Lekker samen van de kaart

Transcriptie

1 Lekker samen van de kaart Het gebruik van alcohol en drugs door jongeren in de zes gemeenten van het (politie)district Rivierenland Gelderland Midden Paul Boekhoorn Trees Speller Lou de Jong Marloes Verhoeven

2

3 Voorwoord Het gebruik van alcohol onder jongeren in Nederland wordt de laatste jaren als een toenemend probleem beschouwd. Uit onderzoek blijkt dat Nederlandse jongeren op dit moment al op jonge leeftijd drinken, vaak drinken en véél drinken. Nederlandse scholieren gaan bij een landenvergelijking in Europa aan kop met het drinken van alcohol. Ofschoon het gebruik van alcohol per hoofd van de bevolking de laatste jaren licht aan het dalen is, is juist het alcoholgebruik onder jongeren fors gestegen. Het gebruik van (soft)drugs onder scholieren op middelbare scholen is in de afgelopen jaren redelijk gestabiliseerd en vertoonde bij een deel van de jongeren een lichte daling. Het gevaar van drugs is echter de kans op afhankelijkheid en deze kans is vooral groter bij intensieve gebruikers. Zo consumeert bijvoorbeeld één op de vijf actuele gebruikers van cannabis dagelijks of bijna dagelijks cannabis. Verscheidene organisaties in het politiedistrict Rivierenland, politieregio Gelderland-Midden, signaleren een toename van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren en maken zich zorgen om deze ontwikkeling. Om nader zicht op deze materie in het politiedistrict Rivierenland te krijgen en een effectief beleid te ontwikkelen dat gericht is op bevordering van een alcohol- en drugsmatiging bij jongeren, zijn in dit district de zes lokale overheden en enkele betrokken organisaties met een intergemeentelijke samenwerking gestart. Een van de eerste stappen in dit samenwerkingstraject is het laten onderzoeken van het gebruik van alcohol en drugs door jongeren zodat een helder, empirisch beeld ontstaat van de ernst van de problematiek in deze regio. Op verzoek van de intergemeentelijke werkgroep is door BBSO in de periode september maart 2007 een uitgebreide studie verricht naar alcohol- en drugsgebruik door jongeren in het politiedistrict Rivierenland, regio Gelderland Midden. Het betreft een onderzoek naar de aard en omvang van het gebruik van deze genotmiddelen onder jongeren in de zes gemeenten in dit politiedistrict, te weten: Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. Bij het onderzoek zijn vanuit BBSO Lou de Jong, Marloes Verhoeven en Trees Speller betrokken geweest, Paul Boekhoorn was projectleider en verantwoordelijk voor de eindrapportage. Wij willen allen die bij het onderzoek betrokken waren en de vele personen die we voor een interview en achtergrondinformatie hebben benaderd, danken voor hun bereidwillige medewerking aan het onderzoek. Een woord van dank gaat uit naar de vertegenwoordigers van de gemeenten Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar, van het politiedistrict Rivierenland en van IrisZorg voor hun deelname aan de begeleidingscommissie. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de preventiemedewerker van de politie in het district Rivierenland voor het specifiek voor onderhavig onderzoek samenstellen en aanleveren van relevante databestanden. Nijmegen, maart 2007

4

5 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Ontwikkelingen in alcohol- en drugsgebruik Probleemstelling en onderzoeksvragen Operationalisatie onderzoeksvragen Onderzoeksaanpak Alcohol en drugsgebruik in de regio Inleiding Resultaten van EMOVO Resultaten van Tendens Overige regionale studies Enquête alcohol- en drugsgebruik jongeren Rivierenland Inleiding Resultaten enquête Kenmerken van jongeren naar opleiding en werk Het gebruik van alcohol door jongeren Het gebruik van softdrugs door jongeren Het gebruik van overige drugs door jongeren De enquêteresultaten in (landelijk) perspectief Samenvattende resultaten enquête Een situatieschets inzake alcohol en drugs in de zes gemeenten Duiven Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Ervaringen en inzichten van organisaties Conclusies Lekker samen van de kaart ; jongeren aan het woord Duiven Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Conclusies Samenvattende conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 116 Referenties Bijlage Specifieke aandachtspunten per gemeente

6

7 1. Inleiding 1.1 Ontwikkelingen in alcohol- en drugsgebruik Alcohol Uit het jaarbericht 2005 van de Nationale Drug Monitor 1 komt naar voren dat alcoholgebruik in de Nederlandse samenleving wijdverbreid is: van de bevolking van twaalf jaar en ouder drinkt 81% wel eens alcohol, dit percentage is de laatste jaren vrij stabiel. Het alcoholgebruik onder scholieren van het middelbaar onderwijs is tussen 1999 en 2003 daarentegen redelijk sterk toegenomen. In 1999 had 74% van de leerlingen ervaring met alcohol, in 2003 was dit 85%. De stijging deed zich met name voor onder jonge meisjes tussen de twaalf en veertien jaar; in 2003 had 68% van de 12-jarige meisjes al eens alcohol gedronken, in 1999 was dit nog 38%. Uit verschillende onderzoeken komt in dit kader naar voren dat het alcoholgebruik van jonge tieners is gestegen 2. Er is in 2003 geen verschil in het percentage jongens en meisjes dat ooit of pas nog alcohol heeft gebruikt. Wel zijn er verschillen in het drinkpatroon: jongens drinken frequenter alcohol dan meisjes en ook drinken zij grotere hoeveelheden dan meisjes; dit is met name het geval bij oudere jongens. In vergelijking met scholieren uit andere Europese landen drinken Nederlandse scholieren vaak. Een kwart van de 15- en 16-jarige Nederlandse scholieren drinkt vaker dan tien keer in de maand, waarmee Nederland aan kop gaat van 35 onderzochte landen in Europa. Nederlandse scholieren drinken volgens een ESPAD-studie van 2003 ook veel glazen per keer: ruim een kwart heeft de maand voor het onderzoek minstens drie keer vijf glazen alcohol of meer per gelegenheid gedronken 3. Bij het veel drinken, ook wel bekend als binge-drinken, staan de Nederlandse jongeren met 28 procent op de tweede plaats, na Ierland met 32 procent. Het Europese gemiddelde ligt op 18 procent. In de beleidsbrief Alcohol en jongeren 4 van de minister van VWS wordt gewezen op de verschillende gezondheidsrisico s en maatschappelijke problemen die alcoholgebruik door jongeren met zich meebrengen: van de jongeren tussen de 16 en 24 jaar ondervindt 22% problemen door zijn drinkgedrag en wordt gerekend tot de categorie probleemdrinkers. De ondervonden problemen lopen uiteen van bijvoorbeeld drinken om zorgen te vergeten of meer zelfvertrouwen te krijgen tot sociale problemen en black-outs door drankgebruik overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor ontwikkeling van de hersenen van jongeren. Er is een duidelijk verband aangetoond tussen schoolprestaties en alcoholconsumptie uit onderzoek blijkt dat wie jong begint met overmatig alcohol drinken, in zijn latere leven een verhoogd risico loopt op problemen met alcoholgebruik. 1 Laar, M. van, e.a., Nationale Drug Monitor, Jaarbericht 2005, Trimbos-instituut, Utrecht, Redelijk vergelijkbare gegevens komen naar voren in: Rodenburg, G. e.a., Nationaal Prevalentie Onderzoek Middelengebruik 2005, IVO Rotterdam, Zie onder meer: Monshouwer, K., e.a., Jeugd en riskant gedrag. Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek 2003, Utrecht. 2004; Pol, Martine van de en Duijser, Elisabeth. Meting alcoholgebruik jongeren. Onderzoek onder Nederlandse jongeren 10 t/m 15 jaar. Amsterdam: NIPO, European School Survey on Alcohol and Other Drugs (ESPAD, 2003), een grootschalig Europees onderzoek naar roken, drinken en drugsgebruik onder scholieren van 15 en 16 jaar. 4 Ministerie van VWS, Beleidsbrief Alcohol en jongeren, Tweede Kamerstuk, 24 maart

8 Op dit moment is bijna 12,5% van de totale ziektelast bij mannen en 2,3% van de ziektelast bij vrouwen toe te schrijven aan overmatig alcoholgebruik. De zorg van de overheid is dat, gezien de tendens onder jongeren, deze cijfers verder zullen stijgen jongeren lopen sneller het risico van alcoholvergiftiging bij het innemen van grote hoeveelheden alcohol alcohol speelt een rol bij agressie en geweld jaarlijks vallen ongeveer 250 doden en ongeveer 3500 gewonden als gevolg van verkeersongevallen waar alcohol in het spel is. Onder hen bevinden zich relatief veel, bijna een kwart, jonge mannen in de leeftijdscategorie van 18 tot en met 24 jaar. Drugs Uit de NDM 2005 komt ten aanzien van softdrugsgebruik in Nederland naar voren dat het percentage mensen dat ooit of in de afgelopen maand drugs heeft gebruikt tussen 1997 en 2001 is toegenomen. De piek ligt bij jongeren tussen 20 en 24 jaar. Onder scholieren op middelbare scholen stabiliseerde het gebruik van drugs tussen 1996 en 2003 of vertoonde een lichte daling. Onder scholieren van het middelbaar onderwijs is het aandeel actuele cannabisgebruikers tussen 1996 en 2003 licht gedaald van 11% naar 9%. Deze afname komt vooral op conto van de jongens (van 14% naar 10%). Vergeleken met leeftijdgenoten uit de (oude) lidstaten van de EU behoren Nederlandse scholieren tot de middenmoot. Eén op de vijf actuele gebruikers consumeert dagelijks of bijna dagelijks cannabis. Intensieve gebruikers kunnen van cannabis afhankelijk worden. Jongeren met een uitgesproken voorkeur voor sterke cannabis lopen ook een gerede kans op afhankelijkheid. Volgens de landelijke gegevens van NDM 2005 stabiliseerde of daalde het drugsgebruik onder scholieren tussen 1996 en 2003, maar nam het tussen 1997 en 2001 toe in de volwassen bevolking. In Amsterdam lijkt het drugsgebruik in trendy clubs over het hoogtepunt heen te zijn. Er zijn echter signalen dat de opmars van cocaïne in het uitgaansleven zich elders in het land in 2004/2005 onverminderd heeft voortgezet. Gecombineerd gebruik van cocaïne met alcohol is favoriet. Ook in het drugsrepertoire van harddrugsverslaafden is cocaïne, in de rookbare variant crack, inmiddels niet meer weg te denken. Hoeveel mensen lichamelijke, psychische of sociale problemen krijgen vanwege overmatig cocaïnegebruik is niet bekend. Wel ziet men een gestage groei van het aantal cocaïnecliënten bij de (ambulante) hulpverlening, die zich ook in 2004 heeft voortgezet. Het aantal cliënten dat zich bij de verslavingszorg meldt met cocaïne als primair probleem, verviervoudigde tussen 1994 en 2004 van naar Van 2003 naar 2004 ging het om een toename van acht procent. Experimenteel gedrag van jongeren Experimenteren met drugs is een steeds gebruikelijker onderdeel van het gedrag van pubers. Alcohol is nog altijd verreweg de meest wijdverbreide drug; bijna de helft van alle veertienjarigen in Nederland zegt al eens dronken te zijn geweest 5. Jongeren experimenteren ook met cannabis: in sommige landen heeft circa eenderde van de jong-volwassenen deze drug wel eens geprobeerd. Polydrugsgebruik is eveneens een groeiende trend, vooral onder regelmatige bezoekers van danceparty s, voor wie het gebruik van alcohol, cannabis, amfetamine en synthetische drugs als ecstasy gedurende een zekere periode behoort tot de levensstijl. Scholieren experimenteren echter zelden met heroïne en cocaïne. 5 Monshouwer, e.a., Zie ook: Eijnden, R. en M. Schutten, Aankoop en gebruik van alcoholhoudende dranken door jongeren, IVO,

9 In onderzoeken naar drugs is het gebruik onder kwetsbare groepen, die gevaar lopen drugsproblemen te ontwikkelen, vaak onderbelicht. Zo is in slechts enkele landen onderzoek uitgevoerd onder kwetsbare jongeren. Waar dit is gebeurd, blijkt duidelijk dat de cijfers van het drugsgebruik onder deze groepen relatief hoog uitvallen. Uit Nederlands onderzoek 6 bleek bijvoorbeeld dat 8% van de 12- tot 16-jarige scholieren recentelijk cannabis had gebruikt; dit percentage bedroeg echter 14% voor jongeren op speciale scholen, 35% voor jongeren die deelnemen aan spijbelprojecten en 76% voor dakloze jongeren. 1.2 Probleemstelling en onderzoeksvragen Het onderhavige onderzoek heeft tot doel een helder en accuraat beeld te krijgen van de aard en omvang van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren in het politiedistrict Rivierenland. De doelgroep omvat jongeren van 12 tot 24 jaar, woonachtig in de zes gemeenten vallend binnen dit politiedistrict (regio Gelderland Midden). Het onderzoek moet in dit kader uitwijzen of het alcohol- en drugsgebruik door de jongeren in de gemeenten zorgwekkend is en, zo ja, zicht bieden op de mogelijke ontwikkeling van een alcohol- en drugsmatigingsbeleid gericht op jongeren. De probleemstelling is uitgesplitst in een aantal deelvragen die we naar enkele thema s hebben ingedeeld. Bovendien zijn deelvragen toegevoegd die een beeld kunnen geven van het effect van het alcohol- en drugsgebruik binnen het publieke domein. Onderzoeksvragen naar aard en omvang alcohol- en drugsgebruik: hoeveel jongeren in de gemeenten in het politiedistrict Rivierenland gebruiken (regelmatig) alcohol en/of drugs; wat is hun aandeel in de totale populatie van jongeren in de gemeenten in de leeftijd 12 tot 24 jaar? wat zijn de achtergronden en kenmerken van de jongeren die alcohol en/of drugs gebruiken (naar leeftijd, geslacht, opleiding/type voortgezet onderwijs, woonplaats)? welke soorten alcohol en drugs gebruiken jongeren en hoeveel gebruiken ze? wat is de reden van het alcohol- en drugsgebruik van deze jongeren? wanneer zijn jongeren met het alcohol- en drugsgebruik begonnen (op welke leeftijd)? wanneer, op welke momenten gebruiken de jongeren alcohol en drugs, waar gebruiken jongeren drugs, hoe gebruiken jongeren drugs? hoe komen jongeren aan alcohol en drugs, met wie gebruiken jongeren drugs? wat zijn de effecten van het gebruik van alcohol en drugs bij jongeren? wat is het oordeel van ouders over het alcohol- en drugsgebruik van jongeren? Beleidsvragen In het kader van de beleidsimplicaties van de onderzoeksresultaten, zijn onder meer de volgende vragen van belang: wat zijn de ervaringen van de organisaties en partijen in de regio met het alcohol- en drugsgebruik van jongeren en welk oordeel heeft men over de ernst van het gebruik; waar liggen de grote en minder grote problemen, onder meer in termen van gebieden en in termen van soorten en hoeveelheden gebruik? 6 Zie onder meer: De Bruin, D. e.a., Zwerven in de 21ste eeuw: een exploratief onderzoek naar geestelijke gezondheidsproblematiek en overlast van dak- en thuislozen in Nederland. Utrecht, Van der Poel, A. en D. van de Mheen, D., Softdrugs in Midden-Holland: een onderzoek naar de omvang en achtergronden van softdrugsgebruik. Rotterdam, Stam, H. e.a. Jeugd en riskant gedrag 1997: roken, drinken, drugsgebruik en gokken in het voortgezet speciaal onderwijs en spijbelopvangprojecten, Trimbos-instituut, Utrecht

10 wat zijn de oorzaken volgens betrokkenen en welke aanpak hebben de betrokken partijen in dit kader op dit moment? welke (beleids)suggesties heeft men bij een beoordeling van preventieve, curatieve en/of repressieve maatregelen? 1.3 Operationalisatie onderzoeksvragen De deelvragen voor het gebruikersonderzoek zijn nader gerubriceerd en geoperationaliseerd om aan te geven dat in de probleemstelling en deelvragen enkele aan elkaar verwante thema s zijn te herkennen: doelgroep(en) zijn er (groepen) jongeren die zich in het drugsgebruik onderscheiden; dit wijst op de mogelijke aanwezigheid van specifieke doelgroepen bij de jongeren waar extra zorg aan dient te worden besteed; soorten drugs in hoeverre is sprake van alcoholgebruik (welke soorten drank), van drugsgebruik (welke soorten soft- en harddrugs) en van gecombineerd gebruik van alcohol en drugs; omvang van het gebruik wat is de frequentie en intensiteit van het gebruik; in welke mate hebben we te maken met lichte of zware gebruikers of met tussenliggende categorieën; historische opbouw in gebruik gebruikt de jongere sinds kort of al sinds langere tijd en wat zijn/waren de motieven om te (gaan) gebruiken; gebruikscontext wat zijn de momenten/perioden van gebruik, gebruikssituaties, gebruikslocaties, methoden van gebruik, kenmerken van medegebruikers; aanbodkenmerken en koopgedrag hoe maken jongeren gebruik van het aanbod van drugs; hoe komen ze aan alcohol en drugs, waar kopen/verkrijgen ze de middelen, tegen welke prijs en met welk gemak 7 ; effecten van het gebruik wat zijn de reacties van de jongeren op het gebruik; gezien schoolgedrag (spijbelen, prestaties), gezondheid, openbare orde en veiligheid, zoals overlast, vandalisme, geweld en politiecontacten; invloed van ouders; zijn ouders op de hoogte van het gebruik, stemmen ze in met het gebruik, zijn ouders zelf gebruikers van alcohol en/of drugs? Op grond van een literatuur- en beleidsverkenning zijn deze thema s nader geoperationaliseerd. Daarbij is gebruik gemaakt van landelijke drugsmonitors, onderzoeken van de GGD-en, jeugdmonitors van gemeenten, publicaties van (andere) onderzoeksbureaus, etcetera. 7 Zie hierover bijvoorbeeld: Klungers, Jorinde, Jonge tieners en alcohol. Onderzoek naar het alcoholgebruik, de bekendheid met merken, het verkrijgen van alcohol en de opvoeding onder jongeren van elf tot en met vijftien jaar, STAP, 2004; Mulder, J. Rommelen met je identiteit, STAP, 2005; Van Hoof, J.J., Mixdrankjes uit de supermarkt? Universiteit Twente, 2005 en Tendens 2004 van De Grift. 10

11 1.4 Onderzoeksaanpak De onderzoeksaanpak omvat verscheidene kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden die afgestemd zijn op de onderscheiden thema s en onderzoeksvragen. Een deel van de onderzoeksvragen is door middel van een grootschalige kwantitatieve meting onder jongeren beantwoord, een ander deel op basis van een kwalitatieve beoordeling van de problematiek aan de hand van interviewrondes met sleutelpersonen uit verschillende sectoren en met een groot aantal (risico)- jongeren. Oriëntatiefase De studie is gestart met een inventarisatie van relevante (beleids)documenten en van onderzoeksliteratuur op het terrein van alcohol- en drugsgebruik door jongeren. Op grond van de opgedane kennis zijn de volgende stappen in het onderzoek voorbereid, zoals de ontwikkeling, respectievelijk verfijning van de vragenlijst voor de enquêtes 8 en interviews, de benadering van organisaties en sleutelpersonen, de vooraankondigingen van de onderzoeksactiviteiten. e.d. Enquête jongeren in zes gemeenten Om een breed en kwantitatief onderbouwd beeld te krijgen van de aard en omvang van het alcohol- en drugsgebruik door jongeren in de zes gemeenten, is een grootschalige enquête uitgevoerd. De enquête betreft een self report studie, dat wil zeggen dat jongeren zelf een beoordeling geven van hun alcohol- en drugsgebruik. In de enquête zijn vragen opgenomen die voor een belangrijk deel voortvloeien uit de thema s die bij de deelvragen zijn genoemd. Het gaat onder meer om de volgende aandachtspunten bij het gebruik van alcohol en drugs: welk product, hoe vaak, hoeveel, combinatie gebruik genotmiddelen, waar, koopgedrag, mening jongeren en oordeel ouders. De vragenlijst is door middel van een schriftelijke enquête aan jongeren in de zes gemeenten ter beschikking gesteld. Hiertoe is per gemeente via de GBA een steekproef onder jongeren in de betreffende leeftijdsklassen getrokken. De totale brutosteekproef bedroeg bijna jongeren in de leeftijd 12 tot en met 23 jaar. De betreffende jongeren hebben via BBSO een brief van de burgemeester van de betreffende gemeente, met het verzoek om medewerking, en de vragenlijst op het huisadres ontvangen. De enquête is midden september 2006 aan de jongeren verstuurd en, door middel van een gepersonaliseerde code, ook via internet aangeboden. De reactietermijn is op drie weken gesteld, waarna de jongeren een rappelkaart hebben ontvangen met het verzoek om (alsnog) de enquête in te vullen indien zij dat nog niet hadden gedaan. De dataverzameling van binnengekomen enquêtes heeft vervolgens tot eind oktober plaatsgevonden. De schriftelijke vragenlijsten en de gegevens van de internetenquête zijn na een gestructureerde data-invoer vervolgens in SPSS geanalyseerd. De resultaten van de enquête zijn opgenomen in hoofdstuk drie. 8 Zie de vragenlijsten van eerder genoemde onderzoeken van onder meer GGD, van gemeenten en overige betrokken instellingen (bijvoorbeeld Trimbos en De Grift/IrisZorg). 11

12 Interviews met en documentatie van sleutelinformanten Om naast de kwantitatieve meting van de aard en omvang van het alcohol- en drugsgebruik ook een meer kwalitatief beeld van dit gebruik onder (risico)jongeren te krijgen, is een groot aantal interviews afgenomen met sleutelinformanten die in uiteenlopende sectoren in de zes gemeenten werkzaam zijn en die beleidsmatig dan wel in uitvoerende zin met jongeren in aanraking komen. Aan de sleutelinformanten hebben we onder andere gevraagd naar: de kenmerken van de (groepen) jongeren waarmee men in aanraking komt; met wie hebben ze (vaker) te maken? wat zijn de ervaringen van de organisaties en partijen in de regio met het alcohol- en drugsgebruik van jongeren? welk oordeel heeft men over de ernst van het gebruik? de locaties waar men (risico)jongeren signaleert; waar wordt in de gemeenten (veel) gedronken en/of (veel) drugs gebruikt? de gesignaleerde gevolgen van (overmatig) alcohol- en drugsgebruik; waar leidt het gebruik toe? Bovendien is op basis van mondelinge en schriftelijke informatie gezocht naar de aanpak die men als instelling op dit terrein hanteert en naar de knelpunten en mogelijke (gezamelijke) aanpak door instanties. De interviews met sleutelpersonen hebben waardevolle informatie opgeleverd onder meer waar het gaat om de bekendheid met locaties waar men (veel) gebruikende jongeren signaleert, de aard en omvang van het gebruik van alcohol en drugs op deze locaties en om de gevolgen van het alcohol- en drugsgebruik op de betreffende momenten (bijvoorbeeld bij uitgaansgelegenheden en hangplekken). Voor deze kwalitatieve benadering van het thema hebben we bij de volgende organisaties en sleutelinformanten gesprekken gevoerd en/of informatie opgevraagd: de politie: jeugdcoördinator, preventiemedewerker, tien gebieds- en schoolagenten het jongerenwerk: 11 jongerenwerkers van (onder andere) STUW en Mikado bestuur/vrijwilligers jongerensociëteiten de Duim, de Markies, Wip-Inn de zes gemeenten: beleidsambtenaren met in het pakket jeugdbeleid, veiligheidsbeleid en/of beleid inzake gezondheidszorg de GGD: afdelingshoofd Jeugdvolksgezondheid, twee epidemiologen en vier jeugdartsen IrisZorg (voorheen De Grift): afdelingshoofd, medewerker preventie en monitoring, regiopreventiemedewerker en veldwerker het Openbaar Ministerie: officier van justitie en beleidsondersteuner Halt: contactpersoon Overbetuwe en omgeving scholen voor voortgezet onderwijs: 10 zorgcoördinatoren van scholen in de regio maatschappelijk werk en thuiszorg: drie maatschappelijk werkers, een leerplichtconsulente en een directeur welzijnsinstelling bureau Jeugdzorg: teamleider en schakelfunctionaris horeca en feestorganisatoren: CCOG Duiven, zalencentrum Wieleman Westervoort, de Hoendrik Herveld, drie vertegenwoordigers van de Koninklijke Horeca Nederland met afdelingen in de regio Zevenaar, Duiven, Westervoort en Rijnwaarden en Lingewaard- Overbetuwe, een organisator van grote jongerenfeesten ( Bodhi-events ) vrijwilligers van zes sportverenigingen/sportkantines bedrijfsleiders bij twee supermarkten en vier vertegenwoordigers van ondernemers- en winkeliersverenigingen in de regio. 12

13 Bij de instellingen is in het kader van de beleidsachtergrond en aanbevelingen tevens gevraagd naar mogelijk beschikbare en relevante documenten en/of informatie- of registratiesystemen die een beeld geven van hun visie op en aanpak van de geschetste problematiek. De resultaten van deze interviews en schriftelijke dataverzameling zijn verwoord in hoofdstuk vier. Panelbijeenkomst Om op basis van een (concept)rapport de resultaten te toetsen en draagvlak te krijgen voor de te formuleren beleidsimplicaties, is een panelbijeenkomst georganiseerd met sleutelpersonen van diverse organisaties en particuliere partijen in het district. Interviews met (risico)jongeren Het vaststellen van de aard en omvang van het alcohol- en drugsgebruik door middel van een schriftelijke en/of internetenquête kent de beperking dat de respons onder jongeren met veel risico- en probleemgedrag lager kan zijn dan onder de andere jongeren. Met alleen een enquête verliezen we, met andere woorden, mogelijk een belangrijke groep van risicojongeren die relatief veel alcohol en/of drugs gebruiken uit ons blikveld. Om dit ongewenste selectieve beeld te voorkomen, is de grootschalige enquête onder de jongeren aangevuld met een uitgebreide veldwerkronde waarbij gesprekken zijn gevoerd met jongeren op verschillende locaties in de zes gemeenten over hun gebruik van alcohol en drugs. Hierdoor is ook een meer kwalitatief beeld verkregen van onder andere de aard van het gebruik, de gebruikscontext, de aanbodkenmerken en het koopgedrag (de circuits ) bij jongeren die regelmatig en veel alcohol en/of drugs gebruiken. Ook is aan de jongeren gevraagd naar de achtergronden van het gebruik en naar de effecten van hun gebruik. Bij het opzoeken, c.q. localiseren van de jongeren op de hangplekken hebben we dankbaar gebruik gemaakt van de voorinformatie van verschillende sleutelpersonen bij de politie en het jongerenwerk. Ook de jongeren zelf hebben ons in gesprekken weer gewezen op locaties waar groepjes jongeren zouden rondhangen zodat een goede invulling aan de sneeuwbalmethode is gegeven. Daarbij is bovendien gestreefd naar een optimale spreiding van locaties over de zes gemeenten zodat in iedere gemeente verschillende groepjes jongeren, groepsgewijs en individueel, zijn geïnterviewd. Er zijn door drie onderzoekers in de periode oktober 2006 januari 2007 in de zes gemeenten gesprekken gevoerd met jongeren bij jongerencentra, uitgaansgelegenheden en diverse soorten hangplekken, waaronder parkeerplaatsen, winkelcentra, parken, straathoeken, e.d. In de onderzochte gemeenten zijn nauwelijks keten en hokken waar wordt gedronken en geblowd zoals soms in andere regio s wordt gemeld. Het veldwerk heeft op 18 avonden plaatsgevonden en is, ondanks de enigszins ongelukkige timing van de interviews in de herfst en begin winter, voorspoedig verlopen. De intensiteit van de benaderingen is daarentegen relatief hoog geweest, aangezien de jongeren zich onregelmatig ophouden op de door sleutelfiguren genoemde locaties, terwijl sleutelinformanten aangeven dat zij daar dagelijks in grote groepen komen. Op sommige avonden hingen er, ook bij goede weersomstandigheden, geen tot zeer weinig jongeren op straat bij de aangewezen plekken rond 9. In de praktijk is gebleken dat groepen jongeren zich soms ook weer naar andere plekken hadden verplaatst, zodat de situatie aldaar weinig statisch is. 9 Dit fenomeen is ook al eerder door De Grift geconstateerd bij hun veldwerk in Huissen (zie A. Roomer, Analyse (Risico)Jongeren in Huissen, juli 2005). 13

14 Er zijn uiteindelijk 25 locaties bezocht waar in totaal met 110 jongeren (individueel en/of in groepsverband) gesprekken zijn gevoerd. In iedere gemeente is op minimaal drie plekken met jongeren gesproken en in sommige gemeenten op meerdere plaatsen, ook omdat in deze gemeenten meerdere dorpskernen zijn te herkennen (zoals in Lingewaard en Overbetuwe). In het algemeen gesteld waren de jongeren, na een toelichting op het onderzoek, redelijk coöperatief en vertelden de meesten, naar ons oordeel, eerlijk en weinig terughoudend over hun alcohol- en drugsgebruik. In hoofdstuk vijf wordt een uitgebreide impressie gegeven van de resultaten van de interviews met (risico)jongeren in de zes gemeenten. 14

15 2. Alcohol en drugsgebruik in de regio 2.1 Inleiding Experimenteren met genotmiddelen door jongeren 10 Jongeren van twaalf tot vijfentwintig jaar maken vroeg of laat een periode door waarin ze al dan niet direct in contact komen met aspecten als alcohol, drugs en gokken. Jongeren onderzoeken in de adolescentiefase namelijk hun wereld in al haar mogelijkheden. Daarbij overschrijden ze vaak de door ouders en volwassenen vertrouwde en overzichtelijke situatie. Het experimenteren met grenzen, spanning zoeken en status verwerven binnen de vriendengroep zijn ook belangrijke drijfveren voor jongeren om te beginnen of door te gaan met risicogedrag zoals alcohol- en drugsgebruik en criminaliteit. Experimenteren en het verkennen van grenzen horen derhalve bij het opgroeien en het leren zelf verantwoordelijkheid te nemen. Incidenteel risicogedrag hoeft daarom in principe geen bedreiging te zijn voor de ontwikkeling, maar hardnekkig risicogedrag is wel schadelijk. In het algemeen roept genotmiddelengebruik van jongeren in de omgeving zorg, maar vaak ook reacties op die kunnen variëren van schrik tot onwetendheid over hoe dit te hanteren. Voor de directe omgeving is het belangrijk dat zij in staat is om vroegtijdig te kunnen signaleren en een positieve invloed uit te oefenen waar dat nodig is. Het gaat daarbij om een balans tussen het kunnen bespreken en het kunnen begrenzen. Jongeren zullen inzicht dienen te krijgen in hun motieven en beleving. Ze dienen weerbaar te worden en doordachte keuzes te leren maken, opdat zij uiteindelijk verantwoord met genotmiddelen omgaan. Voor de meeste jongeren geldt dat het bij experimenteren blijft en na de puberteit stoppen of leren omgaan met middelen. Een klein deel van de jongeren kan echter door gebruik al tijdens de adolescentiefase en later in de problemen raken ten gevolge van het middelengebruik. Gebruik van alcohol en/of drugs brengt dan negatieve gevolgen met zich mee in lichamelijk, geestelijk en/of sociaal opzicht. Afhankelijkheidsproblemen kunnen ontstaan: acht procent van de Nederlandse bevolking van jaar voldoet aan de criteria voor alcoholmisbruik of alcoholafhankelijkheid en minder dan één procent (0,3 tot 0,8%) voldoet aan de criteria voor cannabisafhankelijkheid (Nationale Drug Monitor, 2004). Het experimenteren met genotmiddelen neemt toe, niet alleen in Nederland maar ook in omringende Europese landen. Het gebruik van alcohol en drugs bereikt zijn piek bij jongeren in de leeftijd van twintig tot vierentwintig jaar 11. De bekendste middelen waar jongeren ervaring mee hebben zijn naast alcohol, hasj en wiet, ook ecstasy, speed en cocaïne. Studies naar alcohol en drugs in de regio Voor een algemeen inzicht in regionale ontwikkelingen in (onder meer) het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren in Gelderland zijn enkele studies voorhanden. Het betreft onder andere: de EMOVO (Elektronische MOnitor en VOorlichting); de Jeugdmonitor (Nijmegen en Ede); Tendens, het monitoringproject van IrisZorg. 10 Voor de beschrijving en gegevens in deze inleiding verwijzen we onder meer naar onderzoek van De Grift in Huissen (2005) en een beleidsnotitie van de gemeente Westervoort inzake jeugd en veiligheid (2006). 11 Abraham, Manja D., Hendrien L. Kaal, & Peter D.A. Cohen (2002), Licit and illicit drug use in the Netherlands Amsterdam: CEDRO. 15

16 EMOVO omvat een internetenquête die door de GGD-en in de regio Oost-Nederland wordt georganiseerd en die klassikaal wordt ingevuld door leerlingen in het voortgezet onderwijs uit klas 2 en 4. Belangrijke onderwerpen zijn gezondheid en leefstijl. Uit de medewerking blijkt dat de meeste middelbare scholen participeren. Het onderzoek via EMOVO wordt uitgevoerd in Gelderland en Overijssel zodat regionale vergelijkingen gedaan kunnen worden. De uitkomsten worden (meestal) verwerkt in rapportages per gemeente en per school. Een belangrijke aspect van de onderzoeksmethode van EMOVO is dat alleen jongeren van klas 2 en 4 van de middelbare scholen in de monitoring worden opgenomen, hetgeen voor ons onderzoeksdoel te beperkt is. Wel kunnen de cijfers uit de betreffende gemeenten in het politiedistrict Rivierenland uit de dataset van EMOVO worden getrokken om mogelijke specificaties voor dit district te destilleren. De EMOVO cijfers zijn echter niet eenvoudig extrapoleerbaar voor de groep jongeren van 12 tot en met 17 jaar en zeker niet voor de jongeren van 18 tot 24 jaar. Om enige vergelijking met de EMOVO-resultaten mogelijk te maken, hebben we binnen onze enquête-resultaten op verschillende aspecten een aparte analyse gemaakt voor de groep scholieren woonachtig in de zes gemeenten in het district Rivierenland. De Jeugdmonitor (van Nijmegen) is een schriftelijke enquête thuis ingevuld door een steekproef van 1600 jongeren van 10 tot en met 17 jaar. Belangrijke onderwerpen zijn leefwerelden (buurt, stad, thuis, school), vrijetijdsbesteding, risicogedrag en wensen. De rapportage wordt aangevuld met gegevens uit andere bronnen over 18- tot 24-jarigen. De EMOVO en de Jeugdmonitor zijn signalerende onderzoeken, bedoeld om informatie te genereren voor jeugd(gezondheids)beleid. Met de onderzoeken worden, met andere woorden, algemene ontwikkelingen bij jeugdigen gevolgd maar niet de effecten van specifieke beleidsinterventies gemeten. Een beperkt deel van de vragen is zowel in EMOVO als in de Jeugdmonitor gesteld. De uitkomsten van beide onderzoeken laten zich echter niet exact vergelijken, omdat de onderzoeken qua onderzoekspopulatie en -methode van elkaar verschillen. Desondanks zien we bij de overlappende vragen vaak ongeveer dezelfde uitkomsten. Bij vragen over genotmiddelengebruik en strafbare feiten is dat echter minder het geval. Dat lijkt vooral met de onderzoeksmethode te maken te hebben. Bij klassikaal onderzoek onder jongeren, zoals EMOVO, is de kans wat groter dat jongeren uit stoerheid zaken overdrijven. En bij een schriftelijke enquête onder jongeren, zoals de Jeugdmonitor, geldt dat mogelijk de respons onder jongeren met veel risico- en probleemgedrag wat lager is dan onder de andere jongeren. Deze minpunten in beide onderzoeksdesigns hebben we bij het construeren van onze onderzoeksopzet meegewogen. De monitor 'Tendens van Iriszorg (verslavingszorg) beschrijft regionale ontwikkelingen en trends in alcohol- en drugsgebruik bij Gelderse jongeren en jongvolwassenen. In Tendens 2004 en Tendens worden overzichten gegeven van Gelderse regionale alcohol- en drugsonderzoeken die in dat jaar zijn gepubliceerd. Het geeft inzicht in prevalentiecijfers: hoeveel jongeren hebben alcohol of drugs in de laatste maand of jaar gebruikt. Deze prevalentiecijfers plaatsen het gebruik van alcohol en drugs in een perspectief. Deze cijfers zeggen echter weinig over de belevingswereld van de gebruiker, de setting van gebruik en achterliggende motieven van gebruik. In de panelstudie die in Tendens is opgenomen wordt wel op basis van interviews met kenners van de scene een beeld van de leefwereld van jongeren en jongvolwassenen geschetst. Ook in onze onderzoeksaanpak wijzen we op methoden om meer zicht te krijgen op de context van het alcohol- en drugsgebruik van (risico)jongeren, hun achterliggende motieven en op de effecten van het gebruik bij locaties (zie hoofdstuk vijf en zes voor de uitwerking hiervan). 16

17 2.2 Resultaten van EMOVO In het volgende geven we een beeld van de resultaten van EMOVO in combinatie met de Gelderse jeugdmonitor. De provincie Gelderland heeft de EMOVO-dataset van de GGDen gekocht en Gidz gevraagd de gegevens voor Gelderland te ontsluiten via de Gelderse Jeugdmonitor. De Gelderse Jeugdmonitor bevat gegevens over de leerlingen die woonachtig zijn in een Gelderse gemeente of in een buiten Gelderse gemeente die behoort tot een Gelderse regio. In het EMOVO onderzoek is onder meer aandacht besteed aan het onderwerp genotsmiddelen, om het gebruik van middelen als alcohol, soft- en harddrugs door jongeren inzichtelijk te krijgen. Alcohol Aan de jeugdigen van klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs is de vraag voorgelegd hoe vaak men in de laatste vier weken vóór het onderzoek iets met alcohol heeft gedronken: 88% van de Gelderse jongeren heeft in die periode iets met alcohol gedronken. Ruim de helft (57%) van de Gelderse jongeren gebruikt hooguit eens per week alcohol. Twee keer per week gebruikt 21% en 10% gebruikt gemiddeld meer dan twee keer per week alcohol. Van de jongeren uit Gelderland geeft 12% aan helemaal geen alcohol te drinken. Op de vier doordeweekse dagen wordt meestal geen alcohol gedronken; 79% van de Gelderse leerlingen drinken op deze dagen geen alcohol. Als op een doordeweekse dag gedronken wordt beperkt 73% van de Gelderse leerlingen zich tot 1-2 glazen, 21% drinkt 3-6 glazen en 6% drinkt 7 of meer glazen alcohol. In het weekend drinkt 88% van de Gelderse ondervraagden wel. In ongeveer de helft van alle gevallen met 53% als Gelders gemiddelde, gaat het om één dag per weekend, bij 27% om twee dagen. Drinken op al de drie weekenddagen (vrijdag, zaterdag en zondag) is gebruikelijk voor 8% van de Gelderse leerlingen. In het weekend wordt per keer méér alcohol gedronken dan door de week: van de Gelderse jeugdigen houdt 43% het op een enkel glas (1-2 per weekenddag), 35% op 3-6 glazen, 16% op 7-14 glazen en 6% drinkt 15 of meer glazen alcohol. Aan de Gelderse jongeren is gevraagd hoe vaak ze in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek bij één gelegenheid (bijvoorbeeld feestje of op een avond) vijf glazen of meer alcoholhoudende drank hebben genuttigd. Van de Gelderse jongeren is dit bij 42% nooit het geval geweest, bij respectievelijk 21% en 13% is dit 1 of 2 keer gebeurd, bij 4% is dit zelfs 9 of meer keer gebeurd in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek. Een aanvullende indicatie van de mate van drankgebruik kan worden gevonden in de vraag of, en hoe vaak, de leerlingen dronken of aangeschoten zijn geweest. Bij 33% van de Gelderse jongeren is dit (nog) nooit het geval geweest vóór het onderzoek, bij 65% is dat niet het geval geweest in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek. Twee van de drie Gelderse jongeren hebben dus al eens de ervaring gehad met aangeschoten of dronken raken ten gevolge van alcohol. Van de Gelderse jongeren geeft 16% zelfs aan, dat dit in hun hele leven al minstens tien keer het geval is geweest. Het percentage dat in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek minstens tien keer aangeschoten of dronken zijn geweest is 1%. In de overgrote meerderheid van de gevallen zijn de ouders ervan op de hoogte dat hun kind alcohol drinkt: bij slechts 6% van de Gelderse ondervraagden is dit niet het geval. Niets ervan zeggen is uiteraard nog iets anders dan het goedvinden, maar 60% van de jongeren ondervindt van de ouders geen belemmering op dit front. Bij gemiddeld 17% van de Gelderse jongeren is er wel enige weerstand bij de ouders tegen het drankgebruik in de zin dat ze vinden dat het minder zou mogen zijn, het afraden of zelfs verbieden. 17

18 Softdrugs De GGD-en hebben in de EMOVO-vragenlijst ook enkele vragen verwerkt die te maken hebben met softdrugs, bijvoorbeeld de vraag of en waar de leerlingen wel eens hasj en wiet aangeboden hebben gekregen. Gemiddeld is dit bij 64% van de Gelderse leerlingen het geval geweest. De straat of een hangplek (12%) wordt het meest aangewezen als de locatie waar dat is gebeurd. Thuis of op school komen gemiddeld genomen ongeveer even vaak voor (7%), in café of disco iets minder (6%). Het gebruik van hasj of wiet is voor de leerlingen zeker geen standaard. Van de Gelderse leerlingen heeft 83% nog nooit hasj of wiet gebruikt, in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek heeft 92% geen hasj of wiet gebruikt. De percentages van de éénmalige gebruikers zijn respectievelijk 4% en 2%. De percentages van een gebruik van 2-9 keer zijn respectievelijk 7% en 3%. Het percentage van de Gelderse intensieve gebruikers (>40 keer) is in hun leven 3% en in de 4 weken voorafgaande aan het onderzoek bijna 1%. De grootste groep (37%) van de Gelderse gebruikende leerlingen krijgt of koopt hasj of wiet van vrienden, 18% koopt het in de coffeeshop en 7% op of rond school. Gemiddeld kweekt 6% zijn eigen hasj of wiet. Twee plekken waar het meest hasj of wiet gebruikt wordt zijn: op straat, in een park of op een andere plek buiten (39%) en bij vrienden (30%). Thuis gebruikt 8%, in een coffeeshop 6% en op een andere plek ook 6%. Harddrugs Het aanbod en/of gebruik van harddrugs (zoals cocaïne, XTC, speed) ten opzichte van het gebruik van softdrugs onder de Gelderse leerlingen is laag; 91% van de Gelderse leerlingen heeft nog nooit harddrugs aangeboden gekregen. In een café of disco heeft 3% het wel eens aangeboden gekregen, 3% op straat, 1% thuis en 1% op school. Van de ondervraagde leerlingen heeft in volgens het EMOVO-onderzoek 95% nog nooit harddrugs gebruikt. Gemeenterapportages EMOVO Op basis van beschikbare separate rapportages van de EMOVO-studie per gemeente ( ), kunnen we ook enkele gegevens over gemeenten in onderhavig onderzoek presenteren 12 : Alcohol- en drugsgebruik door scholieren (in procenten) E-MOVO drinkt wel eens alcohol op weekenddagen 5 glazen of meer per keer wel eens dronken geweest dronken in voorgaande maand recent hasj/wiet gebruikt recent harddrugs gebruikt Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Zevenaar regio Arnhem Oost NL Zie deelrapporten: de Jong-Mares, N., J. Mureau en H. Rexwinkel, Gezondheid, welzijn en leefwijze van jongeren in de gemeente..., verslag van een onderzoek onder jeugd, Hulpverlening Gelderland Midden, Er zijn geen aparte gemeentelijke EMOVO-rapportages verschenen over de gemeenten Duiven en Westervoort. 18

19 Enkele opmerkelijke aspecten die naar voren komen zijn, bij een vergelijking van de cijfers met Oost-Nederland, het relatief hoge alcoholgebruik van scholieren in vooral Rijnwaarden en Lingewaard en het softdrugsgebruik in de gemeente Overbetuwe. 2.3 Resultaten van Tendens Enkele hoofdconclusies van Tendens 2004 op basis van de Gelderse panelstudie over het gebruik van alcohol en drugs onder jongeren en jongvolwassenen tijdens uitgaanssituaties zijn in vogelvlucht de volgende: - Indrinken van alcohol Het indrinken, ofwel thuis of op straat vast een bodem leggen alvorens naar het café of de disco te gaan, is een breed fenomeen geworden. Het zijn met name jongere jongeren van vijftien tot begin twintig jaar die alcohol drinken voor het uitgaan. Op deze manier kost het uitgaan minder geld en zijn ze deels al aangeschoten voordat ze nog maar een consumptie in de horecagelegenheid hebben genuttigd. Horeca en politie worden zo geconfronteerd met de negatieve effecten: aangeschoten mensen, overlast en een minder grote omzet. - Excessief alcohol drinken bij uitgaan Het uitgaansleven drijft op alcohol. Tijdens de uitgaansavonden worden er soms flinke hoeveelheden geconsumeerd. Meer dan tien glazen op een uitgaansavond zijn schattingen aan de lage kant. Dertig glazen op een avond komt in een aantal netwerken zelfs voor. - Wiet populair en excessief gebruikt door straat- en probleemjongeren Wiet is de belangrijkste drug voor straat- en probleemjongeren. Het gebruik blijft veelal niet beperkt tot een blow in het weekend. Elke dag stoned is geen uitzondering. - Ecstasygebruik meest verspreid In de meeste netwerken komt het gebruik van ecstasy voor. Hiermee is ecstasy de wijdst verspreide harddrug. Het middel overstijgt de diverse jeugdculturen, van hardhouse, metal tot voetbalsupporters. Ecstasy is overal (in meer of mindere mate) aanwezig. - Drugscombinaties Middelen worden dikwijls in combinatie met elkaar gebruikt. Het is niet of blowen, of alcohol drinken of slikken; combinatiegebruik komt veel voor. - Zorgelijk gebruik bij met name straat- en probleemjongeren Een deel van de straat- en probleemjongeren gebruikt excessief drugs; de hoeveelheden zijn soms extreem en wat aanwezig is gaat altijd op. Ten aanzien van hangjongeren komt in Tendens 2004 samenvattend het volgende naar voren: alcohol is het meest gebruikte genotmiddel; hasj of wiet is de belangrijkste drug bij hangjongeren; excessief blowen komt veelvuldig voor bij deze groep(en) jongeren; ecstasy is de meest populaire harddrug, maar heeft sterke concurrentie van cocaïne; de populariteit van een drug is sterk afhankelijk van de subcultuur; de diversiteit van middelen is breder in het uitgaanscircuit dan bij hangjongeren; voor middelen als heroïne, lsd en ketamine bestaat zeer weinig belangstelling. 19

20 2.4 Overige regionale studies Een van de voorbeelden van de geschetste ontwikkelingen ten aanzien van het alcoholgebruik bij jongeren ziet men in de Achterhoek. Uit gegevens van de GGD en De Grift kwam bij jongeren in de Achterhoek naar voren dat zij vroeger met drinken beginnen en ook meer drinken dan hun leeftijdgenoten in de rest van het land 13. In groep 8 van de basisschool in de Achterhoek drinken gemiddeld elf van de dertig kinderen wel eens alcohol; ze zijn dan 11 jaar oud. In het voorgezet onderwijs drinken 14-jarigen gemiddeld zes glazen per gelegenheid en 17-jarigen tien glazen. Uit het onderzoek in de Achterhoek blijkt dat jongeren niet alleen tijdens uitgaan drinken; vaker nog drinken ze thuis of bij anderen grote hoeveelheden alcohol, het zogeheten indrinken (zie ook Tendens 2004 van De Grift). Een ander onderzoek, dat hieraan vooraf ging, betreft een deels vergelijkbare studie onder jongeren in Groenlo 14. De publiekscampagne die voorjaar 2006 in de Achterhoek is gestart als onderdeel van een driejarig project tegen drankmisbruik door jongeren, is opgezet naar aanleiding van deze onderzoeksuitkomsten. 13 Rover, C. de, M. Baalman en M. de Vocht, Wat is normaal in de Achterhoek? Onderzoek naar gokgedrag en gebruik van genotmiddelen door scholieren van het voortgezet onderwijs in de Achterhoek, GGD Achterhoek en De Grift, januari 2003 (enigszins vergelijkbare onderzoeken zijn in deze regio ook in 1995 en 1998 uitgevoerd). 14 Zie ook: Rover, C. de, M. Baalman en M. de Vocht, Alles onder controle? Onderzoek naar gokgedrag en gebruik van genotmiddelen door Groenlose jongeren, GGD Achterhoek en De Grift, november

21 3. Enquête alcohol- en drugsgebruik jongeren Rivierenland 3.1 Inleiding Om een kwantitatief onderbouwd beeld te krijgen van de aard en omvang van het alcohol- en drugsgebruik door jongeren in de zes gemeenten, is een grootschalige enquête uitgevoerd. In de enquête is een verscheidenheid aan vragen opgenomen over het gebruik van alcohol en drugs: welk product wordt gebruikt, hoe vaak gebruik, hoeveel, combinatiegebruik van genotmiddelen, locatie van gebruik, koopgedrag, oordeel van ouders over gebruik, e.d. De schriftelijke vragenlijst is aan bijna jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 23 jaar in de zes gemeenten verstuurd. De jongeren hebben ook de mogelijkheid gekregen om de vragenlijst via internet in te vullen. De schriftelijke vragenlijsten en de gegevens van de internetenquête zijn na een gestructureerde data-invoer vervolgens in SPSS geanalyseerd. Respons op de enquête Uit het overzicht in tabel 1 komt naar voren dat de enquête een respons heeft van 41%; bijna jongeren hebben schriftelijk dan wel via internet een vragenlijst ingevuld en geretourneerd. Tabel 1 Kerngegevens gemeenten en enquête jongeren 12 tot 24 jaar Gemeenten district Rivierenland Totaal aantal jongeren jaar* % verdeling van jongeren tussen gemeenten Steekproef (N) Respons Duiven % Lingewaard % Overbetuwe % Rijnwaarden % Westervoort % Zevenaar % Totaal % % * Gegevens zijn per 1 januari 2006 Respons naar achtergrondkenmerken Gemeenten De respons op de enquête varieert enigszins als we naar de woonplaats van de jongeren kijken: bij vijf gemeenten is er een respons van 40-43%, alleen gemeente Westervoort scoort iets lager ten opzichte van het gemiddelde met 35%. Geslacht en leeftijd De enquête heeft tot een grotere respons onder meisjes geleid dan onder jongens; de verhouding is 58% meisjes en 42% jongens. Voor deze oververtegenwoordiging van meisjes is in de analyse door middel van een weegfactor gecorrigeerd. 21

22 Bovendien blijkt dat jongeren in de leeftijd 12 tot en met 15 jaar verhoudingsgewijs vaak hebben gereageerd en jongeren van 21 en 22 jaar relatief minder vaak als respondent zijn opgenomen. De respons van de jongeren in de leeftijd jaar is nagenoeg overeenkomstig de feitelijke samenstelling van de leeftijdsgroepen in de totale populatie. Voor de oververtegenwoordiging van de jongere leeftijdsgroep en ondervertegenwoordiging van de oudere leeftijdsgroep is per gemeente en naar geslacht een wegingsfactor ingevoerd. Onderzoeksbestand Door een onderlinge vergelijking van de feitelijke populatieverhouding en weging van de respons naar gemeenten, is in de analyse een representatieve dataset verkregen die een weerspiegeling vormt van de populatiesamenstelling van de leeftijdsgroep 12 tot 24 jaar in de zes gemeenten (zie tabellen 2 en 3). Tabel 2 Opbouw enquêtebestand naar gemeente en geslacht (na weging) Gemeenten jongens (%) meisjes (%) totaal (%) Duiven Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Totaal Tabel 3 Opbouw enquêtebestand naar gemeente en leeftijd (na weging) Gemeenten jaar (%) jaar (%) jaar (%) totaal (%) Duiven Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Westervoort Zevenaar Totaal

23 3.2 Resultaten enquête Kenmerken van jongeren naar opleiding en werk Voorafgaand aan de bespreking van het alcohol- en drugsgebruik door jongeren, geven we eerst een beeld van enkele kenmerken van de jongeren in de zes gemeenten. Het betreft met name hun opleiding(sniveau) en de vraag of zij schoolgaand zijn, werken of werkzoekend, e.d. School- en arbeidskenmerken van de jongeren Bij de jongeren van 12 tot 24 jaar in de zes gemeenten is op dit moment ruim 80% schoolgaand, 10% werkt, 6% combineert school en werk en 1% is werkzoekend. Uit de verdeling naar jongens en meisjes blijkt dat er geen onderscheid is bij deze kenmerken. Tabel 4 Opleiding en werk bij jongeren (in procenten) Scholier/werkend jongens meisjes totaal op school/studerend werk en school werkend werkzoekend anders Totaal Als we bij een nadere analyse van de jongeren naar gemeenten kijken, valt op dat bij de jongeren in de gemeente Rijnwaarden verhoudingsgewijs minder jongeren nog op school zitten (76%) en meer jongeren werken (16%). Dit geldt in iets lichtere mate ook voor de gemeente Westervoort. Tabel 5 Opleiding en werk bij jongeren (naar gemeente, in procenten) Duiven Lingewaard Overbetuwe Rijnwaarden Westervoort Zevenaar totaal op school werk en school werkend werkzoekend anders Totaal In de gepresenteerde tabellen worden voor de leesbaarheid alleen de (veelal kolom-)percentages vermeld; indien het gaat om absolute aantallen wordt dit aangegeven met N of n. Ook komt het vanwege de afronding van percentages in enkele gevallen voor dat het totaalpercentage niet op 100% uitkomt maar op 99% of 101%. 23