Naar gezonde overheidsfinanciën: een anatomie van

Transcriptie

1 Naar gezonde overheidsfinanciën: een anatomie van de collectieve uitgaven prof.dr. Hans de Groot Hoogleraar Public management Faculteit Management en Bestuur Dreesseminar 18 november

2 Inhoud Inleiding Opmaat voor heroverweging: werkgroep Gerritse en 20 commissies Collectieve uitgaven internationaal bezien Collectieve uitgaven voor Nederland Kader voor herijking van de collectieve uitgaven en inkomsten Dreesseminar 18 november

3 Inleiding Uitgangssituatie: Krimp economie in 2009 met bijna 5 procent, nulgroei in 2010 EMU-tekort naar ruim 6% bbpin 2010 ( 36 miljard) Aanvullend beleidsakkoord kabinet in het voorjaar: Bescheiden stimuleringspakket in 2009 en 2010 van 0,5% bpp(ca. 3 miljard) Dreesseminar 18 november

4 Inleiding In 2011 begin maken met sanering overheidsfinanciën: Als economie meer dan 0,5% groeit: 1,8 miljard bezuinigen. Groei tussen -0,5% en +0,5 %: dan 1,8 miljard inzetten voor stimulering. Voortgezette krimp: stimuleringspakket van 3 miljard wordt doorgetrokken Van 1,8 miljard bezuiniging wordt bijna 1 miljard gevonden door bevriezen accres gemeente-en provinciefonds plus extra bezuiniging van 300 mln op provinciefonds Dreesseminar 18 november

5 Opmaat voor heroverweging Werkgroep Gerritse in februari 2009: Menukaart voor korte termijn intensiveringen en besparingen, inmiddels deels ingezet Ad hoc lijst oplossingen voor middellange termijn: AOW naar 67, daarna koppelen aan levensverwachting: 1% bbp Afbouw overdraagbaarheid algemene heffingskorting in referentieminimumloon: 0,9% bbp AOW naar 67 in 24 jaar: 0,7% bpp Besparen op zorguitgaven: 0,5% bbp Geen hypotheekrenteaftrek boven 1 miljoen: 0,5% bbp Dreesseminar 18 november

6 20 commissies 19 heroverwegingswerkgroepen ingesteld september zoeken besparingen, minimaal een 20% variant; reportage voorjaar studiecommissie beziet de herziening van het belastingstelsel Impliciete selectie van onderwerpen ondanks ontbreken taboes: bijv. fundamenteel onderzoek, cultuur geen voorwerp van onderzoek. Voor defensie buiten de vredesoperaties wordt verwezen naar al eerder gestarte Strategische Verkenningen Groepen 18 en 19 bestuderen resp. bestuurlijke organisatie overheid en bedrijfsvoering overheid; financiële grondslag niet vermeld; loonsom + materiële uitgaven overheid + zbo s? Expliciete genoemde financiële grondslagen tellen op tot circa 160 miljard plus enkele belastinguitgaven w.o. hypotheekrenteaftrek ad 11 miljard. Totale collectieve uitgaven 2008 volgens NR: 274 mrd Dreesseminar 18 november

7 Collectieve uitgaven in % bbpvoor 6 landen (OECD, 2007) Nederland België Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

8 Uitgaven zorg en sociale zekerheid in % bbp Nederland België Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

9 Uitgaven onderwijs in % bbp Nederland België 5 Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

10 Uitgaven defensie in % bbp 5 4 Nederland België 3 Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

11 Uitgaven politie & justitie in % bbp 3 Nederland België 2 Duitsland 1 Verenigd Koninkrijk Denemarken 0 Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

12 Uitgaven algemeen bestuur in % bbp Nederland België Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Verenigde Staten Dreesseminar 18 november

13 Collectieve uitgaven in Nederland Collectieve uitgaven ad 259 mrdin 2007 (definitie Nationale Rekeningen) op te bouwen uit uitgaven voor typisch collectieve goederen (defensie, politie en justitie, infrastructuur), onderwijs, zorg, sociale zekerheid en overige uitgaven Collectieve goederen: aandeel circa 10% ( 27 miljard) Onderwijs: 13% ( 30 miljard) Zorg (Zorgverzekeringswet + AWBZ): 19% ( 50 miljard) Sociale zekerheid: 29% ( 75 miljard, w.v. 25 mrd AOW) Overige uitgaven circa 30% ( 77 miljard) Dreesseminar 18 november

14 Collectieve uitgaven Nederland (2007, miljard euro) Rest Overige SZ AOW Zorg Onderwijs Infrastructuur Politie&Justitie Defensie Dreesseminar 18 november

15 Kader voor herijking Herijking typisch collectieve goederen: gaat over relatief beperkte collectieve uitgaven, waarvan de noodzaak & omvang nauwelijks worden betwist. Met uitzondering van de uitgaven voor defensie, waar politieke opvattingen uiteenlopen Onderwijs, zorg en sociale zekerheid vormen de backbone(60%) van de collectieve uitgaven. In bevolkingsonderzoek systematisch genoemd als favoriet voor meer uitgaven (zie SCP, COB ) Overige uitgaven (30%) bevat ondermeer algemeen bestuur, overige subsidies en rente. Relatief hoog aandeel vergeleken met eerder genoemde landen. Dreesseminar 18 november

16 Kader voor herijking Tekortreductie kan zowel door uitgavenverlaging of lastenverhoging Lastenverhoging voor specifieke doeleinden, bijvoorbeeld de zorg, zou op politiek en maatschappelijk draagvlak kunnen rekenen. Het honoreren van de trendmatige groei met bijna 3 procent per jaar in de zorg impliceert een uitgaven- en lastenstijging met circa 0,2% bbp per jaar die neutraal is voor het EMU-saldo Dreesseminar 18 november

17 Herijking (vervolg) Uitgavenbesparingen zijn te zoeken in zowel volume (prestaties, voorzieningenniveau) als prijs (hoogte uitkeringen, salarissen, kosten per prestatie). Voordeel prijsingrepen bij salarissen en uitkeringen: snel te effectueren, en beperkte invloed op het voorzieningenniveau. Nadeel: politiek gevoelig: wel/niet koppeling van uitkeringen en/of salarissen in de publieke sector aan lonen in de marktsector Voorbeeld: een vier jaar volgehouden nullijn in de collectieve sector bij jaarlijks 2 procent groei van de economie en dito contractloonstijging levert bijna 3 % bbpreductie van het EMU-saldo op Dreesseminar 18 november

18 Herijking (vervolg) Efficiëntiemaatregelen die de prijs van collectieve diensten verlagen vereisen nader onderzoek dan wel kunnen worden opgelegd op grond van vergelijking met bedrijfsprocessen elders Voor diensten met een substantieel individueel profijt kunnen hogere eigen bijdragen de collectieve prijs verlagen Dreesseminar 18 november

19 Herijking (slot) Volumemaatregelen tasten in beginsel het voorzieningenniveau aan. Voorrang kan worden gegeven aan het beëindigen of versoberen van overheidsprogramma s waarvan de effectiviteit niet onomstotelijk vast staat, zoals bij sommige subsidies aan huishoudens of bedrijven. Het al dan niet behoren tot de backbonevan de collectieve sector kan worden meegewogen Conclusie: een op een politieke beoordeling gebaseerd kader is nodig dat prioriteiten kan aanbrengen in de uitkomsten van ambtelijke heroverwegingen Dreesseminar 18 november