Inhoud cursus. De wereld s nachts. Les 1 - Inleiding. Vlaanderen s nachts. Europa s nachts. Cursus kadervorming lichthinder

Transcriptie

1 Cursus kadervorming lichthinder Preventie Lichthinder vzw & Natuurpunt Educatie met de steun van Tandem en de Vlaamse overheid Les 1 Inhoud cursus Les 1 (Preventie Lichthinder vzw) Inleiding Probleemstelling Oorzaken Oplossingen Beleidskader Les 2 (Natuurpunt Educatie) Effecten op natuur Effecten op mens en gezondheid Energieverspilling -> duurzame ontwikkeling Les 3 (Preventie Lichthinder vzw) Technische achtergrond verlichting Hoe efficiënt verlichten? Les 4 (Natuurpunt Educatie) Tips voorbereiding toelichtingen, wandelingen, Lichthindertesten Voorjaar Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 2 Les 1 - Inleiding De wereld s nachts Inleiding Probleemstelling Oorzaken Oplossingen Beleidskader Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 3 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 4 Europa s nachts Vlaanderen s nachts Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 5 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 6

2 Provincie Antwerpen s nachts Provincie Limburg s nachts Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 7 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 8 Provincie Oost-Vlaanderen s nachts Provincie Vlaams Brabant s nachts Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 9 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 10 Provincie West-Vlaanderen s nachts Definities Verschil tussen lichthinder en lichtvervuiling Lichthinder is de overlast veroorzaakt door kunstlicht, als regelrechte verblinding, als verstorende factor bij het verrichten van avondlijke of nachtelijke activiteiten, of als bron van onbehagen. Een bijzonder gevoelige groep voor lichthinder zijn de astronomen. Ook dieren ondervinden lichthinder door versnippering en beïnvloeding van hun leefgebied en verstoring van hun bioritme. Voor planten werden weinig of geen nadelige effecten vastgesteld met uitzondering van vorstschade door het langer vasthouden van de bladeren in de herfst. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 11 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 12

3 Definities Definities Lichtvervuiling volgens Mira: is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig en verspillend gebruik van kunstlicht. Lichtvervuiling wetenschappelijk: Is een wijziging van lichtniveau s in de buitenlucht als gevolg van kunstmatige verlichting. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 13 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 14 Verschillende vormen Lichtkoepel Lichtkoepel Verblinding (glare) Waar niet nodig (tresspass) Verspilling Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 15 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 16 Lichtkoepel Verblinding Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 17 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 18

4 Verblinding Doorbraak (Tresspass) Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 19 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 20 Verspilling Duidelijk en veilig? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 21 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 22 Gevolgen voor onze omgeving Melkweg weg! Mensen Dieren Planten Energiegebruik en CO 2 -uitstoot Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 23 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 24

5 Cultureel Cultureel Lascaux cave, France b.c. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 25 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 26 Cultureel Cultureel Properties relating to astronomy stand as a tribute to the complexity and diversity of ways in which people rationalised the cosmos and framed their actions in accordance with that understanding. This includes, but is by no means restricted to, the development of modern scientific astronomy. This close and perpetual interaction between astronomical knowledge and its role within human culture is a vital element of the outstanding universal value of these properties. These material testimonies of astronomy, found in all geographical regions, span all periods from prehistory to today. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 27 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 28 Cultureel Cultureel Vincent Van Gogh: Caféterras bij avond, September 1888 De sterrennacht zet met altijd aan het dromen Vincent Van Gogh Sirius Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 29 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 30

6 Cultureel Vincent Van Gogh: Sterrennacht boven de Rhône, september 1888 Cultureel Vincent Van Gogh: De sterrennacht, juni 1889 Waarom, vraag ik me af, zouden de stralende stippen in de lucht niet net zo makkelijk te bereiken zijn als de zwarte stippen op de kaart van Frankrijk? Net zoals we de trein naar Tarascon of Rouen nemen, gebruiken we de dood om naar de sterren te reizen. Vincent Van Gogh Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 31 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 32 Het verdwijnen van de sterrenhemel Het verdwijnen van de sterrenhemel Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 33 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 34 Het verdwijnen van de sterrenhemel Bronnen van lichthinder en lichtvervuiling Contrast Contrast Contrast Contrast Contrast Deze letters zijn moeilijk te lezen zoals de sterren in een lichtvervuilde hemel. Deze letters zijn makkelijk te lezen, zoals sterren in een donkere hemel. Aandeel van de doelgroepen in de hoeveelheid buitenverlichting verkeer en vervoer = openbare verlichting cijfers: MIRA-S 2000 handel & diensten 27,5 % overig 2,4 % bevolking 2,9 % industrie 8,0% landbouw 0,5% verkeer & vervoer 58,7 % Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 35 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 36

7 Energieverbruik Openbare verlichting Aandeel van de doelgroepen in de hoeveelheid buitenverlichting verkeer en vervoer = openbare verlichting Goed en slechte vormen opw aarts gestraald vermogen (MW) overige handel & diensten 50 verkeer & vervoer 40 landbouw cijfers: MIRA-S 2000 Industrie = zonder elektriciteitsproductie industrie* bevolking Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 37 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 38 Het armatuur Het armatuur Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 39 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 40 Slecht afgeschermd armatuur Goed afgeschermd armatuur Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 41 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 42

8 Goed afgeschermd armatuur, slechte plaatsing Gekanteld Slechte plaatsing In boomkruinen Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 43 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 44 Meer licht meer veiligheid? Uniformiteit? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 45 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 46 Hoe moet er verlicht worden? Principes van goed verlichten Wat we nodig hebben Respecteren van de 20 -regel Volledig vermijden van RECHTSTREEKS OPWAARTSE LICHTSTROOM Beperken van WEERKAATST OPWAARTS LICHT Minimum doelgebied Minimale luminantie en maximale uniformiteit. Minimum gebruiksperiode. ACTIEF LICHTBEHEER Dimming. Logische actieve schakeling Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 47 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 48

9 Principe neerwaartse lichtstroom Principe neerwaartse lichtstroom een overzicht van verschillende mogelijke straatverlichtingen. Het onderscheid tussen goede en slechte keuzes ligt voor de hand. Op de foto zie je waarom verlichting met "bollen" gewoonweg af te raden valt: onder de lantaarnpaal - waar het licht juist moet komen - is er een donkere zone. De aanpalende huizen krijgen daarentegen de volle laag: het licht dringt de kamers ongewenst binnen. Slecht voorbeeld: lichtstroom naar boven, grasveld naast de weg mee verlicht Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 49 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 50 Principe neerwaartse lichtstroom Goed voorbeeld: volledig volgens de regels geïnstalleerd Principe neerwaartse lichtstroom Slecht voorbeeld: Rechtstreekse inkijk in bronnen mogelijk. Sluierluminantie Pupilvernauwing Aangestraalde doelgebied lijkt minder helder Aangestraald doelgebied niet uniform verlicht Afschermen van de bronnen: Wegdek lijkt veel helderder. Lagere verlichtingssterkte volstaat Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 51 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 52 Principe minimum doelgebied Principe minimum doelgebied Correcte inclinatie toestel Dwarsparalumen en/of HDG s tegen dwarsverstraling voor na Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 53 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 54

10 Effect op hemelgloed Reclameverlichting Schema dat de relatieve bijdrage van een verlichtingstoestel tot de lichtkoepel op een afstand van 10 km toont. A : Ideale verdeling van het licht. B : draagt significant bij tot de lichtvervuiling op grotere afstand, als gevolg van reflectie. Het gereflecteerde licht zal wel vaak gehinderd worden door gebouwen, bomen en andereobstakels. C : Zeer kritische zone voor lichtvervuiling en lichtkoepels waargenomen op 10 km (in landelijke gebieden) waar het sterk het gevolg is van verstrooing in de atmosfeer. D : draagt significant bij tot lichtvervuiling, vooral in landelijke regio s waarhet licht niet gehinderd wordt door obstakels. E : kritisch voor lichtvervuiling in bebouwde regio s maar optioneel minder lichtvervuilend in landelijke regio s. Wat wordt er verlicht? Lancering in de mist? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 55 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 56 Reclameverlichting Slechte voorbeelden Niet oververlichten Reclameverlichting Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 57 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 58 Reclameverlichting Goede voorbeelden Reclameverlichting Slechte voorbeelden Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 59 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 60

11 Klemtoonverlichting Het belfort of de hemel verlicht? Klemtoonverlichting De kerktoren of de hemel verlicht? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 61 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 62 Klemtoonverlichting De brug of de hemel verlicht? Klemtoonverlichting Het gebouw of de hemel verlicht? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 63 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 64 Klemtoonverlichting Klemtoonverlichting Neerwaarts verlichten kan Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 65 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 66

12 Klemtoonverlichting Goed verlichten wordt beloond Afschermen kan Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 67 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 68 Afschermen en niet heel de nacht laten branden Principe neerwaartse lichtstroom Bij alle toepassingen moet zoveel mogelijk neerwaarts verlicht worden. Geen enkel deel van de lichtbundel mag hoger dan het horizontale vlak door het lichtpunt waarneembaar zijn, en liefst niet boven 10 onder dit vlak. Dit noemt men het "Full Cutoff Systeem", volledige afsnijding boven het horizontale vlak. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 69 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 70 Terreinverlichting Sportveldverlichting Parkeerpleinverlichting Verlichting van bedrijfsterreinen Terreinverlichting Wordt enkel het terrein verlicht? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 71 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 72

13 Terreinverlichting Een voetbalveld in Sinaai (Sint-Niklaas) vroeger Sportterreinen Sinaai (2003) Nieuwe toestand Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 73 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 74 Sportterreinen Sinaai (2003) Nieuwe toestand Terreinverlichting Principe van neerwaartse verlichting Maar waar zijn de spelers? Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 75 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 76 Terreinverlichting Terreinverlichting Slecht: parkeerterrein sporthal Symmetrische armaturen Niet horizontaal gemonteerd Verblinding Veel opwaartse lichtstroom Goed: parkeerterrein FCO-armaturen Uniforme verlichtingsniveau Wel opletten voor palen na botsing (schuine paal = verblinding) Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 77 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 78

14 Driving ranges golfscholen Verlichting bedrijfsterreinen Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 79 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 80 Verlichting bedrijfsterreinen Assimilatieverlichting Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 81 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 82 Regelgeving: art. 80 Wegcode Bestuurders niet verblinden of in dwaling brengen Verkeersborden (zelfs gedeeltelijk) voorstellen of nabootsen Binnen 75 m van verkeerslichten op minder dan 7 m boven de grond rode of groene tint geven aan reclameborden, uithangborden of inrichtingen Wanneer verblinding? Een lichtbron die zich niet ver van de waarnemingsas bevindt, veroorzaakt strooilicht in het oog MECHANISMEN: diffusie in het glasvocht van het oog Reflectie (80%) op het netvlies GEVOLG: contrastdaling of (extreem) totale verblinding Uit onderzoek blijkt dat waarneming in richtingen < 20 t.o.v. de bron niet efficiënt zijn Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 83 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 84

15 Wat verhoogt de veiligheid? Verlichting stopt niet altijd de criminaliteit Wat verhoogt de veiligheid? Uniformiteit Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 85 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 86 Wat verhoogt de veiligheid? Voorkom verblinding Wat verhoogt de veiligheid? Voorkom verblinding Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 87 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 88 Wat verhoogt de veiligheid? Voorkom verblinding Wat verhoogt de veiligheid? Voorkom verblinding Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 89 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 90

16 Wat verhoogt de veiligheid? Particuliere verlichting Voorkom verblinding Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 91 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 92 Particuliere verlichting Op basis van het Milieu handhavingsrapport 2003 van de afdeling Milieu-inspectie. Hoofdstuk 7: Opvolging en eigen initiatief Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 93 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 94 MI ziet de bestrijding van lichthinder, afkomstig van hinderlijke inrichtingen, als een belangrijke uitdaging voor de toekomst Ervaring met lichtcontroles leert dat, ondanks de beperkte bepalingen die hierover in Vlarem II staan en ondanks het gebrek aan duidelijke verlichtingsnormen en standaarden, lichthinder relatief makkelijk te saneren is. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 95 Deel 4: Algemene milieuvoorwaarden voor ingedeelde inrichtingen. Hoofdstuk 4.6 Beheersing van hinder door licht Deel 6: Milieuvoorwaarden voor niet-ingedeelde inrichtingen. Hoofdstuk 6.3 Beheersing van hinder door licht. Beiden hebben zelfde artikelen Alle artikels rond lichthinder zijn voor iedereen van toepassing Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 96

17 .0.1: De exploitant treft de nodige maatregelen om lichthinder te voorkomen;.0.2: Het gebruik en de intensiteit is beperkt tot de noodwendigheden inzake uitbating en veiligheid; Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 97 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 98 Hierbij hanteert MI volgende principes: Bij activiteit: het gebruik van de intensiteit van de lichtbronnen in open lucht zijn beperkt tot de noodwendigheden inzake uitbating en veiligheid. De verlichting is dermate geconcipieerd dat nietfunctionele lichtoverdracht naar de omgeving maximaal wordt beperkt; Bij non-activiteit: geen licht. De term veiligheid in de wetgeving verwijst in deze context echter naar de bescherming van de integriteit van personen en niet naar beveiliging tegen inbraak (citaat antwoord minister leefmilieu op parlementaire vraag). Anti-diefstalverlichting behoort dus niet tot de noodwendigheden inzake veiligheid. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 99 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 100 Verbazingwekkend dat bedrijven Door verzekeringsmaatschappijen Door reguliere politiediensten. Verplicht worden om overvloedig te verlichten ter bescherming van hun eigendommen (tegen de wet) Beter gebruik van naderingsverlichting..0.2: niet functionele lichtoverdracht naar de omgeving wordt beperkt Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 101 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 102

18 .0.3: Klemtoonverlichting wordt enkel op de inrichting gericht Sky-Tracer = klemtoonverlichting Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 103 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder : Lichtreclame mag de intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen Bij eerste confrontatie met inbreuken op Vlarem, voornamelijk volgende excuses: Onwetendheid. Veiligheid. Openbare wegverlichting: zou overvloediger zijn en meer lichthinder veroorzaken. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 105 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 106 Openbare verlichting eveneens onderhevig aan VLAREM. Andere regelgeving i.v.m. lichthinder Omzendbrief bezineverkooppunten langs rijkswegen Belgische norm NBN L : Uitstalramen en uithangborden. Belgische norm NBN L : Veiligheidsverlichting. Nederlandse richtlijn rijkswaterstaat: maximum luminantiewaarden voor reclame doeleinden. Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 107 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 108

19 Meer info regelgeving De toestand is Brochures Ministerie van de Vlaamse gemeenschap: Publiciteit zonder lichtvervuiling Openbare wegverlichting zonder lichthinder Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 109 dramatisch maar niet hopenloos Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 110 Lichthinderatlas Lichthinderatlas Beelden van DMSP (Defence Meterological Satellite Program) met behulp van de Operational Linescan System (OLS) Uit de periode Compositie van beelden tijdens heldere nachten met een maan minder dan 60% Lichtbronnen die op 3 of minder opnames voorkwamen werden er uit gefilterd Via tal van berekeningen kaarten die de hemelgloed veroorzaakt door artificiële verlichting weergeeft Nauwkeurigheid van 2.8 Km Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 111 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 112 Lichthinderatlas Lichthinderatlas Op het internet: Kaarten over de toename van de lichtvervuiling (Italie) Binnenkort ook met kaarten van hoeveel sterren je waar met het blote oog kan zien Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 113 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 114

20 De toestand is niet hopenloos Beleid en ondersteuning Waar kan je terecht voor wat, wat wordt er gevraagd Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 115 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 116 Declarations of Luzern, Stuttgart & Genk We unaminously request that all European governments and the European Union take immediate action to control lightpollution. These actions should include educational campaigns, new leglislation and research. Wat er aan doen? Er is meer en meer bewustwording Maar er is te weinig kennis over: hoe het wel moet; wat goed is en fout; Overgrote deel van problemen ontstaat uit onwetendheid Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 117 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 118 Wat er aan doen? Wat kan de gemeente er aan doen? Sensibilisatie: Nacht van de Duisternis (28 maart 2009) Europese symposia lichthinder (2005 in België, 2009 Ierland) Infosessies Structureel: DULOMI: begeleiding van 50 gemeenten Lichtaudits: onderzoek en beleidsvoorstellen Advies bij concrete verlichtingsprojecten Overtreders informeren en begeleiden In openbare aanbestedingen voorkomen van lichthinder opnemen Politiereglement Stedenbouwkundige verordening Informatie verspreiden Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 119 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 120

21 Informatie op internet Platform Lichthinder Preventie Lichthinder vzw Website: Bond Beter Leefmilieu (BBL): Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel, 02/ Website: Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS) Werkgroep Lichthinder p.a. Maarten Vanleenhove, IJzerenwegstraat 11, 2850 Willebroek, 0496/ Website: Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 121 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 122 Hoe kan jij helpen? Humor en lichthinder Lid worden van Preventie Lichthinder vzw 15 euro per jaar Optie: lid worden IDA voor 30 euro i.p.v. 50 dollar Infosessies geven (bv. in je milieuraad) Meewerken aan de nacht van de duisternis Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 123 Voorjaar 2009 Cursus kadervorming lichthinder 124