Context maatschappelijk initiatief

Transcriptie

1 Inleiding Eind 2016 onderzochten wij drie burgerinitiatieven die zich richten op recycling van plastic. Dit zijn opvallende initiatieven, omdat zij in de eerste plaats iets goeds doen: zij brengen plastic niet alleen in kringlopen, maar halen ze ook uit de natuur waar het rondslingert. In de tweede plaats vallen zij op, omdat aan plastic nu nog weinig tot niets te verdienen valt. Zij houden dit vol door middel van een bijzondere business case, de meervoudige business case. Die brengt tegelijk een aantal geldstromen op gang rond plastic. Een verwaarloosbaar onderdeel daarvan is geld dat direct voor plastic wordt betaald, maar andere geldstromen zijn interessant genoeg. Denk aan een subsidie om met kinderen de natuur in te gaan, en daar onder meer plastic te verzamelen. Zonder plastic komt die geldstroom niet op gang dus plastic is een belangrijk onderdeel van de business case. Zo houden deze drie burgerinitiatieven het vol, en in dit verslag beschrijven wij welke drie dit zijn en hoe ze dat precies doen. We beginnen met een rondje langs de velden om aan te geven hoe deze drie zich verhouden tot burgerinitiatief in het algemeen, en initiatieven rond recycling in het bijzonder.

2 Context maatschappelijk initiatief De MAEX, maakt de maatschappelijke waarde van maatschappelijke initiatieven transparant en laat zien wat deze initiatieven toevoegen voor hun doelgroep en omgeving, wie dat mogelijk maken, en waar de initiatieven behoefte aan hebben. Dit zorgt voor lokale zichtbaarheid, verbinding met relevante partners en het helpt met het vinden van fondsen, materialen, vrijwilligers, etc. Ruim 1000 initiatieven in de MAEX leveren waarde aan 2 miljoen Nederlanders. Daarvan gaat een groot deel in brede zin over circulaire economie en een afvalloze regio. Voor dit onderzoek hebben we gekeken naar 98 initiatieven die zich bezig houden met afval. Deze 98 richten zich op preventie, hergebruik en recycling en upcycling. Volgens de MAEX bereikt een gemiddeld initiatief 2350 personen, dus deze 98 initiatieven bereiken samen 230 duizend personen.

3 BURGERINITIATIEVEN ROND RECYCLING, AFVAL EN GRONDSTOFFEN THEMA 1 THEMA 2 THEMA MAEX-INITIATIEVEN THEMA Preventie afval Hergebruik Recycle/upscale 98 BEREIK personen BEHOEFTE Zichtbaarheid Financiering Partners DOEL Duurzaamheid Sociale cohesie LEGENDA = 10 initiatieven Van de landelijk burgerinitiatieven ( ) houden zich er 98 met afval bezig ( ). 86% van de 98 initiatieven is operationeel. 12% is in plan of gestopt ( ). = bereik x personen Deze 98 initiatieven bereiken in totaal personen.

4 Introductie onderzoek Burgerinitiatieven zamelen plastic in, doen voor een klein deel aan scheiding in soorten plastics, en sturen deze door aan verwerkende industrie. Wat opvalt is hoe lastig het is om hierin continuïteit aan te brengen door een betrouwbare geldstroom op gang te brengen, en ondertussen zetten mensen toch door. Dit laten actieve burgers vaker zien, hoe zij tegen de stroom in toch initiatieven gaande houden en laten groeien. Hoe doen zij dat als individuen die niet van de inkomsten uit plastic kunnen leven? De vraag is hoe zij hun werk volhouden. Veel is bekend over burgerinitiatief en hoe mensen dit vrijwillig opzetten en daarvan steeds vaker ook (semi)professionele organisaties maken. Toch zijn er nog belangrijke vragen over het hoe en waarom van de oprichting van initiatieven. Zeker op een lastig terrein als recycling van plastics is interessant om dit te onderzoeken; vandaar onze interesse voor plastics, hoewel we uiteindelijk geïnteresseerd zijn in meer. Plastic kan waardevolle kennis opleveren voor mensen die met recycling verder willen, maar ook over burgerinitiatief in het algemeen. Onderzoeksvragen We hebben drie burgerinitiatieven rond de recycling van plastic onder het vergrootglas gelegd om waar te nemen wat ze doen. Dat hebben we gedaan aan de hand van drie hoofdvragen: 1. Vanuit welke incentives zijn de initiatieven ontstaan? Voldoende middelen? Toekomstwaarde? 2. Wat gebeurd er in het primaire proces? Wat gaat er in om tot productie van waarde te komen? Hoe komen de initiatieven aan grondstoffen? 3. Hoe de ziet de business/value case eruit? Hoe worden inkomsten gegenereerd? Drie case studies Casestudy 1: RecyQ Maakt afvalscheiding voor burgers en bedrijven logischer en begrijpelijker: RecyQ app Beloning via tokens (in te leveren in de buurteconomie ) Speciale afvalbakken voor thuis Schoolfonds Return to sender Wijkonderneming met ook: Vintage, kleding reparatie en fietsenplan

5 Casestudy 2: KinderWijkTeam Gaat met teams van kinderen wijken van Arnhem in om zwerfafval te verzamelen: Enerzijds om een schonere wijk te krijgen Anderzijds om awareness te creëren onder de kinderen Werkt samen met een groendeskundige in de stichting Schone Straat & Groene Buurt Arnhem Casestudy 3: Community Plastics Maakt nieuwe producten van gerecycled (Rotterdams) plastic: Inzamelen Sorteren Wassen Shredderen Omsmelten tot product

6 CASESTUDY RECYQ KINDERWIJKTEAM COMMUNITY PLASTICS Waarom? Begrijpelijk maken van afvalscheiding voor burgers en bedrijven. Awareness voor afval creëren onder kinderen, om zo een schone wijk te krijgen. Voorkomen dat plastic wordt verbrand door het lokaal te recyclen. Hoe? Wijkonderneming met ook: vintagewinkel, kledingreparatie en fietsenplan. In samenwerking met een groendeskundige in de stichting Schone Straat & Groene Buurt Arnhem. Inzamelen Sorteren Wassen Shredderen Omsmelten tot product Wat? RecyQ app Beloning via tokens (in te leveren in de buurteconomie ) Speciale afvalbakken voor thuis Schoolfonds Return to sender Gaat met teams van kinderen de wijken van Arnhem in om zwerfafval te verzamelen. Maakt nieuwe producten van gerecycled (Rotterdams) plastic. PROCES Grondstoffen Hoe en hoeveel? Op een goede dag wordt er ongeveer 3 kg hoge en 6 kg lage kwaliteit textiel gebracht KinderWijkTeams halen de grondstoffen op, dit ligt in de wijken als zwerfafval. Dit ligt vaak rond de 10 kg per ronde. Met een bakfiets halen twee stagiairs de grondstoffen op bij huishoudens in de wijk. Inkomstenbronnen Kleding verkoop, kledingreparatie en fietsreparatie en -verkoop. Belangrijkste bron van inkomsten is up-cycling van textiel. Subsidie vanuit HSV (subsidie bewonersinitiatieven in Amsterdam Zuidoost) en VSB Zwerfafvalvergoeding, innovatiefonds, subsidie voor moestuinen KinderWijkTeams om groenonderhoud over te nemen van de gemeente Subsidies en verkoop van producten Uitgaven: wordt arbeid betaald? Niet aan de initiatiefnemers maar wel aan de fietsen kleermaker. Initiatiefnemer zelf werkt onbezoldigd. Ja, maar niet aan vrijwilligers Ja, maar niet aan vrijwilligers Rendeert het? Ja, mits de gemeente haar monopolie op afvalinzameling loslaat. Nu draait RecyQ quitte en gaan inkomsten naar arbeid (zie boven) en vaste kosten (huur en water/ stroom). Ja, als subsidie voor 3 jaar wordt verstrekt (i.p.v. 1 jaar) kan het initiatief op 5 locaties in Arnhem worden uitgerold. Ja, maar initiatief zit in opstartfase en investeert in machines. Wat zijn de kansen? Kans ligt in grondstoffenstroom (afvalstroom) vanuit industrie. Daar is onduidelijkheid over regelgeving (wie mag aan afval verdienen?). Als die weggenomen wordt, groeit de potentie. Kans ligt in verbreding activiteiten: cliëntenbegeleiding (zorg) sponsoring overnemen groenonderhoud Kans zit in corebusiness. Daarvoor moet initiatief kunnen investeren om te groeien.

7 Conclusie Veel afvalstromen hebben geen positieve geldwaarde, daaronder plastic. Zeker voor scheiden leidt tot een hogere kwaliteit van het afval en daarin kunnen gebruikers een voorname rol spelen. Welke rol speelt de buurt daarin? Mensen worden in hun buurt actief op tal van terreinen en er zijn bewoners met de juiste motivatie om afval in te zamelen en te scheiden. Zij zien dat daaruit andere waarden ontstaan dan enkel het behoud van grondstoffen voor de kringloop. Zo zien zij een schonere buurt en mogelijkheden voor kinderen om daaraan mee te werken, omdat dit leuk en leerzaam is. Burgerinitiatieven werken met een meervoudige business case, en daarbinnen komen geldstromen op gang die het samen mogelijk maken om het initiatief te kunnen volhouden. Daarbij houden de meeste initiatieven het oog op de toekomst gericht, wanneer er voor plastic wel een positieve geldwaarde zal zijn. Ondersteuning van een Kinderwijkteam brengt indirect een geldstroom op gang voor plastic. Een directe vergoeding van de gemeente voor het recyclen van afval, waaronder plastic, is evenzeer een mogelijkheid. Andere mogelijkheid is het beschikbaar stellen van gratis arbeidskrachten in de vorm van mensen die werkzaam zijn binnen de sociale werkvoorziening. In al deze gevallen zal er ook een vergoeding bij moeten zitten voor de initiatiefnemer. Dat is vaak niet het geval en maakt het moeilijk vol te houden. RecyQ houdt het vol met subsidies en met positieve geldstromen rondom onder meer textiel. De kracht van burgerinitiatief is in de eerste plaats de hoge mate van bewustwording die burgers onderling bij elkaar teweeg kunnen brengen. De boodschap van burger naar burger is veel krachtiger dan van overheid naar burger, of van bedrijf naar burger. In de tweede plaats zijn burgerinitiatieven in staat om zeer fijnmazig te sturen in de buurt. Dat biedt een kans om aanvullend op de grote afvalstromen om de kleine stromen eruit te halen. Dat betreft bijvoorbeeld frituurvet en kleine elektrische apparaten, en niet zozeer plastic. Dit betekent dat er voor burgers wel geld te halen valt uit deze kleine stromen. Misschien houden zij daarmee hun activiteiten rond plastic langer vol, net zoals RecyQ nu met textiel, maar deze activiteiten blijven onrendabel. Wordt lokaal inzamelen van plastic op enig moment rendabel? Zeker Community Plastics probeert het moment dichterbij te brengen dat lokaal ingezamelde en gescheiden plastics lokaal kunnen worden omgezet in producten die lokaal weer toepasbaar zijn. Denk aan bouwmaterialen, waarvoor ook RecyQ en de Kinderwijkteams de grondstoffen willen aanleveren. Worden zo lokaal de kringlopen gesloten, dan scheelt dat veel geld uiteraard, want je krijgt de grondstoffen gratis. Kunnen bovendien producten weer verkocht worden, dan levert dat geld op, en maakt de meervoudige business case nog rijker. Deze toekomstwaarde inspireert veel burgerinitiatieven, naast het plezier dat ze hoe dan ook beleven. Het onderzoek waarvan dit een verslag is, is verricht door: Jurgen van der Heijden, AT Osborne Tim van Veelen, AT Osborne Silvia de Ronde Bresser, KrachtinNL Annemiek Zonneveld, KrachtinNL Jan Willem Wesselink, Kennislab voor Urbanisme Antoine Heideveld, Het Groene Brein