Innovatieagenda Mei 2015

Transcriptie

1 Innovatieagenda Mei 2015

2 2

3 Innovatieagenda De wereld om ons heen verandert. Door tijdig te anticiperen op veranderingen zijn we in staat ook in de toekomst onze taken op een efficiënte en effectieve wijze uit te voeren. Aan verandering zijn kansen en bedreigingen gekoppeld, de één groter dan de ander. Ook het belang in te spelen op veranderingen verschilt sterk. In deze innovatieagenda beschrijven we de belangrijkste uitdagingen voor de realisatie van onze strategische programmadoelen en de bijbehorende lopende projecten. Deze innovatieagenda is als bijlage opgenomen in de opgestelde innovatiestrategie. De innovatieagenda beschrijft de actuele punten voor innovatie op strategisch niveau, inclusief een overzicht van de (op te starten) innovatieprojecten per focuspunt (Building with Nature, KlimaatActieve Stad, Watertechnologie en sociale innovatie. De agenda geeft daarmee een goed beeld van onze ambities voor de korte termijn en de projecten die hieraan een concrete bijdrage leveren. De innovatieagenda wordt gebruikt als indicatieve richting voor besteding van het budget, waarbij specifieke toekenning plaatsvindt op basis van voorstellen die afzonderlijk aan het dagelijks bestuur worden voorgelegd. Vervolgproces Een succesvol innovatieproces vraagt om sturing en ruimte. De innovatieagenda brengt sturing aan door de kaders voor innovatie te beschrijven. De focuspunten zijn op een hoog abstractieniveau uitgewerkt tot algemene innovatiebehoeften. Deze innovatiebehoeften beschrijven wat nodig is om invulling te geven aan de focuspunten, inclusief een prioriteit. Door de innovatiebehoeften breed te definiëren blijft voldoende ruimte geborgd. Overige innovaties Innovatieonderwerpen worden binnen het waterschap geprioriteerd om de meest effectieve en efficiënte bijdrage te leveren aan de organisatiedoelen. Om samen te werken aan de uitdagende opgaven zullen alle medewerkers bekend moeten zijn met de focus voor deze doelen en het principe van open innovatie. Iedere betrokkene moet met de in de innovatievisie vier vastgestelde innovatiethema s bekend zijn waarop de focus ligt. Hierdoor is er altijd aandacht voor nieuwe ontwikkelingen en worden deze volgens het principes van sociale innovatie binnen de organisatie vertaald in innovatieve oplossingen. Innovatie zal een concrete bijdrage leveren aan de doelen van de organisatie en aan verlaging van maatschappelijke kosten. Daarnaast wordt de nodige ruimte geboden om buiten de gebaande paden te kijken en echt nieuwe en vernieuwende ideeën op te doen. Naast het in deze innovatieagenda opgenomen focuspunten is er voldoende ruimte voor overige innovatieve ideeën. Voorbeelden van overige innovaties: Blauwe doos; reduceren van medicijnresten in het riool; Innovatief taludherstel met liesgras; Biobased beschoeiing; Exposure waterwerken Emmen; 3

4 Ontwikkeling diverse apps t.b.v. inventarisatie (beplanting, waterlopen, gis-ratio, flora & fauna, peilbeheer, kunstwerken, etc.); Energiescan RWZI s en bedrijfswagens; Inzet waterpompen om slib vooraf te verwarmen door energie te gebruiken uit restwater, afvalwater; Onderzoek naar innovatieve toepassingen voor slibverwerking. 4

5 Building with Nature 1. Dinkel: pilot voor de zelfherstellende rivier In de Dinkel bevindt zich veel puin waarmee de oevers zijn verstevigd. D.m.v. een BwN-pilot wordt samen met de Dinkeldalboeren op een proeftraject uitgezocht hoe op een efficiënte wijze het puin kan worden verwijderd en de rivier zichzelf volgens de principes van BwN kan herstellen, zonder dat dit leidt tot grote problemen voor de omgeving. KRW, N2000, ZON en doelmatigheid. Start Q Ria Broeze 0 (komt uit het projectbudget). 2. Regge: Stuw Archem De stuw bij Archem is aan vervanging toe. Een traditionele vervanging is kostbaar. Daar komt bij dat in de Reggevisie de wens van een stuwloze Regge is opgenomen. De complexiteit wordt vergroot doordat de stuw is gelegen ter hoogte van landbouwgebieden en N2000 gebieden. Op basis van een BwN-benadering wordt samen met de omgeving en kennisinstituten onderzocht welke alternatieven er zijn voor de stuw bij Archem. KRW, N2000 en doelmatigheid. Start Q Nettie Aarnink 0 (komt uit het projectbudget). 3. Lumbricus, Klimaatrobuuste inrichting van bodem en watersysteem door Building with Nature Samen met de andere waterschappen in de zandgebieden wordt een business case opgesteld en ingediend bij het Kennis- en Innovatieprogramma Bodem en Ondergrond (KIBO). In de business case zijn twee proeftuinen opgenomen waarvan het Vechtdal er één is. In deze proeftuin worden naast de inrichting van de Vecht de verschillende innovaties op het gebied van bodem en water in samenhang toegepast en samen met de omgeving (b.v. klimaatadaptieve drainage, slimme stuwen, waterwijzers) KRW, N2000, ZON, DAW en doelmatigheid. Start Q In de fase van het opstellen van de business case Stefan Kuks, bij de uitvoering Wim Stegeman voor het opstellen van de business case 5

6 4. Geeserstroom, Oosterhesselerlanden en Drostendiep als leerobject voor sturen en bijsturen van effecten Het toepassen van BwN kan leiden tot interessante, maar ook tot ongewenste effecten. In een pilot wordt samen met de provincie Drenthe, omgeving, kennisinstellingen en adviesbureaus onderzocht in hoeverre doelen op het gebied van de KRW en de Drentse Beekdalenvisie gehaald kunnen worden en negatieve effecten stuurbaar en bijstuurbaar zijn. KRW, ZON, DAW, de beekdalenvisie en doelmatigheid. Start Q Nettie Aarnink Herprofilering waterlopen (bagger) Het waterschap moet structureel veel kosten maken om bagger te verwijderen om het vastgestelde profiel te behouden. Dit betekent een structurele kostenpost. Voor de problematiek bagger zal een onderzoek worden verricht naar een (innovatief) verdienmodel. Functiebediening Start Q Ria Broeze

7 Klimaatactieve stad 1. Stadsbeek Enschede, Interregproject Climate Sensitive Cities Om wateroverlast nu en in de toekomst te voorkomen, wordt een nieuwe beek aangelegd: De Stadsbeek. De gemeente Enschede werkt hierbij samen met het waterschap, woningcorporaties en burgers. Als waterbeheerder zijn we verantwoordelijk voor het oppervlaktewater in de stad. Wij kunnen een goede bijdrage aan dit project leveren door de Stadsbeek op te nemen in een Europees subsidieproject. In dit project worden praktische projecten uitgevoerd ter vermeerdering van kennis en ter ontwikkeling van nieuwe innovatieve kennis. Hiermee wordt 50% cofinanciering voor een deelproject geleverd (ca ). Daarnaast wordt een strategie ontwikkeld waarmee steden in het Noordzeegebied van Europa beter bestand kunnen worden tegen hevige regenval nu en in de toekomst en daarmee Climate Sensitive worden. Het project kan ook nadrukkelijk worden ingezet tbv de exposure van Vechtstromen als innovatief waterschap. Deze strategie kan vervolgens ook voor andere steden in ons beheergebied dienen. Exposure, burgerbetrokkenheid, creëren van maatschappelijke waarde, leven met water in de stad, klimaatverandering en partnerschap Start ontwikkeling voorstel Start project 2016 Jan van Hoek (KAS) en Nettie Aarnink (Account Enschede) en Stefan Kuks (Communicatie en representatie)

8 2. Groene dakpan duidelijk zichtbaar product Met het vergroenen van schuine daken kan een grote bijdrage geleverd worden aan de Klimaatactieve Stad. Waterschap Vechtstromen ondersteunt de ontwikkeling van en het onderzoek naar de ecopan ( Deze innovatieve dakpan draagt bij aan maar liefst 6 doelen binnen de Klimaatactieve Stad; waterberging, warmteisolatie, koelisolatie, geluidisolatie, luchtreiniging en ruimtelijke kwaliteit. Met deze innovatie wordt een heel ander soort daksegement aangesproken, die in totaal een substantieel deel van het verhard oppervlak in de stad voor haar rekening neemt. Naast de directe voordelen voor de gebruiker (minder energieverbruik, minder geluidsoverlast, betere luchtkwaliteit, meer biodiversiteit), is er een belangrijk effect voor het waterschap. Door de waterreservoirs zal een (groot?) deel van de neerslag op het dak gebufferd worden en middels de vegetatie verdampt worden naar de buitenlucht. Op locaties met gemengde rioolsystemen draagt het groene schuindak bij aan een meer duurzame afvalwaterketen, doordat het de verdunning van rioolwater voorkomt. Op locaties waar het hemelwater reeds afgekoppeld is, zal dit effect niet aanwezig zijn, maar kan een van de andere doelen alsnog een reden zijn om schuindaken te vergroenen. Het waterschap wil op een goede zichtlocatie een project realiseren met deze groene dakpan. Hierbij is de samenwerking met de ondernemer en de gebruiker een randvoorwaarde. Exposure, burgerbetrokkenheid, creëren van maatschappelijke waarde, leven met water in de stad, klimaatverandering en partnerschap Start loopt reeds Jan van Hoek Self organizing cities in Twente Het doel dit project is kennisontwikkeling bijdraagt aan het oplossen van stedelijke vraagstukken. Met KAS manifesteert het waterschap zich veel nadrukkelijker dan voorheen in de stad. Duidelijk wordt daarbij dat het waterschap maar ook gemeenten nog weinig weten over de toepassing van burgerinitiatief in projecten. Door de UT is een project ontwikkeld dat zich richt op innovatieve vormen van particulier initiatief gericht op de grote stedelijke uitdagingen bijvoorbeeld klimaatbeleid en energie. Het oogmerk is om samen met overheden en maatschappelijke partners te bepalen hoe er binnen steden/stedelijke regio s beter gebruik zou kunnen maken van de dynamiek in de stad. Het waterschap wil hier met een kleine rol in participeren. Exposure, burgerbetrokkenheid, creëren van maatschappelijke waarde, leven met water in de stad, klimaatverandering en partnerschap Start ontwikkeling voorstel 2015 Start project 2016 Jan van Hoek (KAS)

9 4. KAS kansen onderzoeken met gemeenten KAS biedt kansen voor de aanpak van wateropgaven door het waterschap en brede maatschappelijke opgaven voor gemeenten. Het identificeren van deze kansen vergt een andere, innovatieve blik van betrokkenen: gemeente ambtenaren, waterschappers, burgers, ondernemers etcetera. Wij willen samen met belangstellende gemeenten innovatieve werksessies organiseren waarbij kansen voor KAS worden geïdentificeerd en betrokkenen tevens zelf ook leren om breed in KAS kansen te denken. Hoewel meerdere gemeenten hebben aangegeven met KAS aan de slag te willen hebben we een expliciete focus op de Drentse steden, omdat de afgelopen jaren reeds is geïnvesteerd in de Twentse steden. Daarna volgen zo mogelijk andere gemeenten. De geïdentificeerde kansen worden vervolgens uitgewerkt in waterakkoorden tussen gemeenten en waterschap en als projecten geprogrammeerd. Het innovatiebudget wordt hiermee nadrukkelijk ingezet als aanjager voor nieuw initiatief. Exposure, burgerbetrokkenheid, creëren van maatschappelijke waarde, leven met water in de stad, Start Q Jan van Hoek (KAS) en bestuurlijke accounthouders van de gemeenten. Focus: Roel van der Veen (Emmen), Wim klimaatverandering Stegeman en (Coevorden) partnerschap 5. KAS kennis vergroten in de organisatie Het traject dat momenteel bewandeld wordt voor Klimaatactieve stad is nieuw voor het waterschap. Er wordt nadrukkelijk gewerkt en geschakeld op nationaal, regionaal en lokaal niveau om kansen te identificeren en te pakken. Daarnaast wordt nog meer dan voorheen de wateropgave gekoppeld aan andere maatschappelijke opgaven. Op dit moment werkt een kleine groep mensen binnen het waterschap volgens deze weg. Als innovatief en ondernemend waterschap willen we echter de opgedane kennis intern (ambtelijke en bestuurlijk) delen en vergroten zodat in de toekomst deze werkwijze breed kan worden toegepast en verder kan worden verbeterd. Hiermee ook invulling gevend aan de lerende organisatie die we zijn. Dit leren willen we expliciet vormgeven. Naast een KAS innovatie is dit dus sociale innovatie. Kennis over, Loopt al (vanaf Jan van Hoek (KAS), betrokkenheid bij najaar sterker Stefan Kuks inzetten) KAS en (organisatieontwikkeling) mogelijkheden voor uitdragen KAS. 9

10 Watertechnologie 1. Koude anammox Tubbergen De aanpassing van Rwzi Tubbergen zal worden uitgesteld tot 2019 (Herprogrammering voorjaar 2015). Bij het voorstel naar het bestuur om de aanpassing van Tubbergen uit te stellen is aangegeven dat dit verantwoord is en van de nood een deugd gemaakt kan worden door een innovatief onderzoek te doen naar de ontwikkeling van de koude anammox technologie in de bestaande oxidatiebedden. Dit idee komt van de TUD die al langer onderzoek doet naar anammox technologie bij lage temperatuur. Als het lukt om anammox bacteriën te selecteren in de oxidatiebedden dan draagt dat bij aan de volgende doelen: Aanzienlijke besparing op de investeringskosten bij de aanpassing van de rwzi (er hoeft namelijk geen actief slib volume en nabezinkcapaciteit te worden bijgebouwd). De besparing zou kunnen oplopen tot enkele miljoenen euro s. Energie besparing: de rwzi kan met deze techniek energiezuinig worden aangepast. Door de kennis die in het project wordt ontwikkeld kan koude anammox mogelijk ook op andere rwzi s worden geïntroduceerd wat als een belangrijke stap wordt gezien op het gebied van energieneutraal zuiveren. Het onderzoek kan worden uitgevoerd in samenwerking met de TUD en onder de vlag van de Stowa. Enkele aanpassingen zijn nodig op de rwzi om de oxidatiebedden iets anders te bedrijven. De kosten worden geraamd op (schatting, nadere verkenning is nodig). Subsidie is misschien mogelijk via de provincie. Doelmatigheid (kostenbeheersing) Energiebesparing Start Q Roel van der Veen Green Turbine Vechtstromen heeft een kansrijke TKI subsidie aanvraag voor de doorontwikkeling van een kleine stoomturbine op rookgaswarmte van een WKK met uren ondersteund. De intentie is uitgesproken om een pilot te doen op rwzi Emmen. Met deze turbine kan het elektrisch rendement van een WKK gaan stijgen van circa 38% naar 40%. Dit lijkt niet veel maar komt voor een 500 kw WKK (Emmen) neer op een extra elektriciteitsproductie van circa kwh/jaar. Dit is een substantiële verhoging van de energieproductie. Behalve Vechtstromen, heeft ook HDSR interesse getoond en wil waarschijnlijk een pilot uitvoeren. Op twee locaties tegelijk een pilotonderzoek uitvoeren lijkt niet zinnig dus waarschijnlijk is actief meedenken met de pilot bij HDSR in dit stadium voldoende. Afhankelijk van de resultaten kan worden besloten om in Emmen een Green Turbine te installeren of eerst een pilot uit te voeren. Energiebesparing Start Q Roel van der Veen ,-- (voorlopig alleen interne uren, bij pilot ook externe kosten) 10

11 3. Waterkracht innovatieprogramma zuiveren (Power to protein) Binnen Waterkracht moet een innovatieprogramma zuiveren geschreven worden voor de periode Momenteel vindt er een verkenning plaats van ideeën door gesprekken met kennisinstellingen. Een kansrijk idee komt van KWR/Universiteit Gent: De afvalwaterzuivering is al jaren ingericht voor de verwijdering van stikstof. Deze stikstofverwijdering kost veel energie en organische stof en is feitelijk het knelpunt om een duurzamere keten te bereiken. De anammox technologie kan hierin uitkomst geven omdat er dan minder beluchtinsgenergie nodig is en geen organische stof. Per saldo kan er veel meer energie worden teruggewonnen via de vergister. Echter, we blijven stikstof verwijderen en er is geen sprake van terugwinning (kringsloopsluiting) terwijl er jaarlijks veel stikstofkunstmest wordt geproduceerd wat erg veel energie kost. De universiteit van Gent heeft een concept ontwikkeld waarmee stikstof met behulp van verschillende technieken kan worden teruggewonnen uit afvalwater en als voedingsbron kan dienen voor een bioreactor waarin eiwitrijke biomassa (single cell protein) kan worden geproduceerd. Deze biomassa zou kunnen worden afgezet als visvoer of veevoer waarmee stikstof wordt gerecycled. Verschillende partijen zijn betrokken bij de ontwikkeling van een pilot: KWR, Universiteit Gent, Waternet, AEB. Vanuit Waterkracht wordt verkend of aangesloten kan worden bij een pilotonderzoek. Het voordeel is dat er door verschillende partijen wordt gefinancierd en er gezamenlijk een verschil kan worden gemaakt. De volgende lange termijn doelen worden met dit project gehaald: Duurzame afvalwaterketen door kringloopsluiting (circulaire economie) Energiebesparing: Door stikstof niet meer te verwijderen is minder beluchtingsenergie nodig en kan meer organische stof worden vergist In de loop van 2015 wordt een advies gegeven aan de regiegroep Waterkracht over de invulling van het innovatieprogramma zuiveren Waterkracht en zal duidelijk worden of bovenstaand idee opgepakt kan worden of dat er een andere kans moet worden gepakt. Kosten innovatieprogramma zuiveren Waterkracht (deel Vechtstromen): ( ) Duurzaamheid Doelmatigheid Kwaliteit Start Q Roel van der Veen

12 Sociale innovatie Sociale innovatie is vernieuwing van de wijze waarop gewerkt wordt in organisaties en door individuen, en wel zo dat zowel de arbeidsproductiviteit als de kwaliteit (van leven) daar bij gebaat zijn. Dit dus als verrijking tot het traditionele begrip innovatie, waarmee veelal technologische innovatie wordt bedoeld. Sociale innovatie gaat dus over mensen, organisaties, productiviteit, maatschappelijke meerwaarde, creativiteit, leiderschap en cultuur. Zinvolle interventies grijpen daarom op deze cruciale aspecten aan. Het voorstel is om te focussen op de onderstaande interventies. Dit zijn niet altijd op zichzelf staande innovaties, maar juist zaken die bijdragen aan een klimaat binnen Vechtstromen waarin innovatie verder tot bloei kan komen. De interventies zijn ingedeeld naar spoor van het programma Besturen en Organiseren. Per interventie wordt aangeven wat het inhoudt, aan welk(e) doel(en) het bijdraagt, wie de bestuurlijke trekker is, wat de planning ervan is en welk budget nodig is. Hieronder volgt eerst een beknopt overzicht met een prioritaire volgorde: Interventie Planning Spoor Kosten Ateliersessie Innovatie Q3-Q Verbindend leiderschap ,- Innovatief samenwerken Q Q Zorgen dat het stroomt ,- Lean & Green Q Q Slim organiseren ,- Best Value Inkopen Q Q Slim organiseren 5.000,- Ynnovator trainingen Q2 Q Zorgen dat het stroomt Verhalen ophalen Q Q Partnerschap ,- Serious Ambtenaar Q Q Zorgen dat het stroomt ,- Totaal Ateliersessie innovatie stimuleren door leiderschap (spoor verbindend leiderschap) Management-development is er uiteindelijk op gericht dat medewerkers excelleren en dat de organisatie haar doelen effectief en efficiënt behaald. Innovatie hoort daar ook bij; bestaande oplossingen werken niet altijd meer voor de huidige complexe problemen. Een daarvoor is nodig dat medewerkers ruimte (in tijd en geld) ervaren om met nieuwe ideeën te komen en worden gestimuleerd om te komen tot nieuwe werkwijzen. In dit spoor worden ateliersessies georganiseerd om leidinggevenden, bestuur en partners op thema's bij elkaar te brengen. Innovatie is een cruciaal thema voor zo n ateliersessie. Externe deskundigen kunnen hierover vertellen en met de deelnemers van gedachten wisselen innovatief klimaat 2015 Jan van Hoek , te besteden aan externe deskundige voor themasessie en aan vervolgtraining voor leidinggevenden. 12

13 2. Innovatief samen werken (innovatielab) (spoor zorgen dat het stroomt) Eén van de strategische doelen van het waterschap is om een innovatieve organisatie te zijn. Dat vraagt ook om investeren in innovatief leren werken. Door te experimenteren met werkvormen, andere samenwerkingsverbanden, buiten de gebaande paden te treden, niet altijd dezelfde collega's te benutten, met partners samen en flow te benutten, ontstaat hiervoor meer ruimte. Het voorstel is om hiervoor trainingen aan te bieden en om een trainee van DisGover aan te trekken. innovatief klimaat, partnerschap Jan van Hoek , te besteden aan trainingen voor medewerkers en de inhuur van een DisGover trainee. 3. Ynnovator trainingen Trainingen om medewerkers te leren om innovatieve sessies te faciliteren. Daarnaast gaan ze deel uitmaken van een netwerk van zogenaamde Ynnovators, wat zorgt voor uitwisseling met andere organisaties, verruiming van de blik en voor kennisdeling/inspiratie. innovatief klimaat Jan van Hoek , te besteden aan het opleiden van 20 medewerkers tot Ynnovators. 4. Serious Ambtenaar Spin off van Serious Request, waarbij ambtenaren worden ingezet op een tweedaagse klus bij een overheid. De vragende overheid betaalt voor de klus een bedrag aan Serious Request (inzamelingsactie van radiozender 3Fm voor elk jaar een ander thema). Hiermee stimuleren we kennisuitwisseling en inspiratie van medewerkers. innovatief klimaat 2015 Jan van Hoek , te besteden als bijdrage aan de actie Serious Request voor de (symbolische) loonkosten van 10 medewerkers die ieder twee dagen elders een klus uitvoeren 13

14 5. LEAN and Green (spoort slim organiseren) Lean and Green is een stimuleringsprogramma voor bedrijven en overheid dat wordt uitgevoerd door Connekt. Het stimuleert organisaties om te groeien naar een hoger duurzaamheidsniveau, door maatregelen te nemen die niet alleen kostenbesparingen opleveren, maar gelijktijdig milieubelasting reduceren. Als een organisatie met een Plan van Aanpak kan aantonen dat zij 20% CO2-reductie kan behalen in vijf jaar tijd, komt zij in aanmerking voor de Lean and Green Award. Organisaties die hun 20% CO2-doelstelling daadwerkelijk hebben gerealiseerd, ontvangen de Lean and Green Star als symbool voor het bereiken van hun Lean and Green ambitie. Met Lean and Green laten organisaties zien dat zij zich actief inspannen om hun mobiliteitsproces duurzamer te maken. En dat is iets om trots op te zijn. duurzaamheidsdoelen Klimaatakkoord, doelmatigheidsdoelen, innovatief klimaat Jan van Hoek , te besteden aan het maken van ene plan van aanpak. 6. Best Value inkopen Best Value is een inkoopfilosofie, waarbij je niet zelf de oplossing bedenkt en vervolgens de realisatie hiervan in de markt zet, maar je behoefte specificeert en de markt de beste oplossing laat bedenken. We hebben een (landelijke erkende) expert in huis; en kunnen hier koploper mee worden. Het is zaak dit gedachtegoed verder te verspreiden in de organisatie. Het levert kennis op, mogelijk kostenbesparing, uitbreiding van netwerken. doelmatigheidsdoelen, innovatief klimaat Jan van Hoek, Wim Stegeman 5.000, te besteden aan goede voorlichting en training van medewerkers in wat Best Value kan betekenen en opleveren. 7. Verhalen ophalen (spoor Partnerschap) Het waterschap Vechtstromen wil een sterkere breinpositie verwerven. Een van de manieren is om minder te zenden en om meer aan te sluiten bij de verhalen van inwoners uit het beheergebied over hun beleving van water en om die verhalen te delen. profilering waterschap, realisatie communicatiestrategie Jan van Hoek, Stefan Kuks , te besteden aan het ophalen van verhalen uit ons beheergebied en aan het breed beschikbaar stellen daarvan. 14