GEMEbNi^iwTH Volgnr...^ k$

Transcriptie

1 <, Gemeente Nuth T.a.v. de heer PJ.M. Boyen, raadsgriffier Postbus AA NUTH GEMEbNi^iwTH Volgnr...^ k$ In 9ek- 1 9 APR 2011 Class.nr...:J.^ Afd..&?# e6 ft ^r.i. ^^P Uw kenmerk Ons kenmerk 2011/02101 GGD-locatie Geleen Uw brief van Datum 15 april 2011 Telefoonnr Onderwerp Toekomstscenario's en Bijlage(n) 2 Behandelaar P. Lamberts begroting 2012 Geachte heer Boyen, Eind 2009 heeft het Algemeen Bestuur van de GGD Zuid Limburg een opdracht gegeven om de mogelijkheden voor bezuinigingen te onderzoeken. Gebaseerd op de economische ontwikkelingen - maar ook met het vizier gericht op wetswijzigingen, nieuwe maatschappelijke uitdagingen en demografische ontwikkelingen - was de concrete opdracht aan de GGD om toekomstscenario's op te stellen met een taakstelling oplopend tot maximaal 20% van de gemeentelijke bijdrage aan de GGD. Deze opdracht is verwoord in een plan van aanpak voor het veranderproces dat het Algemeen Bestuur d.d heeft vastgesteld. Centraal element in dit plan is het duaal veranderperspectief: een veranderperspectief waarin inhoudelijke ontwikkelingen en financiële ontwikkelingen hand in hand gaan. Het resultaat van de inhoudelijke ontwikkelingen heeft zijn beslag in de nieuwe visies voor publieke gezondheid en jeugdgezondheidszorg die in de tweede helft van 2010, met breed draagvlak, door de Zuid-Limburgse bestuurders zijn vastgesteld. Deze visies zijn belangrijke elementen voor de toekomstscenario's. Conform planning presenteren we in bijgevoegde documenten de toekomstscenario's van de programmalijnen GGD en Halt. Scenario's die gebaseerd zijn op een gedegen analyse en waarin inhoud en financiën met elkaar verbonden zijn. Scenario's bovendien waarbij de aansluiting is gezocht met de uitgangspunten voor de regionale nota publieke gezondheid voor de beleidsperiode Met de realisatie van dit document heeft de GGD invulling gegeven aan de bestuurlijke opdracht. Zienswijze en besluitvorming De keuze voor één van de toekomstscenario's (één voor de programmalijn GGD en één voor de programmalijn Halt) is een verantwoordelijkheid van het Algemeen Bestuur van de GGD Zuid Limburg. Alvorens deze keuze ter besluitvorming wordt voorgelegd, heeft u de mogelijkheid om vóór 5 juli a.s. een zienswijze kenbaar te maken aan het Dagelijks Bestuur. Wij nodigen u daartoe van harte uit. Directie GGD Zuid Limburg Postbus 2022, 6160 HA Geleen T F lnfo@ggdzl.nl.

2 U kunt uw schriftelijke zienswijze sturen naar: GGD Zuid Limburg t.a.v. Petra Lamberts, bestuurs- en directiesecretaris Postbus HA Geleen Het Dagelijks Bestuur zal de toekomstscenario's met de ontvangen zienswijzen aanbieden aan het Algemeen Bestuur van 6 juli a.s. In afwachting van de scenariokeuze heeft het Dagelijks Bestuur besloten om dit voorjaar géén begroting 2012 aan te beiden. Dit najaar wordt op basis van het gekozen toekomstscenario een goed gefundeerde begroting voor zienswijze - aan u voorgelegd. Uiteraard heeft het bestuur van de GGD Zuid Limburg hierover contact met de Provincie Limburg in zijn functie van toezichthouder. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, Drs. A.R.B, van den Tillaar Voorzitter bestuur F.C.W. Klaassen, arts Ambtelijk secretaris i.a.a.: ambtenaren VGZ Directie GGD Zuid Limburg Postbus 2022, 6160 HA Geleen T F info@ggdzl.nl.

3

4

5 verschillen tussen de voormalige regio's (ZZL, OZL, WM) vereffend. Regionaal is een bedrag van 0,59 per inwoner vastgelegd voor de bijdrage aan de preventietaak van Halt. Hiermee werd voldaan aan de landelijke vuistregel dat de financiële verhouding tussen de preventie en repressietaak 50% 50% moet zijn. De implementatie van het productenboek bracht voor de bedrijfsvoering van Halt een kostenreductie / bezuiniging van t.o.v. de begroting 2007 (eerste begroting na de fusie en onderbrenging bij de GGD Zuid Limburg) met zich mee. Ten opzichte van de toenmalige begroting voor de preventietaak was dit een bezuiniging van 15%. Demografie Kenmerkend voor Zuid Limburg zijn de specifieke demografische ontwikkelingen, die afwijken van de landelijke trend. Het aantal inwoners in Zuid Limburg is afgelopen jaren fors gedaald en zal de komende jaren verder dalen. Tegelijkertijd is er sprake van een ontgroening en een dubbele vergrijzing. Omdat Halt werkt met de doelgroep jeugd, zijn de demografische ontwikkelingen van invloed op de dienstverlening van Halt. Echter een harde relatie tussen de demografische ontwikkelingen en de omvang van de dienstverlening is slechts beperkt te leggen. Halt werkt op preventief gebied vooral met scholen en groepen jeugd, waardoor de impact beperkt is (en verwerkt in de onderstaande scenario's). Financieel kader Alvorens over te gaan naar de toekomstscenario's, wordt een kort overzicht gegeven van de financiële situatie van Halt. De begroting 2010, die als vertrekpunt dient voor de toekomstscenario's, is al een zeer sobere begroting en gebaseerd op de productieafspraken zoals deze gelden vanaf kalenderjaar Ten opzichte van de begroting 2010 zal Halt eind 2011 een bezuiniging van 4% gerealiseerd hebben (inwonerbijdrage). Deze bezuiniging is het resultaat van enkele efficiencymaatregelen en is in de begroting zichtbaar als 0 lijn (geen index) en geen compensatie voor de bevolkingsdaling in Zuid Limburg. De toekomstscenario's zoals deze hieronder worden gepresenteerd zijn gericht op een maximumpercentage van 16%. Inclusief de reeds gerealiseerde bezuiniging wordt daarmee voldaan aan de opdracht om een scenario van 20% te formuleren. Vergeleken met regio's elders in het land is de gemeentelijke investering in Halt ongeveer gemiddeld. Landelijk uitgangspunt is een verdeelsleutel van 50% preventieve taken (gemeentelijk gefinancierd) en 50% repressieve taken (gefinancierd door justitie). Deze verdeelsleutel wordt toegepast in het merendeel van de Halt regio's en is sinds 2006 ook van toepassing op Zuid Limburg. Toekomstmogelijkheden Gelet op het feit dat de gemeenten financieel uitsluitend verantwoordelijk zijn voor de preventietaak van Halt, beperken de gemeentelijke bezuinigingsmogelijkheden tot deze kerntaak. Wel moet vermeld worden dat momenteel ook een landelijke discussie plaatsvindt over de toekomst van Halt, waarbij met name de landelijke structuur en de schaalgrootte van de Haltbureaus onderwerp van gesprek is. Scenario 1: Handhaven Productenboek 2009 als uitgangspunt Handhaven van huidige producten Uniformiteit in producten en flexibiliteit in invulling producten

6 In Zuid-Limburg wordt veel waarde gehecht aan de jeugdveiligheid. Bij de totstandkoming van het productenboek van Halt in 2008 (operationeel vanaf 2009) is een bewuste keuze gemaakt om op Zuid-Limburgse schaal te investeren in de preventietaken van Halt. Het productenboek is gebaseerd op een uniform productenaanbod voor Zuid-Limburg, maar een flexibele invulling van deze producten. Op het niveau van de politiedistricten worden afspraken gemaakt over de invulling van de preventieproducten voor de 13- tot en met 18-jarigen. Per gemeente wordt de invulling voor de jeugd van de oudste groepen van het basisonderwijs bepaald. Scenario 1 is gebaseerd op het handhaven van het huidige productenboek. Evaluatiegegevens geven aan dat de scholen (waar het merendeel van de producten wordt uitgevoerd) tevreden zijn over de dienstverlening van Halt. Efficiencymaatregelen leiden tot een geringe bezuiniging voor gemeenten. Bezuiniging: 2% ( 7.319) Reeds gerealiseerde bezuiniging: 4% ( ) Totale bezuiniging: 6% ( ) Scenario 2: Versoberen Handhaven van de huidige producten Ambitieniveau fors versoberen Focus op risicojongeren Het tweede scenario richt zich op een versobering van de dienstverlening. De huidige producten blijven in stand, maar er worden aanzienlijke concessies gedaan aan het aantal activiteiten dat wordt uitgevoerd. Uitsluitend voor de grootste risicogroepen zullen nog preventieactiviteiten plaatsvinden. Daarnaast vindt een versobering plaats op het gebied van beleidsinformatie en - advisering, waardoor Halt in toenemende mate een uitvoeringsorganisatie wordt. Het inbedden van de beleidsadvisering via de schoolslag-werkwijze maakt deel uit van dit scenario. In combinatie met de reeds doorgevoerde bezuinigingen in eerdere jaren is sprake van een bezuiniging van 37% op de preventietaken van Halt. Hoewel deze bezuiniging technisch gezien gerealiseerd kan worden, zal deze leiden tot een maatschappelijke discussie. De slagkracht van een dermate afgeslankte organisatie met gelijkblijvende taken is zeer beperkt en zal tot de vraag leiden wat de maatschappelijke relevantie van Halt in Zuid-Limburg nog is. Bezuiniging: 18% ( ) Reeds gerealiseerde bezuiniging: 4% ( ) Totale bezuiniging: 22% ( ) Scenario 3: Focussen Vernieuwde invulling van de preventietaak Verschuiving van aanbodgerichte naar vraaggerichte aanpak Focus op schoolveiligheid Focus op risicojongeren Een recente analyse die in het kader van de beleidsgestuurde contractfinanciering is uitgevoerd, wijst uit dat meer behoefte bestaat aan een vraaggerichte - en in structuren ingepaste - aanpak in plaats van de aanbodgerichte aanpak zoals Halt die nu kent. Gemeenten hechten veel waarde aan structurele schoolveiligheid en zien in de opstelling en uitvoering van het beleid een expliciete rol voor Halt. Scenario 3 legt de nadruk op de bijdrage van Halt aan de schoolveiligheid. Hierbij

7 ligt de focus bij het opstellen en uitvoeren van schoolveiligheidsplannen; een taak die vanuit schoolslag (koppeling van gezondheid en veiligheid) vervuld kan worden. Door de integratie in schoolslag wordt afgestapt van het aanbodgericht aanbieden van preventielessen aan scholen. Preventie zal uitsluitend ingekaderd via schoolslag een invulling krijgen. Op basis van signalen uit de omgeving gaat Halt aan de slag met de jongeren met de grootste risico's. Hierdoor wordt nauwer aangesloten bij de bestaande structuren op het gebied van veiligheid, onderwijs en zorg, waardoor de samenwerking beter verankerd kan worden. Bezuiniging: Reeds gerealiseerde bezuiniging: Totale bezuiniging: 9% ( ) 4% ( ) 13% ( ) Fasering en desintegratiekosten De genoemde scenario's kunnen binnen de afgesproken deadline van worden gerealiseerd, mede gezien het feit dat bij Halt - vooruitlopend op deze scenario's - een voorzichtig personeel en financieel beleid is gevoerd. Hieronder wordt schematisch weergegeven welke structurele bezuinigingen (cumulatief) op welk moment worden gerealiseerd. De eventuele desintegratiekosten zijn in dit overzicht verwerkt. Tmmi-mmi per scenario ir Scenario Scenario Scenario Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt kan de bezuiniging van scenario 1 in twee jaar worden gerealiseerd. Hiermee zijn geen desintegratiekosten gemoeid, omdat reeds geruime tijd uitsluitend met tijdelijk personeel wordt gewerkt. Scenario 2 en 3 worden in vier jaar tijd gerealiseerd. Door dit afbouwscenario toe te passen worden desintegratiekosten vermeden.

8 Toekomstscenario's GGD Zuid Limburg Geleen Maart 2011

9 Voorwoord Eind 2009 heeft het Algemeen Bestuur van de GGD Zuid Limburg een opdracht gegeven om de mogelijkheden voor bezuinigingen te onderzoeken. Gebaseerd op de economische ontwikkelingen - maar ook met het vizier gericht op wetswijzigingen, nieuwe maatschappelijke uitdagingen en demografische ontwikkelingen - was de concrete opdracht aan de GGD om toekomstscenario's op te stellen met een taakstelling oplopend tot maximaal 20% van de gemeentelijke bijdrage aan de GGD. Deze opdracht is verwoord in een plan van aanpak voor het veranderproces dat het Algemeen Bestuur d.d heeft vastgesteld. Centraal element in dit plan is het duaal veranderperspectief: een veranderperspectief waarin inhoudelijke ontwikkelingen en financiële ontwikkelingen hand in hand gaan. Het resultaat van de inhoudelijke ontwikkelingen heeft zijn beslag in de nieuwe visies voor publieke gezondheid en jeugdgezondheidszorg (zie bijlagen 4 en 5) die in de tweede helft van 2010, met breed draagvlak, door de Zuid-Limburgse bestuurders zijn vastgesteld. Deze visies zijn belangrijke elementen voor de toekomstscenario's. Conform planning presenteren we in dit document de toekomstscenario's van de GGD. Scenario's die gebaseerd zijn op een gedegen analyse en waarin inhoud en financiën met elkaar verbonden zijn. Scenario's bovendien waarbij de aansluiting is gezocht met de uitgangspunten voor de regionale nota publieke gezondheid voor de beleidsperiode Met de realisatie van dit document heeft de GGD invulling gegeven aan de bestuurlijke opdracht. Het is de taak van het Algemeen Bestuur om, op basis van de zienswijzen van de gemeenteraden in Zuid-Limburg, een keuze te maken voor één van de toekomstscenario's. Een keuze waarbij wij erop vertrouwen dat deze gebaseerd is op een combinatie van een inhoudelijke en financiële afweging. GGD Zuid Limburg Maart 2011

10 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Samenvatting 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Begripsbepaling 8 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten en kaders Wet publieke gezondheid Gezondheidssituatie in Zuid-Limburg Demografische ontwikkelingen Financiële bijdrage aan gezondheid Bezuinigingsopdracht Productsystematiek Financieringssystematiek Een bezuinigingspercentage van de basisbijdrage Index en demografie Uitgangspunten voor toekomstscenario's GGD Zuid Limburg 14 Hoofdstuk 3 Analyse Een historische analyse Analyse infectieziektebestrijding Wettelijk kader Kerntaken infectieziektebestrijding Inhoudelijke analyse Demografische analyse Financiële analyse Analyse medische milieukunde Wettelijk kader Kerntaken medische milieukunde Inhoudelijke analyse Demografische ontwikkelingen Financiële analyse Analyse jeugdgezondheidszorg Wettelijk kader Kerntaken jeugdgezondheidszorg Inhoudelijke analyse Demografische analyse Financiële analyse Analyse publieke gezondheid Wettelijk kader Kerntaken publieke gezondheid Inhoudelijke analyse Demografische analyse Financiële analyse Ondersteunende functies Huisvesting Generieke maatregelen 27 Hoofdstuk 4 Toekomstscenario's Scenario 1: Actualiseren Scenario 1: Actualiseren in cijfers Consequenties Scenario 2: Prioriteren Scenario 2: Prioriteren in cijfers Consequenties Scenario 3: Minimaliseren Scenario 3: Minimaliseren in cijfers 33

11 4.3.2 Consequenties Scenario 4: Marginaliseren Scenario 4: Marginaliseren in cijfers Consequenties De toekomstscenario's in vogelvlucht 37 Hoofdstuk 5 Fasering en transitie Begripsbepaling Fasering en transitie Transitiekosten Frictiekosten Desintegratiekosten 40 Hoofdstuk 6 Besluitvorming en implementatie Besluitvorming Communicatie Implementatie 42 Bijlage 1 Organogram GGD Zuid Limburg 43 Bijlage 2 Samenvatting 'een gezonde koers voor Zuid-Limburg 44 Bijlage 3 Hoe (on)gezond is Zuid-Limburg? 45 Bijlage 4 Samenvatting visienotie 'Naar een duurzaam gezonder.zuid-limburg' 48 Bijlage 5 Samenvatting "De jeugd dichtbij" 50

12 Samenvatting Het bestuur van de GGD Zuid Limburg heeft de directie opdracht gegeven om de mogelijkheden voor bezuinigingen te onderzoeken en toekomstscenario's op te stellen met een taakstelling oplopend tot maximaal 20% van de gemeentelijke bijdrage aan de GGD. Die scenario's zijn in dit document gepresenteerd. De bezuinigingsopdracht versterkt de druk om naar bestaande werkwijzen te kijken en in beeld te brengen waar efficiency behaald kan worden. Zij wordt gebruikt als een soort hefboom om de heroriëntatie van middelen op gang te brengen. De heroriëntatie op de inrichting van de werkprocessen en het anticiperen op demografische veranderingen in Zuid-Limburg bieden aanknopingspunten voor bezuiniging. Daarnaast bieden benchmarks een belangrijke houvast. Tegenover deze aanknopingspunten - die gericht zijn op het behalen van financieel voordeel - staat het feit dat Zuid-Limburg de ongezondste regio van Nederland is. De groep kwetsbare ouderen neemt toe en vanuit landelijke en regionale ambities is de ambitie weergegeven om extra aandacht te geven aan actuele gezondheidsproblemen (o.a. overgewicht, seksualiteit, risicojeugd). De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat het effect van een te eenzijdige verkokerde benadering onvoldoende effect heeft. Het verbinden van beleidsterreinen en partijen is essentieel (integrale aanpak) en versterking van de curatieve gezondheidszorg met de preventieve gezondheidszorg kan op termijn de kosten voor de zorg sterk doen verminderen. Gezondheid staat niet op zichzelf maar heeft met vele aspecten te maken: opleiding, leefomgeving, voorzieningen, inkomsten, etc. Deze inzichten vragen niet alleen om efficiency, maar om een andere visie en aanpak van gezondheidsproblemen. Aan de hand van vier scenario's - met een bezuinigingspercentage van respectievelijk 6, 11, 14 en 20% - is inzichtelijk gemaakt welke toekomstmogelijkheden er zijn voor de GGD en wat de mogelijke effecten van die keuzes zijn. Het principe 'nieuw voor oud' wordt in alle scenario's toegepast, over grenzen van afdelingen heen. Scenario 1 heeft een bezuinigingspercentage van 6% en richt zicht op een actualisatie van vraag en aanbod op basis van de gezondheidssituatie. De focus ligt op de ambities uit de gezondheidsnota en preventie wordt gezien als basis voor een beperking van de zorgkosten. Scenario 2 heeft een bezuinigingspercentage van 11%. De focus ligt op de ambities uit de gezondheidsnota, maar prioritering en fasering is noodzakelijk om binnen de budgettaire kaders te werken. Er wordt veel waarde gehecht aan de financiële component, maar met aandacht voor de inhoud en de noodzakelijke vernieuwing. Scenario 3 heeft een bezuinigingspercentage van 14%. De focus ligt op een minimale invulling van de wettelijke taken. De specifieke gezondheidssituatie in Zuid-Limburg is in dit scenario van ondergeschikt belang voor de toekomst van de GGD. Hoewel het financieel verschil met scenario 2 'slechts' 3% is ontbreekt in dit scenario de noodzakelijke ruimte voor vernieuwing in de werkwijze van publieke gezondheid. Scenario 4 levert een bezuinigingspercentage van 20% en is opgesteld vanuit een financiële focus. Een implementatie van nieuwe visies en werkwijzen is niet mogelijk en op onderdelen wordt niet voldaan aan de wet- en regelgeving. Dit scenario leidt tot een uitholling van de werkzaamheden van de GGD. Naarmate het bezuinigingspercentage toeneemt, nemen de mogelijkheden voor vernieuwing en versterking af, wordt de dienstverlening door de GGD verder ingeperkt en staat de realisatie van de bestuurlijke regionale ambities in toenemende mate onder druk. De keuze voor een scenario heeft in sterke mate het karakter van een balanskeuze; in welke combinatie sluiten de vernieuwingsmogelijkheden aan bij de behoefte van het regionale en lokale beleid en bestaat voldoende prikkel tot efficiencywinst. Ook

13 zal bij de keuze het tijdsaspect van belang zijn. Het bezuinigen op korte termijn kan mogelijk snel financiële winst opleveren, maar bij een disbalans met de gezondheidssituatie op de langere termijn tot meer kosten leiden.

14 Hoofdstuk 1 Inleiding Een leven in goede gezondheid vindt iedereen belangrijk, haast vanzelfsprekend. Gezondheid is het dierbaarste bezit van mensen. Een goede gezondheid draagt bij aan de zelfredzaamheid en de wijze waarop men invulling kan geven aan het leven. Een goede gezondheid is belangrijk voor de kwaliteit van leven. Dat blijkt ook elk jaar uit de goede voornemens die worden gemaakt: bijna de helft van de Nederlanders neemt zich voor gezonder te leven in het nieuwe jaar. Welk lijstje je er ook bij pakt, grote kans dat in de top 3 afvallen en stoppen met roken staan. Aandacht voor gezondheid is niet alleen gericht op het individu, maar ook op zijn omgeving. De GGD Zuid Limburg is voor de 18 gemeenten in Zuid-Limburg de gezondheidsdienst die vanuit haar deskundigheid op de terreinen van sociale geneeskunde, epidemiologie, sociale verpleegkunde, gezondheidsbevordering en gedragswetenschappen uitvoering geeft aan de wettelijke taken (Wpg). Daarnaast treedt de GGD ook acuut op bij spoedeisende medische hulpverlening en bij calamiteiten en is de GGD mede verantwoordelijk voor de veiligheid van de burger in Zuid-Limburg. In dit document staan de taken in het kader van de programmalijn GGD (zie ook paragraaf 1.1) centraal. De publieke gezondheid is in beweging. Maatschappelijke, beleidsinhoudelijke, demografische en financiële ontwikkelingen dwingen tot een kritische beschouwing van het beleidsveld publieke gezondheid en de wijze waarop de GGD momenteel hieraan invulling geeft. Eind 2009 heeft het Algemeen Bestuur van de GGD Zuid Limburg een opdracht gegeven om de mogelijkheden voor bezuinigingen te onderzoeken en een veranderproces binnen de GGD Zuid Limburg vorm te geven. Er zijn verschillende maatschappelijke ontwikkelingen die leiden tot een andere invulling van de publieke gezondheid. De laatste jaren is zowel landelijk als in Zuid-Limburg in toenemende mate sprake van een veranderende visie op publieke gezondheid. Waar er in het verleden een duidelijke relatie was tussen de landelijke overheid, de gemeenten en de GGD'en is het beleidsveld complexer geworden. Steeds meer partijen spelen een rol. Dit heeft gevolgen voor de rollen van de diverse partijen ten opzichte van elkaar, maar heeft ook geleid tot een bredere definitie van gezondheid. (On)gezondheid wordt niet alleen bepaald door gedrag en gedrag kan niet beïnvloed worden door alleen de tussenkomst van een gezondheidswerker. Gezondheid en gezondheidswinst worden door veel aspecten bepaald: opleiding, inkomsten, leefomgeving, voorzieningen, etc. Omgekeerd is de gezondheid van invloed op al deze aspecten. Maar vooral ook is steeds duidelijker geworden dat de burger zelf een belangrijke rol heeft. Er zijn verschillende beleidsmatige ontwikkelingen die voortvloeien uit onderzoek naar de effectiviteit van de zorg. Geconstateerd is dat de huidige uitvoering op het gebied van de publieke gezondheid onvoldoende aansluit bij de huidige gezondheidsproblematiek. De uitvoering is teveel gebaseerd op successen uit het verleden en er is slechts in beperkte mate geanticipeerd op nieuwe inzichten en strategieën. In toenemende mate wordt erkend dat samenwerking en een ketengerichte benadering centraal moeten staan in de publieke gezondheid en dat dit een andere rol van de GGD vraagt. Daarnaast speelt in Zuid-Limburg een aantal demografische ontwikkelingen. Voor de publieke gezondheid is hierbij relevant dat er sprake is van een afwijking van de landelijke trend. Het aantal inwoners in Zuid-Limburg is afgelopen jaren fors gedaald en zal de komende jaren verder dalen (ontvolking). Tegelijkertijd is er sprake van een ontgroening en een dubbele vergrijzing. Daarop moet nu worden geanticipeerd. In relatie tot bovenstaande ontwikkelingen en gezien de economische situatie zijn financiële ontwikkelingen eveneens van invloed op de dienstverlening van de GGD. Gemeenten worden geconfronteerd met bezuinigingen en hebben in het verlengde

15 hiervan de GGD gevraagd om toekomstscenario's op te stellen met een bezuinigingspercentage oplopend tot -20%. De GGD geeft via het veranderproces 'de gezonde GGD' invulling aan deze opdracht. Het doel van de verandering is om in 2015 op een effectieve en efficiënte wijze uitvoering te geven aan de nieuwe uitdagingen op het gebied van de publieke gezondheid. Dit toekomstdocument is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 worden de uitgangspunten en de (wettelijke) kaders beschreven. Hoofdstuk 3 bevat de analyse van de huidige dienstverlening van de GGD afgezet tegen de uitgangspunten en wettelijke kaders. De toekomstmogelijkheden voor de GGD staan beschreven in hoofdstuk 4. Tot slot wordt in hoofdstuk 5 aandacht besteed aan de besluitvorming en het vervolgproces. 1.1 Begripsbepaling De term GGD wordt voor twee doeleinden gebruikt. Ten eerste is GGD de benaming voor de gehele gemeenschappelijke regeling. In deze definitie is de GGD een concern met vijf programmalijnen c.q. bedrijfsonderdelen: GGD, de Regionale ambulancevoorziening (RAV), de GHOR, Halt en Huiselijk Geweld (zie bijlage 1 voor het organogram van de GGD Zuid Limburg). In een tweede definitie wordt met GGD gedoeld op de programmalijn GGD. De programmalijn GGD is een van de bedrijfsonderdelen waarbinnen de kerntaken van de GGD - zoals beschreven in de wet publieke gezondheid - een plaats hebben. Hoewel de opdracht omtrent de toekomstscenario's betrekking heeft op alle gemeentelijk gefinancierde producten binnen het concern GGD, heeft dit document betrekking op de programmalijn GGD en is daarmee gekoppeld aan de taakvelden uit de Wet publieke gezondheid. Voor de programmalijnen GHOR en Halt zijn - op basis van de in dit document beschreven uitgangspunten, werkwijze en planning - ook toekomstscenario's opgesteld. U vindt deze toekomstscenario's van Halt in deel 2 van dit document. De programmalijn Huiselijk Geweld is met ingang van 2009 een programmalijn van de GGD. In afwachting van de afgesproken evaluatie die in 2011 plaatsvindt, zijn voor deze programmalijn geen toekomstscenario's opgesteld. De evaluatie zal bepalend zijn voor de toekomst van deze programmalijn. De scenario's voor de programmalijn GHOR worden separaat aan de gemeenten in Zuid-Limburg aangeboden. De RAV wordt gefinancierd door de zorgverzekeraars en dus niet door de gemeenten. Hoewel ook binnen de programmalijn RAV sprake is van budgettaire kortingen, is deze programmalijn vanwege een andere financieringsbron in dit document buiten beschouwing gelaten. 8

16 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten en kaders Het taakveld van de publieke gezondheid is in beweging. Maatschappelijke, demografische en financiële ontwikkelingen alsmede een veranderende wetgeving dwingen tot een kritisch beschouwing van de inhoud en de uitvoering van het beleid. Eind 2009 heeft het bestuur opdracht gegeven om scenario's op te stellen oplopend tot maximaal 20% van de gemeentelijke bijdrage aan de GGD. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens de wettelijke kaders, de gezondheidssituatie in Zuid-Limburg, de demografische ontwikkelingen en de financiële kaders aan bod. 2.1 Wet publieke gezondheid De legitimatie voor de werkzaamheden van de GGD ligt in de Wet publieke gezondheid (Wpg). De Wpg is een Nederlandse wet die de door de WHO aangenomen Internationale Gezondheidsregeling (2005) implementeert. De wet regelt de organisatie van de openbare gezondheidszorg. Deze zorg moet goed aansluiten op de gezondheidszorg, hierop aanvullend zijn vanuit preventief oogpunt en aansluiten op de geneeskundige hulpverlening bij rampen. De gemeenten hebben op basis van deze wet de taak te zorgen voor een stabiele en goed samenwerkende openbare gezondheidszorg. De Wet publieke gezondheid onderscheidt acht taakvelden: infectieziektebestrijding jeugdgezondheidszorg medische milieukunde technische hygiënezorg psychosociale hulp bij rampen epidemiologie gezondheidsbevordering ouderengezondheidszorg Zoals uit de omschrijving in de wet is op te maken, is publieke gezondheid een containerbegrip voor een aantal taken dat in het publieke domein uitgevoerd wordt. De specifieke onderdelen medische milieukunde, technische hygiënezorg, infectieziektebestrijding en een deel van de jeugdgezondheidszorg hebben een duidelijk afgebakend professioneel handelingsdomein. Richtlijnen worden veelal landelijk bepaald en het productenaanbod is eenduidig en zowel kwalitatief als kwantitatief goed definieerbaar en te koppelen aan te verwachten resultaten. De epidemiologische functie, de gezondheidsbevordering en de ouderengezondheidszorg vragen een andere aanpak. Het zijn onderdelen van de meer algemene publieke gezondheid die in de maatschappelijke omgeving tot uitvoering komen en staan daarmee sterk onder invloed van vele factoren, vaak in een complexe omgeving. Het zijn deze wettelijke taakvelden waarin, met in achtneming van landelijke kaders, er een relatief grote beleidsvrijheid voor gemeenten is. Voor de uitvoering van de wettelijke taken hebben gemeenten - via een gemeenschappelijke regeling - een GGD, waarvan zij eigenaar zijn. Het is de kerntaak van de GGD Zuid Limburg om invulling te geven aan de wettelijke taken en de belangen van gemeenten op het terrein van de publieke gezondheid ten behoeve van de bevolking van Zuid-Limburg te behartigen. De GGD draagt zorg voor de uitvoering van alle taken binnen dit terrein die aan gemeenten of gezondheidsdiensten zijn opgedragen. De kerntaken van de GGD (zie ook hoofdstuk 3) zijn gekoppeld aan de wettelijke taken. De toetsing op een adequate uitvoering van deze taak is opgedragen aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ).

17 2.2 Gezondheidssituatie in Zuid-Limburg Een belangrijk kader voor gezondheidsbeleid is de gezondheidssituatie in Zuid-Umburg. Uit de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2010 'Een gezonde kijk op Zuid-Umburg' blijkt dat deze regio de ongezondste is van Nederland (zie bijlage 3). Met het verleden als referentiepunt gaat het goed met de gezondheid in Zuid- Umburg. We leven steeds langer en we leven steeds langer in goede gezondheid. We roken minder, bewegen meer en het aantal te dikke Zuid-Limburgers neemt niet verder toe. Vergeleken met andere delen van Nederland doen we het niet goed. Zuid-Limburg is een regio met veel gezondheidsproblemen. Er is sprake van een toename in chronische aandoeningen, de mensen hebben veel lichamelijke problemen, psychische klachten en een ongezonde leefstijl. Daardoor leven zij minder lang in een goede gezondheid en gaan zij gemiddeld eerder dood. Het zorggebruik, aanspraak op (gemeentelijke) voorzieningen en de zorguitgaven stijgen en er is een toenemende behoefte aan mantelzorg. Gezien de achterblijvende gezondheid, de veie inwoners met een lage sociaaleconomische status (ses) en de structurele bevolkingsdaling, vraagt de gezondheidssituatie in Zuid-Limburg om een investering. Een investering die gericht is op een samenleving waarin alle mensen, ongeacht hun sociaaleconomische status, volwaardig kunnen deelnemen aan maatschappelijk activiteiten zoals arbeid en mantelzorg. Dit vraagt om een gericht gezondheidsbeleid. Een beleid waarin nadrukkelijk gekozen wordt voor Priscilla, een meisje in Zuid-Limburg Priscilla is een meisje van 13. Ze zit op het vmbo, maar heeft het er niet naar haar zin. Ze is bijna 20 kilo te zwaar. Met haar overgewicht wordt ze op school gepest. 'Vette zeug' is nog een van de minst erge opmerkingen. In een poging om er toch bij te horen, is ze gaan roken. Haar moeder heeft zwaar suikerziekte. Daardoor moesten een onderbeen en enkele tenen geamputeerd worden en is ze gedeeltelijk arbeidsongeschikt geraakt. Inmiddels zit ze in de bijstand. Ze zit eigenlijk altijd thuis nogal lusteloos op de bank en komt alleen buiten om op haar scootmobiel bij de Aldi boodschappen te doen. Haar vader ziet Priscilla af en toe; haar ouders zijn gescheiden en hij woont met zijn nieuwe vriendin op 2 uur treinen. Haar broertje van 9 heeft een gedragsstoornis en werkt zijn moeder op haar zenuwen. Onduidelijk is nog of het ADHD is of iets anders. De buurvrouw stond altijd klaar om het gezin een handje te helpen en ontfermde zich over Priscilla en haar broertje. Ze kwamen er veel over de vloer. Maar sinds haar echtgenoot een herseninfarct heeft gehad en halfzijdig verlamd is, heeft de buurvrouw haar handen meer dan vol aan het verlenen van mantelzorg. Priscilla voelt zich vaak somber en eenzaam. gezondheidsbevorderende en - I beschermende maatregelen voor kwetsbare jongeren, volwassenen en ouderen en mensen met een lage ses, ter verkleining van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Via het regionaal gezondheidsbeleid worden de ambities voor de publieke gezondheid in Zuid-Limburg weergegeven. Hoewel de nota gezondheidsbeleid voorde beleidsperiode formeel nog niet is vastgesteld, is het nu voorliggende document al wel gebaseerd op de elementen uit deze nota. De regionale nota gezondheidsbeleid is door de gemeenten in Zuid-Limburg in samenwerking met regionale en gemeentelijke stakeholders opgesteld en is gebaseerd op een gedegen analyse van de huidige situatie. 2.3 Demografische ontwikkelingen Kenmerkend voor Zuid-Limburg zijn de specifieke demografische ontwikkelingen, die afwijken van de landelijke trend. Het aantal inwoners in Zuid-Limburg is afgelopen jaren 10

18 fors gedaald en zal de komende jaren verder dalen (ontvolking). Tegelijkertijd is er sprake van een ontgroening en een dubbele vergrijzing. Hoewel het aantal inwoners afneemt, daalt het aantal huishoudens veel minder snel. Het aantal eenpersoonshuishoudens, waarbij de ouderen een grote groep vormen, zal toenemen. Daarmee neemt ook het aantal ouderen in een kwetsbare positie toe. Zuid-Limburg is de sterkst vergrijzende regio van Nederland en de voorspelling is dat het aantal jeugdigen in 2020 ten opzichte van 2006 met 25% is gedaald. 2.4 Financiële bijdrage aan gezondheid Via de begroting van de GGD Zuid Limburg wordt budget beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de wettelijke taken uit de Wpg. De gemeenten dragen via een bedrag per inwoner bij aan dienstverlening van de GGD. Voor de aanvullende taken kent de GGD een financiering op basis van een tariefstelling. Gekoppeld aan het productenboek, waar de inhoudelijke producten zijn weergegeven, wordt via de jaarlijkse productbegrotingen de financiële component in beeld gebracht. Om meer zicht te krijgen op de financiële bijdrage ten behoeve van de uitvoering van de Wpg is de landelijke benchmark voor GGD'en een belangrijk ankerpunt. Benchmarkgegevens bieden belangrijk vergelijkingsmateriaal op financieel vlak. Voor zover de gegevens uit de landelijke benchmark beschikbaar zijn, zijn deze meegenomen in de analyse van de huidige situatie (zie hoofdstuk 3). 2.5 Bezuinigingsopdracht Eind 2009 heeft het bestuur van de GGD Zuid Limburg opdracht gegeven aan de directie om plannen uit te werken voor'een gezonde GGD in 2015'. Met een gezonde GGD wordt een toekomstbestendige organisatie beoogt, die zichtbaar bijdraagt aan een betere gezondheid van de inwoners van Zuid-Limburg. Concreet betekent dit enerzijds nadrukkelijker aansluiten bij de veranderende samenleving en de huidige gezondheidsproblemen én anderzijds een financiële bezuiniging waarvan het percentage nog bepaald moet worden en waarvoor scenario's oplopend tot 20% van de gemeentelijke bijdrage in dit document worden voorgesteld. Het kalenderjaar 2010 is het startpunt van de bezuinigingsopdracht waarvan de in 2010 en 2011 in de productbegroting verwerkte demografische ontwikkelingen en de 0-lijn qua indexering deel uit maken. In nauw overleg met de bestuurlijke Financiële Commissie en het Dagelijks Bestuur is deze opdracht gespecificeerd en zijn de uitgangspunten verfijnd. Alvorens over te gaan naar de uitgangspunten ten behoeve van de bezuinigingsopdracht wordt in paragraaf en de product- en financieringssystematiek kort toegelicht Productsystematiek De GGD kent momenteel een systeem van basisproducten en plusproducten. Dit systeem is opgezet om tegemoet te komen aan de wens van keuzevrijheid. Keuzevrijheid t.a.v. de keuze voor inhoud van producten en keuzevrijheid om in te spelen op de lokale wensen in het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Bas/'sproducten Een basisproduct wordt verplicht afgenomen door alle gemeenten waardoor zij in staat zijn te voldoen aan de uitvoering van wettelijke verplichtingen. De financiering is gebaseerd op een bijdrage per inwoner en is opgenomen in de begroting van de GGD. Over basisproducten worden volumeafspraken gemaakt voor afname in de regio. Indien individuele gemeenten meer van een bepaald basisproduct willen afnemen voor hun gemeente dan zal het meerdere worden aangeboden als plusproduct. 11

19 Een groot deel van het productenpakket dat binnen gemeenten wordt uitgevoerd door de GGD, omvat basisproducten. Het betreft bijvoorbeeld het rijksvaccinatieprogramma, 24- uurs basisvoorziening infectieziektebestrijding en de preventieve gezondheidsonderzoeken voor de jeugd. Een beperkt aanbod op het gebied van de vijf landelijke en regionale speerpunten (roken, overgewicht, schadelijk alcoholgebruik, depressie en diabetes) is eveneens als basisproduct in het productenboek opgenomen. Plusproducten Een plusproduct wordt afgenomen op basis van jaarlijkse volumeafspraken. Elk plusproduct heeft een eigen tarief en op basis van de aantallen per jaar worden de kosten aan de gemeente doorberekend. Plusproducten kunnen als extra worden gekozen boven op het basispakket door gemeenten, maar kunnen ook op basis van een wettelijke verplichting worden afgenomen bij de GGD. Plusproducten worden niet altijd alleen afgenomen door gemeenten, maar worden ook door derden (o.a. Provincie Limburg, onderwijs, thuiszorgorganisaties) ingekocht Financieringssystematiek Bij de fusie (2006) is een aantal besluiten genomen, dat invloed heeft op het financiële kader en de besteding van de beschikbare middelen waarmee de GGD tot nu toe heeft gewerkt. In 2008 is vervolgens het productenboek (en bijbehorende kostprijs van de producten) in samenwerking tussen de GGD en de gemeenten opgesteld. Vanwege dat financiële kader kon de kostprijs niet worden opgesteld vanuit de inhoudelijke opbouw van de producten, maar is gezocht naar aansluiting van het totale productenpakket bij het financiële kader wat er toen lag. De kostprijs per product is hierdoor niet altijd reëel. De GGD wenst een reële kostprijs te hanteren voor haar inspanningen en meer transparantie aan te brengen in de kostprijsberekening van de producten. Tegelijkertijd is ook de behoefte in financiële transparantie vanuit de gemeenten toegenomen. Deze wederzijdse behoefte was aanleiding om te starten met een proces van Beleidsgestuurde Contract Financiering (BCF). Het huidige systeem van basis- en plusproducten en de daarmee samenhangende financieringssystematiek (zie ook paragraaf 2.5.1) staan onder druk. Basisproducten nemen gemeenten af om te voldoen aan uitvoering van de wettelijke verplichtingen. Er is echter een oneigenlijk verband geconstateerd tussen de doelgroepen van deze producten en de kosten. Basisproducten gaan uit van een bijdrage per inwoner, terwijl de dienstverlening door de GGD in veel gevallen niet inwonergerelateerd is. En daar waar wel een relatie is met het aantal inwoners, wordt in de huidige systematiek geen rekening gehouden met de relevante doelgroepen. Wanneer een toename van problematiek buiten beschouwing wordt gelaten, zou een afname van het aantal jongeren moeten leiden tot een afname van de inspanningen van de GGD (en daarmee een afname van het budget), terwijl een toename van het aantal ouderen juist een toename betekent in de inspanningen van de GGD (en daarmee een toename van het budget). Zeker in een periode van forse demografische veranderingen is de huidige financieringssystematiek daarmee niet reëel. Slechts een beperkt deel van de werkzaamheden van de GGD betreft plusproducten. De oorspronkelijke gedachte van plusproducten is dat deze categorie producten leidt tot meer maatwerk in de dienstverlening aan de gemeenten. In de afgelopen jaren is echter gebleken dat er belangrijke knelpunten bestaan met betrekking tot de plusproducten. Plusproducten dienen producten te zijn waarvoor ook andere aanbieders beschikbaar zijn. Op die wijze kan de gemeente echt besluiten om een product al dan niet bij de GGD in te kopen. Echter, op dit moment is er in de praktijk geen keuzevrijheid, omdat geen andere aanbieder beschikbaar is. In enkele gevallen (inspecties kinderopvang) zijn gemeenten zelfs wettelijk verplicht om dit product bij de GGD af te nemen, maar wordt dit toch onder de plusproducten geschaard, omdat verrekening op tariefbasis moet 12

20 plaatsvinden en dit binnen de basisproducten niet mogelijk is. De term plusproducten is daarmee verwarrend en zelfs misleidend. Een ander knelpunt zit in het feit dat maatwerk per gemeente niet wordt bereikt met plusproducten. De behoefte aan variatie op inhoud, die de gemeenten wensen, blijkt met name in het basispakket (wettelijke verplichting) te bestaan. Het systeem van plusproducten blijkt dus geen afdoende instrument om dit maatwerk te kunnen leveren in de dienstverlening. Daarnaast gaat de definitie van een plusproduct ervan uit dat gemeenten zelfstandig keuzes kunnen maken, afhankelijk van de lokale behoeften op het gebied van gezondheid. Een aantal van de huidige plusproducten is echter niet effectief als het per gemeente wordt afgenomen. Ook in de bedrijfsvoering leiden plusproducten tot knelpunten. Een groot deel van de plusproducten wordt maar beperkt afgenomen (plusproducten blijken een gewilde 'bezuinigingsoptie'). Voor een gezonde bedrijfsvoering is echter een bepaald volume van een product nodig. Als het draagvlak voor een bepaald plusproduct te smal wordt, kan de GGD het niet meer aanbieden tegen een redelijke en acceptabele prijs. Voor plusproducten geldt bovendien de 'spelregel' dat ruim voor het begin van het kalenderjaar zou worden aangegeven of een product zou worden afgenomen. In de afgelopen jaren bleek dat deze randvoorwaarde moeilijk kan worden ingevuld, hetgeen tot problemen leidt in bedrijfsmatig opzicht. Om een reële systematiek te hanteren zal parallel aan de implementatie van het op basis van dit document te kiezen toekomstscenario een aantal aanpassingen met betrekking tot de financieringssystematiek moeten worden gemaakt. De GGD zal in nauwe samenwerking met de Financiële Commissie een voorstel hiervoor opstellen dat in de tweede helft van 2011 ter besluitvorming aan het Algemeen Bestuur wordt voorgelegd Een bezuinigingspercentage van de basisbijdrage Op basis van de bestuursopdracht is een aantal uitgangspunten met betrekking tot de scenario's vastgesteld. Het uitgangspunt om een bezuinigingspercentage te berekenen over de totale gemeentelijke bedrage (inclusief plusproducten) levert in de uitwerking knelpunten op: B Een deel van de plusproducten wordt op tariefbasis verricht en is gebaseerd op landelijk vastgestelde tarieven. Bezuinigen is hier niet aan de orde. Er zijn grote verschillen in de plusproducten en plusproducten worden slechts door enkele gemeenten afgenomen. Vermenging van deze optionele producten met de bezuinigingsdiscussie gaat tot grote onduidelijkheid leiden. Veel plusproducten zijn al wegbezuinigd en de bijbehorende financiële voordelen zijn door de gemeenten ingeboekt. Het is lastig om over deze producten achteraf nog een discussie in regionaal verband aan te gaan. Op basis van bovenstaande argumenten is ervoor gekozen om het bezuinigingspercentage alleen betrekking te laten hebben op de inwonerbijdrage, met andere woorden: alleen op de basisproducten. De aanpassing van dit uitgangspunt leidt niet tot een verminderde bezuinigingsopgave voor de GGD Zuid Limburg, in tegendeel. In 2010 is een bedrag van bezuinigd op de plusproducten en in 2011 zal dit een bedrag van zijn. Wanneer het afstoten van het product logopedie ( ) daarbij wordt opgeteld, spreken we ook bij de plusproducten over aanzienlijke bezuinigingen Index en demografie Het kalenderjaar 2010 geldt als startpunt voor de in 2009 geformuleerde bestuursopdracht. Op basis van deze afspraak zijn de begrotingen van 2010 en 2011 niet meer 13

21 geïndexeerd en heeft over deze jaren ook geen compensatie plaatsgevonden voor de daling van het aantal inwoners. Het niet ontvangen van de indexering levert een bezuiniging van 3,75% op voor alle gemeenten. De kosten voor de GGD zijn immers wel gestegen maar de opbrengsten niet. Het niet compenseren van de inwonerdaling betekent regionaal een bezuiniging van 0,33%. Dit effect is echter niet voor alle 18 gemeenten gelijk omdat de inwonerdaling niet bij iedere gemeente een even sterk effect heeft. 2.6 Uitgangspunten voor toekomstscenario's GGD Zuid Limburg De Zuid-Limburgse gemeenten bepalen wat de GGD moet uitvoeren en met welke kwaliteit, maar zijn hierbij gebonden aan de wettelijke kaders. Met name voor de taakvelden met een grote mate van centrale sturing kan de invulling van het wettelijk kader gekoppeld worden aan de eisen die de inspectie voor de volksgezondheid stelt. Voor de meer beleidsvrije onderdelen is de relatie met de wet minder ingekaderd. Om als GGD toekomstbestendig te zijn, is het belangrijk om in te kunnen spelen op de belangrijkste gezondheidsproblemen in Zuid-Limburg, te anticiperen op de demografische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande veranderingen in kwetsbare groepen en gezondheidsproblemen. Dit alles vertaald naar een betaalbare GGD. Om te komen tot toekomstscenario's is het belangrijk om de elementen zoals in de paragrafen 2.1 tot en met 2.5 verwoord met elkaar te verbinden. De elementen wettelijk kader, gezondheidssituatie, demografie én financiën zijn de vier uitgangspunten voor de toekomstscenario's voor de GGD Zuid Limburg. 14

22 Hoofdstuk 3 Analyse In dit hoofdstuk wordt aan de hand van de gezondheidssituatie, de wettelijke kaders, demografie en de financiële situatie een analyse gegeven van de huidige situatie. Deze analyse wordt voorafgegaan door een beknopte beschrijving van enkele kernelementen zoals in 2006 zijn vastgelegd en de opbrengsten sinds de fusie in In de analyse van de huidige invulling van de dienstverlening, alsmede in de in het volgende hoofdstuk beschreven toekomstscenario's wordt een geclusterde indeling van de wettelijke taakvelden als uitgangspunt gehanteerd: Infectieziektebestrijding (infectieziektebestrijding en technische hygiënezorg) Medische Milieukunde Jeugdgezondheidszorg Publieke gezondheid (epidemiologie, gezondheidsbevordering en ouderengezondheidszorg) 3.1 Een historische analyse Per 1 januari 2006 is er sprake van de GGD Zuid Limburg. Deze organisatie is ontstaan uit een fusie van drie voormalige GGD organisaties en de GHOR Zuid Limburg. Ook de regionale ambulancevoorziening maakt deel uit van de GGD Zuid Limburg. Respectievelijk eind 2006 en in 2009 zijn bureau Halt en werkzaamheden op het gebied van huiselijk geweld toegevoegd aan de GGD organisatie. Bij de fusie was één van de uitgangspunten dat de ontwikkeling van de GGD Zuid Limburg geschiedt in twee beleidsperioden. De eerste beleidsperiode ( ) is gebruikt om de organisaties te integreren en beheersmatig op orde te brengen. In de beleidsperiode die nu voor de deur staat ( ) ligt de focus op een effectieve en efficiënte inhoudelijke aanpak van de gezondheid in de regio. De verandering voor de GGD is, met de start van de regionale organisatie, een doorgaand proces. De eerste jaren ( ) na de fusie stonden vooral in het teken van een bouwen van een solide organisatie. Een periode die naar tevredenheid is verlopen, aldus het bestuur. In bedrijfsmatig en financieel opzicht is veel veranderd. Er is vorm en inhoud gegeven aan de nieuwe missie en visie van de GGD. De nieuwe organisatie is als afgeleide hiervan ingericht. Zo zijn alle medewerkers op basis van een nieuw functiegebouw geplaatst binnen de nieuw gevormde GGD. Daarnaast zijn werkwijzen, procedures en arbeidsvoorwaarden van de voormalige GGD organisaties geüniformeerd. Dit alles uiteraard met behoud van continuering van de dienstverlening aan de klanten van de GGD. Ook is veel tijd geïnvesteerd in een betere en intensievere relatie met de gemeenten. Dit heeft zich onder andere vertaald in een systematiek van productbegroting en accountmanagement via dialooggroepen en bestuurlijke themabijeenkomsten. Ook op financieel gebied is de afgelopen jaren gebouwd aan een solide organisatie. Het taakstellende financieel kader bestond uit de opgetelde begrotingen van de verschillende organisaties. Dat betekende voor de GGD dat alle voorkomende frictie en transitiekosten binnen deze ruimte moesten worden opgevangen. Met name als gevolg van een opschoning van de begroting en een afbouw van de overhead heeft dit in de periode geleid tot een totale ombuiging van De laatste jaren is de GGD meer extern gericht gaan werken in samenwerkingsverbanden en netwerken, waaronder de academische werkplaats publieke gezondheid. Dit levert extra inkomsten op via projectgelden en draagt bij aan de innovatiekracht van het beleidsterrein van de publieke gezondheid. Deze projectgelden, die vooral bedoeld 15

23 zijn voor onderzoek en pilots, kunnen de financiering van de wettelijke taken niet compenseren. 3.2 Analyse infectieziektebestrijding Bijna iedereen heeft, direct of indirect, met infectieziekten te maken. Het gaat hierbij immers niet alleen over de individuele zieke patiënt, maar - vanwege besmettelijkheid - ook om zijn omgeving. Men kan geen krant openslaan of er staat wel een bericht over infectieziekten in. Voorbeelden van infectieziekten zijn Q-koorts, nekkramp, chlamydia, voedselinfecties, legionella-longontsteking, HIV, hepatitis, MRSA en de ziekte van Lyme (overgebracht door teken). Infectieziektebestrijding heeft tot doel het optreden van infectieziekten zoveel mogelijk te voorkómen, toch opgetreden infectieziekten te signaleren en verspreiding van deze infectieziekten te bestrijden Wettelijk kader Het wettelijk kader wordt gevormd door de Wet publieke gezondheid (Wpg). De taken op het gebied van de infectieziektebestrijding staan in deze wet - en de bijbehorende besluiten - nauwkeurig weergegeven. Infectieziektebestrijding is een medisch georiënteerd taakveld waarvan de meeste taken en werkzaamheden vanuit de landelijke overheid zijn voorgeschreven en geprotocolliseerd. Het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM heeft een belangrijke richtinggevende taak. De beleidsvrijheid van gemeenten is beperkt en ligt in de extra aandacht die nodig kan zijn voor infectieziekten door het profiel van de regio. Het profiel van Zuid-Limburg laat zowel kenmerken van grote steden (veel importziekten) en plattelandsgebieden (meer zoönosen, dierziekten die ook bij mensen voorkomen) zien. Daarnaast heeft Zuid-Limburg een specifieke geografische situatie waardoor Euregionale afstemming extra aandacht vraagt. Infectieziekten houden zich immers niet aan grenzen. Het uitgangspunt in de wet is dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor de infectieziektebestrijding in hun regio. Uitsluitend in bijzondere situaties, bijvoorbeeld bij ernstige infectieziekten die de samenleving kunnen ontwrichten wordt een centrale sturing georganiseerd om goed te kunnen ingrijpen. In dat geval krijgt de minister van VWS de regie over de bestrijding Kerntaken infectieziektebestrijding De infectieziektebestrijding kan in vier deelterreinen worden onderverdeeld: 1. Infectieziektezorg 2. Tube reu losezorg 3. Soa-zorg 4. Hygiënezorg De eerste drie deelterreinen maken deel uit van de wettelijke taak infectieziektebestrijding. De hygiënezorg is een separaat taakveld in de Wpg. Ad 1: Er wordt in kaart gebracht welke infectieziekten vóórkomen in de regio. Aan de hand van meldingen en signalen wordt een analyse gemaakt van de potentie tot verspreiding, worden de bronnen en contacten opgespoord en worden maatregelen genomen om verdere verspreiding van de infectieziekte te voorkómen. Afstemming tussen zorginstellingen, consumentenorganisaties, vrijwilligersorganisaties en medisch maatschappelijk werk is hiervoor van belang. Het is de taak van de GGD snel en adequaat te reageren op een uitbraak van een infectieziekte en de gemeenten te adviseren over de gevolgen (voor beleid) voor burgers en verspreiding. Ad 2: De tuberculosezorg omvat onder andere opsporing, screening, diagnostiek, behandeling, begeleiding en vaccinatie. De focus ligt op een snelle herkenning van 16