Spreekpunten mw Bijleveld Aanbieding rapport Gevolgen Bevolkingsdaling 31 april 2008

Transcriptie

1 Spreekpunten mw Bijleveld Aanbieding rapport Gevolgen Bevolkingsdaling 31 april 2008 De meesten van u, dames en heren, kennen het boek Gullivers Reizen van Jonathan Swift, maar - geef het maar eerlijk toe - weinigen van u hebben het ook gelezen. Vandaar dat u misschien ook niet weet dat het niet alleen gaat over het eiland Lilliput maar ook over het eiland daar vlak tegenover: Blefescu. En dat deze twee eilanden in een permanente oorlog zijn verwikkeld over de vraag of een ei aan de stompe of aan de spitse kant getikt behoort te worden. Volgens sommigen maakte Swift hier een parodie op de strijd tussen de degenen die de doctrine van de consubstantiatie aanhingen tegenover de aanhangers van de transsubstantiatie. Nou ja, ik hoef dat in een intellectueel gezelschap als dit, niet verder uit te leggen. Mijn punt is dat wat blijft hangen van het hele verhaal, is dat klein wel komisch is of leuk, maar dat groter pas echt serieus is. Lilliputters werken in het circus.

2 2 Kleine gemeenschappen hebben een zekere schattigheidswaarde maar moeten zo snel mogelijk opgenomen worden in grotere verbanden. De burgemeester van een dorp heeft minder aanzien dan die van de grote stad. En ga zo maar door. Wat een grote meid is dat al! De groeicijfers zijn indrukwekkend! Het GROOTkruis van verdienste. Dames en heren: groot en groei hebben een vanzelfsprekende connotatie van goed en vooruitgang. Zelfs een rapport over dalende bevolkingscijfers heeft soms een beetje de toon van : dat is helemaal niet erg hoor; het is niemands schuld en het mag niet gezien worden als bestuurlijk falen. Nee natuurlijk niet. Het is een bekende stelling uit de vrouwenbeweging dat size does nót matter. Bovendien, hebt u wel eens op mijn ministerie rondgekeken? Daar staan twee bewindspersonen aan het roer die geen van beide achteraan willen staan bij een optocht, maar die zich ook geen van beide de kaas van brood laten eten.

3 3 Dames en heren, alle gekheid op een stokje: Nederland gaat krimpen en de vraag is wat daarvan de gevolgen zijn. Of beter: wat zijn de gevolgen van ons handelen als we weten dat we geconfronteerd zullen worden met bevolkingskrimp. BZK heeft zich in het bijzonder de vraag gesteld wat de bestuurlijke en financiële consequenties zullen zijn. En we hebben die vraag voorgelegd aan de Raad voor het openbaar bestuur en de Raad voor de financiële verhoudingen. En vandaag ligt er een antwoord. Ik dank u voor het werk dat u verzet hebt. U weet dat ik geen officiële reactie kan geven. We nemen uw werk heel serieus en zullen het dus minutieus bestuderen. Maar dat neemt niet weg dat ik wel een paar eerste reacties durf te geven. Eerst iets over de bestuurlijke consequenties en dan iets over de financiële gevolgen. Het rapport constateert dat de knelpunten meer in het toepassen van de bestaande bestuurlijke arrangementen zitten dan dat de wettelijke kaders tekort schieten.

4 4 Bestuurders zijn nu eenmaal gewend te denken in termen van een groeiende bevolking met evenredig een groeiende behoefte aan woningbouw, bedrijventerreinen e.d. Om dat denken te veranderen hoeven we nu de regels niet aan te passen. Dat wil niet zeggen dat dit ook in de toekomst niet hoeft. Krimp is een nieuw fenomeen, nog niet alle aspecten daarvan zijn nu al bekend. Bestuurders moeten alert blijven op mogelijke wettelijke knelpunten. En we moeten ook niet te bang zijn om wijzigingen aan te brengen in het wettelijke instrumentarium. Maar; opnieuw, op dit moment lijkt het niet nodig. Wat wel moet is dat bestuurders het paradigma van de groei moeten verlaten. Het is aan bestuurders om de krimpprognose te erkennen. Het is een gegeven, en niet een bedreiging. Integendeel: er lijken ook onverwachte voordelen mogelijk te zijn. De verandering in denken binnen het openbaar bestuur vraagt ook een andere instelling bij de maatschappelijke partners en de burgers. Een woningbouwvereniging die blijft denken in termen van groei, komt in de problemen.

5 5 Schoolbesturen die de veranderingen niet zien aankomen komen in de knel. Burgers die niet inzien dat het voorzieningenpakket in de gemeente mogelijkerwijs zal wijzigen, gaan eisen stellen aan hun bestuurders, die deze bestuurders niet kunnen inlossen. Mag ik daarbij zeggen dat bestuurders niet helemaal in hun eentje nieuwe ontwikkelingen hoeven te voorzien. Ga eens samen - kijken in regio s in het buitenland waar sprake is van krimp of waar de bevolkingsdichtheid lager ligt. Hoe is de samenleving daar georganiseerd? Wat kan men daar in Nederland van leren. Dames en heren. BZK heeft het rapport gevraagd, maar betekent dit dat wij alles gaan regelen als het op krimp aankomt? Nee, zeker niet. De raden stellen terecht dat de gemeenten allereerst zelf verantwoordelijk zijn voor het oppakken van de vraagstukken waar bevolkingsdaling hen voor stelt. En ook voor de provincies zien zij een belangrijke regierol weggelegd. Dit is juist.

6 Het lokaal bestuur is het bestuursniveau waarop belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen vorm krijgen. Het is uitdrukkelijk niet het uitvoeringsloket van het rijk. En ook de verhouding tussen provincies en gemeenten is in dit opzicht van belang. 6 De raden stellen ook dat provincies en gemeenten elkaar nodig hebben. Dit vergt van de provincies dat zij de gemeenten de ruimte laten om hun deel van de oplossing te leveren maar het vraagt omgekeerd dat gemeenten de provincies de ruimte laten om invulling te geven aan hun deel van de oplossing. De provincie hebben immers een duidelijke rol in de ruimtelijke ordening en beschikken ook over bevoegdheden daarin. Van de Rijksoverheid verwachten de raden dat zij rekening houdt met de grote verschillen in regionale demografische ontwikkeling. Dat lijkt me een haast overbodige boodschap. Dit kabinet legt de nadruk op lokale verantwoordelijkheden en dat impliceert dat het Rijk accepteert dat er verschillen bestaan of ontstaan. Het is aan de gemeenten om hun agenda kenbaar te maken. BZK heeft een coördinerende rol ook naar de ministeries toe.

7 Als bij gemeenten de behoefte bestaat aan coördinatie tussen departementen, dienen zij aan te kloppen. 7 Als we over geld praten dan voorziet het rapport niet dat krimpgemeenten éxtra lasten te dragen krijgen vergeleken met ongeveer gelijke gemeenten. Als het inwonertal van een gemeente daalt, werkt dit vanwege de kosten-oriëntatie - door in een kleiner aandeel van het gemeentefonds. Minder inwoners betekent op structureel niveau minder kosten. Een krimpgemeente van een bepaalde omvang zal geen hoger voorzieningenniveau moeten willen aanbieden dan een stationaire of groeiende gemeente van gelijke omvang. Dat zit in het stelsel van het fonds en de gemeenten zijn goed in staat om met die financiële consequenties rekening te houden. De raden zien ook mogelijke incidentele effecten. Hierbij gaat het dan om tijdelijke extra kosten als gevolg van het verschil in tempo waarmee de uitgaven kunnen dalen en de inkomsten dalen. Ter geruststelling kan ik zeggen dat, mocht dat nodig zijn, we die problemen kunnen oplossen. Een hardheidsclausule vind ik nu niet nodig.

8 8 In het rapport lees ik ook de aanbeveling om in het periodiek onderhoudsrapport 2009 aandacht te besteden aan krimpgemeenten. Dat periodiek rapport geeft inzicht of er op beleidsterreinen of voor groepen van gemeenten nader onderzoek nodig is om na te gaan of de verdeling van de middelen nog wel aansluit bij de kostenstructuur. Dat advies neem ik in elk geval over. Dames en heren, als we over krimp praten hebben we het voorlopig niet over Lilliput of Madurodam. In Krimpen aan de Lek en in Krimpen aan de IJssel staat het woord Krimpen voor oversteekplaats. Dat wist u vast niet, maar het past wel. Krimpen is een overgang van druk op de ketel naar iets rustiger. Dat is goed voor iedereen; dank voor uw rapport.

9 9