WATER4ALL. Duurzaam waterbeheer in Nederland en Suriname. mr. Daphina Misiedjan Prof. Marleen van Rijswick. 1 april 2017 Universiteitsdag

Transcriptie

1 WATER4ALL Duurzaam waterbeheer in Nederland en Suriname 1 april 2017 Universiteitsdag mr. Daphina Misiedjan Prof. Marleen van Rijswick

2 Wie zijn wij?

3 Waar doen we het voor? Water is geen gewone handelswaar, maar een erfgoed dat als zodanig beschermd, verdedigd en behandeld moet worden De beschikbaarheid van voldoende oppervlaktewater en grondwater van goede kwaliteit voor een duurzaam, evenwichtig en billijk gebruik van water Duurzaam gebruik van water wordt bevorderd, op basis van bescherming van de beschikbare waterbronnen op lange termijn Aquatische ecosystemen voor 1) verdere achteruitgang behoeden, 2) beschermen en verbeteren Toekomstige generaties

4 Waarom Nederland en Suriname?

5 Waarom Nederland en Suriname? Overeenkomsten Gedeelde historie Twee delta s met meerdere grote rivieren In beginsel voldoende water Grootste deel bevolking woont aan de kust Zelfde waterproblemen: Slechte waterkwaliteit Overstromingen Wateroverlast in de stad (klimaat) Verzilting Nederlandse waterwetgeving Waterschappen/decentralisatie Trend naar natuurlijke kustbescherming Verschillen Zuid Amerika <> Noordwest Europa Rijke natuur en natuurlijke hulpbronnen <> bijna volledig verstedelijkt gebied Rijk <> arm Betrekkelijk stabiel <> instabiel politiek klimaat Uitersten wat betreft waterbeheer Uitersten wat betreft ontwikkeling waterrecht en governance Uitersten wat betreft toegang tot drinkwater Groot verschil in awareness

6 Zoek de verschillen

7 Zoek de verschillen Hondsbossche zeewering Zeedijk Nickerie

8 Zoek de verschillen Rijst in polderlandschap Nickerie Polder Utrecht

9 Zoek de verschillen

10 Verschil: toegankelijkheid drinkwater Bronwater uit de fles: Kraanwater: AH: 500 tot 1000 keer (!!) de prijs van kraanwater (transport, marketing, verpakking en winst). Gemiddeld: 0,0017 euro per liter 1,5 liter Spa Blauw = ongeveer 1 euro (afh. v. verpakking). Kraan: 100 liter: 0,17 Tankstation: 0,5 liter: 1,50 tot 2,00, (méér dan benzine)

11 Mensenrecht op water in Suriname 1 april 2017 Universiteitsdag Universiteit Utrecht Daphina Misiedjan d.j.e.misiedjan@uu.nl

12

13 AV Resolutie 64/292 (2010) Erkent het recht op veilig en schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen als een mensenrecht dat essentieel is voor het volledige genot van het leven en alle mensenrechten;

14 Internationale mensenrechten staan in verdragen zoals: Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR), Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR) Geratificeerd door staten zijn universeel: gelden voor ieder individu ongeacht herkomst, overtuiging etc. gaan over de relatie tussen staat en burger worden gehandhaafd d.m.v.: internationale rechtbanken en comités, VN, nationale rechtssystemen

15 Mensenrecht op water (1) Artikel 11 recht op adequate levensstandaard Artikel 12 recht op gezondheid Het mensenrecht op water geeft iedereen het recht op (1) voldoende, (2) veilig, (3) fysiek toegankelijk en (4) betaalbaar water voor (5) persoonlijk en (5)huishoudelijk gebruik. Respect, Protect & Fulfill

16 Mensenrecht op water in de Surinaamse context Art. 41 GW: Natuurlijke rijkdommen en hulpbronnen zijn eigendom van de natie en dienen te worden ingezet in de economische, sociale en culturele ontwikkeling. De natie heeft het onvervreemdbaar recht om volledig bezit te nemen van de natuurlijke hulpbronnen, ten einde deze aan te wenden ten behoeve van de economische, sociale en culturele ontwikkeling van Suriname District % Urban 92.6 Rural 66.6 Interior 20.0 National average 72.6 Percentage of population with access to safe drinking water sources

17

18

19

20 Beveiligd tegen overstromingen in Nederland Weet u hoe het zit? Weet u wat er recent is veranderd? Wat kunnen we leren van het buitenland? Marleen van Rijswick H.vanRijswick@uu.nl

21 Nederlands waterbeheer: Een voorbeeld voor de wereld (OESO 2015) Wat gaat goed? Techniek én governance Investeringen in kennis Goede institutionele vormgeving: waterschappen Waterbeheer is goedkoop en goed Goede waterwetgeving Uitstekend en goedkoop drinkwater Goed beveiligd tegen overstromingen

22 Nederlands waterbeheer: Wat kan beter? Waterkwaliteit Eerlijker financiering Bewustzijn burgers Van risico s Van normatieve keuzes Van eigen verantwoordelijkheid Participatie

23 23

24 Gebruik mobiele telefoon Vul postcode in: bijvoorbeeld 2914 AA (Nieuwerkerk aan den IJssel)

25 Hoe gaan we Nederland veiliger maken? Zo zijn we het gewend

26 Hoe gaan we Nederland veiliger maken? Nieuwe benaderingen Ruimte voor de rivier Meerlaagse veiligheid Vasthouden Bergen Afvoeren

27 Hoe gaan we Nederland veiliger maken? Ruimte voor de rivier

28 Hoe gaan we Nederland veiliger maken? Building with nature: De zandmotor

29 Hoe gaan we Nederland veiliger maken? Klimaatadaptatie in de stad

30 Het klimaat verandert Wie gaat actie ondernemen? Overheid: nieuwe risiconormering Investeringen in kennis, maatregelen, participatieve processen, Wetgeving: meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers en bedrijven

31 Wat gaat u doen? Wachten tot de overheid het oplost? Schadevergoeding vragen? Zelf een bijdrage leveren? En hoe dan?

32 Lessen uit het buitenland

33 Waterveiligheid: Hollandse superioriteit of leren van anderen? (Ook de Engelse onderzoekers in STARFLOOD vinden hun benadering het beste!) Schokland

34 Waarom vergelijkend onderzoek?

35 Landen en case studies Nederland: Engeland: België: Zweden: Polen: Frankrijk: Dordrecht Nijmegen Zuidplaspolder River Thames, London Hull Leeds Antwerpen Geraadsbergen Lessines Gotheburg Kristianstad Karlstad Slubice Poznan Wroclaw Nice Nevers Le Havre

36 Doel: ontwikkelen succesvolle implementatie van veiligheidsheidsstrategieën Randvoorwaarden Doel: ontwikkelen succesvolle 1) Onderling goed afgestemd, 2) passend implementatie binnen de bestaande institutionele van bevoegdheidsverdeling en veiligheidsheidsstrategieën 3) rekening houdend met de mogelijkheden en beperkingen van de fysieke en sociale context legitimiteit effectiviteit efficiëntie

37 s Lands wijs, s lands eer: Ieder land heeft zijn eigen juridische en bestuurlijke context, die bepaalt wat passend is NL F Administratief systeem Gedecentraliseerde eenheidsstaat, shift richting meer decentralisatie Centralistisch shift richting decentralisatie Juridisch systeem Civil law Gefragmenteerde wetgeving Civil law PL Centralistisch Civil law, Erfenis van het communisme, vasthouden aan oud gedrag, staat eist de verantwoordelijkheid Eng Gedecentraliseerd, ontwikkeling naar centralisatie Common law Meerdere strategieën voor waterveiligheid? Goed afgestemd of gefragmenteerd? Ja, maar nadruk op defence (keringen) Gefragmenteerd waterveiligheidsbeleid Met name preventiestrategie, ontwikkeling richting preparation strategie Zeer gefragmenteerd overstromingsrisicobeheer BE Federale staat Civil law Gefragmenteerd overstromingsrisicobeheer SV Gedecentraliseerd Civil law Gefragmenteerde regelgeving Gefragmenteerd overstromingsrisicobeheer Verdeling publieke en private verantwoordelijkheden Met name publiek, shift naar meer private verantwoordelijkheid Geen verzekeringen Met name publiek Verplichte verzekering (publiek/privaat) Met name publiek Combinatie van publiek en privaat Vrijwillige verzekeringen Met name publiek Verplichte verzekeringen Met name publiek Gemeenten en private partijen belangrijkste actoren Invloed van de EU Overstromingsrisicorichtlijn Weinig, wel nieuwe risiconormering Weinig, behalve risicobenadering. Richtlijn biedt nieuwe mogelijkheden Richtlijn wordt gezien als een belangrijke kans Kaarten met gebieden die hoge overstromingsrisico s hebben Weinig, richtlijn geïmplementeerd in lagere regelgeving

38 Integrale benadering meerdere strategieën, beleidssectoren, overheidslagen en actoren waterbeheer, infrastructuur, ruimtelijke ordening, bouwvoorschriften waarschuwingssystemen, evacuatieplannen, herstel na een overstroming rol van publieke en private partijen, awareness, participatie

39 Strategie: Preventie Houd de mensen weg van het water Makkelijker in het ene land dan het andere Lastig in Nederland > Beleidslijn grote rivieren Maas, Ardennen, België

40 Strategie: Verdediging Houd het water weg van de mensen dominante strategie in veel landen: dijken, stormvloedkeringen, ruimte voor de rivier De Blauwe Kamer, Wageningen

41 Waterberging: verdediging of mitigatie? Alde Feanen, Friesland

42 Strategie: Mitigatie Steeds belangrijker: drijvende huizen, waterpleinen en parken, bouwvoorschriften Afhankelijkheid van ruimtelijke ordening en bouwen Londen Wilhelminapark, Utrecht

43 Strategie: Awareness, Preparatie en risicomanagement Iedereen een bootje of evacuatieplannen waarschuwingssystemen? In de meeste landen in orde (in theorie), maar denk aan het gebed van de dijkgraaf Lek, Zuid-Holland

44 Strategie: Herstel Grote verschillen tussen de landen Aanbeveling: een herstelstrategie die preventie stimuleert! Vergelijk Frankrijk (-) en België (+) Verzekeringen alleen voor de rijken? TABOE IN NEDERLAND??

45 Resultaten inspiratie voor nieuw veiligheidsbeleid Nederland? Sv Lokale risico s => Lokale maatregelen en Lokale beheerplannen (+) Diversiteit in maatregelen en strategieën (+) Betrek alle relevante actoren bij ontwerp en implementatie Denk aan samenwerking en effecten buiten traditionele bestuurlijke grenzen Veiligheidsbeleid te afhankelijk van beschikbaar geld op lokaal niveau (-) NL Veel aandacht voor onderzoek en lange termijn (+) Toenemende samenwerking tussen verschillende sectoren (+/-) Goed geïnstitutionaliseerd integraal waterbeheer inclusief waterveiligheid (+) Bindende veiligheidsnormen (+) Voldoende instrumenten voor de implementatie (+) Gespecialiseerde nationale en regionale waterbeheerders (+) Awareness (--) PL Crisis management systeem (+) Grensoverschrijdend veiligheidsbeleid (case study Słubice) (+) National State Forest Holdings (klein waterbergingsprogramma) Samenwerking NGO and waterbeheerders in Domaszków-Tarchalice (Case study Wrocław)

46 Eng Waterveiligheidsbeleid zeer gefragmenteerd; overstromingen vaak gezien als losstaand/incidenteel probleem (-) Afstemming, coördinatie en samenwerking moet verbeterd worden(-) (verschillende strategieën is kennelijk niet genoeg om resilience te verwezenlijken) Initiatiefnemer voert watertoets uit en verzekert mitigatie Verandering veiligheidsbeleid vraagt geen institutionele veranderingen: flexibiliteit in het systeem (+) F Gecentraliseerd en gefragmenteerd waterveiligheidsbeleid (-) Betere integratie nodig met stedelijk beleid en watersysteembeleid (-) Sterk focus op solidariteit (+-) Toenemende rol lokale actoren: meer bevoegdheden en betere inschatting/bewustwording van risico s (+) Ontwikkeling van integraal waterveiligheidsbeleid voor lokale benadering (PAPI) B Andere opvattingen over waterveiligheid van publieke en private actoren (-) Complexe besluitvormingsprocessen (-) Financiële problemen Wallonië (-) Gebrek aan afstemming tussen de 3 regio s (-) Goed werkende watertoets (+) duty to inform in Vlaanderen, River contracts in Wallonië (+)

47 Gefragmenteerd waterveiligheidbeleid

48 Conclusies vergelijking Landen verbreden hun strategieën op verschillende manieren Ieder land gebruikt iedere strategie, maar het belang van iedere strategie, de wijze van implementatie en het gebruik van juridische of meer informele instrumenten verschilt enorm. In NL, PL, FR, BE: MLV als back up voor onvoorziene gebeurtenissen In EN en SW: alle strategieën even belangrijk. Er wordt meer over MLV gepraat dan dat het daadwerkelijk wordt toegepast Verbreding van strategieën (Meerlaagse veiligheid) is vooral een beleidsdebat (discourse) Focus van het discours verschilt per land

49 Wat verklaart verschuivingen of stabiliteit in overstromingsrisicobeheer? Veranderingen komen zowel van binnen uit (overstromingsrisicobeheer), als vanwege externe factoren Engeland: grote invloed vanwege privatiseringen en localism EU richtlijn heeft zeer verschillende impact in de onderzochte landen Bestaande investeringen in infrastructuur (keringen) leiden tot path dependency (wat niet perse verkeerd is Effectieve preventie en verdediging leiden tot een awareness gap

50 Meerdere strategieën ontwikkelen is niet genoeg: risico van fragmentatie Lek bij Culemborg

51 Coördinatie en samenwerking: bridging mechanisms Bron: H.K. Gilissen, et al, 2016, Bridges over Troubled Waters Towards an Interdisciplinary Framework for Evaluating the Interconnectedness within Fragmented Domestic Flood Risk Management Systems, (submitted)

52 Verbeteren afstemming Water Toets Formele consultatie waterbeheerder Water Toets River Contracts Formele rol waterbeheerder in veiligheidsregio Crisis Management Teams Verplichte samenwerking met waterbeheerder Safety cells Transfer mechanisms Coordination mechanisms Cooperation mechanisms

53 STAR-FLOOD: mogelijkheden voor betere afstemming

54 Ardennen, België Grensoverschrijdend overstromingsrisicobeheer De Richtlijn overstromingsrisico s geeft onvoldoende aanknopingspunten en er is te veel discussie over begrippen (vergelijk Kaderrichtlijn water)

55 Lessen en aanbevelingen: discourses Focus niet alleen op klimaatverandering (ZWEDEN), denk ook aan bodemdaling (NLD) en andere oorzaken voor overstromingen (RO) Vergroot het maatschappelijk debat over de aanpak van overstromingen Veiligheidsnormen (taboe) Normatieve uitgangspunten Publieke en private verantwoordelijkheden Focus op kansen Building with nature, Integraal beheer Sociale veerkracht Inclusiveness Burgerschap Focus niet alleen op geld en economische instrumenten Kostenbatenanalyse Verzekeringen

56 Lent, Nijmegen Debat nodig over normatieve uitgangspunten -Wie beschermt (publiek of privaat) -Welk recht op bescherming is er? En voor wie? -Wie betaalt (solidariteit of profijt)

57 Lessen en aanbevelingen (actoren en middelen) Stimuleer samenwerking, participatie en awareness Maak flexibele financiering mogelijk Stimuleer leren (in onderzoek en praktijk) Maak lokale oplossingen mogelijk (past goed bij EU Floods directive en EU adaptatie strategie) Lokale oplossingen vaak beter geschikt voor nieuwe overstromingsrisico s, maar staar je niet blind op decentralisatie: verantwoordelijkheden moeten passen binnen institutionele kaders en moeten gepaard gaan met voldoende middelen (geld en kennis)

58 Legitimiteit

59 Legitimiteit Social equity: Solidariteit ex post (België, Frankrijk, Nederland) versus Vrijwillige verzekering, gereguleerd door de markt (Engeland), Basisbeschermingsniveau (Nederland) Ontwikkelaar verantwoordelijk voor watertoets en nemen mitigerende of compenserende maatregelen (Engeland) Accountability Onafhankelijke reviews en publieke controle (Engeland), Aansprakelijkheid van politici en overheidsfunctionarissen (Frankrijk) (ook strafrechterlijk) Transparantie, toegang tot informatie Awb (Nederland), informatie beschikbaar via internet Formele evaluatie overstromingen uit 2010 (België)

60 Legitimiteit Participatie Formele participatie in orde, maar beperkt tot wat wettelijk verplicht is en het verspreiden van informatie Feitelijke participatie is laag (muv NIMBY) Procedurele rechtvaardigheid In alle landen is er toegang tot de rechter In Zweden, België en Nederland veelal tot relatief goedkope bestuursrechter, wordt in Nederland steeds beperkter! In Frankrijk wordt geklaagd over juridisering Acceptatie Verplichte informatie door verkopers en verhuurders (België) Meerlaagse veiligheid (België, Nederland) positief en negatief Leven met water debat in Engeland behulpzaam

61 De regels van het spel Zorg voor toegespitste besluitvormingsprocessen Bepaal beschermingsniveaus Zorg voor coördinatiemechanismen Zorg voor handhaafbare instrumenten Let op mogelijke onbillijke effecten Maak mainstreaming van waterveiligheidsbeleid in andere sectoren mogelijk (landbouw, natuur, energie, crisisbeleid) Maak het gebruik van een mix aan beleidsinstrumenten mogelijk

62 Inspiratie Innovatieve benadering door waterberging, drainage (peilbeheer) en natuur te combineren Alde Feanen, Friesland

63 Lessen voor de EU / Alleen voor de EU??? Vergeet de burger en kwetsbare groepen niet. Hoe zit het met de handhaafbaarheid als een land de veiligheid onvoldoende garandeert? De EU regelgeving zou handhaafbare instrumenten dienen voor te schrijven in de richtlijn overstromingsrisicobeheer

64 Conclusie