Nieuwsbrief. > 02 zomer voor ondernemende melkveehouders. Uw eerste keuze in uiergezondheid

Transcriptie

1 Nieuwsbrief voor ondernemende melkveehouders > 02 zomer 2010 Uw eerste keuze in uiergezondheid

2 Editoriaal Editoriaal Uiergezondheid Dierenwelzijn in de melkveesector Geachte lezer, Het onderwerp dierenwelzijn komt soms negatief in de media ten gevolge van het vaststellen van inbreuken zoals verwaarlozing van huisdieren of ten gevolge van acties van protestgroepen. Op een dergelijk ogenblik worden we in een defensieve hoek gedreven. We voelen dit aan als een vingerwijzing naar onze sector. Het is een feit dat de landbouw steeds gestreefd heeft naar een duurzaam evenwicht tussen dierenwelzijn en economie. De landbouwer heeft steeds aandacht voor de gezondheid en het welzijn van zijn dieren, want onder optimale omstandigheden presteren zijn dieren ook beter. De laatste decennia echter is er zodanig veel veranderd in de landbouw, zoals een hogere melkgift, schaalvergroting en ander stalmanagement, dat de mate van dierenwelzijn mee moest evolueren. Ook maatschappelijk vraagt men nieuwe initiatieven in dit verband. Inhoud De landbouwer die vooruit kijkt naar de toekomst volgt deze evolutie op de voet op. Vanuit zijn eigen onderzoek naar pijnbestrijding is Boehringer Ingelheim nauw betrokken bij dierenwelzijn. In dit nummer vindt u dan ook een uitgebreide bijdrage met heel wat wetenschappelijk onderbouwde informatie. We wensen u veel leesgenot, Albert Lens, Head of Animal Health België inhoud Dierenwelzijn de melkveesector 3 Boehringer Ingelheim Expert Forum 7 cadeaucheque van 150 euro te winnen! 7 CALCIUM EN HYPOCALCEMIE 8 Welke calciumbolus gebruik ik het best? 9 Het welzijn van landbouwhuisdieren is een thema dat steeds meer in de belangstelling staat. Dit wordt weerspiegeld in een ontwikkelende wetgeving en veranderd consumentengedrag. Een grootschalig Europees onderzoek toonde aan dat twee derde van de ondervraagden bereid was zijn koopgedrag te veranderen in het voordeel van het dierenwelzijn. Toch blijft de meerderheid van de mensen dierlijke producten als een belangrijke component beschouwen van hun dagelijks dieet. Het imago van de melkveesector De melkveesector heeft als een van de weinige landbouwsectoren haar gezond en diervriendelijk imago kunnen behouden. 59% van de ondervraagde mensen vindt m e l k v e e h o u d e r i j d i e r v r i e ndelijk e n milieuvriendelijk (Nederlands onderzoek). Imago is echter een broos iets. Dieren die ziek, kreupel of in slechte conditie zijn, zijn slechte reclame voor de sector. Landbouwers mogen dus niet blind zijn voor het belang van dierenwelzijn. Wat is dierenwelzijn? De Farm Animal Welfare Council (FAWC) in het Verenigd Koninkrijk heeft 5 punten vooropgesteld die tegenwoordig aanzien worden als de basiseisen waaraan voldaan moet zijn om van dierenwelzijn te spreken. Deze basiseisen worden de 5 vrijheden genoemd en zijn opgenomen in de meeste wetteksten die over dierenwelzijn handelen. 1. Vrij van honger en dorst 2. Vrij van ziekten en kwetsuren 3. Vrij van thermisch en fysiek ongemak 4. Vrij van angst, pijn en stress 5. De vrijheid om het natuurlijk dierlijk gedrag tot uiting te brengen Test uzelf Hoe pijngevoelig bent u? Hoe erg schat u de pijn in bij de volgende aandoeningen bij het rund, zonder anesthesie of andere vorm van pijnbestrijding. 0 = geen pijn 10 = ergst denkbare pijn Baarmoederontsteking Erge coli- mastitis Keizersnede Klauwamputatie Lebmaagverplaatsing Milde mastitis Moeilijke kalving Onthoorning Tussenklauwontsteking Lees de rest van het artikel om uw resultaten te vergelijken met die van een grote groep dierenartsen (op basis van onderzoek in het Verenigd Koninkrijk). 2 3

3 Uiergezondheid Dierenwelzijn in de melkveesector Voelen dieren pijn? Er zijn tegenwoordig nog maar weinig mensen die eraan twijfelen dat dieren zoals zoogdieren en vogels pijn voelen. Toch is dit niet altijd het geval geweest. Bekende wetenschappers en filosofen zoals Descartes hebben eeuwen beweerd dat lijden een exclusief recht van de mens was. Meer nog, tot in de jaren tachtig gebeurden chirurgische ingrepen op pasgeboren baby s zonder enige vorm van anesthesie omdat men dacht dat ze nog geen pijn konden ervaren. Men wist wel dat er een overdracht was van pijnprikkels over de zenuwen. Pas sinds de laatste jaren gaat men ervan uit dat de verwerking van deze pijnprikkels in de hersenen tot een emotioneel negatieve ervaring ook bij dieren gebeurt. Hoewel de hersenen van mensen veel ingewikkelder zijn dan die van dieren, blijken de zenuwknopen in de hersenen die actief worden bij lijden bij mens en dier exact dezelfde te zijn. Mensen en dieren reageren ook zeer gelijkaardig in situaties die lijden veroorzaken. Dit analogieprincipe heeft wetenschappers doen besluiten dat pijn bij dieren niet louter een reflex is, maar wel degelijk een ervaring die gepaard gaat met emotioneel lijden. De pijn van mastitis Een van de belangrijkste componenten van dierenwelzijn is de herkenning en de controle van pijn. Een koe kan ons niet vertellen wat ze voelt. Andere signalen doen dat wel. Zo hebben koeien met mastitis een beduidend hogere hartslag en ademen ze sneller en ondieper. Andere pijnsymptomen bij koeien zijn: minder beweging, een doffe uitstraling, minder eetlust, een lege pens, gewichtsafname, een lagere melkgift en minder interactie met andere dieren. Een andere manier om te onderzoeken of een koe pijn lijdt, is kijken naar gevoeligheid voor andere prikkels. Dit noemt men hyperalgesie: de koe reageert feller op andere pijnprikkels. Bij een ontsteking in de uier, zal ze bijvoorbeeld sneller reageren op het prikken met een naald ter hoogte van haar poten. Veehouders onderschatten de pijn die koeien voelen bij uierontsteking. Bij een milde uierontsteking kan men hyperalgesie aantonen tot ruim 20 dagen later, bij middelmatige mastitis is dat zelfs 40 dagen. Verhoogde pijngevoeligheid zien we ook in het geval van subklinische mastitis, dus zelfs als de uier en de melk geen zichtbare afwijkingen vertonen. van de mensen zou voor deze aandoening dus zelf een pijnstiller willen nemen. Een interessante kanttekening: vrouwen schatten de aandoening dubbel zo pijnlijk in dan mannen! Pijnbeoordeling van een aantal aandoeningen bij koeien op een schaal van 0 tot 10, gesteld dat er geen pijnstilling toegepast zou worden. (10 staat voor de ergste pijn die men zich kan indenken). Huxley et al. Current attitudes of cattle practitioners to pain and the use of analgesics in cattle; Veterinary Record 2006 Klauwamputatie 10 Keizersnede 9 Onthoorning 8 Erge coli- mastitis 7 Moeilijke kalving 7 Ontsteking tussen de klauwen 6 Baarmoederontsteking 4 Milde mastitis 3 Lebmaagverplaatsing 3 Andere belangrijke oorzaken van pijn in de melkveehouderij 1. De kalving De contracties van de baarmoeder en het ontsluiten van de baarmoederhals zijn pijnlijke processen. Een moeilijke kalving veroorzaakt uiteraard meer pijn dan eentje die vlot verloopt. De geboorte is trouwens niet enkel pijnlijk voor de koe, maar is ook voor het kalf een traumatische gebeurtenis. 2. Klauwproblemen 25 tot 55% van de koeien op een bedrijf zouden pijn hebben aan hun klauwen. Het grote verschil tussen deze cijfers wordt grotendeels bepaald door de methode waarmee kreupelheid werd vastgesteld. Wanneer men de dieren over een gevoelige plaat laat lopen die de kracht registreert waarmee de koe op haar poot steunt, staat men ervan versteld hoeveel koeien een probleem hebben. De pijn die gepaard gaat met kreupelheid is zeer intens en duurt bovendien vaak 2 tot 3 maanden. Veel mensen denken dat de pijndrempel bij herkauwers hoger ligt dan bij andere diersoorten zoals mens en kleine huisdieren. De wetenschap vermoedt echter dat de pijnbeleving bij de verschillende zoogdieren zeer gelijkaardig is. Wel zijn koeien zeer stoïcijns in het uiten van hun pijn, waardoor die voor ons minder opvalt. Sommige auteurs beweren dat dit een strategie was in de evolutie van de diersoort: roofdieren kiezen immers bij voorkeur de zwakkeren uit de kudde omdat die gemakkelijker te vangen zijn. De voorouder van de koe had er dus baat bij om niet te tonen dat ze pijn had. Bij elke aandoening en ingreep moeten we ons afvragen of pijnbestrijding onderdeel moet zijn van de behandeling om het welzijn, het herstel en de productie te bevorderen. Als we het analogieprincipe als uitgangspunt nemen, nemen we aan dat dieren pijn ervaren in vergelijkbare omstandigheden als mensen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die hun pijn scoren als een 3 op een pijnschaal van 1 tot 10, een pijnstiller zouden willen hebben. Milde mastitis bij een koe werd in een Engels onderzoek in 2006 door dierenartsen geschat als een 3 op de pijnschaal. Het merendeel 4 5

4 Uiergezondheid Dierenwelzijn in de melkveesector Nieuws Boehringer Ingelheim Expert Forum Hoe ontstaat pijn? De pijn bij bijvoorbeeld uierontsteking wordt niet veroorzaakt door de bacterie die zich in de uier bevindt, maar wel door de reactie van de uier op de indringer. Dit noemt men de ontstekingsreactie. Het immuunstelsel alarmeert het lichaam voor een indringer door het vrijstellen van stoffen: ontstekingsmediatoren. Deze stoffen roepen de ontstekingscellen ter plaatse, maar prikkelen tegelijkertijd de uiteinden van de pijnzenuwen. Pijnstillers werken onder andere door het vrijstellen van ontstekingsmediatoren te verminderen, waardoor ze gelijktijdig een ontstekingsremmend en pijnstillend effect hebben. Hierdoor wordt de schade aan het weefsel beperkt, is er een sneller herstel en een verbeterde eetlust en penswerking. Zeer recent werd in Nieuw-Zeeland aangetoond dat het gelijktijdig gebruik van antibiotica en een langwerkende pijnstiller bij milde mastitis (enkel vlokken in de melk en eventueel lichte koorts), zorgde voor een lager celgetal. Daarnaast bleek dat deze dieren ook minder kans hadden om afgevoerd te worden en dat ze 2,5 maal meer kans hadden om drachtig te worden. Voor veel aandoeningen is het geven van een pijnstiller/ ontstekingsremmer dan ook rendabel. Economisch belang van pijn Naast het ethische belang, is pijn bij de koe ook slecht nieuws voor de boer. Pijn betekent namelijk stress voor dieren. In een eerste fase zal het zenuwstelsel de alarmfase inzetten: het hart pompt sneller en ook de ademhaling wordt opgedreven. Dit zijn mechanismen die energie verspillen die dan niet meer bruikbaar is voor de melkproductie. Vervolgens begint de productie van het stresshormoon cortisol in de bijnieren. Dit hormoon brengt een hele reeks trage veranderingen op gang, zoals de mobilisering van de glucose-reserves van het dier en afbraak van spiereiwitten. Andere hormonen in de hersenen onderdrukken de eetlust, wat de melkproductie nog meer zal doen dalen. Op langere termijn onderdrukt stress de fertiliteit door een verminderde productie van de vruchtbaarhe idshormonen. Er bestaan ook bewijzen dat pijn inwerkt op het immuunstelsel, waardoor koeien gemakkelijker andere ziekten oplopen. Conclusie Dierenwelzijn is een zorg die de boer anno 2010 niet meer naast zich neer kan leggen. Samen met de dierenarts moet hij zoeken naar praktisch realiseerbare en economisch haalbare oplossingen die het imago van de melkveesector ten goede komen. Het is belangrijk pijnsignalen in de stal te herkennen en er iets aan te doen ten behoeve van het welzijn van het dier en de economische resultaten. Over heel de wereld zijn wetenschappers vanuit verschillende disciplines bezig met onderzoek naar wat dierenwelzijn is en hoe men realiseerbare oplossingen kan bieden voor problemen die zich stellen in de huidige geïndustrialiseerde landbouw. Het is belangrijk om dit thema met een ruime blik en vanuit verschillende standpunten te benaderen, waarbij ook de econo - mische rendabiliteit van de sector in Europa zeker niet vergeten mag worden. Boehringer Ingelheim wil experts, onder zoekers en praktijkdierenartsen met verschillende In onze vorige editie stelden wij het Bedrijfsplan Mastitis voor. Deze kaart heeft een overweldigend succes gehad: wij zijn toe aan de 3e druk! U kan nog steeds uw eigen exemplaar verkrijgen via uw dierenarts. Wij zijn op zoek naar melkveehouders die in de volgende editie van dit tijdschrift willen getuigen over hoe zij het Bedrijfsplan gebruiken en in welke mate het een positieve bijdrage heeft kunnen leveren aan hun resultaten. Hoe deelnemen? Stuur een korte tekst met uw ervaring op naar vetmedica@boehringer-ingelhe im.com, samen met wat info over uw bedrijf (naam, gemeente, aantal dieren, naam dierenarts). achtergronden een platform aanbieden waar ze van gedachten kunnen wisselen. Enkel zo kan men komen tot praktisch haalbare oplossingen die een breed draagvlak hebben in de samenleving. Reeds voor de 3e keer organiseerde Boehringer Ingelheim dan ook het Expert Forum on Farm Animal Well-being. Op dit symposium kwamen toponderzoekers hun laatste bevindingen presenteren. U zal binnenkort een verslag van dit symposium in de vakpers kunnen lezen. Cadeaucheque van 150 euro te winnen! Bedrijfsplan Mastitis Deze preventiekaart is een hulpmiddel voor de aanpak van mastitis op uw bedrijf. De kapstok Genezen van Bestaande infecties Voorkomen van Nieuwe infecties 1 Pas een goede melktechniek toe. N 2 Onderhoud en controleer regelmatig de werking van de melkmachine. N 3 Optimaliseer comfort en hygiëne van de huisvesting. N 4 Behandel klinische en subklinische uierontstekingen zorgvuldig. B + N 5 Optimaliseer het droogzetmanagement. B + N 6 Ruim chronisch geïnfecteerde koeien op. B + N 7 Schenk voldoende aandacht aan de huisvesting, hygiëne en voeding van de vaarzen. N 8 Streef een goede algemene gezondheid van de koeien na. B + N 9 Fok vandaag voor de uiergezondheid van morgen. N 10 Volg de uiergezondheid op uw bedrijf maandelijks op. B + N De veehouder wiens getuigenis wij uitkiezen om te publiceren, krijgt een cadeaucheque ter waarde van 150 euro voor het laten uitvoeren van bacteriologisch onderzoek op melk in het labo van zijn of haar keuze. 6 7

5 Diergeneeskunde woordenschat en hypocalcemie Vraag en antwoord Welke calciumbolus gebruik ik het best? Wat is calcium? is een scheikundig element, een atoom zoals koolstof, waterstof en zuurstof. Atomen zijn de bouwstenen van moleculen. Voorbeelden van moleculen met calcium zijn krijt, ook wel kalk of calciumcarbonaat genoemd, en gips of calciumsulfaat. Ook onze botten en tanden zijn opgebouwd uit calcium onder de vorm van calciumfosfaat. Wat is de functie van calcium in het lichaam? Naast de stevigheid van ons skelet, heeft calcium nog een aantal levensnoodzakelijke functies in het lichaam. Het speelt een zeer belangrijke rol in de overdracht van prikkels over onze zenuwen en in de contracties van onze spieren. Wanneer een zenuwprikkel in een spiercel toekomt, zal die spiercel plots een lading calcium loslaten in haar celvloeistof. Dit is het signaal voor de fijne draadjes (of filamenten) in de spiercel om samen te trekken. Wat gebeurt er bij te weinig calcium? Is er te weinig calcium in het bloed, dan zullen zenuwsignalen en spiersamentrekkingen niet vlot verlopen. Dit is de reden waarom koeien met een calciumtekort (= hypocalcemie of kalfziekte) staan te trillen en door hun poten zakken. De koe zal sterven als de belangrijkste spier in haar lichaam, het hart, niet voldoende meer kan samentrekken. Kalfziekte is voor elke melkveehouder een bekend fenomeen. De juiste voeding is een eerste stap om het voorkomen van de aandoening op uw bedrijf tot een minimum te beperken. Daarnaast kunnen calciumsupplementen helpen om risicokoeien een duwtje in de rug te geven. Er zijn verschillende bolussen op de markt die allemaal beweren de koe snel van voldoende calcium te voorzien. Hoe maakt u het onderscheid? Bolus versus pasta De meeste boeren vinden het gemakkelijker om een bolus in te brengen dan een pasta: het is sneller, veroorzaakt minder geknoei door uitspuwen van pasta en het is veiliger. Met de juiste bolusschieter is de kans immers zeer klein dat de bolus in de luchtwegen terecht komt. Het toedienen van een pasta duurt doorgaans langer dan het inbrengen van een bolus. Koolstof Waterstof Atomen Zuurstof Fosfor Zwavel Totaal calciumgehalte Op het etiket van een bolus staat niet altijd duidelijk vermeld hoeveel calcium die precies bevat. Soms wordt enkel het percentage van de molecule vernoemd, wat kan leiden tot verwarring. Hieronder vindt u een tabel met het calciumgehalte van de meest voorkomende producten in de markt. chloride propionaat sulfaat fosfaat lactaat formiaat acetaat carbonaat gehalte van de molecule 27 % 21% 29% 16% 18% 31% 25% 40% fosfaat calciumcarbonaat calciumsulfaat Molecules Oplossnelheid Lost niet op Een bolus van 190 gram die 5 8 % calciumchloride bevat en daarnaast nog 23 % calciumsulfaat, heeft dus een totaal gehalte van 42 gram calcium. Berekening van het calciumgehalte voor ons voorbeeld Bovikalc Nettogewicht van de bolus Nettogewicht per grondstof Gehalte calcium 8 Beenderweefsel Krijt Gips Structuren Bovikalc bevat 42 gram calcium, waarmee deze bolus de grootste hoeveelheid calcium bevat van alle gelijkaardige producten op de Belgische markt. 190 g 110,2 g calciumchloride 29,8 g 43,7 g calciumsulfaat 12,6 g TOTAAL CALCIUM 42 g 9

6 Bovikalc Snelle werking dankzij calciumchloride Langdurige werking dankzij calciumsulfaat Vrijstelling van calcium in de pens Wanneer de kalving op gang komt, of wanneer een koe de eerste tekenen van kalfziekte vertoont, heeft ze snel calcium nodig. Een bolus moet dus snel zijn calcium vrijgeven in de pens. Daarnaast is het de bedoeling dat de calciumtoevoer lang blijft duren, zodat de koe een paar uur later niet weer in de problemen komt. chloride is de molecule die het snelst oplost: na 30 minuten is een tablet calciumchloride helemaal opgelost. Afwerking van het product Prijsverschillen tussen bolussen worden verder verklaard door de kwaliteit van de afwerking van het product. Een beschermende waslaag over de bolus zorgt er bijvoorbeeld voor dat de irriterende calciumzouten nog niet oplossen in de slokdarm. Dankzij het laagje vet glijdt de bolus bovendien vlot tot in de pens, waar hij vervolgens zal oplossen. propionaat, calciumlactaat, calciumformiaat en calciumacetaat zijn producten die qua structuur sterk op elkaar lijken. Hun snelheid van oplossen is middelmatig: pas na anderhalf uur komt er een significante hoeveelheid calcium vrij. De vrijstelling blijft aan hetzelfde ritme geruime tijd duren. 10 sulfaat is het product met de meest langdurige werking. Alvorens de koe de calcium kan absorberen, dient het omgezet te worden door de pensflora. Soort grondstof propionaat, calciumlactaat, calciumformiaat en calciumacetaat zijn organische zuren. Dit wil zeggen dat calcium gebonden is op een koolstofketen met zure eigenschappen. Nadat de calcium is vrijgesteld, zal het zuur gewoon verteren in de pens en heeft het verder geen nut. chloride is een anorganisch zuur, wat een bijkomend voordeel heeft als voedingssupplement voor de koe met kalfziekte. Nadat calcium is vrijgesteld, komt het chloride vrij in de pens. Het chloride wordt net als het calcium opgenomen in de bloedbaan. Chloride zal het bloed lichtjes verzuren, waardoor calcium uit de botten gemakkelijker wordt opgenomen. De koe zal haar eigen calciumreserves dus gemakkelijker mobiliseren. Het chloride komt ook in de urine terecht. Bacteriën kunnen in deze zure urine niet zo goed overleven, waardoor de koe minder gevoelig is voor een blaasontsteking. Een bolus met een vetlaagje glijdt gemakkelijker door de slokdarm. Conclusie Er is een groot verschil tussen de verschillende calciumbolussen op de markt. Bestudeer steeds zeer aandachtig het etiket of vraag hierbij hulp aan uw dierenarts. Zaken waar u alvast op kan letten, zijn: 1. Het totaal calciumgehalte. 2. aanwezigheid van zowel snel als traag beschikbare calcium. 3. een product met chloride dat het bloed en de urine verzuurt zorgt voor extra veiligheid. 4. kwaliteitsvolle producten hebben een waslaagje om de bolus gemakkelijker door de slokdarm te laten glijden. Waarschuwing Voedingssupplementen zoals Bovikalc zijn steeds een aanvulling op de behandeling van kalfziekte. Het is aan te raden bij kalfziekte steeds een dierenarts te raadplegen. De bolus die het meeste calcium bevat Spreek erover met uw dierenarts

7 Diakur plus Vezels voor een natuurlijke balans in de darmflora Elektrolyten die in 3 fasen vrijkomen Optimaal energiegehalte Flexibel in gebruik In plaats van melk ofwel Afwisselend met melk ofwel Opgelost in de melk Emmer van 10 kg Maxibox van 24 zakken Emmer van 3 kg Spreek erover met uw dierenarts COLOFON SCS Boehringer Ingelheim Comm.V Animal Health Arianelaan 16 B-1200 Brussel Info: Kristine Van der Meirsch Tel.: vetmedica@boehringer-ingelheim.com V.U.: Mark Connolly 2010/078