zeggen dat zeer slechte locaties te gunstig beoordeeld worden. Daarnaast heeft de regressielijn een lage richtingscoëfficiënt en dit betekent dat locaties met een (zeer) goede visstand een relatief ongunstige beoordeling krijgen. Hiermee samenhangend bleek het Nederlandse oordeel doorgaans strenger dan die van andere Europese lidstaten. In tegenstelling tot de indices van andere lidstaten beoordeelt de Nederlandse maatlat referentietrajecten nooit als zeer goed (Figuur.2). De oorzaak ligt waarschijnlijk in het feit dat Nederland bij het opstellen van de maatlatten geen beschikking had over voldoende referentietrajecten en de inschatting op basis van expertoordelen is gemaakt. Bepaalde deelmaatlatten zijn verantwoordelijk voor het ontbreken van referentietrajecten met de beoordeling zeer goed, omdat ze een te lage beoordeling geven bij redelijk tot zeer goede omstandigheden. Daarnaast lijken sommige deelmaatlatten overbodig.,9 y = 9x +, R 2 =,73,7 y = 2x + R 2 = 3,5,3, LT_LFI_index NL_index Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) IndexAll Figuur. De beoordeling van de huidige Nederlandse (NL_index) en Litouwse (LT_LFI_index) indices uitgezet tegen de Europese index (IndexAll). Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

10 Aantal trajecten per KRW-klasse referentietrajecten High Good Moderate Poor Bad 3 Nederland Duitsland Litouwen Wallonië Vlaanderen Frankrijk Tjechië Figuur.2 De Nederlandse maatlat beoordeelt referentietrajecten nooit als zeer goed. Dit in tegenstelling tot de maatlatten van andere Europese lidstaten. Bij een eerste verkenning (Figuur.3) werd het onderstaande geconstateerd: De deelmaatlatten verschillen wezenlijk in hun oordeel. De deelmaatlatten voor soortensamenstelling scoren laag en reageren zwak op referenties (trajecten zonder verstoring scoren weinig hoger of zelfs lager (eurytoop) dan trajecten met verstoring); De deelmaatlatten voor abundantie scoren hoog, behalve migratie; De deelmaatlatten voor abundantie krijgen gemiddeld voor referentietrajecten een hogere score. Wat specifiek opvalt, is dat de deelmaatlat voor soortensamenstelling voor eurytope soorten (S Eurytoop) een gemiddeld lagere score voor de referentietrajecten geeft dan voor alle trajecten samen. Wij concluderen hieruit dat dit geen goede deelmaatlat is en adviseren deze deelmaatlat te laten vervallen. 2 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

11 Gemiddelde score per deelmaatlat, Alle trajecten Referenties, S Rheofiel S Eurytoop S Migratie S Habitat A Rheofiel A Eurytoop A Migratie A Habitat Figuur.3 De beoordeling van de ecologische toestand door de afzonderlijke deelmaatlatten van alle trajecten en uitsluitend van de referentietrajecten. S = soortensamenstelling; A = Abundantie. Daarnaast zijn de deelmaatlatten voor de relatieve dichtheden (abundanties) van reofiele en eurytope soorten zeer sterk gecorreleerd (r=8) (Figuur.4). Dit maakt één van beide maatlatten overbodig. We adviseren de maatlatten voor de gevoelige soorten m.a.w. de reofiele soorten te handhaven en de maatlat voor eurytope soorten te laten vervallen. Deze bevindingen samen zijn de aanleiding om te verkennen of er deelmaatlatten aangepast kunnen worden of kunnen vervallen waardoor de maatlat vereenvoudigd wordt. Een voorstel voor aanpassing van de maatlatten kan gevolgen hebben voor de monitoring. De intercalibratie is gebaseerd op een beoordeling van locaties, terwijl de Nederlandse aanpak tot doel heeft de toestand van waterlichamen (bestandschattingen over meer locaties) te beoordelen. Beide benaderingen kunnen op elkaar afgestemd worden door deelmaatlatten voor de soortsamenstelling relatief in plaats van absoluut te maken en/of door het protocol voor toetsen aan te passen. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 3

12 ,9 AB Eurytoop,7,5,3 y = 4x +, R 2 =,77,,,3,5,7,9 AB Reofiel Figuur.4 De scores van de deelmaatlatten voor relatieve dichtheden van reofiele en eurytope soorten zijn zeer.2 Aanpak sterk gecorreleerd wat een van de maatlatten overbodig maakt. De verkenning voor de herziening van de maatlatten wordt geheel en uitsluitend gebaseerd op de dataset van de intercalibratie. De reden voor deze werkwijze is dat dit de enige mogelijkheid is om voorstellen voor aanpassing te valideren aan de intercalibratiegrenzen. De verkenning voor de aanpassing heeft betrekking op de volgende R-typen: R4, R5, R6, R4/R8 en R5, omdat voor deze typen gegevens beschikbaar zijn en de maatlatten zijn geïntercalibreerd. Er wordt een kort overzicht gegeven van de knelpunten met de Nederlandse maatlatten aan de hand van figuren en tabellen. Vervolgens worden voorstellen gedaan voor herziening of het laten vervallen van deelmaatlatten. Deze herziening richt zich op het relatief maken van de soortensamenstelling hetzij uitsluitend de kenmerkende soorten hetzij op basis van alle soorten. De deelmaatlatten voor eurytoop (zowel soorten als abundantie) lijken ongevoelig en overbodig. De analyse richt zich daarom op de reofiele, habitatgevoelige en migrerende soorten. Hierbij worden de verbetervoorstellen tevens vergeleken met de goed functionerende maatlat van Litouwen, die ondermeer gebaseerd is op relatieve soortensamenstelling. Tevens wordt getracht de verbetervoorstellen zo weinig mogelijk te laten verschillen van de huidige maatlat, zodat het eenvoudiger is om de verandering te communiceren. De maatlat op basis van de nieuwe deelmaatlatten wordt gevalideerd met de statistische analyse, die gebruikt is bij de intercalibratie. Ons advies om de herziening van de maatlatten over te nemen, zal gegeven worden indien dit een beter intercalibratie resultaat geeft met de Europese maatlat en die van andere Europese lidstaten. Mocht dit niet het geval zijn dan geven wij aanbevelingen of en hoe dit verder geanalyseerd kan worden. 4 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

13 De verbetervoorstellen voor de maatlatten worden vergeleken met de voorschriften in de documenten Richtlijn KRW Monitoring Oppervlaktewater en Protocol Toetsen & Beoordelen (Faber et al. 2 Ministerie van Infrastructuur en Milieu) en het STOWA Handboek Hydrobiologie (2). Er zal voor het protocol toetsen en beoordelen een voorschrift opgesteld worden op welke wijze de maatlatten toegepast moeten worden. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 5

14

15 2 Materiaal en Methoden 2. Gegevensbestand Tabel 2. geeft het overzicht van het gegevensbestand dat gebruikt wordt voor de verkenning van verbetervoorstellen. Voor iedere locatie in het gegevensbestand, dat meer dan 45 locaties omvat, is op basis van type rivier en geografische ligging bepaald of dit met de Nederlandse maatlat beoordeeld kan worden. In deze dataset zitten 793 locaties, die geschikt zijn om met de Nederlandse maatlatten beoordeeld te worden. Hiervan zijn 63 locaties referenties met (nagenoeg) natuurlijke omstandigheden (IRS = yes ) en daarnaast 29 locaties die weinig belast zijn (pressure index = high or good ), maar niet als referentielocaties zijn geclassificeerd. Per R-type zijn er 92 (R4) tot 23 (R4) locaties. Voor R4 en R5 zijn voldoende referentielocaties, terwijl die er voor R4, R5 en R6 niet of nauwelijks zijn. Er zijn voor deze laatste drie typen wel locaties met weinig belasting, respectievelijk 9 (R4), 47 (R5) en 9 (R6). 2.2 Nieuwe deelmaatlatten en analyse De volgende aanpassingen zijn geanalyseerd: Deelmaatlatten voor eurytope soorten laten vervallen (zowel soortensamenstelling als abundantie); Soortensamenstelling relatief in plaats van absoluut (klassengrenzen gebaseerd op die van huidige deelmaatlatten); Deelmaatlatten voor soortensamenstelling op basis van alle soorten (opm. daarmee in lijn met deelmaatlatten voor abundantie) en uitsluitend typekenmerkende soorten (in lijn met huidige deelmaatlatten voor soortensamenstelling); Boven- en ondergrenzen van alle deelmaatlatten. Vervolgens zijn de totaalscores berekend met verschillende combinaties van deelmaatlatten. De volgende 9 voorstellen zijn met elkaar vergeleken, waarbij alle voorstellen zijn doorgerekend op basis van deelmaatlatten voor soortensamenstelling met alle soorten of uitsluitend met typekenmerkende soorten. Voor deze voorstellen is de correlatie berekend met de Europese index, de Litouwse index en de Pressure index. Hierbij is net als in de huidige maatlat - gelijk gewicht toegekend aan de subscores voor de soortensamenstelling (SS) en de abundantie (Ab). SS reo + Ab reo 2 SS reo + Ab (reo+hab) 3 SS reo + Ab (reo+mig) 4 SS reo + Ab (reo+mig+hab) 5 SS (reo+hab) + Ab (reo) 6 SS (reo+hab) + Ab (reo+hab) 7 SS (reo+hab) + Ab (reo+mig) 8 SS (reo+hab) + Ab (reo+mig+hab) 9 SS (reo+mig) + Ab (reo) SS (reo+mig) + Ab (reo+hab) SS (reo+mig) + Ab (reo+mig) 2 SS (reo+mig) + Ab (reo+mig+hab) 3 SS (reo+mig+hab) + Ab (reo) Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 7

16 4 SS (reo+mig+hab) + Ab (reo+hab) 5 SS (reo+mig+hab) + Ab (reo+mig) 6 SS (reo+mig+hab) + Ab (reo+mig+hab) 7 SS reo + Ab hab 8 SS reo + Ab mig 9 SS reo + Ab (hab+mig) Hierbij is reo = reofiel, mig = migratie en hab = habitat gevoelig conform de indeling in het STOWA rapport voor referenties en maatlatten en voor soorten die niet in Nederland voorkomen op basis van de gilde indeling van FAME. Alle voorstellen zijn doorgerekend met de huidige klassengrenzen en tevens met aangepaste klassengrenzen. De aanpassingen zijn bepaald op basis van de gemiddelde waarden per klasse en riviertype. Zowel voor soortensamenstelling als voor abundantie zijn aanpassingen voor de klassengrenzen geëvalueerd. Het eindresultaat is vervolgens doorgerekend met het R-script dat voor de intercalibratie is gemaakt. 8 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

17 Tabel 2. Overzicht van het gegevensbestand waarmee de verbetervoorstellen verkend worden. IRS = Intercalibration Reference Site (no/yes); Pressure index class = totaal van alle chemische en fysische belastingen (high/good/moderate/poor/bad/blank); CC = landcode: BE = Vlaanderen; DE = Duitsland; DK = Denemarken; EE = Estland; EW = Engeland en Wales; FR = Frankrijk; LT = Litouwen; LU = Luxemburg; NL = Nederland; WA = Wallonië. IRS Press_index_cl No Total Yes Total Grand Rtype_new CC -high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad (blank) No -high 2-good Yes Total R4 BE DE DK EE EW FR LT LU NL 4 6 WA R4 Total R5 BE 4 6 DE DK EE EW FR LT LU NL WA R5 Total R4 BE 3 3 DE DK EE EW FR LT 2 2 NL R4 Total R5 BE DE DK EE EW FR LT NL R5 Total R6 BE DE DK EE EW FR LT NL R6 Total Grand Total Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 9

18

19 3 Resultaten 3. Keuze uit de verbetervoorstellen Tabel 3. laat zien dat voor soortensamenstelling de correlaties met alle soorten beter zijn dan uitsluitend met typekenmerkende soorten voor de deelmaatlatten reofiel en habitat gevoelig en nagenoeg gelijk voor de deelmaatlat migratie. Wij adviseren zodoende om verbetervoorstellen te baseren op alle soorten. Dit maakt het protocol voor toetsen eenvoudiger. Daarnaast is een beoordeling op basis van alle soorten minder gevoelig voor het al dan niet waarnemen of voorkomen van een enkele typekenmerkende soort. Van alle deelmaatlatten heeft de deelmaatlat voor het relatieve aandeel reofiele soorten (SS_Reofiel) de hoogste correlaties. Tabel 3.Correlaties tussen de verschillende deelmaatlatten voor soortensamenstelling en abundantie en de Europese en Pressure indices. De deelmaatlatten voor soortensamenstelling zijn gebaseerd op alle soorten of uitsluitend de type-kenmerkende soorten Europese Index Pressure index Alle soorten Type-kenmerkende soorten Alle soorten Typekenmerkende soorten SS_Reofiel,794 -,525 -,373 SS_Migratie,377,367 -,34 -,359 SS_Habitat, ,84 AB_Reofiel, AB_Migratie, ,328 - AB_Habitat ,369 - Alle verbetervoorstellen op basis van relatieve soortensamenstelling correleren beter met de Europese en de pressure indices dan de huidige maatlat. Figuur 3. en Figuur 3.2 geven voorbeelden met één van de verbetervoorstellen, die één van de hoogste correlaties geeft. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

20 ,9,7 y =,76x + 4 R 2 = 9 y = 9x +, R 2 =,73 y = 2x + R 2 = 3,5,3, IndexAll LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur 3. Een verbetervoorstel voor de Nederlandse maatlat (4; SS reo + Ab(reo+mig+hab)) en de huidige Nederlandse (NL_index) en Litouwse (LT_LLI_index) maatlatten uitgezet tegen de Europese index (IndexAll).,9,7,5,3, Pressure index LT_LFI_index NL_index 4 IndexAll_Mean Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Linear (IndexAll_Mean) y = -,5x + R 2 = 9 y = -9x +,5 R 2 = y = -,58x +,72 R 2 =,35 y = -6x +,78 R 2 = Figuur 3.2 Een verbetervoorstel voor de Nederlandse maatlat (4; SS reo + AB(reo+mig+hab)) en de huidige Nederlandse (NL_index), Litouwse (LT_LLI_index) en Europese (IndexAll_Mean) maatlatten uitgezet tegen de pressure index. 2 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

21 Er zijn in totaal 9 verbetervoorstellen doorgerekend met soortensamenstelling op basis van alle soorten en met typekenmerkende soorten. De drie beste potentiële verbetervoorstellen verschillen onderling nauwelijks, maar correleren elk wezenlijk beter met de Europese index (Figuur 3.3) en de Pressure index (Figuur 3.4) dan de huidige Nederlandse maatlat. Deze drie beste verbetervoorstellen zijn: 3 = SS reo + AB(reo+mig) 4 = SS reo + AB(reo+mig+hab) 9 = SS reo + AB(hab+mig) waarbij SS = soortensamenstelling (op basis van alle soorten) en AB = Abundantie en reo = reofiel; mig = migrerend en hab = habitatgevoelig. De maatlat kan dan gebaseerd worden op 3 of 4 deelmaatlatten. Dit is een versimpeling ten opzichte van de huidige maatlat, die gebaseerd is op 8 deelmaatlatten. Ook de keuze voor alle soorten in plaats van typekenmerkende soorten vormt een vereenvoudiging. Daarnaast worden door deze versimpeling de maatlatten minder afhankelijk van de monitoringinspanning. Alle verbetervoorstellen hebben zowel een betere correlatie met de Europese als met de Pressure index en geven een hogere en een betere beoordeling van goede en zeer goede trajecten. Echter alle verbetervoorstellen hebben een groot intercept wat suggereert dat ze minder goede, maar vooral slechte trajecten te positief beoordelen. Dit punt is op 23 februari besproken in de werkgroep ecologische maatlatten. Daar is besloten te verkennen of de aanpassing van de klassengrenzen tot een beter resultaat leidt.,9,7,5,3, IndexAll y =,76x + 4 R 2 = 9 y =,74x + 3 R 2 = 8 y = 9x + 4 R 2 = 8 y = 2x + R 2 = NL_index Linear (4) Linear (9) Linear (3) Linear (NL_index) Figuur 3.3 De huidige maatlat (NL_index) en drie potentiële verbetervoorstellen (3, 4 en 9), die onderling weinig verschillen, maar elk een versimpeling van de huidige maatlat evenals een betere correlatie met de Europese index (IndexAll) opleveren. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 3

22 ,9,7,5,3, Pressure index NL_index Linear (NL_index) Linear (4) Linear (3) Linear (9) y = -,5x + R 2 = 9 y = -7x +,76 R 2 =,3 y = -,5x +,77 R 2 =,3 y = -9x +,5 R 2 = Figuur 3.4 De huidige maatlat (NL_index) en drie potentiële verbetervoorstellen (3,4 en 9), die onderling weinig verschillen, maar elk een versimpeling van de huidige maatlat evenals een betere correlatie met de Pressure index opleveren. Figuur 3.5 laat zien dat alle verbetervoorstellen de referentietrajecten als goed (>) of zeer goed (>) beoordelen, terwijl de huidige maatlat deze trajecten meestal als matig ( - ) beoordeelt. De verbetervoorstellen zijn veel beter in lijn met de beoordeling door de Europese index en de indices van andere lidstaten dan de huidige maatlat.,9,7,5,3, NL_index,5,7,9 IndexAll Figuur 3.5 Beoordeling van uitsluitend de referentietrajecten (n=63) met drie verbetervoorstellen en de huidige Nederlandse index. 4 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

23 De vergelijking tussen de deelmaatlat voor het relatieve aandeel reofiele soorten en de Europese index laat zien dat de deelmaatlat hoog scoort en weinig waarden lager dan heeft en relatief veel waarden van (Figuur 3.6). De boven- en ondergrens (relatief vaak score en scores tussen en circa,7 ontbreken) lijken zodoende te laag.,9,7 y = 5x +,35 R 2 = 3 SS Reofiel,5,3,,,3,5,7,9 IndexAll Figuur 3.6 De vergelijking tussen de beoordeling van de nieuwe deelmaatlat voor relatieve samenstelling van reofiele soorten (SS reofiel) versus de Europese index (IndexAll) In de bijlage A staan vijf figuren voor ieder R-type afzonderlijk met de correlatie van een verbetervoorstel, de huidige Nederlandse en Litouwse maatlat met de Europese index. Hieruit blijkt dat de correlaties van de R-typen onderling verschillen. Het verbetervoorstel geeft voor drie typen (R4, R5, R6) over de gehele linie een gunstiger oordeel dan de Litouwse maatlat, terwijl het voor R5 nauwelijks verschilt. Voor R4 verschillen de hellingshoeken waarbij het verbetervoorstel gunstiger oordeelt voor trajecten, die slecht of onvoldoende zijn. Eén en ander impliceert dat aanpassing van de klassengrenzen waarschijnlijk per R-type moet worden genuanceerd. 3.2 Aanpassing van de klassengrenzen 3.2. Klassengrenzen voor soortensamenstelling De voorstellen voor de aanpassing van de klassengrenzen is gebaseerd op de vergelijking van de huidige klassengrenzen met gemiddelde waarden per klasse in het gegevensbestand. Daarnaast zijn de klassengrenzen van de R-typen onderling op elkaar afgestemd, waarbij de twee snelstromende typen (R4 en R5) een hoger aandeel stroomminnende vissoorten hebben dan de langzaam stromende typen (R4, R5 en R6). Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 5

24 Op dit moment zit er geen logisch verloop in de hoogte van de klassengrenzen tussen de R- typen (Tabel 3.2). De theoretische verwachting is dat het relatieve aandeel reofiele soorten in R4 > R5 > R4 > R5 > R6. De gemiddelde waarden per klasse in het gegevensbestand laten hogere waarden zien (Tabel 3.3) dan de huidige klassengrenzen. Zo is bijvoorbeeld voor R4 de waarde bij pressure_index High,75 voor de niet referentie trajecten en 6 voor de referentietrajecten, terwijl de huidige bovengrens,58 is (Tabel 3.2). Ook de waarde bij pressure_index Bad liggen veel hoger. Zodoende is onderzocht of een verhoging van zowel de boven- als de ondergrens een beter resultaat geeft. De aanpassingen voor deze grenzen staan in Tabel 3.4. De grenzen geven aan binnen welke bandbreedte het relatieve aandeel van de reofiele soorten zich beweegt. Zo is voor R6 de bovengrens,5 ( 5% van de soorten behoort tot het reofiele gilde ) hetgeen resulteert in een score van en de ondergrens, (%) die overeenkomt met een score van. Tabel 3.2 Huidige waarden voor het relatieve aandeel reofiele soorten gespecificeerd per R-type. Het relatieve EQR aandeel is gebaseerd op de ratio van het absolute aantal reofiele type-kenmerkende soorten ten opzichte van het totaal aantal typekenmerkende soorten in de huidige maatlatten. R4, R 8 R5 R4 R5 R6,58 3,38 7,9,56,5,5,3,7 4 2,38 3,33,5,3,33 5,5 7,3 5,9,7,3,8,3,,8,6,7 Tabel 3.3 Gemiddelde score voor het relatieve aandeel reofiele soorten per riviertype, pressure index class (Press_index) en referentietraject (IRS yes/no). Press_index IRS R4 R5 R4 R5 R6 Grand Total -high no,75 6 3, yes 6, good no,7 4 6,5 5 yes 8,73,78,79 3-moderate no,56,55,36,8 9 4-poor no,55 7 7,3 7 5-bad no 2,34,9 2 Tabel 3.4 Voorstel aanpassing klassengrenzen voor het relatieve aandeel reofiele soorten gespecificeerd per R- type. De waarden tussen de boven- en ondergrens worden lineair geïnterpoleerd. R4, R8 R5 R4 R5 R6 Bovengrens,9,7,5 Ondergrens,3,, 6 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

25 3.2.2 Klassengrenzen voor abundantie Ook voor de deelmaatlatten voor abundantie zijn aanpassingen van de klassengrenzen onderzocht. Tabel 3.5 geeft de gemiddelde percentages op basis van het gegevensbestand. Voor de relatieve abundanties variëren de waarden voor reofiel gemiddeld (over alle R-typen) van 26 tot 97%, voor migratie van 3 tot 6% en voor habitat gevoelig van 5 tot 98%. Tabel 3.6 geeft de huidige en voorgestelde aanpassingen van de klassengrenzen op basis van de gemiddelde waarden in het gegevensbestand. Voor de relatieve abundanties van reofiele en habitat gevoelige soorten zijn sommige grenzen verhoogd en andere verlaagd. Voor de relatieve abundantie van migrerende soorten zijn alle grenzen verlaagd. Tabel 3.5 Gemiddelde percentages van de relatieve abundanties van respectievelijk reofiele, migrerende en habitat gevoelige vissen genuanceerd per R-type. Press_index IRS R4 R5 R4 R5 R6 Grand Total Reofiel -high no yes good no yes moderate no poor no bad no Migratie -high no yes good no yes moderate no poor no bad no Habitat gevoelig -high no yes good no yes moderate no poor no bad no Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 7

26 Tabel 3.6 Huidige en voorstel aanpassingen van de klassengrenzen voor de relatieve abundanties van reofiele, migrerende en habitat gevoelige vissen genuanceerd per R-type. Huidig Voorstel aanpassing EKR R4, R8 R5 R4 R5 R6 R4, R8 R5 R4 R5 R6 Reofiel, Migratie, Habitat gevoelig, Eindoordeel aanpassing boven- en ondergrenzen De resultaten van de aanpassingen van de boven- en ondergrenzen staan weergegeven in Tabel 3.7. Ook bij de analyse van de aangepaste boven- en ondergrenzen bleken de verbetervoorstellen 3, 4 en 9 het beste resultaat te geven. Er is nauwelijks onderscheid tussen deze modellen (Tabel 3.7). Ons advies is te kiezen voor voorstel 9 vanwege: Het feit dat het slechts drie deelmaatlatten omvat en daarmee tegemoet komt aan het criterium om de maatlat zo eenvoudig mogelijk te maken t.o.v. voorstel 4, dat gebaseerd is op vier deelmaatlatten. De bredere dekking over potentiële drukken door het grotere soortenspectrum (zowel reofiel, migratie als habitat gevoelige gilden) t.o.v. voorstel 3, dat uitsluitend op het reofiele en migratiegilde gebaseerd is. De vergelijking tussen de drie opties voor verbetering (b, c of d) laat zien dat uitsluitend de aanpassing van de boven- en ondergrens van de deelmaatlat voor soortensamenstelling (c) over het geheel genomen de hoogste correlaties geeft. Ondanks dat abundanties in de dataset duidden op mogelijkheden voor verbetering laten de analyses zien dat de correlaties met aangepaste grenzen voor abundantie lager zijn dan zonder die aanpassing (optie c versus d). 8 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

27 Tabel 3.7 Correlatiecoëfficiënten voor de verschillende aanpassingen van de maatlatten met de Europese index en de Pressure Index. SS = soortensamenstelling; AB = abundantie Index_All Pressure_Index I P I P a Huidige maatlat b SS Reofiel relatief c SS Reofiel aangepaste boven- en ondergrenzen d SS Reofiel en AB allemaal aangepaste grenzen Het resultaat van de aanpassing van de boven- en ondergrens voor de soortensamenstelling deelmaatlat voor het relatieve aandeel van reofiele soorten staat weergegeven in Figuur 3.7 en Figuur 3.8. Het verband met de Europese index is hoger dan zonder aanpassing van de grenzen (R 2 =,73 vs 8; vergelijk met Figuur 3.3) en de beoordeling van slechte locaties is zoals wenselijk - lager (te zien in de vorm van het kleinere intercept; R 2 =, vs 4). Het verband met de Pressure Index is iets lager (9 vs,3; vergelijk met Figuur 3.4), maar heeft een iets steiler verloop dat meer onderscheid geeft. De beoordeling is strenger bij lage scores en soepeler bij hogere scores wat beide gewenst was.,9,7,5 y =,77x +, R 2 =,73 y = 2x + R 2 = 3 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3, IndexAll Figuur 3.7 Vergelijking tussen de huidige Nederlandse maatlat (NL-index) en het voorstel voor de nieuwe maatlat ( 9 ) uitgezet tegen de Europese index, waarbij de boven- en ondergrenzen zijn aangepast voor de deelmaatlat soortensamenstelling reofiel. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 9

28 ,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3, y = -9x +,5 R 2 = y = -9x + 6 R 2 = 9,,3,5,7,9 Pressure Index Figuur 3.8 Vergelijking tussen de huidige Nederlandse maatlat (NL-index) en het voorstel voor de nieuwe maatlat ( 9 ) uitgezet tegen de Pressure index, waarbij de boven- en ondergrenzen zijn aangepast voor de deelmaatlat soortensamenstelling reofiel. Samenvattend geeft dit de volgende resultaten: de vergelijking van de huidige Nederlandse beoordeling voor wel/geen referentietrajecten (Yes/No) met de pressure index geeft een lage beoordeling voor (zeer) goede trajecten en een soepele beoordeling voor slechte trajecten Figuur 3.9; Tabel 3.8). % Count of NL_class 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% NL_class 5-bad 4-poor 3-moderate 2-good -high 2% % % -high 2-good -high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad Yes No Ref_cond_site Press_index_cl Figuur 3.9 Relatieve verdeling van de beoordeling door de huidige Nederlandse maatlat van wel/geen referentietrajecten (Yes/No) en de Pressure Index klasse (High/Good/Moderate/Poor/Bad) 2 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

29 Tabel 3.8 Vergelijking tussen de beoordeling van de huidige Nederlandse maatlat voor wel/geen referentietrajecten (Yes/No) en de Pressure Index NL_class Ref_cond_sitePress_index_cl -high 2-good 3-moderate4-poor 5-bad Grand Total Yes -high good Yes Total No -high good moderate poor bad No Total Grand Total De vergelijking tussen het verbetervoorstel 9 (SS reo + AB (mig, hab)) en de referentietrajecten en pressure index geeft een beoordeling, die beter overeenkomt (Figuur 3.; Tabel 3.9). % Count of 9_class 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 9_class 5-bad 4-poor 3-moderate 2-good -high 2% % % -high 2-good -high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad Yes No Ref_cond_site Press_index_cl Figuur 3. Relatieve verdeling van de beoordeling door het voorstel voor de nieuwe Nederlandse maatlat van wel/geen referentietrajecten (Yes/No) en de Pressure Index klasse (High/Good/Moderate/Poor/Bad) Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 2

30 Tabel 3.9 Vergelijking tussen de beoordeling van het voorstel voor de nieuwe Nederlandse maatlat en referentietrajecten (Yes/No) en de Pressure Index 9_class Ref_cond_site Press_index-high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad Grand Total Yes -high good Yes Total No -high good moderate poor bad No Total Grand Total Het verbetervoorstel 9 resulteert in een evenwichtigere verdeling over de klassen en heeft een beter onderscheidend vermogen dan de huidige (Tabel 3.). Er worden 25 in plaats van 6 trajecten ingedeeld bij de klassen zeer goed ( high ) en slecht ( bad ). Tabel 3. Vergelijking tussen de huidige Nederlandse Maatlat (NL_class) en het voorstel voor de nieuwe maatlat (9_class) 9_class NL_class -high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad Grand Total -high good moderate poor bad Grand Total Bij de vergelijking van de beoordeling van uitsluitend de Nederlandse beken en rivieren geeft de nieuwe maatlat een groter onderscheid in de beoordeling van de kwaliteit (Tabel 3.). Een groter aantal rivieren worden respectievelijk als zeer goed of goed (2 vs 7) of juist slecht (56 vs 4) beoordeeld, terwijl het gemiddelde oordeel nauwelijks verschilt (3,98 vs 3,95). Tabel 3. Vergelijking tussen de huidige Nederlandse Maatlat (NL_class) en het voorstel voor de nieuwe maatlat (9_class) uitsluitend voor de Nederlandse beken en rivieren. 9_class NL_class -high 2-good 3-moderate 4-poor 5-bad Grand Total -high 2-good moderate poor bad Grand Total Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

31 Het resultaat staat per R-type weergegeven in Bijlage B. Voor de R-typen afzonderlijk geeft het voorstel altijd een verbetering ten opzichte van de huidige situatie (Tabel 3.2): de hellingshoek is steiler: 8-2 (was 3 3), het intercept is gedaald:,6 -,7 (was,8-,3) en de verklaarde variatie (R 2 ) is toegenomen 3,7 (was,3). Ook uitsluitend voor de Nederlandse beken en rivieren laat het voorstel voor herziening een beter onderscheidend vermogen zien waarbij slechte locaties lager en goede locaties hoger beoordeeld worden (Figuur 3.). Bij de vergelijking met de pressure index zijn de lijnen nagenoeg gelijk (Figuur 3.2). Opvallend is echter de lagere R 2 voor het nieuwe model ( vs,37). We hebben hier geen directe verklaring voor. Wellicht weerspiegelt de pressure index de drukken op de Nederlandse beken en rivieren minder goed. Vanwege de hogere verklaarde variatie van het voorstel (9) ten opzichte van de huidige maatlat () voor de volledige dataset hebben we vertrouwen in dit voorstel voor aanpassing (Figuur 3.8). Tabel 3.2 Vergelijking van de hellingshoek (b), intercept (a) en verklaarde variatie (R 2 ) tussen de huidige maatlat, het verbetervoorstel op basis van soortensamenstelling relatief ( 4 ), aangepaste boven- en ondergrenzen ( 9 ) en de Litouwse maatlat genuanceerd per R-type. Dit is een samenvatting van de figuren in de bijlagen. Huidig SS reofiel relatief Aangepaste boven- en Litouwse maatlat ondergrens SS reofiel b a R 2 b a R 2 b a R 2 b a R 2 R4 3 4,37,72,3 9 2,6,7,93,2,74 R5,36 6,3,73 8 6, 4 2,74 R4 8,3 2,32,57 8,7 7,4,54 R5,3,33 8 6,57,7, 9,77,8,7 R6 3,8,7,8,56,7,9.63 2,3 5,9,7,5 y = x +,7 R 2 = 3 y = 6x +,7 R 2 =,37 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur 3. Vergelijking tussen de huidige Nederlandse maatlat (NL-index) en het voorstel voor de nieuwe maatlat ( 9 ) uitgezet tegen de Europese index uitsluitend voor de Nederlandse beken en rivieren, waarbij de boven- en ondergrenzen zijn aangepast voor de deelmaatlat soortensamenstelling reofiel. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 23

32 ,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3, y = -x + R 2 = y = -2x + 3 R 2 =,37,,3,5,7,9 Figuur 3.2 Vergelijking tussen de huidige Nederlandse maatlat (NL-index) en het voorstel voor de nieuwe maatlat 3.3 Intercalibratie ( 9 ) uitgezet tegen de Pressure index uitsluitend voor de Nederlandse beken en rivieren, waarbij de boven- en ondergrenzen zijn aangepast voor de deelmaatlat soortensamenstelling reofiel De huidige Nederlandse maatlat voldeed al aan de eisen voor de intercalibratie (Pont et al., 2). Het geselecteerde verbetervoorstel is geanalyseerd met hetzelfde R-script dat is gemaakt voor de intercalibratie van de beoordeling van rivieren op basis van de visgemeenschap (Pont et al., 2) (Figuur 3.3; Tabel 3.3). Dit resultaat geeft aan dat de aangepaste maatlat direct aan de eisen voor de intercalibratie lijkt te voldoen, aangezien zowel voor High/Good als voor Good/Moderate het gemiddelde (H/G =,984; G/M =,78) binnen de intervallen van de aangepaste Nederlandse methode vallen (H/G: ; G/M: ). Dit zou betekenen dat de aangepaste methode zonder verdere aanpassing van klassengrenzen overgenomen kan worden. Wij bevelen echter ten zeerste aan dat dit gecontroleerd en bevestigd wordt. We stellen voor dit doen door een Engelse vertaling van de aanpassing inclusief de resultaten voor te leggen aan de voormalige coördinator van de River Fish Intercalibration (dr. Didier Pont, IRSTEA). 24 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

33 Common metrics H_G_fit NL_NEW_index LT_LFI_index FR_FBI_index DE_FIBs_index BW_IBIP_index G_M_fit NL_NEW_index LT_LFI_index FR_FBI_index DE_FIBs_index BW_IBIP_index Figuur 3.3 Voorspelde High-Good (in blue) en Good-Moderate (in green) grenzen en de bijbehorende intervallen (/4 van een klasse), uitgedrukt in common metrics voor 5 methoden van de Lowland-Midland groep. Als aanvulling zijn het gemiddelde (gestippelde lijn) en median (doorgetrokken lijn) toegevoegd. BW = België Wallonnië; DE = Duitsland, FR = Frankrijk; LT = Litouwen; NL = Nederland. Tabel 3.3 Ruwe waarden (raw) en voorspelde waarden (fit) van de High-Good (H_G) en de Good-Moderate (G_M) grenzen (en daarbij behorende intervallen: onder- lwr) en boven (upr) waarden, die corresponderen met ¼ van een klasse; uitgedrukt in common metrics) voor alle nationale methoden binnen de Lowland-Midland GIG. BW = België Wallonnië; DE = Duitsland, FR = Frankrijk; LT = Litouwen; NL = Nederland. Het gemiddelde ( mean ) moet tussen de boven- en ondergrens (resp. _upr en _lwr) vallen. _country H_G_raw G_M_raw H_G_fit H_G_lwr H_G_upr G_M_fit G_M_lwr G_M_upr BW DE FR LT NL Mean Median Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 25

34 3.4 Protocol toetsen en beoordelen Het protocol toetsen en beoordelen is erg kort over de vismonitoring (Faber et al., 2; zie bijlage C) en verwijst naar het Stowa Handboek Visstandbemonstering (22). We refereren hier naar het Stowa Handboek Hydrobiologie (2) dat daarvan de actualisatie is. In het Handboek Hydrobiologie zijn van belang het werkvoorschrift 3A, bijlage D. Bemonstering van vis met electroapparatuur en bijlage 27 vissoorten. Daarnaast wordt in het protocol ook verwezen naar de richtlijn monitoring (Van Splunder et al., 26), maar die is voor deze studie niet van belang, omdat die richtlijn betrekking heeft op de monitoring van de grote rivieren, die buiten deze verkenning vallen. Deze richtlijn wordt zodoende verder niet beschouwd. Het voorstel voor de nieuwe maatlat bestaat uit drie deelmaatlatten: Soortensamenstelling: het relatieve aandeel reofiele soorten (SS REO; Tabel 3.4). Relatieve abundantie van de migrerende soorten (AB MIG; Tabel 3.5). Relatieve abundantie van de habitat gevoelige soorten (AB HAB; Tabel 3.5). De EKR maatlatscore voor een traject of deelgebied wordt als volgt berekend: EKR = (SS REO + (AB MIG +AB HAB)/2)/2 Tabel 3.4 Klassengrenzen voor de deelmaatlat van het relatieve aandeel reofiele soorten genuanceerd per R-type. Tussenliggende percentages worden lineair geïnterpoleerd voor de berekening van de score van de deelmaatlat. Waarden boven de bovengrens of onder de ondergrens krijgen de score van respectievelijk en. SS REO R4, R8 R5 R4 R5 R6 Bovengrens (),9,7,5 Ondergrens (),3,, 26 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

35 Tabel 3.5 De klassengrenzen voor de deelmaatlatten relatieve abundantie van migrerende en habitat gevoelige soorten en de corresponderende score van de deelmaatlat genuanceerd per R-type. Deze grenzen zijn onveranderd. Tussenliggende percentages worden lineair geïnterpoleerd voor de berekening van de score van de deelmaatlat. Waarden boven de bovengrens of onder de ondergrens krijgen de score van respectievelijk en. R4, R8 R5 R4 R5 R6 AB MIG Migratie (%), , 5 5 AB HAB Habitat gevoelig (%), Alle soorten worden meegenomen in de beoordeling. Dit geldt zowel voor de soortensamenstelling als voor de abundantie. Het aspect typekenmerkend dat eerste bij de soortensamenstelling gehanteerd werd vervalt. Wat betreft de indeling van de vissoorten (bijlage 27) bij de verschillende deelmaatlatten is het volgende van belang. Tot migratiegilde worden gerekend intermediate (IM) en long migration (LM). Tot habitat gevoelige gilde worden gerekend intermediate tolerant (INTE) en intolerant (INTOL). Voor soorten die niet in bijlage 27 vermeld staan adviseren wij de gildenindeling volgens FAME te hanteren ( R4, R5, R6, R4 en R5 behoren tot de lijnvormige en (zeer) smalle waterlopen, die met electroapparatuur eventueel aangevuld met zegens bemonsterd kunnen worden. KRW maatlatscores kunnen echter uitsluitend berekend worden voor gegevens die via monitoring met electrovisapparatuur verkregen zijn. De intercalibratie is namelijk uitsluitend gebaseerd op gegevens verzameld met electrovisapparatuur. Wij stellen zodoende voor om visstandgegevens voor de KRW beoordeling uitsluitend op basis van electrovisserij te baseren. Voor andere vragen kunnen er natuurlijk ook andere technieken toegepast worden. Daarnaast worden gegevens bij de intercalibratie nooit gecorrigeerd voor rendementen. We adviseren daarom de ruwe gegevens te gebruiken voor de berekening en geen correctie voor rendementen te maken. Dit maakt sowieso nauwelijks verschil, omdat alle nieuwe deelmaatlatten berusten op relatieve verhoudingen tussen soortsgilden. Met het verbetervoorstel is er geen ondergrens voor het aantal vissen op basis waarvan de maatlatscores berekend worden. Toch adviseren wij een aantal van minimaal 3 exemplaren om de maatlatscore te berekenen. Des te groter het aantal des te betrouwbaarder de maatlatscore. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 27

36 De intercalibratie heeft plaatsgevonden door beoordeling van trajecten te vergelijken. Wij adviseren dit principe door te voeren in de beoordeling van waterlichamen. Dit stellen wij op de volgende wijze voor: Een waterlichaam wordt opgedeeld in deelgebieden. Alle relevante deelgebieden worden bemonsterd met één of meer trajecten. Van ieder traject wordt een afzonderlijke EKR score berekend. De EKR per deelgebied is het gemiddelde van de score voor de bemonsterde trajecten. De EKR voor het waterlichaam is het gewogen gemiddelde van de score van de deelgebieden. Weging vindt plaats op basis van lengte of oppervlak van de deelgebieden. 28 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

37 4 Conclusies en Aanbevelingen 4. Conclusies Maatlatten op basis van relatieve soortensamenstelling correleren wezenlijk beter met de Europese, Litouwse en Pressure indices dan maatlatten op basis van absolute soortensamenstelling De deelmaatlat voor relatieve samenstelling van reofiele soorten heeft een hogere correlatie met de Europese index dan de andere deelmaatlatten voor soortsamenstelling en abundantie. Deelmaatlatten voor soortensamenstelling waarbij alle soorten beschouwd worden hebben een betere correlatie dan deelmaatlatten, die uitsluitend typekenmerkende soorten in beschouwing nemen. Een aanpassing van de boven- en ondergrenzen van de deelmaatlat voor relatieve samenstelling van reofiele soorten verbetert de maatlat. Onderzochte aanpassing van de grenzen voor de deelmaatlatten voor abundantie geeft geen verbetering. Het geselecteerde verbetervoorstel versimpelt de maatlat wezenlijk: slechts één deelmaatlat voor soortensamenstelling (reofiel) en 2 voor abundantie (migratie en habitat-gevoelig). Daarnaast vindt de beoordeling van zowel soortensamenstelling als abundantie plaats op basis van alle soorten. Het verbetervoorstel beoordeelt zeer goede en goede trajecten hoger en slechte of onvoldoende trajecten lager en heeft zodoende een groter onderscheidend vermogen. De gemiddelde score voor alle trajecten in de onderzochte dataset ligt met het verbetervoorstel in dezelfde orde van grootte als met de huidige maatlat. De resultaten zijn geanalyseerd met het R-script van de intercalibratie. Hieruit (b)lijkt een geen verdere aanpassing nodig te zijn. Het verbetervoorstel vereenvoudigt de verwerking van monitoringsgegevens wezenlijk. Alle soorten worden beschouwd in de beoordeling en het totaaloordeel van een waterlichaam wordt op basis van een gewogen gemiddelde van deelgebieden berekend. Uitsluitend gegevens verzameld met electrovisapparatuur kunnen gebruikt worden voor de berekening van de maatlatscore. Het verbetervoorstel maakt de beoordeling ongevoeliger voor de monitoringinspanning, omdat de deelmaatlat soortensamenstelling nu relatieve verhoudingen beschouwt in plaats van absolute aantallen (typekenmerkende) soorten. Meer soorten (als gevolg van een hogere inspanning) resulteert daardoor niet persé in een hogere score. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 29

38 4.2 Aanbevelingen Wij adviseren het geselecteerde verbetervoorstel voor de huidige maatlat over te nemen, waarbij de soortensamenstelling wordt beoordeeld op basis van relatieve verhoudingen met beschouwing van alle soorten. Voor de soortensamenstelling worden uitsluitend de reofiele soorten beschouwd. Reofiele soorten zijn kenmerkend voor stromende wateren. Voor abundantie worden alleen migrerende en habitatgevoelige soorten beschouwd. Naast een vereenvoudiging heeft het verbetervoorstel veel meer onderscheidend vermogen dan de huidige maatlat. We adviseren dat het resultaat extern gecontroleerd wordt. Dit is tijdens de intercalibratie ook altijd gedaan. We stellen voor dat hiervoor contact opgenomen wordt met dr. Didier Pont, coördinator van de River Fish Intercalibration. Hiervoor moet een Engelse vertaling van de essentie en resultaten van de aanpassingen gemaakt worden. Als de maatlatten voor R4, R5, R6, R4 en R5 aangepast en geïntercalibreerd zijn, raden wij aan ook de overige maatlatten voor beken aan te passen en desgewenst te intercalibreren. Het betreft R, R2, R3/R7. R is een bovenloop op veen waarover Nederland niet rapporteert en dit type is daarom in de intercalibratie niet meegenomen. De huidige Nederlandse maatlatten voor R2 en R3 (en R) zijn gebaseerd op te weinig gegevens om gedegen maatlatten te kunnen intercalibreren. De Europese intercalibratie dataset biedt ook voor deze beektypen naar verwachting voldoende gegevens om het verbetervoorstel op toe te passen en succesvol te intercalibreren. 3 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

39 5 Referenties Faber et al. (2) Richtlijn KRW Monitoring Oppervlaktewater en Protocol Toetsen & Beoordelen. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Pont et al. (2) WFD Intercalibration Phase 2: Milestone report October 2. Water category/gig/bqe: RIVER FISH ALL GIGs. Splunder, I. van, T.A.M. Pelsma & A. Bak (red.), 26. Richtlijnen monitoring oppervlaktewater. Europese Kaderrichtlijn Water. Versie.3, augustus 26. STOWA Handboek Hydrobiologie (2) Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 3

40

41 6 Dankwoord Cheryl van Kempen (Deltares) heeft de nieuwe maatlatscores met het R-script van de Intercalibratie geanalyseerd. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken 33

42

43 A Verkenning verbetervoorstel vergeleken met huidige Nederlandse en Litouwse maatlat per R-type,9,7 y =,72x +,3 R 2 = 9 y =,93x +,2 R 2 =,74 y = 3x + 4 R 2 =,37,5,3, IndexAll LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur A. Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R4. Een verbetervoorstel voor de Nederlandse maatlat (4; SS reo + Ab(reo+mig+hab)) in vergelijking met de huidige Nederlandse (NL_index) en Litouwse (LT_LLI_index) maatlatten uitgezet tegen de Europese index. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken A-

44 ,9,7 y =,73x + 8 R 2 = 6 y = x + 2 R 2 =,74 y =,36x + 6 R 2 =,3,5,3, IndexAll LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur A.2 Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R5. Verdere toelichting zie Figuur A..,9,7,5,3, IndexAll y = x +,32 R 2 =,57 y = x +,4 R 2 =,54 y = 8x +,3 R 2 = 2 LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur A.3 Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R4. Verdere toelichting zie Figuur A. A-2 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

45 ,9,7,5,3, IndexAll y = 8x + 6 R 2 =,57 y =,77x +,8 R 2 =,7 y =,3x + R 2 =,33 LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur A.4 Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R5. Verdere toelichting zie Figuur A.,9,7 y =,7x +,8 R 2 =,56 y = 2x +,3 R 2 = 5,5,3, IndexAll y = 3x +,8 R 2 = LT_LFI_index NL_index 4 Linear (LT_LFI_index) Linear (NL_index) Linear (4) Figuur A.5 Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R6. Verdere toelichting zie Figuur A. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken A-3

46

47 B Geselecteerd verbetervoorstel vergeleken met huidige maatlat per R-type,9 y = 2x +,6 R 2 =,7 y = 3x + 4 R 2 =,37,7,5 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur B. Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R4. Het verbetervoorstel voor de Nederlandse maatlat in vergelijking met de huidige Nederlandse maatlat (NL_index) uitgezet tegen de Europese index. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken B-

48 ,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3 y = -,5x +,54 R 2 =,2 y = -x +,72 R 2 =,7,,,3,5,7,9 Figuur B.2 Uitsluitend trajecten in beken of rivieren, die getypeerd zijn als R4. Het verbetervoorstel voor de Nederlandse maatlat in vergelijking met de huidige Nederlandse maatlat (NL_index) uitgezet tegen de Pressure index. B-2 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

49 ,9 y = x +, R 2 = 4,7 y =,36x + 6 R 2 =,3,5 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur B.3 Idem als Figuur B., maar dan uitsluitend voor R5,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3 y = -,8x +,5 R 2 =, y = -3x +,7 R 2 =,9,,,3,5,7,9 Figuur B.4 Idem als Figuur B.2, maar dan uitsluitend voor R5 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken B-3

50 ,9 y = 8x +,7 R 2 = 7,7,5 y = 8x +,3 R 2 = 2 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur B.5 Idem als Figuur B., maar dan uitsluitend voor R4,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3 y = -,9x +,54 R 2 =,4 y = -,52x +,77 R 2 = 3,,,3,5,7,9 Figuur B.6 Idem als Figuur B.2, maar dan uitsluitend voor R4 B-4 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

51 ,9 y =,7x +, R 2 = 9,7,5 y =,3x + R 2 =,33 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur B.7 Idem als Figuur B., maar dan uitsluitend voor R5,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3, y = -x + R 2 =,6 y = -2x +,57 R 2 = 8,,3,5,7,9 Figuur B.8 Idem als Figuur B.2, maar dan uitsluitend voor R5 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken B-5

52 ,9 y =,7x +,9 R 2 = 3,7,5 9 y = 3x +,8 R 2 NL_index = Linear (9) Linear (NL_index),3,,,3,5,7,9 Figuur B.9 Idem als Figuur B., maar dan uitsluitend voor R6,9,7 9 NL_index Linear (9) Linear (NL_index),5,3, y = -,8x +,3 R 2 =,2 y = -,4x + 5 R 2 =,,,3,5,7,9 Figuur B. Idem als Figuur B.2, maar dan uitsluitend voor R6 B-6 Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken

53 C Tekst over deelmaatlat vis in protocol toetsen en beoordelen Bron: Faber et al. (2) Richtlijn KRW Monitoring Oppervlaktewater en Protocol Toetsen & Beoordelen. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Datum: 26 januari 2 Status: Eindrapport vastgesteld in DWO februari Vis Deelmaatlatten Er zijn maatlatten voor meren, rivieren en overgangswateren. Het biologisch kwaliteitselement vissen kent een aantal verschillende varianten van deelmaatlatten die afhankelijk van het watertype in verschillende combinaties worden gebruikt. Over het algemeen bestaan de maatlatten uit één of meer deelmaatlatten voor soortensamenstelling en één of meer deelmaatlatten voor abundantie. Er wordt vanuit gegaan dat er volgens de Richtlijn Monitoring (Splunder et al., 26) en het STOWA-handboek visstandopname en beoordeling (STOWA, 22) bemonsterd is. In dat geval worden per waterlichaam meerdere deelopnamen gemaakt, maar deze worden na de opname al geaggregeerd tot één set gegevens. Aggregatie vindt feitelijk dan al plaats. Omdat er ook maar één opname (standaard visbemonstering) per meetjaar gemaakt hoeft te worden, hoeft er geen aggregatie van gegevens plaats te vinden. Berekenen Ecologische Kwaliteitsratio Voor de soortensamenstelling wordt meestal het aantal (karakteristieke) soorten uit een ecologische gilde bepaald, maar soms ook het totaal aantal soorten. De deelmaatlatten voor abundantie beoordelen afhankelijk van het watertype de verhoudingen in het aantal exemplaren of de biomassa van verschillende ecologische groepen. Per watertype zijn klassengrenzen voor de verschillende deelmaatlatten opgesteld. Dit resulteert in EKR per deelmaatlat. Deze EKR s moeten vervolgens gecombineerd worden, waarbij de methode per watertype kan verschillen: soms wegen bepaalde deelmaatlatten zwaarder mee dan anderen. Details over de werking van de deelmaatlatten en het berekenen van een eindscore voor de EKR zijn te vinden in de KRW-Maatlatten (STOWA 26a, 26b en 27). Toetsen en beoordelen Door de toetswaarde af te zetten tegen de klassengrenzen van de natuurlijke maatlat of bij sterk veranderde of kunstmatige waterlichamen tegen de daarvoor bepaalde klassegrenzen, wordt het oordeel bepaald. Verbetervoorstellen voor de KRW maatlatten voor visgemeenschappen in rivieren en beken C-