Playing for Success: het ontwerp van een leerarrangement ter voorkoming van voortijdig schoolverlaten

Transcriptie

1 Playing for Success: het ontwerp van een leerarrangement ter voorkoming van voortijdig schoolverlaten Marieke Fix¹ Henk Ritzen² Jules Pieters³ Wilmad Kuipers 4 Jolien van Uden 5 ¹ Landstede, afdeling Sport en Bewegen mfix@landstede.nl ² Saxion Hogeschool ritzen@edith.nl ³ Universiteit van Twente j.m.pieters@utwente.nl 4 Universiteit Utrecht en Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling w.kuiper@slo.nl 5 ROC van Twente jvanuden@rocvantwente.nl Samenvatting poster Het hoofdthema van deze poster is het ontwerpen van leerarrangementen. Centraal staan de resultaten uit een nulmeting waaraan door vier ROC s is deelgenomen. Deze ROC s ontwerpen een leerarrangement voor leerlingen die hun school dreigen te verlaten en leerlingen die door de gemeenten naar dit onderwijsaanbod worden verwezen. De nulmeting rapporteert over de leerlingkenmerken en de wijze waarop managers, docenten en leerlingen hun regionaal leerarrangement ervaren en over de lokale context en de achtergrond van het leerarrangement binnen het ROC. De resultaten uit de nulmeting vormen ontwerpcriteria voor de docentenontwerpteams die binnen een cross-professionele samenwerking met de onderzoekers de onderwijskwaliteit van het curriculum gaan verbeteren. Tijdens de posterpresentatie wordt ingegaan op de verschillen tussen de ROC s, hun overeenkomsten en het ontwerponderzoek. Keywords: voortijdig schoolverlaten, Playing for Success, ontwerponderzoek en resultaten nulmeting Aanleiding en doelstelling Voortijdig schoolverlaten is niet alleen een onderwijsprobleem, maar ook een maatschappelijk probleem dat de onderwijsloopbaan van jongeren negatief beïnvloedt (Oreopoulos, & Page, 2006). Leerlingen die voortijdig de school verlaten hebben minder perspectief op toekomstig inkomen uit arbeid (Heckman, Stixrud, & Uruza, 2006) en worden in hun mogelijkheden tot arbeidsparticipatie beperkt (Van Elk, Lanser, & Gerritsen, 2012). De kans op een slechte gezondheidssituatie is voor veel voortijdig schoolverlaters groot (Oreopoulos, 2007). In het uiterste geval belanden sommigen in de criminaliteit (Webbink, Koning, Vujic, & Martin, 2012). Terecht is preventie en curatie van voortijdig schoolverlaten een belangrijke opdracht voor het beroepsonderwijs (Ritzen, 2008; Allen & Meng, 2010; ROA, 2009, 2011; Van Wijk, Otten, Van Leeuwen, & Kapteijn, 2012). Als preventie op voortijdig schoolverlaten ontwikkelen mbo-scholen in samenwerking met betaalde voetbalorganisaties niet-schoolse leeromgevingen, Playing for Success is zo n voorbeeld van een niet-schoolse leeromgeving. Dit onderwijsaanbod dat in het voetbalstadion wordt aangeboden is bestemd voor leerlingen die hun mbo-opleiding dreigen te verlaten (intern aanbod), of voor jongeren die vanuit de Regionale Meld- en Coördinatiepunten door hun gemeente worden verwezen (extern aanbod). Het concept is ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk en wordt aldaar in 12 centra voor leerlingen tussen 8 en 14 jaar aangeboden. De effectiviteit van de interventies zijn inmiddels wetenschappelijk gemeten en veelbelovend (Sharp, Chamberlain, Morrison, & Filmer-Sankey, 2007; Schagen, Kendall, & Sharp, 2010). In Nederland wordt het concept in projectvorm binnen vier ROC s uitgevoerd, bedoeld voor mboleerlingen van 16 tot 23 jaar en in samenwerking met drie betaalde voetbalorganisaties. Doelstelling Doel van deze studie is om binnen het project Playing for Success in samenwerking met vier docentenontwerpteams preventieve en curatieve leerarrangementen te ontwerpen voor leerlingen die dreigen uit te vallen, of al uitgevallen zijn en een bijdrage te leveren aan de professionalisering van de betrokken docenten ter verbetering van hun onderwijspraktijk. Onderzoeksvragen nulmeting 1

2 De twee centrale onderzoeksvragen die in de poster worden gepresenteerd zijn: (1) Hoe is de lokale context en de achtergrond van het curriculum? (2) Hoe worden de regionale leerarrangementen van Playing for Success door leerlingen, docenten en managers geïnterpreteerd en uitgevoerd in de praktijk? Theoretisch kader Voortijdig schoolverlaten is het resultaat van een cumulatief proces, dat wordt veroorzaakt door vele risicofactoren die met elkaar samenhangen en uiteindelijk leiden tot het besluit de school te verlaten (Balfanz, Herzog, & MacIver, 2007; Rumberger, 2011). De vroege wortels van voortijdig schoolverlaten zijn terug te vinden in het basisonderwijs. De onderzoekers Alexander, Entwisle en Kabani (2001) die voortijdig schoolverlaten vanuit het perspectief van de levensloopontwikkeling van een kind bestuderen, concluderen dat de toetsscores van leerlingen van groep 3 sterke voorspellers zijn voor voortijdig schoolverlaten in het voortgezet onderwijs. Een belangrijke rol in preventie van voortijdig schoolverlaten heeft de docent (Dynarski, Clarke, Cobb, Finn, Rumberger, & Smink, 2008). Het is volgens de onderzoekers Lamote en Van Damme (2011) evident dat het ontwerp van pedagogisch-didactische leerarrangementen een bijdrage levert aan het terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Binnen zo n arrangement moeten leerlingen individueel worden begeleid (Sinclair, Christenson, & Thurlow, 2005; Van der Steeg, Van Elk, & Webbink, 2012) en moet aandacht worden besteed aan de studie- en studieloopbaanbegeleiding van de leerling (Meijers, Kuijpers, & Winters, 2010). Het leerarrangement moet afgestemd zijn op de behoefte van de leerling met focus op individuele werken differentiatievormen en het verbeteren van de betrokkenheid van de leerling bij school, zowel tussen leerling en docent, als tussen school en ouders (Dynarski et al., 2008; Van Uden, Pieters, & Ritzen, 2011). In dit ontwerponderzoek wordt in samenwerking met vier deelnemende ROC s en in cocreatie met onderzoekers (rol van ontwerpers) en docenten (rol van practici) interventies ontworpen gericht op gedeelde wederkerigheid, verantwoordelijkheid, vertrouwen en sociale binding met als doel verbetering van de onderwijsresultaten van leerlingen die voortijdig dreigen uit te vallen (Van den Akker, Gravemeijer, McKenney, & Nieveen, 2006; McKenney, & Reeves, 2012). Methode Onderzoeksontwerp Regionale pilot: Playing for Success, aantal leerlingen, ROC- en BVOcontext Visie, uitgangspunten, instroomeisen, vormgeving leerarrangement en leereffecten Organisatiekenmerken Curriculuminhouden en sequenties Ervaringen docenten en leerlingen Risicofactoren leerlingen: Werk, wonen Motivatie, gezondheid en sociale verbondenheid Betrokkenheid Resultaten: 4 regionale casusbeschrijvingen PfS (1) Analyse leerling (2) Analyse onderwijs Regionale context: Leerling determinanten ROC- en BVO-context 2

3 Multi-methods In dit ontwerponderzoek wordt gebruik gemaakt van kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden; de multi-methods onderzoeksstrategie (Morse, 1991). Het kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek wordt onafhankelijk van elkaar en gelijktijdig verricht en tijdens de gegevensverzameling vindt weinig tot geen interactie plaats (Morse, 1991). De multi-methods aanpak draagt bij aan cross-valideren (bevestigen), aan het complementeren van de resultaten (divergeren van onderzoeksresultaten) en bevordert binnen de het ontwerponderzoek het zoekproces naar algemene beelden en eigenschappen van leerarrangementen die binnen het project Playing for Success als succes worden aangeduid. Kwantitatief onderzoek: het meten van de leerlingkenmerken In totaal zijn 63 leerlingen uitgenodigd en hebben 36 van hen de vragenlijst ingevuld. Er zijn vier groepen respondenten: Goes (N=2), Groningen (N=5), Twente (N=14) en Zwolle (N=15). De gemiddelde leeftijd per groep varieert significant van elkaar. In Zwolle is de gemiddelde leeftijd het laagst: 14,8. De overige drie groepen hebben een gemiddelde leeftijd van 17,5 (Goes), 18,5 (Twente) en 18,6 (Groningen). De volgende leerling-variabelen zijn in deze meting onderzocht: woon- en leefsituatie van de leerlingen; opleiding en zittenblijven; etniciteit; arbeid en perspectief op arbeidsparticipatie; financiën; gezondheid; verslavingsgedrag; sociale verbondenheid. Tijdens de postersessie wordt over deze factoren gerapporteerd. Kwalitatief onderzoek: het meten van het leerarrangement Voor het kwalitatief deel van het onderzoek zijn 11 panelgesprekken gevoerd met managers, directeuren en projectleiders (N=8); docenten (N=7); leerlingen (N=8). Hiervoor is een topiclijst ontwikkeld met onderwerpen op het macro- en mesoniveau (managers) en onderwerpen op het microniveau (docenten en leerlingen). Het onderwijsproces is aan de hand van een onderwijskundig observatiekader geanalyseerd (Ritzen, 2004); en op basis van een cross case analyse vergeleken met de perspectieven op onderwijzen van Pratt (1998). Resultaten Kwantitatief onderzoek De gemiddelde leeftijd varieert per groep tussen de 14,8 en 18,6 jaar en de vooropleiding is enigszins, maar niet significant, verschillend: respondenten uit Twente zijn hoger opgeleid, die uit Zwolle iets lager. De beide geslachten zijn redelijk gelijk verdeeld over alle vier de groepen. Ook is de leefsituatie goed vergelijkbaar: de meeste respondenten wonen nog thuis bij hun ouders, een enkeling heeft een kind of woont op zichzelf. Het bij de ouders wonen is tevens de basis voor de gemiddelde financiële situatie: slechts een klein deel van de respondenten betaalt zelf de vaste lasten. In drie van de vier groepen zijn respondenten met een andere etnische afkomst. De schalen voor gezondheid, verslaving en sociale betrokkenheid laten geen significante verschillen zien. Betekenis en interpretatie van de gevonden kwalitatieve resultaten worden besproken in de presentatie van de poster. Kwalitatief onderzoek De docenten zijn gemotiveerd om aan het ontwerponderzoek deel te nemen en vormen als docentenontwerpteams een cross-professionele samenwerking met de onderzoekers, gericht op verbetering van hun professionele ontwikkeling en optimalisatie van het curriculum en de onderwijskwaliteit van het nietschoolse leerarrangement. De verschillen in perspectieven op onderwijzen zijn als volgt: één team hanteert een ontwikkelingsgericht perspectief; twee teams een zorgperspectief; één team een sociaal vormingsperspectief. Tijdens de posterpresentatie wordt ingegaan op de resultaten, bijvoorbeeld de contextuele verschillen tussen de ROC s, het ontbreken van een samenhangend concept Playing for Success dat richting geeft aan het ontwerpproces, accenten binnen het curriculum en de begeleiding van leerlingen. Wetenschappelijke bijdrage De resultaten uit de nulmeting leveren een set van ontwerpcriteria op die per regio kunnen verschillen, maar op het niveau van het curriculum een bijdrage leveren aan het leerarrangement. Daarnaast vormen de resultaten uit de nulmeting het uitgangspunt om docentenontwerpteams te ontwikkelen waardoor naast het curriculumontwerp ook een bijdrage wordt geleverd aan het dragend concept van Playing for Success. De docentenenontwerpteams werken in cocreatie samen met onderzoekers, waardoor binnen de vier deelnemende ROC s een professionaliseringtraject plaatsvindt. 3

4 Referenties: Alexander, K., Entwisle, D., & Kabbani, N. (2001). The dropout process in life course perspective: Early risk factors at home and school. Teachers College Record, 103(5), Allen, J., & Meng, C. (2010) Voortijdige schoolverlaters: Aanleiding en gevolgen. Maastricht: Research Centrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, ROA-R-2010/9 Akker van den, J., Gravemeijer, K., McKenney, S., & Nieveen, N. (2006). Educational Design Research. Londen: Routledge. Balfanz, R., Herzog, L., & Mac Iver., D. J. (2007). Preventing Student Disengagement and Keeping Students on the Graduation Path in Urban Middle-Grades Schools: Early Identification and Effective Interventions, Educational Psychologist, 42(4), Dynarski, M., Clarke, L., Cobb, B., Finn, J., Rumberger, R., & Smink, J. (2008). Dropout Prevention: A Practice Guide (NCEE ). Washington, DC: National Center for Education Evaluation and Regional Assistance, Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education. Retrieved from Elk, R. van., Lanser, D., & Gerritsen, S. ( 2012). Relatie Onderwijsniveau en arbeidsaanbod (relation between educational attainment and labor supply), CPB Achtergrond document. Heckman, J.J., J. Stixrud, & Uruza, S. (2006). The effects of cognitive and non-cognitive abilities on labor market outcomes and social behavior, NBER Working Paper, no Lamote, C., & Damme, J. van. (2011). Iedereen gekwalificeerd? Leuven: KUL. McKenney, S., & Reeves, TH. C. (2012). Conducting Educational Design Research. Oxon Uk Ltd.: Routledge. Meijers, F., Kuijpers, M., & Winters, A. (2010). Leren kiezen / kiezen leren. Een literatuurstudie. Den Bosch/Utrecht: Expertisecentrum Beroepsonderwijs. Morse, J. M. (1991) Approaches to Qualitative-Quantitative Methodological Triangulation. Nursing Research, 40( 1), Oreopoulos, P. (2007). Do dropouts drop out too soon? Wealth, health and happiness from compulsory schooling. Journal of Public Economics, 91, Oreopoulos, P., Page, M.E., & Stevens, A.H. (2006). The Intergenerational Effects of Compulsory Schooling. Journal of Labor Economics, 24( 4). Pratt, D.D., and associates (1998). Five perspectives on teaching in adult and higher education. Krieger Publishing Company, Inc. Malabar, Florida. Ritzen, H. (2008). Voordeur open, achterdeur op een kier. Lectorale rede uitgesproken op 4 juni 2008 in de Hogeschool Edith Stein te Hengelo. Hengelo: HES. Ritzen, H. (2004). Zinvolle leerwegen. Actieonderzoek naar innovatieve leeromgevingen voor ROCleerlingen van kwalificatieniveaus 1 en 2. Academisch Proefschrift. Nijmegen: Radboud Universiteit. ROA (2011). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt Maastricht: Research Centrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, ROA-R-2011/7 ROA (2009). Zonder diploma. Aanleidingen, Kansen en Toekomstintenties. Maastricht: Research Centrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, ROA-R-2009/1 Rumberger, R. W. (2001). Why students drop out of school and what can be done. Paper presented at Dropouts in America: how severe is the problem? What do we know about intervention and prevention? Harvard University, January 13, Rumberger, R. W. (2011). Dropping out. Why students drop out of high school nd what can be done about it. Cambridge: Harvard University Press. Schagen, I., Kendall, L., & Sharp, C. (2002). Measuring the success of 'Playing for Success', Educational Research, 44(3), Sharp, C., Chamberlain, T., Morrison, J., & Filmer-Sankey, C. (2007). Playing for Success. An Evaluation of its Long Term Impact. National Foundation for Educational Research. Research Report RR844. Department for Education and Skills. Nottingham: NFER Trading Ltd Sinclair, M. F., Christenson, S. L., & Thurlow, M.L. (2005). Promoting school completion of urban secondary youth with emotional or behavioral disabilities. Exceptional Children, 71(4), Steeg, M. van der, Elk, R., & Webbink, D., van. (2012). Does intensive coaching reduce school dropout? Evidence from a randomized experiment. CPB Discussion Paper, 224. Den Haag: CPB. Uden, J. van, Pieters, J., & Ritzen, H. (2011). Teacher characteristics promoting student engagement in vocational education. Paper presented at the EARLI, Exeter UK. Wijk, B. van, Otten, H., Leeuwen, van E., & Kapteijn, M. (2012). Later is niet te laat; Inspiratie voor curatief vsv-beleid. Utrecht: ECBO. 4

5 5