WEBINAR BEWIJS de rechterlijke sprong

Transcriptie

1 WEBINAR BEWIJS de rechterlijke sprong over stellen, bewijzen en wat dies meer zij Tjalle Hidma

2 Suum cuique tribuere Maar hoe?! Welk vertrekpunt en met welk gereedschap?

3 Een paar basale vragen: Is het recht digitaal? Is er hiërarchie in bewijs?

4 Rolverdeling partijen / rechter: Da mihi facta dabo tibi ius We need stories en denk steeds in rechtsgevolgen

5 Artikel 24 Rv (feitelijke grondslag) De rechter onderzoekt en beslist de zaak op de grondslag van hetgeen partijen aan hun vordering, verzoek of verweer ten gronde hebben gelegd, tenzij uit de wet anders voortvloeit. MvT: De eigen selectie én bewerking door een partij uit het geheel van ten tonele gevoerde feiten, die dient om het processuele doel te bereiken

6 Artikel 149 lid 1 Rv: De rechter mag slechts die feiten of rechten aan zijn beslissing ten grondslag leggen, die in het geding aan hem ter kennis zijn gekomen of zijn gesteld en die overeenkomstig de voorschriften van deze afdeling zijn komen vast te staan. Feiten of rechten die door de ene partij zijn gesteld en door de wederpartij niet (voldoende) zijn betwist, moet de rechter als vaststaand beschouwen ( )

7 Artikel 149 lid 2 Rv: Feiten van algemene bekendheid / algemene ervaringsregels behoeven geen bewijs Nota bene: rechter moet wél binnen partij-debat blijven (en niet discrimineren! Zie NJB 2013, p. 2610/1)

8 Onderscheid feiten / recht als grondpatroon voor de inrichting van het civiele proces Rolverdeling partijen / rechter (vervolg) I. STELLEN II. BEWIJZEN III. WAARDEREN Feiten / feitelijke grondslag : domein partijen Het recht en de beslissing : domein rechter

9 De spelregels voor de civiele procedure: Verdedigingsbeginsel (art. 19 Rv) Voortgangsprincipe (art. 20 Rv) Waarheidsvinding (art. 21 en 22 Rv) Rechter beslist op alle voorgelegde punten (art. 23 en 26 Rv) NB ambtshalve aanvullen van rechtsgronden (art. 25 Rv)

10 Ad waarheidsvinding, als leidend beginsel: HR 25 maart 2011, NJ 2012, 627 Doorwerking in hoogte stelplicht: HR 28 januari 2011, BO6106 (geen te zware eisen aan feitelijke onderbouwing) Reddingsboei bij omissies e.d.: HR 18 maart 2011, BP0571 (geen tijdige opgave getuigen, toch recht op enquête)

11 Bewijslastverdeling: Geen academische kwestie, maar cruciaal Opbouw art. 150 Rv: hoofdregel + tenzij Gemotiveerde betwisting of bevrijdend verweer Rechterlijke of feitelijke vermoedens Formulering probandum

12 Lees de wet door de stelplichtbril: Art. 6:89 BW en art. 7:23 BW (klachtplicht/taak rechter): HR 12 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3593 Art. 3:70 BW (volmacht): HR 22 november 2013, NJ 2014, 114 Art. 6:174 BW (gemeente als wegbeheerder): HR 4 april 2014, JA 2014, 78 Vereisten voor toepassing omkeringsregel : HR 23 november 2012, NJ 2012, 669 Proportionele aansprakelijkheid: HR 14 december 2012, NJ 2013, 236

13 Welke bewijsmiddelen? Bewijs kan worden geleverd door alle middelen, tenzij de wet anders bepaalt (art. 151 lid 1 Rv) In de praktijk: akten/geschriften, w.o. elektronische data getuigen deskundigen eigen waarneming door rechter (zitting; descente)

14 Elektronische gegevens: Eigen plaats in het bewijsrecht: elektronische handtekening (art. 3:15a BW) elektronisch gesloten overeenkomst (art. 6:227a BW) elektronische akte (art. 156a Rv) exhibitieplicht (art. 843a lid 1 Rv) bewijsbeslag in niet-ie zaken; zie HR 13 september 2013, BZ 9958

15 Getuigen (art Rv) Sterke verbinding met empirische waarneembare feiten (art. 163 Rv) Wettelijke getuigplicht, tenzij (art. 165 Rv) De partij als getuige (art. 164 Rv); Taams/Boudeling Getuigenverhoor bij tegenbewijs staat van rechtswege vrij (art. 168 Rv) Verzoek tot heropening

16 Deskundigen (art Rv) Wel verbonden met de feitelijke grondslag maar niet met de feiten in enge zin (vlg. 163 Rv) Partij-deskundige (art. 200 Rv) en stelplicht Anders dan bij getuigenverklaring veel meer op het gebied van kwalificaties, conclusies en causaliteit; soms ook t.a.v. het recht.

17 Hoe bewijs onder aandacht van rechter te brengen? A. Producties bij conclusie of akte NB opeenvolgende nummering en met productie-overzicht (art. 2.3 LPr) voorafgaand aan mondelinge behandeling Een partij die bij gelegenheid van een zitting nog producties in het geding wenst te brengen, zendt uiterlijk twee weken te voren een afschrift van de in het geding te brengen producties aan de rechtbank en aan de wederpartij toe. Dit afschrift kan ook per telefax worden toegezonden. (art. 2.9 LPr)

18 HR 9 maart 2012, NJ 2012, 174: Uitleg echtscheidingsconvenant; beroep op eerdere concepten Van een partij die zich beroept op correspondentie waarover zij beschikt, mag verlangd word en dat zij die correspondentie uit zichzelf in het geding brengt, voor het overleggen waarvan de toestemming van de (toenmalige) advocaat van de wederpartij dan wel de deken nodig is. De rechter hoeft partijen daartoe niet in de gelegenheid te stellen

19 Zie over uitleg ook: Lundiform / Mexx (NJ 2013, 214) entire agreement clause; en Inzake uitleg splitsingsakte: HR 14 februari 2014, ECLI:NL:HR:2014:337

20 B. Depot (art LPr): Voorwerpen kunnen ter griffie worden gedeponeerd. Van het depot maakt de griffie een akte op, die aan het griffiedossier wordt toegevoegd en in kopie aan partijen ter beschikking wordt gesteld. Indien vanwege de aard van het voorwerp depot ter griffie niet in aanmerking komt, dan kan het voorwerp op een andere plaats worden gedeponeerd; in de akte wordt deze plaats vermeld.

21 C. Bewijsaanbod d.m.v. getuigen: hoofdregel: rechter moet getuigenbewijs toelaten (art. 166 Rv), tenzij gaat om niet relevante feiten verbod van prognose door de rechter vereisten: voldoende concreet en specifiek aanbod fraai overzicht in HR 31 oktober 2014, NJ 2014, 485 voorts Bruscom-arrest (NJ 2013, 261) inzake bewijsaanbod na ontzenuwd vermoeden, terwijl van contra-enquete was afgezien

22 Onderscheid tussen partij met bewijslast en tegenbewijs: Partij belast met het bewijs: Specificatie-vereiste: - welke stellingen - wie (niet: wat) - aanvullend aanbod: in hoeverre meer of anders? Partij met tegenbewijs: geen specificatie-eis

23 Grenzen door rechter bij bewijslevering door getuigenverhoor: Bijv.: beperken aantal getuigen, volgorde van horen en aan de getuigen te stellen vragen Art. 179 lid 3 Rv: bij het verhoor van een niet partij-getuige, ook partijen zelf of hun advocaten mogen vragen stellen, behoudens de bevoegdheid van de rechter om te beletten dat aan een bepaalde vraag gevolg wordt gegeven. Onbehoorlijke of suggestieve vragen behoeven niet te worden gevreesd, want de rechter kan beletten dat er gevolg aan gegeven wordt (TK , 10377, nr. 4, p. 38)

24 HR 16 december 2011, NJ 2012, 316 (Boekhoorn/Cyrte): Geen discretionaire bevoegdheid RC tot begrenzing aantal of personen getuigen en aan deze te stellen vragen; beslissing daarover vatbaar voor hoger beroep. Horen van getuige of stellen van bepaalde vragen mag slechts worden geweigerd indien onder gegeven omstandigheden de goede procesorde i.v.m. bij beslissing betrokken belangen zulks eist (HR 18 maart 2011, BP0571)

25 DESKUNDIGENBERICHT: Invloed van partijen op de benoeming: HR 9 januari 2009, ECLI:NL:HR:2009:BF8875, NJ 2011, 252 HR 20 mei 2005, ECLI:NL:HR:2005:AS4406, JA 2005, 65 Art. 194 lid 2 Rv: na overleg met (bijv. ter comparitie) MEEDENKEN S.V.P.

26 Bezwaren tegen de deskundige na benoeming: Geen wettelijke regeling Betrouwbaarheid van het bewijs beoordelen bij bewijswaardering (PG, Bijlagen, , 337, nr. 3) HR 2 mei 2014, NJ 2014, 310 (Ontwerper/Hallmark): Uitgangspunt is dat de klacht tijdig is aangevoerd indien zij door die partij naar voren wordt gebracht in haar eerste gedingstuk nadat rapport deskundige is gedeponeerd, tenzij de eisen van een goede procesorde meebrengen dat de klacht eerder moet worden aangevoerd

27 Onrechtmatig verkregen bewijs: HR 18 april 2014 (Achmea/verzekerde) Onderscheid: a. Heeft degene die zich op het bewijs beroept onrechtmatig gehandeld? b. Zo ja > is daarmee het verkregen bewijs zelf ook onrechtmatig? c. Zo ja > moet dit bewijs dan buiten beschouwing worden gelaten?

28 Ad a. onrechtmatig gehandeld? Instellen door verzekeraar van een persoonlijk onderzoek vormt inbreuk op het recht op privacy van de verzekerde. Zodanige inbreuk is in beginsel onrechtmatig, tenzij rechtvaardigingsgrond Belangenafweging: ernst van de inbreuk op het recht op privacy tegenover de belangen die met de inbreuk makende handelingen redelijkerwijs kunnen worden gediend; vgl. HR 31 mei 2002, NJ 2003, 589 met noot Vranken

29 Gedragscode Persoonlijk onderzoek Ter invulling van de genoemde belangenafweging Vereiste van proportionaliteit / weigering tot medewerking door verzekerde HR: inhoud en opzet code: handelen in strijd met de code is onrechtmatig

30 Ad b. Verkregen bewijs onrechtmatig? Gelet op uitgangspunt dat inbreuk op recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer bij afwezigheid van rechtvaardigingsgrond onrechtmatig is, moet het met die inbreuk verkregen bewijsmateriaal als onrechtmatig verkregen worden aangemerkt.

31 Ad c. Bewijsuitsluiting? Vrijheid van bewijsmiddelen (art. 152 Rv) Bewijswaardering door de rechter In civiele procedure géén algemene regel dat onrechtmatig verkregen bewijs wordt uitgesloten. In beginsel wegen belang bij waarheidsvinding in rechte (art. 21 en 22 Rv) en belang dat partijen erbij hebben hun stellingen in rechte aannemelijk te kunnen maken (art. 19 Rv) zwaarder dan het belang van uitsluiting van bewijs. Voor bewijsuitsluiting zijn bijkomende omstandigheden vereist (HR 7 feb. 1992, NJ 1993, 78 en HR 12 feb. 1993, NJ 1993, 599)

32 HR 11 juli 2014 (Werkgever/werknemers) Het gaat erom of de procespartij zelf het bewijsmateriaal onrechtmatig heeft verkregen. Of hiervan is moet worden beoordeeld aan hand van alle omstandigheden van het geval (HR 7 feb. 1992, NJ 1993, 78)

33 Ook als wordt vastgesteld dat bewijsmateriaal door de partij die zich erop beroept onrechtmatig is verkregen, geldt gelet op het bepaalde in art. 152 Rv niet als algemene regel dat rechter daarop geen acht mag slaan. Algemene maatschappelijke belang van waarheidsvinding in rechte en het belang dat partijen erbij hebben hun stellingen in rechte aannemelijk te kunnen maken, wegen zwaarder dan het belang van uitsluiting van bewijs.

34 Bedankt voor uw aandacht.