Doel: Leerlingen voldoende informatie verschaffen om een gericht bezoek te brengen aan het museum "Bevrijdende Vleugels".

Transcriptie

1 Lesbrief : Bezetting en Bevrijding 2e Wereldoorlog (WO-II) Doel: Leerlingen voldoende informatie verschaffen om een gericht bezoek te brengen aan het museum "Bevrijdende Vleugels". A. Opkomst nationaal-socialisme en racisme (Lees de tekst en beantwoord vervolgens de vragen.) Hitler wordt geboren in 1889 in Oostenrijk, rond 1910 verhuist hij naar München. Hij had een moeilijk karakter: hij had een uitgesproken hekel aan iedereen van wie hij dacht dat die hem tegenwerkte, zoals zijn vader met wie hij een verschil van mening had over wat hij later worden zal, de autoriteiten (= gezag) die hem de toegang tot de kunstacademie hebben geweigerd en de Joden die hij verantwoordelijk houdt voor de ondergang van het Oostenrijks-Hongaarse rijk en die hij de schuld geeft van het verliezen van de 1 e wereldoorlog (WO-I ) en van alle tegenspoed in Duitsland daarna, politieke partijen die het niet eens zijn met zijn politieke opvattingen, zoals de communisten. Na WO-I, in 1918 wordt hij lid van de "Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP - Nazi) en al spoedig, in 1921, wordt hij de politieke leider van die partij. Hitler inspecteert de Hitlerjugend De overwinnaars van WO-I, Engeland, Frankrijk en Amerika, leggen de Duitsers bij de Vrede van Versailles zeer zware strafmaatregelen op: - Duitsland wordt verplicht tot het doen van herstelbetalingen tot een bedrag van 114,5 miljard goudmarken, - Frankrijk bezet het Rijnland en krijgt het recht om steenkool (in die tijd een belangrijke energiebron) te delven in het Saargebied, - Polen krijgt de corridor (= een doorgang over land naar de zee) van Dantzig; Oost-Pruisen wordt van Duitsland gescheiden, - Duitsland verliest alle overzeese kolonies (= gebiedsdelen), - het Duitse leger wordt teruggebracht tot soldaten; alle zware wapens, vliegtuigen, tanks, duikboten worden verboden, - alle schepen met een laadvermogen van meer dan 1600 ton (1 ton = 1000 kg) moeten worden ingeleverd, - Duitsland mag geen zware industrie hebben. Deze maatregelen worden door de Duitsers als een zeer zware vernedering ervaren. Door de economische crisis die in de jaren '20 uitbreekt neemt de werkeloosheid, en daardoor de ontevredenheid onder de bevolking in Duitsland enorm toe. De ontevreden en vernederde Duitse werkelozen sluiten zich massaal aan bij de NSDAP van Hitler die openlijk verkondigt dat hij zich aan de strafmaatregelen zal onttrekken en de werkgelegenheid zal herstellen, en dat de schuld van alles bij de Joden ligt. Bij de verkiezingen in 1933 wordt de NSDAP de grootste partij van Duitsland en spoedig daarna wordt Hitler tot Kanselier (= Führer) van Duitsland benoemd. Economische crisis: armoede en werkeloosheid MBV 1

2 Opdracht 1: Wanneer en waar werd Hitler geboren? Opdracht 2: Welke oorlog ging vooraf aan de 2e Wereldoorlog (WO-II)? Van wanneer tot wanneer duurde die?...van...tot... Opdracht 3: Wie vochten toen tegen elkaar? 1...., en tegen... Opdracht 4: Noem 2 redenen waarom het aantal leden van de NSDAP in korte tijd zo enorm steeg Opdracht 5: Wie komt na de verkiezingen van 1933 naar voren als "de sterke man" van Duitsland? De op rassenhaat gerichte propaganda van de NSDAP was vooral tegen de Joden. Zij werden beschouwd als "Untermenschen", minderwaardige mensen, die hoorden tot de onderlaag van de samenleving. Ook Zigeuners, Homosexuelen en Invaliden werden beschouwd als "Untermenschen". Dit in tegenstelling tot wat de Nazi's Ubermenschen (= supermensen ) noemden: de Ariërs, afstammelingen van de vroegere Germanen. Vanaf 1933 hadden de Nazi s de Joden in Duitsland het leven zuur gemaakt, mishandeld en opgejaagd. 7 November 1938 doodde een Joodse jongen in Parijs, uit wraak voor de verbanning (= verplichte verhuizing) van zijn ouders naar Polen, een medewerker van de Duitse ambassade. De Nazi's nemen wraak: in de nacht van 9 op 10 november ("Kristallnacht")* worden in Duitsland synagogen (= Joodse kerken) in brand gestoken en Joodse winkels geplunderd; tienduizende Joden worden opgepakt en naar het concentratiekamp Buchenwald gestuurd en het Duitse Jodendom wordt een boete opgelegd van 1 miljard mark. De Joden slaan massaal op de vlucht, ongeveer Joden komen naar Nederland. Om hen die niet bij familie of vrienden terecht kunnen, op te vangen, richt de Nederlandse regering het kamp Westerbork in Drenthe in. Het wordt omgeven door prikkeldraad en bewaakt door de Koninklijke Marechaussee (= politie met speciale taken, o.a. bewaking) Poster Racisme - Jodenhaat. * Deze nacht wordt Kristallnacht genoemd vanwege de kapotgeslagen etalageruiten van Joodse winkels. MBV 2

3 Opdracht 6: Hier volgen een aantal beweringen. Maak het O vóór de bewering die afkomstig is van de nazi propaganda zwart/blauw: a. O De Joden moeten Duitsland uit omdat zij daar illegaal zijn. b. O De Joden zijn de schuld van de ondergang van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. c. O De Joden worden gestraft omdat ze synagogen in brand hebben gestoken en winkels hebben geplunderd. d. O Het verliezen van WO-I is de schuld van de Joden. e. O De Joden zijn "Ubermenschen". f. O De Joden zijn de schuld van de economische crisis en de werkeloosheid. Opdracht 7: Op welke datum begint de "echte" Jodenvervolging in Duitsland?.. Opdracht 8: Hoe wordt die nacht genoemd?.. Opdracht 9: Wat doen veel Duitse Joden direct daarna?... MBV 3

4 B Begin WO-II. Hitler heeft een boek geschreven (Mein Kampf) waarin hij zijn politieke ideeën uiteenzet. Enkele van die ideeën zijn: - Untermenschen moeten uitgeroeid worden. - Als een land niet voldoende voedsel kan produceren om de bevolking te voeden, dan moet dat land elders grond veroveren. - Alle landen waar afstammelingen wonen van de vroegere Germanen, moeten samen één groot Duits Rijk gaan vormen. In 1938 sluit Oostenrijk zich aan bij Duitsland. Daarna bezetten de Duitsers een gedeelte van Tsjecho-Slowakije, waar veel nakomelingen van Duitse emigranten wonen. Om een oorlog te voorkomen, reageren Frankrijk en Engeland niet. Hitler sluit dan een verdrag met Stalin, de leider van Rusland: zij verdelen samen Polen, de Duitsers willen de westelijke helft bezetten, de Russen de oostelijke helft + de Baltische staten (Estland, Letland en Litauen). Op 1 september 1939 vallen de Duitsers Polen binnen in het Westen en de Russen in het Oosten. Engeland en Frankrijk verklaren daarop Duitsland de oorlog. De Engelsen sturen enkele divisies (= een eenheid van ongeveer soldaten) naar het vaste land in Frankrijk en de Fransen stellen hun troepen op bij de Maginotlinie (= een door Frankrijk aangelegde verdedigingslinie langs de Frans-Duitse grens) in het noord-oosten van Frankrijk om de grens met Duitsland af te schermen. In 2 weken veroveren de Duitsers Polen. Nu Hitler zich in het Oosten in de rug gedekt weet door het niet-aanvalsverdrag met de Russen, richt hij zijn blik op het Westen van Europa. Zijn plan is om van het Noorden van Noorwegen tot het Zuiden van Frankrijk de kustgebieden van West Europa te veroveren om een mogelijke vijand te verhinderen troepen aan land te zetten. Tijdens de winter van 1939/1940 treft hij daarvoor de voorbereidingen en in april 1940 verovert hij Noorwegen en Denemarken. Dan zijn Nederland (10 mei 1940), België en Luxemburg aan de beurt en direct daarna Frankrijk. Hij is van plan ook Engeland te veroveren; hij verzamelt daarvoor schepen in allerlei havens in West Europa om troepen over te zetten. Maar die worden aangevallen door de Engelse luchtmacht. Hij ziet dan in dat hij eerst die luchtmacht moet verslaan. Dus schakelt hij de Luftwaffe (= Duitse luchtmacht) in om door middel van bombardementen te proberen Engeland op de knieën te krijgen, maar de Engelse luchtmacht (RAF), hoewel die over veel minder vliegtuigen beschikt, wint deze "Battle of Britain" en de invasie (= inval) van Engeland gaat niet door, wat later heel belangrijk blijkt te zijn voor het verdere verloop van de oorlog, want vanuit Engeland begint in 1944 de bevrijding van West-Europa. Spitfire, beroemdste jachtvliegtuig van Engeland MBV 4

5 Opdracht 10: Wanneer brak WO-II uit? Opdracht 11: Welk land viel Duitsland toen binnen? Opdacht 12: Welke 6 andere landen in West-Europa bezetten de Duitsers daarna? Opdracht 13: De Duitsers hadden nog één land meer willen veroveren, maar dat mislukte. Welk land was dat? MBV 5

6 C. Bezetting Nederland. (Zoek de antwoorden op deze vragen zelf op b.v. in de mediatheek of op internet) Opdracht 14: Van wanneer tot wanneer duurde de bezetting van Nederland? Van... tot... Opdracht 15: Hitler benoemde één van zijn vertrouwelingen, een Oostenrijkse advocaat, tot Rijkscommissaris van Nederland. Wie was dat?... Opdracht 16: Niet iedereen in Nederland had een hekel aan Duitsland. In 1931 werd een politieke partij opgericht die sterk pro-duits was. Bij de verkiezingen in 1935 haalde die partij 8 % van alle stemmen en was daarmee de op 4 na grootste partij geworden. De partij wilde een Nederlandse staat volgens het voorbeeld van de Duitse staat. Die partij heette NSB. Voor welke afkorting staan de letters NSB? Opdracht 17: De leider van de NSB heeft tijdens de bezetting nauw samengewerkt met de leiders van de bezetters. Wie was de leider van deze politieke partij? Opdracht 18 Door de economische crisis en door de oorlog ontstond er in Nederland een gebrek aan allerlei goederen, zoals levensmiddelen, textiel, brandstof, rubber, leer, tabak, cacao, koffie enz. Om een zo eerlijk mogelijke verdeling van deze schaarse artikelen te bewerkstelligen, moest je, als je ze wilde kopen, behalve geld, ook nog iets anders geven. Wat? Opdracht 19: Naarmate de maatregelen die de Duitsers namen, zoals Jodenvervolging, verplichte arbeid in Duitsland, afschaffing van de vrijheid van meningsuiting, strenger werden, nam het verzet van de Nederlanders tegen die maatregelen toe. Veel mensen probeerden zich aan die maatregelen te onttrekken; zij doken onder. Wat is een onderduiker? Opdracht 20: Onderduikers konden hun persoonsbewijs niet meer gebruiken, want dat zou hen verraden. Gelukkig waren er mensen die hen hielpen met bijvoorbeeld het vervalsen van persoonsbewijzen of het overvallen van kantoren waar bonnen verstrekt werden. Deze mensen hielpen ook piloten van neergestorte Engelse en Amerikaanse vliegtuigen te ontsnappen aan de Duitsers en later voerden zij ook sabotagewerkzaamheden uit zoals bijvoorbeeld treinen laten ontsporen en telefoonleidingen doorknippen. Deze mensen waren lid van een beweging die zich verzette tegen de Duitsers. Als zij door de Duitsers gezocht werden, verstopten zij zich soms onder de grond. Hoe heette deze beweging? (Hier zijn meerdere antwoorden mogelijk. Noem er 1.) MBV 6

7 Het verzet ontstond plaatselijk. Geleidelijk aan werd het landelijk georganiseerd en heet dan "Landelijke Organisatie (LO)". Deze organisatie hielp, meestal ongewapend, onderduikers op alle mogelijke manieren of verzamelde inlichtingen over de Duitsers of maakte kranten die door de Duitsers verboden waren. Sommige onderdelen van de Landelijke Organisatie gebruikten wel wapens b.v. voor het overvallen van distributiekantoren of het bevrijden van gevangenen. Zij behoorden tot de "Knokploegen (KP)" Wij mogen nooit vergeten dat op verzetswerk de doodstraf stond; heel veel leden van het Verzet zijn dan ook gefusilleerd. D. Concentratiekampen. (Lees de teksten en beantwoord vervolgens de vragen.) Meteen toen hij aan de macht kwam, liet Hitler concentratiekampen bouwen, bestaande uit een aantal houten barakken waarin veel mensen in een kleine ruimte met elkaar onder zeer erbarmelijke omstandigheden moesten leven. Dat waren niet alleen misdadigers die veroordeeld waren tot een aantal jaren werkkamp, maar ook politieke tegenstanders zoals communisten, mensen die het niet eens waren met de Nazi's zoals professoren, priesters en dominees, of mensen die niet pasten in de visie van de Nazi's zoals Joden, Zigeuners en Homosexuelen. Mensen uit deze groepen werden zomaar opgepakt en vaak zonder vorm van proces in een kamp geplaatst. De kampen werden omgeven door meerdere rijen prikkeldraad onder stroom met op verschillende plaatsen wachttorens met zwaar bewapende bewakers; ontsnappen was niet mogelijk. Het leven in zo'n kamp was een hel. 3 gevangenen deelden 1 brits! Na de Kristallnacht, 10/11 november 1938, (zie pagina 2) vluchtten veel Joden vanuit Duitsland naar het buitenland. Vaak werden ze daar opgevangen in wat wij nu AZC s (= Asiel Zoekers Centrum) noemen. Van daaruit werden ze later ondergebracht in huizen of emigreerden ze naar b.v. Amerika. Het kamp Westerbork in Drenthe was zo n AZC. Ditzelfde kamp is in de oorlog door de Duitsers gebruikt om gevangen genomen Joden te verzamelen en ze van daaruit te transporteren naar hun "eindbestemming". Vernielde etalageruiten van Joodse winkels na de Kristalnacht Opdracht 21: Concentratiekampen zijn onder te verdelen in: A. Opvangkampen B. Doorvoerkampen C. Strafkampen D. Vernietigingskampen Wat voor soort kamp was Westerbork vóór de oorlog? En tijdens de oorlog? A - B - C - D A - B - C - D MBV 7

8 Opdracht 22: Vanuit Westerbork werden in de oorlog de volgende aantallen Joden op transport gesteld naar de volgende concentratiekampen: Aantal: Concentratiekamp: Aantal overlevenden: Auschwitz Buchenwald/Ravensbrück Sobibor Theresiënstadt 1980 Wat voor soort kamp zijn Auschwitz en Sobibor? A - B - C - D Opdracht 23: In het museum hangt een gevangenenpak van een pater die in 1941 door de Duitsers was gearresteerd omdat hij een brief van de bisschoppen had verspreid in zijn parochie. Dat werd door de Duitsers beschouwd als een misdrijf. Hij is daarvoor opgesloten in het concentratiekamp Dachau tot het einde van de oorlog. Wat voor soort kamp was Dachau? A - B - C - D E. Bevrijding. (Lees de tekst en beantwoord vervolgens de vragen) De Duitsers hadden zich goed voorbereid op de oorlog. Hitler had zijn belofte aan het Duitse volk om zich niets van de strafmaatregelen van WO-I aan te trekken (zie blz. 1), waar gemaakt. Het Duitse leger telde veel meer soldaten dan de toegestane Het beschikte over veel voertuigen, tanks, zware wapens, vliegtuigen en schepen. Het was veel sterker, beter uitgerust en beter getraind dan de legers van de landen waar Duitsland mee in oorlog was. Gelukkig was Engeland niet bezet. Dat land begon meteen met de modernisering van het eigen leger. Vooral aan het begin van de oorlog vluchtten veel jonge mannen uit de bezette landen (Noren, Nederlanders, Belgen, Fransen en Polen) naar Engeland en sloten zich daar aan bij het Engelse leger of vormden een eigen leger (b.v. de Nederlandse Prinses Irene Brigade). Embleem van de Prinses Irene Brigade met invasiekoord Nadat in december 1941 Duitsland ook aan Amerika de oorlog verklaard had, werden veel Amerikaanse soldaten overgeplaatst naar Engeland. Zowel in Amerika als in Engeland begon de oorlogsindustrie op volle toeren te draaien. Omdat veel mannen in het leger waren, gingen veel vrouwen in de fabrieken werken. De productie van wapens, tanks, voertuigen, vliegtuigen, munitie, oorlogsschepen en alle andere spullen die een leger nodig heeft bereikte een hoogtepunt. In Engeland werden de soldaten opgeleid en ingedeeld in legeronderdelen, voorzien van materiaal en voorbereid op een invasie (= inval) ergens op het vasteland van West-Europa. Waar precies, dat was lang onduidelijk, totdat het opperbevel koos voor de stranden van Normandië in Frankrijk. Als datum werd gekozen voor 6 juni 1944, vroeg in de morgen bij zonsopgang. Om het plan zo lang mogelijk geheim te houden, gaf men het een codenaam: Operatie Overlord Opdracht 24: Gealliëerden zijn soldaten van verschillende nationaliteiten die samen vechten tegen een gemeenschappelijke vijand. In welk land verzamelden zich de gealliëerden om zich voor te bereiden op de bevrijding van West Europa?... MBV 8

9 Opdracht 25: Onder welke codenaam bereidde men de bevrijding van West-Europa voor?... Opdracht 26: Wanneer en waar begon de bevrijding van West Europa?... F. Operatie Market-Garden. (Lees de tekst en zoek zelf informatie op internet De strijd in Normandië en daarna in Frankrijk duurde tot begin augustus. Toen werden de Duitse legers verslagen en sloegen massaal op de vlucht. Veel soldaten probeerden via België en Nederland Duitsland te bereiken. Begin september 1944 hadden de gealliëerden Frankrijk en België bevrijd en lagen de troepen aan de grens tussen België en Nederland, van Antwerpen tot aan Maastricht. De bevelhebber van de Engelse troepen, maarschalk Montgomery, had een plan bedacht om snel een einde te maken aan de oorlog: Operatie Market Garden. Dit plan bestond uit 2 delen: 1. Market: Parachutisten en luchtlandingstroepen moesten de weg van Neerpelt aan de Nederlands-Belgische grens via Valkenswaard, Eindhoven, Son, St. Oedenrode, Veghel, Uden, Grave en Nijmegen naar Arnhem, de dorpen en steden aan die weg en de bruggen in die weg bij verrassing veroveren en bezet houden tot de komst van het grondleger. 2. Garden: Engelse grondtroepen van het 30ste legerkorps zouden snel (in 48 uren! ) oprukken over die weg van Neerpelt naar Arnhem (afstand 120 km), om van daaruit Duitsland binnen te vallen, het Ruhrgebied te veroveren en door te stoten naar Berlijn.. Operatie Market Garden startte op zondag 17 september De totale operatie verliep niet zoals Montgomery eigenlijk gepland had. De grondtroepen stuitten op onverwachte felle tegenstand van de Duitsers en raakten al meteen achter op het tijdschema. De brug bij Son werd door de Duitsers vernietigd, zodat er eerst een baileybrug gebouwd moest worden, opnieuw vertraging voor de grondtroepen. De brug in Nijmegen kon niet op tijd veroverd worden door de parachutisten, ook hier was de Duitse tegenstand onverwacht fel. Opnieuw vertraging. Uiteindelijk bereikte de voorhoede van de grondtroepen de Rijn pas 48 uren later dan gepland was. De parachutisten bij Arnhem werden 12 tot 15 km van de brug gedropt. Op hun weg naar de brug, stuitten ook zij op felle tegenstand van de Duitsers, zodat slechts een kleine groep onder leiding van luitenantkolonel Frost de noordzijde van de brug kon bereiken; de Duitsers hielden de zuidzijde van de brug in handen. Na 4 dagen van zeer felle gevechten werd de kleine groep Engelsen aan de Noordzijde van de brug door de Duitsers uitgeschakeld en was de brug weer helemaal in handen van de Duitsers. Door het zeer slechte weer in de week van september konden versterkingen door de lucht niet, of niet tijdig aangevoerd worden. Door de zeer korte voorbereidingstijd waren een aantal zaken niet goed geregeld zoals b.v. het contact tussen de verschillende legereenheden: de radioverbindingen tussen de Engelsen en de Amerikanen waren niet op elkaar afgestemd. Alleen de weg bezetten en niet de omgeving van de weg bleek te kwetsbaar; de Duitsers slaagden er 2 keer in om de weg af te snijden, de eerste keer tussen Veghel en Uden en de tweede keer tussen St. Oedenrode en Veghel. Omdat het oorspronkelijke plan van Montgomery niet lukte, hebben de Gealliëerden daarna besloten eerst Zuid Nederland te bevrijden: Limburg - Noord Brabant en een gedeelte van Zeeland om de haven van Antwerpen te kunnen gebruiken voor de aanvoer van voorraden voor het leger. De Duitsers moesten teruggedreven worden tot over De Maas. Toen het zover was, viel de winter van in, een zeer strenge winter, waardoor de oorlog tot stilstand kwam. MBV 9

10 Opdracht 27: Noem 3 redenen waarom het oorspronkelijke plan van Montgomery niet lukte Opdracht 28: De brug over de Rijn bij Arnhem wordt ook wel "Een brug te ver" genoemd. Wat betekent dat? a. De parachutisten hebben deze brug niet bereikt. b. Operatie Market Garden is mislukt. c. De gealliëerden hebben de brug veroverd. G. Spoorwegstaking - Hongerwinter Tegelijk met het begin van de operatie Market Garden riep de Nederlandse regering in ballingschap in Londen de spoorwegstaking uit. Zo konden de Duitsers geen gebruik maken van de Nederlandse spoorwegen voor het transport van hun troepen en militair materieel. Als vergelding voor de staking verboden de Duitsers elk transport van voedsel en brandstof voor de inwoners van het nog door de Duitsers bezette deel van Nederland. Het gevolg daarvan was dat de inwoners van de grote steden zelf hun voedsel moesten gaan halen bij de boeren op het platteland. In het westen van Nederland was de voedselvoorraad snel op, dus de mensen moesten steeds verder weg om nog wat eten te kunnen kopen op de boerderij. Begin november mocht er weer voedsel getransporteerd worden, echter alleen per schip. Maar er was geen brandstof en schippers waren bang dat de Duitsers hun schepen zouden vorderen. Dus er werd veel te weinig aangevoerd naar de grote steden. 23 December begon het te vriezen, tot -20 graden. Transport over water viel weer helemaal stil. De mensen leden nu èn van de honger èn van de kou; mensen kwamen om. De nood werd zo hoog dat de gealliëerden met de Duitsers afspraken maakten over het droppen van voedsel en op zondag 29 april 1945 stegen vliegtuigen op in Engeland met aan boord nu geen bommen, maar voedsel voor de bevolking van West-Nederland. In 5 dagen tijd werd 5000 ton (1 ton = 1000 kg) voedsel gedropt. Opdracht 29: Wat is het verband tussen de operatie Market Garden en de hongerwinter:... Opdracht 30: Hoe worden de voedseldropppings ook wel genoemd? a. Operatie Market Garden b. Operatie Overlord c. Operatie Manna d. Operatie Barbarossa MBV 10

11 H. Einde 2 e Wereldoorlog. Met de operatie Market Garden hadden de Geallieerden de oorlog vóór Kerstmis 1944 willen beëindigen. Helaas, dat mislukte. Eind 1944 waren alleen de drie zuidelijke provincies, Limburg Noord-Brabant en een gedeelte van Zeeland bevrijd. Tijdens de zeer strenge winter van kwam het front tot stilstand aan de oevers van de grote rivieren; de Duitsers lagen aan de ene kant van de rivier, de Geallieerden aan de andere kant. Na de winter kwam er weer beweging in het front. De Geallieerden staken de Rijn over en rukten op vanuit het Westen door Duitsland richting Berlijn; de Russen vanuit het Oosten. Het Oosten en Noorden van Nederland werden bevrijd door de Canadezen. Het Westen van Nederland (Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht) heeft moeten wachten tot de Duitsers zich overgaven op 5 mei De Geallieerden durfden de strijd daar niet aan omdat ze bang waren dat er teveel slachtoffers zouden vallen onder de burgerbevolking in dat zeer dicht bevolkte deel van Nederland en omdat ze vreesden dat de Duitsers alle polders onder water zouden laten lopen. Op 5 mei 1945 ondertekende de Duitse generaal Blaskowitz ten overstaan van de Canadese generaal Foulkes in hotel De Wereld in Wageningen de wapenstilstand, waarmee een einde kwam aan de 2 e Wereldoorlog in Nederland en ons land weer vrij was. Museum Bevrijdende Vleugels Sonseweg 39, 5681 BH Best, Nederland Postadres: Postbus 89, 5680 AB Best Tel Fax wingslib@planet.nl Internet: MBV 11

12 Antwoordformulier bij lesbrief Bezetting en Bevrijding in Oostenrijk. 2. WO-1 van 1914 tot Engeland, Frankrijk en Amerika tegen Duitsland 4. Economische crisis teleurstelling bij de Duitsers over het verliezen van WO-1 gevoel van vernedering bij de Duitsers vanwege de opgelegde strafmaatregelen grote werkeloosheid beloften van Hitler om een einde te maken aan de werkeloosheid 5. Hitler 6. b d f november Kristallnacht 9. Zij vluchten naar het buitenland september Polen 12. Noorwegen Denemarken Nederland Belgie Luxemburg Frankrijk 13. Engeland (of 14) mei 1940 tot 5 mei Seys Inquart 16. Nationaal Socialistische Beweging 17. Mussert 18. Bonnen 19. Iemand die zich verbergt voor de Duitsers 20. De Ondergrondse het Verzet 21. A, B 22. D 23. C 24. Engeland 25. Operatie Overlord juni 1944 in Normandie, Frankrijk 27. Onverwachte hevige tegenstand van de Duitsers slechte voorbereiding slecht weer de Duitsers hebben de weg 2 keer afgesneden vernietiging van de brug bij Son 28. b 29. Vanwege de spoorwegstaking verboden de Duitsers het transport van voedsel en brandstof 30. c Museum Bevrijdende Vleugels Sonseweg 39, 5681 BH Best, Nederland Postadres: Postbus 89, 5680 AB Best Tel Fax wingslib@planet.nl Internet: MBV 12