Witte zwanen, zwarte zwanen. onzekerheden over klimaatverandering en de nog ontbrekende kennis gemeente. Wat ook in het

Transcriptie

1 1 Onderwerp Klimaatbeleid: Mitigatie en Adaptatie Voorgesteld besluit Mitigatie (voorkomen van klimaatveranderingen): 1. Het realiseren van een CO2-neutrale organisatie in 2020; 2. De ambitie uit te spreken om de gehele gemeente in 2040 CO2-neutraal in te richten; 3. Inzetten op het realisatie-principe met als terugvaloptie afkoop; 4. Inzetten op het toepassen van grootschalige windenergie en Biomassa; 5. Onderzoek verrichten naar het opzetten van een energiedienstenbedrijf. Adaptatie (aanpassen aan klimaatveranderingen): Inzetten op het ambitieniveau Integrale duurzame oplossingen: ontwikkeling van een klimaatrobuuste stad. Beoogd resultaat - Een CO2 neutrale organisatie in 2020; - Een CO2 neutrale gemeente in 2040; - Adaptatie is een vast onderdeel in het beleid van de gemeente Hoogeveen; - Minder risico en schade door klimaatveranderingen. Inleiding In de milieuvisie van de gemeente Hoogeveen is als ambitie opgenomen om te komen tot een klimaatneutraal beleid. In het milieujaarprogramma 2009 is vervolgens aangegeven dat er een onderzoek uitgevoerd gaat Witte zwanen, zwarte zwanen worden naar de mogelijkheden om CO2-neutraal te zijn als onzekerheden over klimaatverandering en de nog ontbrekende kennis gemeente. Wat ook in het de toekomst zo ongewis is? Beslissingen van nu kunnen grote invloed milieujaarprogramma staat opgenomen is een onderzoek al voorzien van koelinstallaties? Moeten wegen nu al voorzien worden van naar mogelijkheden voor de gemeente om zich aan te passen daardoor extra kosten? Of schuiven we de problemen door naar volgende generaties? Hoe kunnen we ons voorbereiden op onverwachte aan klimaatveranderingen. Dit laatste onderzoek is mede met de provincie Drenthe uitgevoerd. Met het eerstgenoemde onderzoek wordt een antwoord Het aanpassen aan klimaatverandering is makkelijker gezegd dan gedaan. De daarover spelen ons parten. Want wat moet je nu al wel of nog niet doen als hebben op de lange termijn. Moeten we verzorgingshuizen voor ouderen nu hitte bestendig asfalt? Overdrijven we of reageren we juist te laat en maken gebeurtenissen, de zogenaamde black swans (o.a. down burst). De kunst is om de juiste maatregelen op het juiste moment te nemen, klimaatbestendig, zonder overreactie en kosteneffectief. De uitdaging is dan ook om ondanks alle onzekerheden en risico s van klimaatverandering maatregelen te nemen die passen bij de omstandigheden en kennis van nu, maar die het in zich dragen en zodanig zijn afgewogen dat de generaties na ons daarop kunnen voortbouwen en aanpassingen maken naarmate de kennis over het klimaat en de tijd voortschrijden Dat biedt kansen voor innovaties en het betreden van nog ongebaande paden. ( Witte zwanen, zwarte zwanen : advies over proactieve adaptatie aan klimaatverandering; Raad voor Verkeer en Waterstaat, juni 2009)

2 2 verkregen op de vraag of en hoe de gemeente Hoogeveen klimaatveranderingen kan beperken (zgn. mitigatie) Met het tweedegenoemde onderzoek wordt een antwoord verkregen op de vraag of en hoe de gemeente kan anticiperen op klimaatveranderingen (zgn. adaptatie).

3 3 Om de positie van de gemeente Hoogeveen in het mondiale vraagstuk ten aanzien van klimaat weer te geven, wordt in het volgende figuur de beleidskaders weergegeven. In bijlage 1 is een uitgebreider overzicht gegeven. In voorgaande figuur zijn de twee lijnen in klimaatbeleid te herkennen: Mitigatie(beleid) in de linkerkolom: Het voorkomen van klimaatverandering: beperken uitstoot broeikasgassen Adaptatiebeleid in de rechterkolom: Het aanpassen van de samenleving aan klimaatveranderingen. Het klimaat is aan het veranderen en deze ontwikkeling zal zich ongeacht het mitigatiebeleid nog decennia lang voortzetten. Inzetten op het voorkomen van klimaatveranderingen heeft naast een milieubelang ook een economisch en sociaal belang. De vraag naar fossiele brandstoffen zal mede door de economische ontwikkeling van o.a. China, India en Rusland drastisch gaan toenemen. Het aanbod van olie zal echter niet meer stijgen met als gevolg stijgende energieprijzen. Deze ontwikkeling (inflatie) kan een rem zijn voor economisch herstel. Daarnaast zullen de lasten van huishoudens explosief gaan stijgen met als gevolg dat vooral kwetsbare groepen de energielasten van hun woning niet meer kunnen betalen. De energielasten van vooral de slecht geïsoleerde woningen zullen binnen afzienbare tijd hoger zijn dan de netto huurlast. Huurders kunnen hierdoor in financiële problemen komen. Een positief economisch belang is er in de stimulering van innovatie en er worden nieuwe technieken toegepast. Daarnaast zorgt het ervoor dat de adaptatiekosten niet exponentieel

4 4 stijgen. Ook geldt dat de samenleving minder afhankelijk wordt van de slinkende voorraad fossiele brandstoffen bij het uitvoeren van een goed klimaatbeleid. Adaptatiemaatregelen hebben direct effect op het klimaatvraagstuk en mitigatiemaatregelen uitsluitend wanneer hieraan wereldwijd een bijdrage wordt geleverd. Het is wenselijk dat in het gemeentelijke klimaatbeleid het mitigatie- en adaptatiebeleid beide wordt meegenomen omdat het een niet losstaat van het ander. Argumenten Mitigatie (voorkomen van klimaatverandering) Het realiseren van een CO2 neutrale organisatie in Hiermee neemt de gemeente Hoogeveen haar verantwoordelijkheid waar zij direct invloed heeft; 1.2 De gemeente Hoogeveen wordt een maatschappelijk voorbeeld en laat burgers en bedrijven inzien dat niet alleen om klimaatgronden maar ook om economische redenen de bedrijfsvoering cq. de woning Definitie CO2 neutraal verduurzaamd moet worden; CO2 neutraal betekent dat er niet meer energie 1.3 Het is een haalbare doelstelling op basis van het rapport gebruikt wordt dan dat er vanuit duurzame van Ecofys (zie bijlage 2). De ambitie uit te spreken om de gehele gemeente in 2040 CO2- neutraal in te richten 2.1 Hiermee invulling geven aan het thema aantrekkelijke stad en dorpen; 2.2 Committeren aan de doelstellingen van het rijk en de provincie; 2.3 Het is een haalbare richting op basis van het rapport Ecofys (zie bijlage 2). bronnen aan het systeem wordt toegeleverd. In het geval van de gemeente Hoogeveen is dit systeem de gemeentelijke organisatie respectievelijk haar grondgebied. Inzetten op het realisatie-principe met als terugvaloptie afkoop 3.1 Het kapitaal van de investeringen in energiebesparing en duurzame energievoorzieningen blijft in de gemeente Hoogeveen; 3.2 De opgebouwde kennis blijft in de gemeente; 3.3 De zichtbaarheid voor de burgers kan bewustwording en draagvlak creëren; 3.4 Verminderde afhankelijkheid van fossiele brandstoffen; 3.5 Werkgelegenheid door investeringen (binnen de gemeente); 3.6 Na benutting van alle besparingsmogelijkheden en realisatie de overblijvende CO2uitstoot compenseren. Hierbij ook weer inzetten op duurzame energie; NB: Bij realisatie" dient/zal ook Realisatie en afkoop In het geval van realisatie (ook wel make genoemd) doet de gemeente (en marktpartijen) zelf investeringen in energiebesparing en een duurzame energievoorziening. Bij de optie afkoop (ook wel buy-optie genoemd) wordt groene stroom en groen gas ingekocht. Wanneer overheden in grote meerderheid zouden opteren voor de afkoopoptie zal er onvoldoende duurzame energie beschikbaar zijn om in de behoefte te voorzien. gekeken (te) worden naar de mogelijkheden in de regio te kijken, te anticiperen en evt. participeren.

5 5 Inzetten op het toepassen van grootschalige windenergie 4.1 Windenergie is het financieel meest rendabel naast biomassa. Op biomassa wordt al ingezet door de gemeente door participatie in het project van NLTO en DOC; 4.2 Met windenergie is een grote CO2-reductie te behalen; 4.3 Het is noodzakelijk om actief de mogelijkheid naar windenergie te onderzoeken om de doelstelling onder nr. 2 te kunnen behalen. Onderzoek verrichten naar het opzetten van een energiedienstenbedrijf 5.1 Met een energiedienstenbedrijf kan er een betere inbedding en uitvoering plaatsvinden van de nu nog losse klimaatprojecten. Ook binnen een dergelijke opzet heeft de gemeente nog steeds de leiding over de projecten; 5.2 Door de winstgevende en (nu nog) minder rendabele technieken onder een financieel/juridisch dak te plaatsen, ontstaat er een financieel regime waarin de rendementen en risico s gespreid kunnen worden; 5.3 De bundeling van kennis en ervaring zorgt ervoor dat het wiel niet steeds opnieuw wordt uitgevonden wat leidt tot efficiëntere realisatieprocessen; 5.4 Het bijeenbrengen van partijen onder een (lokale) organisatie leidt tot het verminderen van risico s voor individuele partijen; 5.5 Geconstateerd is dat de klassieke overheidsinstrumenten (communicatie/subsidie) onvoldoende resultaat hebben om de (noodzakelijke) klimaatdoelstellingen te realiseren. Het samenwerken van de gemeente met lokale marktpartijen eventueel aangevuld met bovenlokale partijen in een energiedienstenbedrijf kan de transitie versnellen. Adaptatie (aanpassen aan klimaatverandering) Inzetten op het ambitieniveau Integrale duurzame oplossingen: ontwikkeling van een klimaatrobuuste stad 1. Benutten van kansen die klimaatverandering met zich meebrengt; 2. Vermindering van risico s en schade als gevolg van klimaatverandering; 3. Geen extra budget nodig, de oplossingen zijn inpasbaar in de huidige werkzaamheden van de gemeente; Bijvoorbeeld: natuurlijke koeling door groen, waterbuffering (zgn. no-regret maatregelen). Kanttekeningen Het realiseren van een CO2-neutrale organisatie is eenvoudiger te realiseren dan de gemeente in zijn geheel omdat de invloed op het eigen handelen vele malen groter is dan het handelen van de diverse doelgroepen. Op adaptatiegebied is het ook mogelijk om een andere keuze te maken als ambitie. Zie hiervoor het rapport van Builddesk pag. 8 en 9 (bijlage 3) Tien molens kunnen alle burgers van de gemeente voorzien van groene stroom. Ter vergelijk: wanneer we huishoudens d.m.v. zonnepanelen van elektriciteit willen voorzien zal hiervoor een oppervlak van ongeveer 120 voetbalvelden beschikbaar moeten zijn.

6 6

7 7 Aanpak Mitigatie (voorkomen van klimaatverandering) Om de route naar CO2-neutraliteit te bepalen zal er duidelijkheid moeten komen over hoe dit te realiseren. Voor de gemeentelijke organisatie kan de route er als volgt uitzien: Besparen: Duurzame energie: Compenseren: Openbare verlichting Energiedienstenbedrijf Inkoop groen stroom continueren Onderkomen organisatie (b.v.10 molens 3 MW) totdat in eigen behoefte is voorzien. Zwembad of biomassa buitenv) Eventueel groengas inkopen. Scholen Sport binnen Pompen en gemalen (maatregelen met een terugverdientijd < dan 5 jaar invoeren) Co2-neutraal renoveren Bij nieuwbouw op zijn minst CO2-neutraal bouwen Verduurzamen wagenpark, woon-, werkverkeer. Voorbeeldfunctie (uitstraling): Zonnepanelen plaatsen op gemeentelijke gebouwen Kleine windmolens plaatsen op gemeentelijke gebouwen Communicatiestrategie opzetten (aansluiten bij Drenthe bespaart) Voor de gemeente Hoogeveen als grondgebied kan het er als volgt uitzien. Hierbij dient opgemerkt te worden dat dit voor deze lange periode lastiger concreet is te maken op dit moment en dat de doelstelling meer richtinggevend is dan harde afspraak. - De gemeentebrede werkzaamheden zijn er op gericht aan te sluiten bij het rijks- en provinciaalbeleid (zie bijlage 1). - De gemeentelijke projecten waarvoor subsidie is ontvangen (SLOK) en de provinciale projecten in het Voorstel kader B&W: van Mitigatie het en Adaptatie woningenplan en het voertuigenplan. - Inzetten op de doelgroep Industrie. - In Hoogeveen is deze doelgroep verantwoordelijk voor 50% van de CO2 uitstoot. Het is van belang dat

8 8 Adaptatie (aanpassen aan klimaatverandering) Bij het gekozen ambitieniveau wordt adaptatie als vanzelfsprekend onderdeel meegenomen in het beleid: ruimtelijke ordening en inrichting, natuur, nieuw- en verbouwopgaven, gezondheidsbeleid, economie, toerisme, enz. Dit betekent ondermeer: - Water, warmte en koude oogsten (benutten) en hergebruiken wanneer nodig. - Waterberging altijd meenemen in herinrichting, bouwplannen, groenvoorziening, herstructurering ed. - Voorkomen van hitteoverlast meenemen in stedenbouwkundige keuzes, extra eisen aan gebouwen. Natuurlijke of duurzame koeling realiseren. - Ecologisch robuuste natuur en watersystemen realiseren en rekening houden met de veranderingen die optreden in soortensamenstelling. In Hoofdstuk 5 van het rapport van Builddesk (zie bijlage 3) wordt een stapsgewijze aanpak voorgesteld. Geadviseerd wordt deze strategie te volgen. Eerst zal er een actieplan opgesteld worden om te bepalen hoe het ambitieniveau te realiseren en wat er benodigd is aan menskracht en budget.

9 9 Rol gemeente Hoogeveen De rol van de gemeente Hoogeveen is tweeledig in het geheel van mitigatie en adaptatie. De rollen zijn in de uitvoering soms overlappend en niet altijd eenduidig: - Voorbeeldfunctie: Het treffen van maatregelen in de eigen organisatie en burgers en bedrijven laten inzien dat niet alleen om klimaatgronden maar ook om economische redenen de bedrijfsvoering cq. de woning verduurzaamd moet worden. Deze rol komt tot uiting bij resultaatverplichtingen en actieplannen (mitigatie, besluit 1, 4 en 5) - Regiefunctie: Het stimuleren van derden om maatregelen te nemen, verleiden en verbinden. Deze rol komt tot uiting bij de inspanningsverplichting met streefdoelen (mitigatie, besluit 2, 4 en 5 en adaptatie) Kosten, baten en dekking (kostensoort en kostenplaats) Personele kosten: Het klimaat- en energievraagstuk dient binnen de gemeentelijke organisatie te worden verankerd. Voor deze implementatie is tijdelijk (2 jaar) aanvullende capaciteit noodzakelijk. Zodra binnen de gemeentelijke organisatie het klimaat- en energievraagstuk onderdeel uit maakt van de reguliere werkzaamheden is structureel geen extra formatie noodzakelijk. Getracht wordt de kosten voor inhuur binnen de bestaande financiële middelen op te vangen. Kosten projecten: De komende jaren worden diverse (vervolg)onderzoeken en projecten opgestart. Het gaat hierbij onder andere om de 2 e fase van het adaptatieonderzoek, onderzoek naar het opzetten van energiedienstenbedrijf, het opzetten van energiebeheer, ontwikkelen beleid op het gebied van duurzaam bouwen, diverse energievisies voor het ontwikkelen van duurzame energiesystemen in uit- of inbreidingslocaties binnen de stad en dorpen van Hoogeveen. Deze projecten kunnen worden bekostigd uit de daarvoor beschikbaar zijnde exploitatiebudgetten. Daarnaast is een SLOK subsidie toegekend (looptijd t/m 2012) voor diverse door de gemeente te initiëren energieprojecten. Voor deze projecten zijn financiële middelen beschikbaar. Monitoring en evaluatie Mitigatie (het voorkomen van klimaatverandering)

10 10 Er is een daadkrachtige aansturing noodzakelijk om de doelen te realiseren. Aangezien het om lange termijn doelstellingen gaat met veranderende randvoorwaarden (veranderende prijzen, nieuwe technologische ontwikkelingen) is het van belang om een actieve periodieke beheerscyclus van 2 tot 3 jaar op te zetten. Met deze werkwijze van het beoordelen van projecten kan de voortgang en de verwachtingen planmatig worden bijgesteld. In de provincie wordt momenteel aan een monitoringssysteem gewerkt; mogelijk kan daar bij worden aangesloten. Wanneer dit niet mogelijk is zal een monitoringssyteem moeten worden opgezet. Adaptatie (het aanpassen aan klimaatveranderingen) Voorgesteld wordt een twee jaarlijkse externe evaluatie uit te voeren op het bestaande beleid en de uitvoering/realisatie van het beleid evenals toetsing van het nieuw geformuleerde beleid Communicatie De communicatie van zowel adaptatie- en mitigatiebeleid zal gestructureerd moeten plaatsvinden en verdient daarom een eigen communicatiestrategie. Communicatie zal vooralsnog op de gebruikelijke wijze via eigen communicatiemiddelen plaatsvinden. Bijlagen 1. Beleidskader; 2. Rapport Ecofys, Gemeente Hoogeveen CO2neutraal, juli 2009; 3. Rapport Builddesk, Adaptatiescan Hoogeveen, april 2009; 4. Handout presentatie.