De nieuwe multidisplinaire richtlijn, 30 maart 2017 (1813)

Transcriptie

1 EMPATHISCHE GESPREKSVOERING BIJ SUICIDALITEIT Dokter Marc Hebbrecht, ASSTER Sint-Truiden & UPC KU Leuven, Kortenberg. PXL Studiedag Suicidepreventie: de puzzel opgelost. Hasselt, 4 mei 2017 De nieuwe multidisplinaire richtlijn, 30 maart 2017 (1813) In Vlaanderen overlijden gemiddeld 3 personen per dag door suïcide; er zijn 28 suïcidepogingen per dag. Het suïcidecijfer ligt hiermee 1,5 keer hoger dan het EU-gemiddelde. VAS: terugdringen met 20% in Zelfs met de beste zorg is suïcide niet te voorkomen. Een klinische beoordeling die niet kan vervangen worden door meetinstrumenten. HET GESPREK IS ESSENTIEEL. Vaak leeft er angst om dit bespreekbaar te maken. Geslaagde suïcide bij een patiënt is traumatisch voor de familie, de hulpverlener en de arts. 1

2 IMPACT VAN DE SUÏCIDE OP DE HULPVERLENER Twijfels aan de eigen competentie Defensief handelen: te vlug beslissen tot opname, verhoogd toezicht, te vlug doorverwijzen. Ongeloof, ontkenning, boosheid, verdriet, onmacht, rouw, schuld, opluchting. Geloof in de veerkracht van mensen. DraagkrachtBelasting Ziekmakend: burn-out, werkverzuim Kenmerken van de hulpverlener: perfectionisme, ervaringen met suïcide, jonge hulpverleners, ASO s. De band met de suïcidant: langdurig, ambivalent, moeizaam, identificatie met, te grote inleving De houding van het team/ de instelling: is deze ondersteunend genoeg? De toenemende juridisering SPREKEN MET Rustig, open en begripvol Spreken over zelfmoordgedachten zal iemand niet aanzetten tot zelfmoord. Gradueel: contact maken, luisteren, begrijpen, de negatieve overdracht benoemen, peil naar gevoelens, gevoelens laten ventileren, deze gevoelens erkennen, ambivalentie exploreren (wat houd je tegen om je iets aan te doen? hoe denk je over de gevolgen voor anderen? hoe heb je het tot nu toe volgehouden?). HOU REKENING MET TACT EN TIMING. WEES STEUNEND. Realistische hoop wekken. Hoe zie je de toekomst tegemoet? De nabije toekomst? De verre toekomst? Zelfmoordgedachten actief bevragen bij: zie pagina 41 van de richtlijn- eerdere zmp, uitingen en dreigingen, waarschuwingssignalen, crisis, transitiemomenten, onverwachtse veranderingen in de toestand. Zijn er concrete plannen? Stel dat je dood zou zijn, wat zou je daarmee bereiken? Neem je risico s? Gebruik van alcohol en drugs? Nachtrust? Wanneer heb je laatst met vrienden of familie afgesproken? Wat wilde je bereiken met de laatste zelfmoordpoging: oplossen van een intern conflict? Beïnvloeden en straffen van anderen? Dood zijn? Wat voelde je na afloop. Wie is er beschikbaar na het gesprek? Is de opvolging verzekerd? Hou contact met de patiënt tot de doorverwijzing is gelukt. 2

3 EMPATHIE Suïcidaliteit krijgt voorrang (in hulpverlening, gesprekken). Stem je woordkeuze af op de hulpvrager. Maak contact, bouw een goede therapeutische relatie op. Verslagenheid en schaamte die evolueert naar vastzitten, geen uitweg meer zien (entrapment), hopeloosheid en de ontwikkeling van suïcidale ideatie. Hoe is het gesteld met het empathisch vermogen van de suïcidale patiënt? En ons vermogen te empathiseren bij suïcidale patiënten? We zijn niet altijd even empathisch: empathie-erosie, angst, vermoeidheid, boosheid. Herstellen van empathische breuken. PSYCHODYNAMISCHE THEMA S HET MODEL VAN MALTSBERGER (2004, 2012): Verloop van de suïcidale crisis (de draaikolk, de tornado) 1. Overspoeling ( flooding, affect deluge ) door een ondraaglijk, pijnlijk gevoel: wanhoop, dysforie, psychische pijn, anguish,emotionele turbulentie, paniek+depressie, inner turmoil subjectieve agonie annihilaitie-angst). Cave: schijnbare kalmte (Schaamte om iets te laten merken?). Dit ten gevolge van narcistische krenking- verlies van een hechtingsfiguur of een geïdealiseerd persoon- verwerping- niet beantwoorden aan perfectionistische standaarden. 2. Poging om deze massale psychische pijn te bemeesteren: ze trachten te bevatten, te dempen, te onderwerpen ( een schip in een storm op drift dat dreigt te pletter te slaan tegen de rotsen ): de patiënt stuurt signalen uit, spreekt over zijn onmacht, uit zelfmoordgedachten, stelt zelfdestructief gedrag (automutilatie), gebruikt middelen, gaat niet meer werken, trekt zich terug of wordt juist aanklampend. Dissociatie (schijnbare kalmte). Plots wordt de geest kalm. Inschakelen van afweermechanismen (primitief, rijp). 3

4 PSYCHODYNAMISCHE THEMA S 3. Controleverlies en desintegratie De massale psychische pijn raakt niet bevat: de zelfrepresentatie fragmenteert, de geest maakt zich ahw. los van het lichaam, er ontstaat een tunnelvisie. Depersonalisatie- men voelt zich zwak en weerloos ten aanzien van een afgesplitst deel van het zelf ( an alien presence ). Dromen over vernieling, lichaamsdelen, dode mensen,dode dieren, het lichaam dat in stukken ligt, van een klif springen, aan de rand van een afgrond staan, een dubbelganger die moorden pleegt of op de persoon schiet. 4. Grootheidsfantasieën en het lichaam overboord gooien De idee van wedergeboorte, een nieuw leven krijgen. Opgenomen worden door God, zichzelf opofferen als Christus, idealisatie van de dood, minachting ten aanzien van het eigen lichaam en het verwerpen. De overtuiging bijzonder te zijn, de martelaarspositie, menen dat men aan lijden op een magische en almachtige wijze kan ontsnappen. EMOTIEREGULATIE Luister naar je lichaam, voel je lichaam, welke emotie komt in je lichaam tot uiting? Emoties zijn tijdelijk, zoals golven, komen en gaan. Geef er woorden aan. Ze zeggen vaak iets over de context en niet alleen over jezelf. Leer ze van elkaar te onderscheiden. Leer te voelen van moment tot moment, besteedt er aandacht aan: mindfulness, meditatie, autogene training, dagboek. Leer jezelf te troosten: contact leggen met anderen, afleiding zoeken, verklaringen vinden, rijpe afweer inschakelen. Accepteer emoties, ga niet af (schaamte voorkomen), ga ze niet langdurig onderdrukken (weerslag op hart, immuunsysteem, vervreemding), veins geen gevoelens. Beschouw emoties als signalen. Mentaliseren! 4

5 LITERATUUR APA (2003). Assessment and treatment of patients with suicidal behaviors. Hebbrecht, M. (2004). De psychiater als steunfiguur. Tijdschrift voor Psychiatrie. Maltsberger, J.T. (2004). The descent into suicide. The International Journal of Psychoanalysis, 85, Simon, R.I. (2011). Preventing patient suicide. Washington: American Psychiatric Publishing. Trimbos-instituut (2012). MDR Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Vanaerschot, G., Nicolai, N. & Hebbrecht, M. (2015). Empathie. Leusden: Diagnosis. VLESP (2017). Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag. 5