MWW - Waternood-DAN - EKO. Hanneke Keizer Piet Verdonschot Karin Didderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "MWW - Waternood-DAN - EKO. Hanneke Keizer Piet Verdonschot Karin Didderen"

Transcriptie

1 MWW - Waternood-DAN - EKO Hanneke Keizer Piet Verdonschot Karin Didderen

2 Maatregel Wijzer Waterbeheer

3 Inleiding Implementatie van zowel WB21 als KRW vraagt om waterhuishoudkundige maatregelen Talrijke maatregelen mogelijk (hydrologie, morfologie, waterkwaliteit) Ecologisch rendement, kosten en maatschappelijke belangen moeten worden afgewogen -> Welke maatregelen te nemen? -> Welke maatregelen hoogste rendement?

4 Doel Doel: Het ontwikkelen van een instrument waarmee de waterbeheerder een maatregelenpakket kan samenstellen met het hoogste ecologisch rendement Geadviseerde maatregelenpakket afhankelijk van: 1) Type water (langzaam stormende bovenloop, kleisloot) 2) Verstoringen (genormaliseerd, organische belasting)

5 Applicatie 1) Kiezen van het referentietype - Aquatisch Supplement (AS) type - Natuurdoeltype (NDT) - Kaderrichtlijn water (KRW) type 2) Toestand van het water bepalen -> Vragenmodule

6 Applicatie

7 Vragenmodule beken Hoofdfactor Stroming Stuurfactor Basisafvoer Afvoerdynamiek Stuwing Structuur Profiel Beschoeiing Onderhoud Schaduw Stoffen Nutriënten en organische belasting Toxische stoffen

8 Vragenmodule beken

9 Overzicht maatregelen

10 Waternood-Doelrealisatie Aquatische Natuur

11 Inleiding

12 Aquatische Natuur in Waternood Historie: Tot 2002 niet aanwezig Gevolgbenadering: wat is het gevolg van Waternood maatregelen? Doelbenadering: prototype voor sloten en beken

13 Aquatische Natuur in Waternood Huidige applicatie (2006): Regionale watertypen Doelrealisatie: abiotisch en biotisch Extra informatie: stressorwaarden

14 Applicatie Referentietypen: Typen uit Aquatisch Supplement, Natuurdoeltypen, KRW typen Vragenmodule voor onbekend referentietype Relaties typen onderling

15 Applicatie: abiotiek Per type: Belangrijke factoren Per factor: Meetbare parameters Weging Factor dimensie stroming temperatuur temperatuur Parameter diepte stroomsnelheid dagwaarde temperatuur oorsprong Weging Abiotische doelrealisatie: % parameters binnen range referentiewaarden (gewogen) voedingsstoffen voedingsstoffen waterregime zoutgehalte zuurgraad totaal-p totaal-n permanentie saliniteit ph zuurstof zuurstofverzadiging 0.125

16 Abiotische doelrealisatie

17 Applicatie: biotiek Biotiek Indicatoren uit AS en NDT, kenmerkende taxa KRW Alleen soortgroepen met soortbenadering Taxonlijst op verschillende niveaus Biotische doelrealisatie: % indicatoren van het type Gevalideerd voor macrofauna en AS macrofyten m.b.v. monsters

18 Biotische doelrealisatie

19 Applicatie: stressorwaarden Macrofauna en macrofyten leveren extra informatie Belangrijke stressoren: hydromorfologie, eutrofiering, verzilting, verdroging, verzuring Stagnantie voor stromende typen

20 Applicatie 1 ACTUELE WAARDEN 3 REFERENTIE WAARDEN 4 DOELREALISATIE (DAN) abiotisch monster Abiotische randvoorwaarden type specifiek Abiotische doelrealisatie % type specifiek biologisch monster Regionale watertypen Biotische Indicatoren type- en soort specifiek: macrofauna macrofyten vissen Biotische doelrealisatie % type- en soortgroep specifiek Aquatisch Supplementtype Natuurdoeltype KRW- type Stressorwaarden soort specifiek: macrofauna macrofyten Stressorwaarden stressor specifiek 2 REFERENTIE KEUZE

21 N.B. (A)biotische monsters zelf modelleren Doelrealisaties zijn type afhankelijk Biotische doelrealisaties zijn soortgroep afhankelijk Vergelijking binnen typen en soortgroepen is goed mogelijk, tussen typen of typologieën is eigen interpretatie belangrijk Zelf valideren kan op basis van eigen monsters Zelf KM% uitrekenen Het programma rekent GEEN maatlat uit

22 EKOO Ecologische Karakterisering Oppervlaktewateren

23 Opbouw EKO Het programma is werkzaam op twee schaalniveau s: Nationaal (deze workshop) beken sloten Regionaal: Veluwe/Utrecht Overijssel Limburg Het programma is zo opgebouwd dat makkelijk nieuwe regio s kunnen worden toegevoegd.

24 Opbouw EKO Het programma bestaat uit 4 modules: Toedeling Karakterisering Referentie Beheer (Voorspelling)

25 Toedeling Met behulp van het programma ASSOCIA worden monsters van beken of sloten toegedeeld aan cenotypen. ASSOCIA deelt monsters toe op basis van een gecombineerde index: Kwalitatief: de kans op presentie van soorten 1 en 2 in combinatie met afwezigheid van soort 3: Type A: 0.8*0.2*(1-0.4)=0.096 Type B: 0.9*0.15*(1-0)=0.13 Monster Presentie in type A Presentie in type B Soort 1 Present 80% 90% Soort 2 Present 20% 15% Soort 3 afwezig 40% 0%

26 Toedeling Kwantitatief: wortel uit kwadratische verschillen tussen de abundanties in monster en gemiddelde abundantie in de monsters waarin de soort voorkomt in het type Aanvullende indices: Incompleteness: som van de tot het type behorende soorten, die niet in het monster voorkomen. Weird Species Index: som van de soorten die in het monster voorkomen, maar die niet in het type voorkomen.

27 Karakterisering Karakterisering van individuele monsters en vergelijking tussen monsters en cenotypen mogelijk op basis van de autecologie van de soorten. biotische kenmerken (bewegingsgedrag, saprobie, trofie, stroomsnelheid) typerende taxa zeldzaamheid diversiteit

28 Referentie Berekening van de mate van overeenkomst tussen het monster en de Aquatisch Supplement referentietypen: aantal overeenkomende taxa percentage overeenkomende taxa percentage overeenkomende taxa van het totaal aantal beschreven taxa in de AS-referentie

29 Beheer Het programma geeft een advies ten aanzien van maatregelen die moeten worden getroffen om te komen van het cenotype waaraan het monster is toegedeeld tot het geselecteerde referentietype. Om te komen tot een advies moet de gebruiker antwoord geven op vragen zoals: Is er sprake van droogval, stagnatie of een te lage basisafvoer? Is de beek genormaliseerd of gekanaliseerd? Is het traject gestuwd.

30 Software ontwikkeling Johnny te Roller (Alterra, Centrum Geo- Informatie) Michel Uiterwijk (Alterra, Centrum Geo- Informatie)

Ecologische Karakterisering van Oppervlaktewateren (EKO)

Ecologische Karakterisering van Oppervlaktewateren (EKO) Ecologische van Oppervlaktewateren (EKO) Aanleiding Het project EKO is in 1981 door de provincie en de waterschappen in Overijssel geïnitieerd. Hanneke Keizer-Vlek Alterra Aanleiding voor het project was

Nadere informatie

Ecologische Instrumenten voor de KRW. Overzicht

Ecologische Instrumenten voor de KRW. Overzicht Ecologische Instrumenten voor de KRW Overzicht De ecologische instrumenten die beschikbaar zijn voor de KRW zijn in te delen naar verschillende toepassingsgebieden. In het onderstaande schema wordt onderscheid

Nadere informatie

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen V. MaatregelWijzer Waterbeheer M. Bleeker P.F.M. Verdonschot Alterra-rapport 1521, ISSN 1566-7197 Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische

Nadere informatie

Alterra-rapport 1468, ISSN

Alterra-rapport 1468, ISSN Waternood-DAN Applicatie Doelrealisatie Aquatische Natuur voor regionale wateren K. Didderen P.F.M. Verdonschot Alterra-rapport 1468, ISSN 1566-7197 Waternood-DAN In opdracht van het Ministerie van Landbouw

Nadere informatie

DOELBENADERING AQUATISCHE NATUUR IN WATERNOOD FUNCTIONEEL ONTWERP MODULE DOELREALISATIE AQUATISCHE NATUUR

DOELBENADERING AQUATISCHE NATUUR IN WATERNOOD FUNCTIONEEL ONTWERP MODULE DOELREALISATIE AQUATISCHE NATUUR DOELBENADERING AQUATISCHE NATUUR IN WATERNOOD FUNCTIONEEL ONTWERP MODULE DOELREALISATIE AQUATISCHE NATUUR 2005 17 DOELBENADERING AQUATISCHE NATUUR IN WATERNOOD FUNCTIONEEL ONTWERP MODULE DOELREALISATIE

Nadere informatie

Natuurvriendelijke oevers: mogelijkheden per standplaats. Emiel Brouwer en Pim de Kwaadsteniet

Natuurvriendelijke oevers: mogelijkheden per standplaats. Emiel Brouwer en Pim de Kwaadsteniet Natuurvriendelijke oevers: mogelijkheden per standplaats Emiel Brouwer en Pim de Kwaadsteniet Aanleiding Aanleg natuurvriendelijke oevers belangrijk in waterbeheer Bij aanleg mist vaak de relatie met de

Nadere informatie

Aquatische ecologie. Module 1: Ecologische principes van watersystemen. Lesdag 1. drs. M. Maessen (Grontmij)

Aquatische ecologie. Module 1: Ecologische principes van watersystemen. Lesdag 1. drs. M. Maessen (Grontmij) lesdag onderwerp docent(en) Module 1: Ecologische principes van watersystemen Lesdag 1 Ochtend - Watersysteem - Van mondiaal tot lokaal - Kringlopen en balansen - Hydrologische kringloop - Relatie grondwater

Nadere informatie

Ecologische kwaliteit oppervlaktewater, 2009

Ecologische kwaliteit oppervlaktewater, 2009 Indicator 2 maart 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De ecologische kwaliteit van het

Nadere informatie

Ecologische Indexen Macrofauna

Ecologische Indexen Macrofauna Ecologische Indexen Macrofauna Een verkenning voor toepassing van genetische monitoring juni 2018 Berry van der Hoorn Tiedo van Kuijk Kevin Beentjes Vondellaan 55 KvK 411 695 15 Postbus 9517 expertcentrum@naturalis.nl

Nadere informatie

Integraal waterbeheer

Integraal waterbeheer lesdag onderwerp docent(en) Ochtend module 1: Waterkwantiteit & Middag module 2: Waterkwaliteit Lesdag 1 Ochtend - Integraal waterbeheer - Historisch perspectief - Modern waterbeheer, WB21 en KRW - Integrale

Nadere informatie

Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse sloten

Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse sloten Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse sloten In opdracht van Dienst Wetenschap en Kennis van het Ministerie van LNV Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse sloten Een aanzet tot beoordeling van

Nadere informatie

Selectie van indicatoren voor oppervlaktewateren

Selectie van indicatoren voor oppervlaktewateren Selectie van indicatoren voor oppervlaktewateren In opdracht van het Milieu- en Natuurplanbureau 2 Alterra-rapport 865 Selectie van indicatoren voor oppervlaktewateren Invulling van indicatieve macrofauna,

Nadere informatie

Gebruikersinstructie voor de Ecologische Karakterisering van Oppervlaktewateren (EKO 4.7)

Gebruikersinstructie voor de Ecologische Karakterisering van Oppervlaktewateren (EKO 4.7) Gebruikersinstructie voor de Ecologische Karakterisering van Oppervlaktewateren (EKO 4.7) H.E. Keizer-Vlek P.F.M. Verdonschot Alterra-rapport 1509, ISSN 1566-7197 Gebruikersinstructie voor de Ecologische

Nadere informatie

Afleiding biologische doelen voor vrijwel ongestoorde, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen...

Afleiding biologische doelen voor vrijwel ongestoorde, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen... BIJLAGE F Afleiding biologische doelen voor vrijwel ongestoorde, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen....................................................................... De milieudoelstellingen

Nadere informatie

Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse beken

Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse beken Macrofauna en vegetatie van de Nederlandse beken In opdracht van de Dienst Wetenschap en Kennis van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij 2 Alterra-rapport 756 Macrofauna en vegetatie van

Nadere informatie

Zoektocht naar stuurknoppen om de ecologische toestand van beken te verbeteren

Zoektocht naar stuurknoppen om de ecologische toestand van beken te verbeteren Zoektocht naar stuurknoppen om de ecologische toestand van beken te verbeteren Niels Evers, Mirte Schipper (Royal HaskoningDHV), Ineke Barten, Mark Scheepens (Waterschap De Dommel) Waarom gaan we de KRW-doelen

Nadere informatie

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen In opdracht van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Directie Wetenschap en Kennisoverdracht, BO Cluster Vitaal Landelijk Gebied,

Nadere informatie

Ecologische kennisregels rijkswateren KRW-Verkenner. Mijke van Oorschot, Gertjan Geerling, Gerben van Geest, Joost van den Roovaart, Tom Buijse

Ecologische kennisregels rijkswateren KRW-Verkenner. Mijke van Oorschot, Gertjan Geerling, Gerben van Geest, Joost van den Roovaart, Tom Buijse Ecologische kennisregels rijkswateren KRW-Verkenner Mijke van Oorschot, Gertjan Geerling, Gerben van Geest, Joost van den Roovaart, Tom Buijse Inhoud Achtergrond Methodiek. Rekenvoorbeelden Status en planning

Nadere informatie

Abiotische randvoorwaarden

Abiotische randvoorwaarden Abiotische randvoorwaarden Deel 2: Langzaam stromende midden- en benedenlopen op zand H.E. Keizer-Vlek M.A.K. Bleeker P.F.M. Verdonschot Alterra-rapport 1472, ISSN 1566-7197 Abiotische randvoorwaarden

Nadere informatie

Abiotische randvoorwaarden en natuurdoelen in kunstmatige wateren

Abiotische randvoorwaarden en natuurdoelen in kunstmatige wateren Abiotische randvoorwaarden en natuurdoelen in kunstmatige wateren Deel 2: Ondiepe laagveenplassen H.E. Keizer-Vlek K. Didderen P.F.M. Verdonschot Alterra-rapport 1884, ISSN 1566-7197 Abiotische randvoorwaarden

Nadere informatie

Regionale Implementatie KRW

Regionale Implementatie KRW Regionale Implementatie KRW Bepaling Huidige toestand waterlichamen Dommel Martijn Antheunisse, Vakgroep Ecologie, Ws De Dommel Inhoud Ws. De Dommel - 26 KRW waterlichamen Huidige situatie 2009: Biologische

Nadere informatie

Hierdense Beek: building with nature in een Veluws beeksysteem. Peter van Beers Waterschap Vallei en Veluwe 3 maart 2016

Hierdense Beek: building with nature in een Veluws beeksysteem. Peter van Beers Waterschap Vallei en Veluwe 3 maart 2016 Hierdense Beek: building with nature in een Veluws beeksysteem Peter van Beers Waterschap Vallei en Veluwe 3 maart 2016 Overzicht presentatie Overzicht presentatie: 1. Systeem & gebied 2. Wat speelt er

Nadere informatie

Monitoring aquatische biodiversiteit met DNA barcoding veelbelovend

Monitoring aquatische biodiversiteit met DNA barcoding veelbelovend Monitoring aquatische biodiversiteit met DNA barcoding veelbelovend Waterkwaliteit op de kaart II Berry van der Hoorn, Naturalis Michiel Hootsmans, KRW Watercycle centre Roel Knoben, RHDHV 8 oktober 2015

Nadere informatie

De KRW op weg naar 2015: een terugblik op de toekomst.

De KRW op weg naar 2015: een terugblik op de toekomst. De KRW op weg naar 2015: een terugblik op de toekomst. En de Baakse Beek zei: om te werken aan mijn toekomst, moet ge mijn verleden kennen Marga Limbeek Waterschap Rijn en IJssel 12 mei 2009 Wat heeft

Nadere informatie

Lesdag 1: woensdag 15 maart 2017

Lesdag 1: woensdag 15 maart 2017 Aristo Zalencentrum, Brennerbaan 150, 3524 BN Utrecht Laura Bon, (030) 60 69 415, laura.bon@wateropleidingen.nl Daniëlle Thomas (030) 60 69 402, danielle.thomas@wateropleidingen.nl Lesdag 1: woensdag 15

Nadere informatie

Verzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur?

Verzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur? Verzilting van zoete wateren: Verlies of winst voor de aquatische natuur? Ralf Verdonschot 26 juni 2014 ralf.verdonschot@wur.nl Inhoud 1. Wat maakt de levensgemeenschap van brakke wateren waardevol? 2.

Nadere informatie

Doelen REFRESH. Producten REFRESH

Doelen REFRESH. Producten REFRESH REFRESH Adaptive strategies to Mitigate the Impacts of Climate Change on European Freshwater Ecosystems Beheer van zoete wateren in een veranderende wereld Piet Verdonschot & Merel Soons piet.verdonschot@wur.nl

Nadere informatie

Kwaliteit oppervlaktewater, 2009

Kwaliteit oppervlaktewater, 2009 Indicator 6 maart 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen

Nadere informatie

Abiotische randvoorwaarden

Abiotische randvoorwaarden Alterra is onderdeel van de internationale kennisorganisatie Wageningen UR (University & Research centre). De missie is To explore the potential of nature to improve the quality of life. Binnen Wageningen

Nadere informatie

Plan van Aanpak. Uitwerking ESF Waterplanten en Oeverzone (stromende wateren)

Plan van Aanpak. Uitwerking ESF Waterplanten en Oeverzone (stromende wateren) Plan van Aanpak Uitwerking ESF Waterplanten en Oeverzone (stromende wateren) Plan van Aanpak Uitwerking ESF s Waterplanten en Oeverzone (stromende wateren) Opgesteld op uitnodiging van: Offertenummer,

Nadere informatie

Waterkwaliteit KRW, 2015

Waterkwaliteit KRW, 2015 Indicator 12 januari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen

Nadere informatie

Workshop KRW Maatlatten

Workshop KRW Maatlatten Workshop KRW Maatlatten IHW netwerkdag 2018 Frank van Herpen (Royal HaskoningDHV) Marcel Tonkes (provincie Overijssel) 7 November 2018 Programma Opwarmen 15 min Technische toelichting 30 min Aan de slag

Nadere informatie

Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2014

Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2014 Vlaanderen is milieu Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2014 Vlaamse MilieuMaatschappij www.vmm.be DOCUMENTBESCHRIJVING Titel Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2014 Samenstellers Afdeling

Nadere informatie

RISTORI, modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de aquatische gemeenschappen van sloten en beken. Achtergronddocument

RISTORI, modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de aquatische gemeenschappen van sloten en beken. Achtergronddocument RISTORI, modellen voor het voorspellen van de effecten van maatregelen op de aquatische gemeenschappen van sloten en beken. Achtergronddocument Opdrachtgever: STOWA, RIVM en RIZA Redactie A.C.D. Ertsen,

Nadere informatie

Visstand meren (M14/M27) en de KRW

Visstand meren (M14/M27) en de KRW Visstand meren (M14/M27) en de KRW Met het oog op SGBP II 2016-2021, III 2022-2027 Donderdag 25 september 2014 Roelof Veeningen, cluster Gegevensbeheer 1 - Monitoring - Analyse - Prognose - Maatregelen

Nadere informatie

Workshop Sturen op structuren Handvatten voor inrichting, onderhoud en beheerder. 27 juni 2014 Pim de Kwaadsteniet en Martin Kroes

Workshop Sturen op structuren Handvatten voor inrichting, onderhoud en beheerder. 27 juni 2014 Pim de Kwaadsteniet en Martin Kroes Workshop Sturen op structuren Handvatten voor inrichting, onderhoud en beheerder 27 juni 2014 Pim de Kwaadsteniet en Martin Kroes Programma werksessie 14:00-14:10 u Achtergronden NIOO 14:10-14:20 u Sturen

Nadere informatie

Monitoring van aquatische natuur

Monitoring van aquatische natuur Monitoring van aquatische natuur In opdracht van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, BO cluster Ecologische Hoofdstructuur, thema Ecologische doelen en maatlatten waterbeheer. 2 Alterra-Rapport

Nadere informatie

KRW-doelen voor macrofauna komen langzaam in zicht

KRW-doelen voor macrofauna komen langzaam in zicht KRW-doelen voor macrofauna komen langzaam in zicht Niels Evers, Luuk van Gerven (Royal HaskoningDHV), Ineke Barten, Mark Scheepens (Waterschap De Dommel) Om meer inzicht te krijgen in de haalbaarheid van

Nadere informatie

Onderzoek-natuur. natuurdoeltypen

Onderzoek-natuur. natuurdoeltypen Onderzoek-natuur natuurdoeltypen Inhoud Algemeen Opbouw handboek Opdracht SynBioSys Wat handige links Een natuurdoeltype is een in het natuurbeleid nagestreefd type ecosysteem dat een bepaalde biodiversiteit

Nadere informatie

Processen Structuren?

Processen Structuren? Weer terug naar het beoordelen van processen WEW 20 april 2017 Processen Structuren? Een theoretische beschouwing over de relatie biodiversiteit - ecosysteem functioneren Piet Verdonschot piet.verdonschot@wur.nl

Nadere informatie

ESF stromende wateren en stroomgebiedsbrede ecologische systeemanalyse

ESF stromende wateren en stroomgebiedsbrede ecologische systeemanalyse ESF stromende wateren en stroomgebiedsbrede ecologische systeemanalyse Piet F.M. Verdonschot (Alterra/Universiteit van Amsterdam), Ralf C.M. Verdonschot, Anna Besse- Lototskaya (Alterra) Het halen van

Nadere informatie

Aan de orde: Maar hoe krijgen we het voor elkaar? Belangrijke data in het waterkwaliteitsbeheer:

Aan de orde: Maar hoe krijgen we het voor elkaar? Belangrijke data in het waterkwaliteitsbeheer: Kaderrichtlijn water: Europees keurslijf of hulpmiddel bij regionale bestuurlijke besluitvorming? Verleden, heden en toekomst 09/03 2018 Aan de orde: Introduktie STOWA Totstandkomen KRW Kenmerken KRW Waterkwaliteit

Nadere informatie

Toelichting ontwerp Factsheets Kaderrichtlijn Water. Planperiode Waterschap Noorderzijlvest

Toelichting ontwerp Factsheets Kaderrichtlijn Water. Planperiode Waterschap Noorderzijlvest Toelichting ontwerp Factsheets Kaderrichtlijn Water Planperiode 2016-2021 Waterschap Noorderzijlvest Pagina 1 1 Introductie De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW, 2000) richt zich op de bescherming van

Nadere informatie

Achtergronddocument referenties en maatlatten voor macrofauna

Achtergronddocument referenties en maatlatten voor macrofauna Achtergronddocument macrofauna versie jan 2004 Achtergronddocument referenties en maatlatten voor macrofauna Expertgroep macrofauna R.Knoben & P. Kamsma (red) Colofon De inhoud van dit document bestaat

Nadere informatie

Chemisch wateronderzoek 1. klimaatstad. water leeft 2. Abio. klimaatstad

Chemisch wateronderzoek 1. klimaatstad. water leeft 2. Abio. klimaatstad Chemisch wateronderzoek 1 water leeft 2 Abio Chemisch wateronderzoek 2 Chemisch wateronderzoek 3 WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor het leven van waterdieren

Nadere informatie

Realistische ecologische doelen voor macrofauna in Noord-Brabantse beken

Realistische ecologische doelen voor macrofauna in Noord-Brabantse beken Realistische ecologische doelen voor macrofauna in Noord-Brabantse beken Geschreven door Ralf Verdonschot (Wageningen Environmental Research), Marco Beers & Jeffrey Samuels (Waterschap Brabantse Delta),

Nadere informatie

Instrumenten voor ecologische diagnose en effectvoorspelling

Instrumenten voor ecologische diagnose en effectvoorspelling KWR 2017.091 December 2017 Instrumenten voor ecologische diagnose en effectvoorspelling Een overzicht van de huidige Nederlandse situatie KWR 2017.091 December 2017 Instrumenten voor ecologische diagnose

Nadere informatie

Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat

Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling Milo de Baat ILOW Symposium 15 februari 2017 KRW waterkwaliteitsbeoordeling Chemische status? Ecologische status Chemische analyse 45 prioritaire

Nadere informatie

WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek

WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Chemisch wateronderzoek 1 WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor het leven van waterdieren en waterplanten. Biologisch leven in het water is afhankelijk van

Nadere informatie

Errata Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water (STOWA )

Errata Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water (STOWA ) Errata Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water 2015-2021 (STOWA 2012-31) versie: 07-08-2014 contact: Niels Evers: Frank van Herpen niels.evers@rhdhv.com frank.van.herpen@rhdhv.com

Nadere informatie

Vermesting in meren en plassen

Vermesting in meren en plassen Indicator 16 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en

Nadere informatie

Factsheet: NL36_OWM_015 Dooze

Factsheet: NL36_OWM_015 Dooze Factsheet: NL36_OWM_015 Dooze De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst. Deze factsheet

Nadere informatie

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen

Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen Een expertsysteem voor de keuze van hydrologische maatregelen In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, DLO Programma 417 Veranderend Waterbeheer. 2 Alterra-rapport 1067

Nadere informatie

Het oppervlaktewater getypeerd: de eerste Nederlandse Watertypenkaart

Het oppervlaktewater getypeerd: de eerste Nederlandse Watertypenkaart Het oppervlaktewater getypeerd: de eerste Nederlandse Watertypenkaart Peter van Puijenbroek 1 en Jan Clement 2 Peter.van.Puijenbroek@mnp.nl, Planbureau voor de Leefomgeving, Postbus 303, 3720 AH Bilthoven

Nadere informatie

Dispersie. Herstelde petgaten en de rol van dispersie. K. Didderen. Alterra-rapport 1564, ISSN

Dispersie. Herstelde petgaten en de rol van dispersie. K. Didderen. Alterra-rapport 1564, ISSN Dispersie Herstelde petgaten en de rol van dispersie K. Didderen Alterra-rapport 1564, ISSN 1566-7197 Dispersie Herstelde petgaten en de rol van dispersie In opdracht van het Ministerie van Landbouw Natuur

Nadere informatie

Oeverinrichting Peildynamiek. Onderhoud

Oeverinrichting Peildynamiek. Onderhoud Oeverinrichting Peildynamiek Onderhoud Connectiviteit Meandering Verstuwing Beschaduwing Scheepvaart BZV Chloride Fosfaat totaal Stikstof totaal 2. WATERTYPENCLUSTERS De formules zijn bepaald voor clusters

Nadere informatie

Data Science bij Waterschap De Dommel

Data Science bij Waterschap De Dommel Data Science bij Waterschap De Dommel High Tech meets Data Science, 9 februari 2017 Stefan Weijers Procesmanager Beleid en Innovatie Overzicht Intro Waterschap De Dommel Toepassingen data science Visie

Nadere informatie

De ecologische kwaliteit van Nederlands oppervlaktewater: zijn de voorspellingen beter geworden sinds 2009?

De ecologische kwaliteit van Nederlands oppervlaktewater: zijn de voorspellingen beter geworden sinds 2009? PBL-Notitie De ecologische kwaliteit van Nederlands oppervlaktewater: zijn de voorspellingen beter geworden sinds 2009? P. Cleij, H. Visser contact: hans.visser@pbl.nl Datum: 26-2-2013 Publicatienummer:

Nadere informatie

Hydrobiologische Monitoring

Hydrobiologische Monitoring Opzet presentatie Hydrobiologische Monitoring Dille Wielakker & Jos Spier Wat is Hydrobiologie? Historie van de Hydrobiologie Monitoringsmethodieken Belang van standaardisatie Door Bureau Waardenburg bv

Nadere informatie

Factsheet: NL04_STEEN-WETERINGa

Factsheet: NL04_STEEN-WETERINGa Factsheet: NL04_STEEN-WETERINGa Steenwetering De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst.

Nadere informatie

Bijlage 1: Samenvatting factsheets, toelichting maatregelpakket en administratieve wijzigingen

Bijlage 1: Samenvatting factsheets, toelichting maatregelpakket en administratieve wijzigingen Bijlage 1: Samenvatting factsheets, toelichting maatregelpakket en administratieve wijzigingen In deze bijlagen wordt ingegaan op: - De huidige toestand van de waterkwaliteit; - Het definitieve KRW maatregelpakket

Nadere informatie

Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015

Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 Vlaanderen is milieu Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ www.vmm.be DOCUMENTBESCHRIJVING Titel Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 Samenstellers Afdeling

Nadere informatie

Vissen in kanalen en sloten (KRW-Verkenner)

Vissen in kanalen en sloten (KRW-Verkenner) Vissen in kanalen en sloten (KRW-Verkenner) Vissen in beken en kleine rivieren 04 Fish (KRW-Verkenner) Vissen in meren (KRW-Verkenner) Vissen in kanalen en sloten 1. Inleiding De kennisregels hebben betrekking

Nadere informatie

Hermeandering en hydromorfologie

Hermeandering en hydromorfologie Hermeandering en hydromorfologie Monitoring van structuren of ecologie? Oscar van Dam teamleider waterbeheer en gis COP hermeandering 24 november 2010 HWH Amersfoort RPS BCC Onderdeel RPS plc Organisatie

Nadere informatie

Doorwerking klimaatverandering in KRW-keuzen: casus beken en beekdalen

Doorwerking klimaatverandering in KRW-keuzen: casus beken en beekdalen Kaftrapp1536.qxp 15-8-2007 11:47 Pagina 1 Doorwerking klimaatverandering in KRW-keuzen: casus beken en beekdalen Literatuurstudie A. Besse-Lototskaya R.C.M. Verdonschot P.F.M. Verdonschot J. Klostermann

Nadere informatie

KRW Noorderzijlvest, tussenstand toestand, trends, voortgang maatregelen

KRW Noorderzijlvest, tussenstand toestand, trends, voortgang maatregelen KRW Noorderzijlvest, tussenstand 7-8 toestand, trends, voortgang maatregelen Inleiding De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) richt zich op de bescherming van alle oppervlakte- en grondwater en stelt

Nadere informatie

Meetstrategie en methodiek macrofyten 1 METHODIEK

Meetstrategie en methodiek macrofyten 1 METHODIEK ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Meetstrategie en methodiek macrofyten //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Nadere informatie

Riegman & Starink. Consultancy

Riegman & Starink. Consultancy Riegman & Starink Consultancy Huidige vegetatie Knelpunt analyse Fysisch Chemisch Milieu Fysisch Chemisch Milieu Gewenste vegetatie -Voor alle KRW typen -Voor eigen gekozen plantengemeenschap Chemie 1

Nadere informatie

Ralf Verdonschot Wageningen Environmental Research, Wageningen UR

Ralf Verdonschot Wageningen Environmental Research, Wageningen UR Sloten Ralf Verdonschot Wageningen Environmental Research, Wageningen UR ralf.verdonschot@wur.nl Sloten in Nederland Watgetallen... 300.000 kilometer sloot = 8x de omtrekvan de aarde 400-1000 meter sloot

Nadere informatie

Factsheet: NL43_04 Puttenerbeek

Factsheet: NL43_04 Puttenerbeek Factsheet: NL43_04 Puttenerbeek -DISCLAIMER- De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst.

Nadere informatie

KADERS VOOR INVULLING KRW-DOELEN IN DE DERDE STROOMGEBIEDBEHEEPLANNEN, BESTUURLIJKE NOTITIE

KADERS VOOR INVULLING KRW-DOELEN IN DE DERDE STROOMGEBIEDBEHEEPLANNEN, BESTUURLIJKE NOTITIE KADERS VOOR INVULLING KRW-DOELEN IN DE DERDE STROOMGEBIEDBEHEEPLANNEN, BESTUURLIJKE NOTITIE Aanleiding Bij de tot standkoming van de eerste stroomgebiedbeheerplannen voor de Kaderrichtlijn Water (KRW)

Nadere informatie

Temperatuur oppervlaktewater,

Temperatuur oppervlaktewater, Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De gemiddelde watertemperatuur

Nadere informatie

Fifty shades of grey: Variability in metric-based assessment of surface waters using macroinvertebrates Keizer-Vlek, H.E.

Fifty shades of grey: Variability in metric-based assessment of surface waters using macroinvertebrates Keizer-Vlek, H.E. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Fifty shades of grey: Variability in metric-based assessment of surface waters using macroinvertebrates Keizer-Vlek, H.E. Link to publication Citation for published

Nadere informatie

Factsheet: NL36_OWM_018 Dommerswijk

Factsheet: NL36_OWM_018 Dommerswijk Factsheet: NL6_OWM_018 Dommerswijk De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst. Deze factsheet

Nadere informatie

Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten

Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten 21 3.12 KWALITEIT OPPERVLAKTEWATER P Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten belasting oppervlaktewater (2=1) 12 P landbouw N landbouw P huishoudens N huishoudens

Nadere informatie

Praktijk : Voorschrift bacterieel wateronderzoek

Praktijk : Voorschrift bacterieel wateronderzoek LTO42 Toets 5.1 Boek: Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk, Blz 321-324, Blz 328-332, Blz 336-345)

Nadere informatie

Kansen voor natuurvriendelijke oevers in de boezems van HHNK. KRW onderzoeksproject Natuurvriendelijke Boezem. S. Janssen, S. Zierfuss 12.

Kansen voor natuurvriendelijke oevers in de boezems van HHNK. KRW onderzoeksproject Natuurvriendelijke Boezem. S. Janssen, S. Zierfuss 12. Kansen voor natuurvriendelijke oevers in de boezems van HHNK KRW onderzoeksproject Natuurvriendelijke Boezem Auteurs S. Janssen, S. Zierfuss Registratienummer 12.55095 17-12-12 Versie Status definitief

Nadere informatie

KRW-verkenner in gebruik

KRW-verkenner in gebruik KRW-verkenner in gebruik 4 praktijkvoorbeelden Johan Bode Gis-analist /medewerker onderzoek Waterschap Peel en Maasvallei Inhoud Wat is de KRW-verkenner? Inhoud KRW-verkenner Gebiedsdatabase Kennisdatabase

Nadere informatie

Definitiestudie KaderRichtlijn Water (KRW)

Definitiestudie KaderRichtlijn Water (KRW) Definitiestudie KaderRichtlijn Water (KRW) In opdracht 2 van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, STOWA, Alterra-rapport RIZA, RIVM en 669 RIKZ Definitiestudie KaderRichtlijn Water (KRW)

Nadere informatie

Ecologische streefbeelden voor stromende wateren Veluwe & Vallei

Ecologische streefbeelden voor stromende wateren Veluwe & Vallei Ecologische streefbeelden voor stromende wateren Veluwe & Vallei N.G. Jaarsma P.F.M. Verdonschot R.C. Nijboer M.W. van den Hoorn Alterra-rapport 377 Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte, Wageningen,

Nadere informatie

Handreiking Diagnostiek Ecologische kwaliteit van watersystemen

Handreiking Diagnostiek Ecologische kwaliteit van watersystemen Ecologische kwaliteit van watersystemen November 2007 A COMPANY OF HASKONING NEDERLAND B.V. RUIMTELIJKE ONTWIKKELING Documenttitel Ecologische kwaliteit van watersystemen Verkorte documenttitel Versie

Nadere informatie

Aanpassing KRW Maatlatten

Aanpassing KRW Maatlatten Ministerie van Infrastructuur en Milieu RWS Waterdienst Aanpassing KRW Maatlatten Eddy Lammens RWS Waterdienst 1 Ministerie van Verkeer en Ministerie Waterstaat van Infrastructuur 12-4-20128-9 en Milieu

Nadere informatie

Factsheet: NL04_EMMERTOCHT-SLOOT

Factsheet: NL04_EMMERTOCHT-SLOOT Factsheet: NL04_EMMERTOCHT-SLOOT Emmertochtsloot De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst.

Nadere informatie

KRW- doelen voor de overige wateren in Noord- Brabant: een pragma:sche uitwerking

KRW- doelen voor de overige wateren in Noord- Brabant: een pragma:sche uitwerking KRWdoelen voor de overige wateren in NoordBrabant: een pragma:sche uitwerking Frank van Herpen (Royal HaskoningDHV), Marco Beers (waterschap Brabantse Delta), Ma>hijs ten Harkel en Doesjka Ertsen (provincie

Nadere informatie

Factsheet: NL05_Elsenerbeek Elsenerbeek

Factsheet: NL05_Elsenerbeek Elsenerbeek Factsheet: NL05_Elsenerbeek Elsenerbeek De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst. Deze

Nadere informatie

Maatlatten voor de Maas-regio

Maatlatten voor de Maas-regio Maatlatten voor de Maas-regio verder met de streepjes Jappe Beekman Senior Onderzoeker Watersystemen 1 februari 2007 - Derde praktijkdag MEPGEP 24 april 2013 Toepassing en doorwerking aanpassingen maatlatten

Nadere informatie

Factsheet: NL04_OVERIJSSELSKNL-ZWa

Factsheet: NL04_OVERIJSSELSKNL-ZWa Factsheet: NL04_OVERIJSSELSKNL-ZWa Overijssels Kanaal (Zwolle) De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld

Nadere informatie

HANDLEIDING WEBAPPLICATIE AQMAD WATERPLANTEN, DIATOMEEËN, MACROFAUNA EN VIS

HANDLEIDING WEBAPPLICATIE AQMAD WATERPLANTEN, DIATOMEEËN, MACROFAUNA EN VIS HANDLEIDING WEBAPPLICATIE AQMAD WATERPLANTEN, DIATOMEEËN, MACROFAUNA EN VIS 2019 06 HANDLEIDING WEBAPPLICATIE AQMAD WATERPLANTEN, DIATOMEEËN, MACROFAUNA EN VIS 2019 06 INHOUDSOPGAVE H1 INLEIDING 4 1.1

Nadere informatie

Factsheet: NL04_NOORD-ZUIDLEIDING

Factsheet: NL04_NOORD-ZUIDLEIDING Factsheet: NL04_NOORD-ZUIDLEIDING Noord-Zuidleiding De informatie die in deze factsheet wordt weergegeven is bijgewerkt tot en met het moment van het aanmaken van deze factsheet, zoals vermeld in de voettekst.

Nadere informatie

Te streng voor weinig verstoorde beken Abundantie -> aantalsaandelen van alle vissen

Te streng voor weinig verstoorde beken Abundantie -> aantalsaandelen van alle vissen 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 SS rheofiel SS eurytoop SS migratie SS habitat AB rheofiel AB eurytoop AB migratie AB habitat Opbouw presentatie Aanpassingen KRW-ten vis in beken en riviertjes Marco Beers,

Nadere informatie

De doelen voor overig water in Flevoland

De doelen voor overig water in Flevoland De doelen voor overig water in Flevoland Susan Sollie (Tauw), Martijn Hokken (waterschap Zuiderzeeland), Christoffel Klepper (provincie Flevoland) Waterschap Zuiderzeeland en de provincie Flevoland willen,

Nadere informatie

MIRA-T Kwaliteit oppervlaktewater. Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten DPSIR

MIRA-T Kwaliteit oppervlaktewater. Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten DPSIR Belasting van het oppervlaktewater met zuurstofbindende stoffen en nutriënten belasting oppervlaktewater (1995=100) 120 100 80 60 40 P landbouw N landbouw N huishoudens P huishoudens CZV huishoudens N

Nadere informatie

Toestand KRW-waterlichamen Flevoland medio 2018

Toestand KRW-waterlichamen Flevoland medio 2018 Toestand KRW-waterlichamen Flevoland medio 2018 1. Inleiding In het beheergebied van waterschap Zuiderzeeland liggen 18 KRW-waterlichamen (zie figuur 1 op volgende pagina). Deze waterlichamen worden zowel

Nadere informatie

Effectiviteit KRW maatregelen. Halen we met de geplande maatregelen de ecologische doelen?

Effectiviteit KRW maatregelen. Halen we met de geplande maatregelen de ecologische doelen? Effectiviteit KRW maatregelen Halen we met de geplande maatregelen de ecologische doelen? 1 Maatregelen Kaderrichtlijn Water Kwaliteit Doelstelling Beleidstekort Maatregelen 2 Welke maatregelen worden

Nadere informatie

Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal)

Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal) LTO42 Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal) Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk,

Nadere informatie

Kwaliteit van de Zenne stroomafwaarts RWZI Brussel Noord

Kwaliteit van de Zenne stroomafwaarts RWZI Brussel Noord Kwaliteit van de Zenne stroomafwaarts RWZI Brussel Noord Thierry Warmoes - Afdeling Rapportering Water januari 2012 m.m.v. Bram Haspeslagh 1. Effect ingebruikname RWZI Brussel Noord 2. Beoordeling van

Nadere informatie

Gebiedsbeschrijving Oude Diep

Gebiedsbeschrijving Oude Diep Gebiedsbeschrijving Oude Diep I. HET STROOMGEBIED Het waterlichaam Oude is een langzaam stromende meanderende beek. De oorsprong van deze beek ligt in het natuurgebied Mantinger Bos en Weiden. Het Oude

Nadere informatie

PROTOCOL TOETSEN EN BEOORDELEN VOOR DE OPERATIONELE MONITORING EN TOESTAND- EN TRENDMONITORING

PROTOCOL TOETSEN EN BEOORDELEN VOOR DE OPERATIONELE MONITORING EN TOESTAND- EN TRENDMONITORING VOOR DE OPERATIONELE MONITORING EN TOESTAND- EN TRENDMONITORING WERKGROEP MIR 24 augustus 2007 110305/OF7/1Q3/000373/MR Colofon Auteur: R. Torenbeek Productie: ARCADIS In opdracht van: RIZA Referentie:

Nadere informatie

voor stromende wateren

voor stromende wateren Ecologische Sleutelfactoren voor stromende wateren een methodiek in ontwikkeling 2015 w06 Ecologische Sleutelfactoren voor stromende wateren een methodiek in ontwikkeling COLOFON Uitgave Stichting Toegepast

Nadere informatie

Voortgang KRW: maatregelen, doelbereik en innovatie. 13 december 2012; Frank van Gaalen

Voortgang KRW: maatregelen, doelbereik en innovatie. 13 december 2012; Frank van Gaalen Voortgang KRW: maatregelen, doelbereik en innovatie 1 Rapport Evaluatie waterkwaliteit Op 21 december beschikbaar (www.pbl.nl) Samenvatting opgenomen in KRW-rapport Belangrijke waterbeheerkwesties Bijdragen

Nadere informatie