De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2015 nummer 2
|
|
- Simon van der Woude
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2015 nummer 2 Nationale Sterrenkijkdagen
2 2
3 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht Adres: Ostaderstraat WC Asten Telefoon: Internet: Ligging: noord, oost Hier vindt u ons: Afspraken en groepsontvangsten: H.Eijsbouts: Bestuur: Voorzitter : Matt Verhaegh +31 (0) matt@verhaegh.nl Secretaris: Ton Harbers +31 (0) ton.harbers@freeler.nl Penningmeester: Piet Klomp pmwklomp@onsbrabantnet.nl Bestuursleden: Lianne van de Westerlo +31 (0) lvandewesterlo@gmail.com Hans Kanters j.t.kanters@hccnet.nl Jeugdafdeling Galactica : Coordinator : Martin Prick mhjpprick@onsbrabantnet.nl Kees van der Poel k.ml.vd.poel@hccnet.nl Sleutelhouders Buiten het bestuur hebben de volgende leden een sleutel van het Planetarium : Rob Fritsen Dees Verschuuren Erik van Baarle Kees van der Poel Frans Mrofcynski François Swinkels Harrie Eijsbouts Helene Willems Geopend: Zie hiervoor de agenda in deze interkomeet of bezoek onze website: Interkomeet: Kopij vóór 14 juni 2015 sturen naar jpsasten@gmail.com Contributie: Volwassenen 25,00 per jaar, jeugd t/m 16 jaar 12,50. Gedrukte versie interkomeet 5,00 per jaar. Bankrekening nummer: ABN-AMRO IBAN: NL85ABNA
4 Inhoudsopgave Agenda 2 e kwartaal Van de oud voorzitter... 6 Nieuwe bestuursleden stellen zich voor... 7 Dees in t zonnetje Hoe donker was de eclips van 20 maart? De sterrenhemel: lente
5 Agenda 2 e kwartaal 2015 Dag Datum Tijd Activiteit Openen / sluiten Dinsdag 7-apr-15 20:00 uur Bestuursvergadering Matt Woensdag 8-apr-15 20:00 uur Clubavond Harrie Vrijdag 10-apr-15 19:00 uur Publieksavond Rob Zaterdag 11-apr-15 8:00 uur Excursie Coen Woensdag 15-apr-15 20:00 uur Clubavond Hans Vrijdag 17-apr-15 20:30 uur Waarneemavond Frans Maandag 20-apr-15 20:00 uur Lees met Dees Dees Woensdag 22-apr-15 20:00 uur Clubavond Piet Vrijdag 24-apr-15 19:00 uur Publieksavond Ton Woensdag 29-apr-15 20:00 uur Clubavond Francois Dinsdag 5-mei-15 20:00 uur Bestuursvergadering Matt Woensdag 6-mei-15 20:00 uur Clubavond Matt Zondag 10-mei-15 14:00 uur Publieksmiddag Woensdag 13-mei-15 20:00 uur Clubavond Ton Maandag 18-mei-15 20:00 uur Lees met Dees Dees Woensdag 20-mei-15 20:00 uur Clubavond Rob Vrijdag 22-mei-15 20:30 uur Waarneemavond Frans Woensdag 27-mei-15 20:00 uur Clubavond Henk Vrijdag 29-mei-15 19:00 uur Galactica Kees en Martin Dinsdag 2-jun-15 20:00 uur Bestuursvergadering Matt Woensdag 3-jun-15 20:00 uur Clubavond Ton Zondag 7-jun-15 14:00 uur Publieksmiddag Woensdag 10-jun-15 20:00 uur Clubavond Matt Woensdag 17-jun-15 20:00 uur Clubavond Piet Vrijdag 19-jun-15 20:30 uur Waarneemavond Frans Woensdag 24-jun-15 20:00 uur Clubavond Hans Maandag 29-jun-15 20:00 uur Lees met Dees Dees 5
6 Van de oud voorzitter Harrie Eijsbouts De afgelopen drie jaren heb ik de eer gehad om voorzitter te mogen zijn van de Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht. In de ALV van 11 maart is aan die periode een eind gekomen. Het was niet mijn eerste voorzitterschap binnen de vereniging. Begin jaren negentig heb ik ook gedurende een aantal jaren de kar getrokken. Dat ik geen voorzitter meer ben van de Vereniging betekent nog niet dat mijn rol voor de Jan Paagman Sterrenwacht is uitgespeeld. Ik ben nog steeds voorzitter van de Stichting. En omdat de ALV van november 2014 heeft besloten om de verantwoordelijkheid voor de publieksactiviteiten bij de Stichting te leggen houd ik nog een hele waslijst aan activiteiten over om mijn tijd met sterrenwachtperikelen te vullen. In de laatste drie jaren hebt u van mij ook vele mailtjes ontvangen over allerlei verenigingsactiviteiten. Ik hoop van harte dat u het niet als spam hebt ervaren. Of en hoe het nieuwe bestuur hier mee om zal gaan, is niet aan mij, maar aan het nieuwe bestuur. Van mij zult u alleen nog mail ontvangen als er een relatie is met Publieksactiviteiten of zaken die betrekking hebben op onze accommodatie, zoals bijvoorbeeld een nieuw planetarium waar betrokkenheid van verenigingsleden gewenst is. Ik wil bij deze alle leden die mij hebben gesteund in mijn voorzitterschap van harte danken en ik wens mijn opvolger Matt Verhaegh, alsmede de leden van het nieuwe bestuur heel veel succes toe met het op- en uitbouwen van onze Vereniging. 6
7 Nieuwe bestuursleden stellen zich voor Nieuwe voorzitter van de vereniging Jan Paagman sterrenwacht stelt zich voor: Matt Verhaegh Graag wil ik jullie een stukje achtergrond van mezelf geven. Mijn naam is dus Matt Verhaegh, ik ben 56 jaar en woon in Asten-Heusden. Na mijn studie aan de TU in Eindhoven (faculteit Elektrotechniek, telecommunicatie) ben ik in 1984 gaan werken voor de toenmalige PTT, het Telecom lab in Den Haag / Leidschendam. Daar heb ik 3.5 jaar gewerkt, daarna ben ik in software projecten gaan werken, voor softwarehuis BSO / Origin / ATOS. In 1999 ben ik zelfstandig ondernemer geworden onder de naam COMM-IT. Mijn activiteiten zijn quality management, projectleiding en advisering in de High Tech industrie. Dan nog iets over mijn prive situatie: getrouwd met mijn Marij, we hebben 3 kinderen die inmiddels volwassen zijn. We wonen sinds 10 jaar in de nieuwe wijk Kuijperlaan in Heusden, met een dakterras op 8,5 meter hoogte waarbij de gehele sterrenhemel te zien is! Ideaal om een zonsopgang/ondergang met overgangen van planeten te zien... Verder te noemen is mijn nogal brede interesse. Zo ben ik momenteel ook actief in het organiseren van avonden met hele korte presentaties met passie over werk of hobby: Pecha Kucha (soort TED maar dan over heel diverse onderwerpen), ben betrokken bij de Stichting Kasteellandschap Asten en zit in het bestuur van een vakvereniging voor Software Process Improvement. Interesse in sterren en planeten heb ik altijd gehad. Op mijn 12e heb ik een mooie sterrenkaart gemaakt, analoog aan de huidige draai-sterrenkaarten, ook plakboeken vol geplakt met krantenknipsels en plaatjes van de ruimtevaart, planeten- en sterrenstelsels. En ik ben nog steeds een echte fan van The Thunderbirds! Precies weet ik het niet, maar het moet rond 1993 zijn geweest dat ik lid ben geworden van onze sterrenwacht, dit na een tip van mijn toenmalige buurman Rob Fritsen. En onlangs vond ik dat het een goed moment was om in het verenigingsbestuur te treden. In de eerste bestuursvergadering hebben we de functies verdeeld en daar ben ik als nieuwe voorzitter van de sterrenwacht uit voort gekomen. 7
8 Ik heb er zin in, gemotiveerd om een flinke bijdrage te gaan leveren aan onze mooie vereniging, met voldoende gevarieerde activiteiten voor de leden. Graag ontmoet ik jullie allen op deze activiteiten van onze sterrenwacht. Tot kijk! Nieuwe secretaris van de vereniging Jan Paagman sterrenwacht stelt zich voor: Mijn naam is Ton Harbers. Ik ben in 1949 geboren in Hilvarenbeek en heb vanaf 1975 op diverse plaatsen in Limburg gewoond. Nu woon ik in Meijel. De laatste 25 jaar heb ik gewerkt als projectleider constructies bij bouwkundig adviesbureaus in Maastricht, Breda en Eindhoven. Ruim een jaar geleden ben ik in contact gekomen met de Jan Paagman Sterrenwacht. Nadat ik een publieksavond had bezocht en de mooie faciliteiten van JPS had mogen bewonderen, ben ik lid geworden. Nu ik met pensioen ben, heb ik meer tijd om me met mijn hobby's bezig te houden. Tijdens mijn middelbare schooltijd is mijn belangstelling voor astronomie ontstaan. In het laatste jaar van de HBS (vergelijkbaar met de huidige HAVO en Atheneum) werd het vak kosmografie gegeven door een heel enthousiaste leraar. Als hij bijvoorbeeld de cirkel van de hemelbol op het schoolbord tekende, deed hij dat uit de hand, zonder passer. En het was een perfecte cirkel. In die tijd kreeg astronomie voor mij meer handen en voeten. In de jaren 80 van de vorige eeuw werden door Teleac de cursussen De Planeten, De Sterren en Moderne Sterrenkunde op tv uitgezonden, waardoor je meer inzicht kreeg. Er is veel kennis op de diverse terreinen van de astronomie in onze vereniging aanwezig, zowel theoretisch als praktisch. Niet bij iedereen is bekend wie wat weet. Ik zie het, naast mijn taak als secretaris, o.a. als een taak om de in de vereniging aanwezige kennis breder bekend te maken. In de voorbije jaren heb ik veel ervaring opgedaan met secretariaatswerk bij een tweetal verenigingen t.w. een fietstrimvereniging en een bridgevereniging. Ik hoop een nuttige bijdrage aan deze vereniging te kunnen leveren. 8
9 Nieuw bestuuslid van de vereniging Jan Paagman sterrenwacht stelt zich voor: Lianne van de Westerlo - PR, Galactica en Interkomeet Ik, Lianne van de Westerlo, ben getrouwd met Mark en heb twee kinderen Gijs (21 jaar) en Laura (19 jaar) en ik woon in Helmond. Ik heb de HTS computerkunde en de opleiding docent ICT (2e graad) succesvol afgerond. Ik ben 28 jaar werkzaam in de ICT. De laatste 6 jaar ben ik als ZZP'er onder de naam COMP-IT-AUT steeds meer werkzaam in het geven van begeleiding op ICT en autisme gebied aan jongvolwassenen met een vorm van autisme, waarbij ze als nuttige en waardevolle dagbesteding onder mijn professionele begeleiding websites bouwen, administratie systemen bouwen, huisstijlen ontwerpen en social media inrichten voor met name stichtingen en verenigingen. Interesse in exacte vakken, zo ook Sterrenkunde en Ruimtevaart, heb ik altijd gehad. Ik, samen met mijn zoon Gijs, ben al zeker 12 jaar lid van de Jan Paagman Sterrenwacht. De interesse is gewekt tijdens een open dag van de Jan Paagman Sterrenwacht op de zondagmiddag waar ik met Gijs, mijn man en mijn dochter naar toe ben geweest. Samen door de kijker naar de zon kijken en de verhalen aanhoren van enkele leden fascineerde met name Gijs en mij. Het was onze eerste "live" kennismaking met de Sterrenkunde en Ruimtevaart. We hoorden dat we ons konden inschrijven voor een beginnerscursus Sterrenkunde en Ruimtevaart. We hebben meteen een inschrijfformulier meegenomen en waren een week later al lid. De beginnerscursus was voor mijn zoon Gijs en mij boeiend met de mooie filmpjes en goede uitleg door Jozef van Stiphout. Na afronding van de beginnerscursus wilden we verder gaan. Daar er voor Gijs en enkele andere jeugdleden niet direct iets passends bestond, besloten Jozef en ik om de jeugdafdeling Galactica op te richten. Hier konden de jeugdleden, onder begeleiding van Jozef en mezelf, op één vrijdag in de maand van uur bij elkaar komen om samen over actuele zaken omtrent sterrenkunde en ruimtevaart te praten, een video over de sterrenkunde te bekijken en als er geen wolken zijn met de grote telescoop van de sterrenwacht te kijken naar sterren, de maan en planeten. Aanvankelijk bestond de jeugdafdeling uit een tiental jongeren. Enkele jaren geleden hebben Kees van der Poel en Martin Prick het 9
10 stokje van Jozef en mij overgenomen. Gijs was geen jeugdlid meer en daardoor heb ik besloten om met Gijs samen naar de volwassen bijeenkomsten te gaan. Wij gaan graag naar de "Lees met Dees" avonden en naar lezingen georganiseerd door de Jan Paagman Sterrenwacht. Wij willen wel vaker naar activiteiten georganiseerd door de Jan Paagman Sterrenwacht gaan, maar dan zullen naar mijn mening onderstaande zaken door het nieuwe bestuur van de vereniging opgepakt moeten worden: meer nieuwe (jeugd)leden en een grotere verscheidenheid in leeftijd van de leden: Dit bepaalt de interactie en de sfeer bij de bijeenkomsten. meer lezingen met zowel interne als externe sprekers. Dit maakt de bijeenkomsten boeiend. meer excursies/ uitwisseling tussen andere Sterrenwachten. Dit zorgt voor meer variatie aan activiteiten. Om invloed uit te kunnen uitoefenen op bovenstaande, heb ik besloten om me kandidaat te stellen voor een bestuursfunctie. Ik vind het fijn dat ik als bestuurslid gekozen ben tijdens de afgelopen ALV. Ik ga me bezighouden met PR, Galactica en Interkomeet zaken om te kunnen werken aan bovenstaande opgesomde punten. Meer leden en meer boeiende bijeenkomsten om zo een meer levendige en hechtere vereniging te verkrijgen. Hopelijk kan ik een positieve en waardevolle bijdrage aan de vereniging Jan Paagman Sterrenwacht leveren. Dees in t zonnetje Wylliam Robinson Inmiddels meer dan acht jaar kent onze vereniging een maandelijkse avond waarop geïnteresseerden hoofdstukken uit de Sterrengids bestuderen en bediscussiëren. Al sinds het begin worden deze bijeenkomsten voorgezeten door Dees Verschuuren. Behalve voor het voorlezen van de teksten zorgt Dees ook voor extra achtergrondinformatie, anekdotes en ruim voldoende koffie. Bovendien bezit Dees het onnavolgbare talent om, ongeacht de duur van de discussies, er voor te zorgen dat de te behandelen pagina s ook werkelijk vóór sluitingstijd aan bod komen. 10
11 Onlangs kondigde Dees aan het rustiger aan te willen doen. De deelnemers nemen nu zelf het voorleeswerk voor hun rekening en besteden ook meer tijd aan het vertellen over hun eigen waarnemingen. Dees heeft toegezegd de avonden te blijven bezoeken en ook nieuwe geïnteresseerden blijven van harte welkom. Als waardering voor Dees jarenlange inzet hebben de aanwezigen hem tijdens de bijeenkomst van januari met een kadootje verrast. Hoe donker was de eclips van 20 maart? Wylliam Robinson De gedeeltelijke zonsverduistering van 20 maart is voor veel Nederlanders op een teleurstelling uitgelopen. Vooral beneden de grote rivieren maakten mist en laaghangende bewolking de gehele ochtend vrijwel iedere waarneming onmogelijk. Toch viel er nog iets aan de eclips te meten. Al ruim vóór 20 maart deden in de media alarmerende berichten de ronde dat op de dag van de eclips onze elektriciteitsvoorziening in gevaar zou kunnen komen. Door de sterke afname van het zonlicht gaan zonnepanelen veel minder vermogen aan het openbare net leveren. Met name in Duitsland, waar vele gigawatts aan zonvermogen zijn opgesteld, zou de dip te voelen zijn, waarna de koppeling tussen de verschillende netwerken eventuele problemen naar ons land kan exporteren. Maar hoeveel minder fel heeft de zon nou eigenlijk geschenen? 11
12 Op het hoogtepunt bedroeg de grootte van de eclips in onze streken zo n 83% 1 (*). Dit betekent dat 83% van de middellijn van de zon door de maan wordt afgedekt. Omgerekend wordt er bijna 80% van het zonsoppervlak afgeschermd, m.a.w. ontvangen we slechts 20% van de normale lichthoeveelheid. Hoe kunnen we dit meten? Helaas beschik ik niet over een apparaatje, dat de verlichtingssterkte van het landschap netjes in de daarvoor bestemde eenheid (lux) kan meten. Wel heb ik een lichtgevoelige weerstand (LDR), waarvan ik weet dat de elektrische weerstand ruwweg omgekeerd evenredig afneemt met de verlichtingssterkte. Ik leg de LDR op de grond en verbind hem met een multimeter die op een pc kan worden aangesloten. Data-acquisitie software en Excel zorgen voor een grafiekje. Het plaatje toont de meting die ik in de ochtend van 20 maart heb gedaan. Op de horizontale as staat de tijd (van 9 tot 12 uur) uitgezet, op de verticale as staan getallen die evenredig zijn met de verlichtingssterkte. Het voorspelde begin (9:29) en einde (11:48) van de eclips zijn met stippellijntjes gemarkeerd. 1 (*) In De Sterrengids wordt voor Eindhoven een waarde van 84,4% gegeven. Deze waarde is waarschijnlijk niet correct; verschillende online calculators o.a. van NASA geven een waarde van 83,0%. 12
13 We zien dat de afname van het zonlicht tijdens de gehele eclips goed te volgen is, ondanks bewolking en mist. Misschien juist dankzij de mist: als het half bewolkt was geweest, hadden de langstrekkende wolken gezorgd voor enorme schommelingen in de verlichtingssterkte en dus voor een chaotische grafiek. Na de eclips is de verlichtingssterkte groter dan voor de eclips, te verklaren doordat de zon dan hoger aan de hemel staat. Rond het voorspelde tijdstip voor het maximum van de eclips (de stippellijn bij 10:36:57) bereikt de lijn enkele minuten een minimum bij ca 32. Hoeveel zou dat geweest zijn wanneer er géén zonsverduistering was, dus zonder die dip? Ik teken een lijntje en maak een schatting: 140. Ik deel 32 door 140 en vind dat de verlichtingssterkte tot 23% van zijn normale waarde is gedaald. En dat is dicht bij de 20%, die ik hierboven had berekend. Ruim vier maal minder licht; had u dat ook gedacht toen u buiten stond te kijken? Tenslotte: hoe is het afgelopen met de stroomvoorziening bij onze oosterburen? Het Eindhovens Dagblad publiceerde een grafiek, die opvallende gelijkenis met de mijne vertoont. Hij laat zien hoe, op een overigens zonovergoten(!) 20 e maart, tijdens de eclips de stroomproductie van de Duitse zonnepanelen met meer dan 8 gigawatt is gekelderd. Problemen werden echter voorkomen door het bijschakelen van acht kolencentrales. Foto s gemaakt bij de Deense plaats Silkeborg. Links 10:00 uur, rechts 10:48 uur (bron: Internet) 13
14 De sterrenhemel: lente Wylliam Robinson Het voorjaar is een tijd van veranderingen, ook aan de sterrenhemel. Terwijl het op 1 april al tegen half tien behoorlijk donker is (zon 12 graden onder de horizon), moeten we begin juni tot middernacht wachten voor een zelfde mate van duisternis. Een zonnestand van 18 graden onder de horizon, overeenkomend met het einde van de zogenaamde astronomische schemering, zit er rond die datum niet meer in. Deze zonnestand is, naar men beweert, noodzakelijk om sterren zo zwak als de zesde magnitude met het blote oog te kunnen zien. Zelf is mij dat nooit gelukt en ik denk dat ook mensen met scherper gezichtsvermogen nauwelijks plaatsen in ons land kunnen vinden waar dat wel mogelijk is. In streken waar de menselijke lichtvervuiling nog niet is doorgedrongen is gevonden dat bij een nóg lagere zonnestand de achtergrondhelderheid van de hemel nog verder daalt, al is dat alleen maar met gevoelige apparatuur vast te stellen. Uiteindelijk wordt een grens bereikt, die niet opgelegd wordt door de stand van de zon, maar door de atmosfeer zelf: verschillende processen, zoals de inslag van kosmische deeltjes en chemische reacties tussen moleculen, veroorzaken een zeer zwakke, altijd aanwezige gloed die airglow wordt genoemd. Weet u uit uw hoofd welke sterrenbeelden van de dierenriem we in de lente zullen tegenkomen? De Stier, Tweelingen, Kreeft, Leeuw en Maagd kunnen we al in april waarnemen. Als u Weegschaal, Schorpioen en Boogschutter al vóór middernacht wilt kunnen zien, moet u nog tot einde juni wachten. In april nemen we afscheid van de wintersterrenbeelden Grote Hond, Kleine Hond en Orion. Hun plaats aan de zuidelijke hemel zal geleidelijk aan ingenomen worden door de uitgestrekte Waterslang, de Maagd en uiteindelijk in juni door de Slangendrager. Tegen die tijd zult u Boötes, de Noorderkroon en Hercules zeer hoog in het zuiden zien staan. De sterrenbeelden Lier, Arend en Zwaan, hoog in het zuidoosten, zijn voorboden van de naderende zomer. Indien u méér wilt zien dan alleen sterren, kunt u op internet diverse lijstjes vinden met deep-sky objecten: open sterhopen, bolhopen, nevels en sterrenstelsels. Zeldzamer is het lijstje dat een Nederlandse amateur heeft samengesteld ( zij beschrijft een zestigtal asterismen - karakteristieke sterpatronen die met verrekijker en telescoop waarneembaar zijn. De objecten hebben namen als de Verlovingsring, het Vliegtuig en de Steek van Napoleon
15 Zon Op 21 juni om uur bereikt de zon zijn grootste noordelijke declinatie: onze ster bevindt zich nu ten noorden van de hemelequator. Op dat moment begint per definitie de astronomische zomer. Hoewel de daglengte nu zijn maximale waarde heeft bereikt, zal de (gemiddeld) warmste periode van het jaar nog een dikke maand op zich wachten: de (wereld)zeeën die ons klimaat in sterke mate beïnvloeden zijn nog niet op temperatuur. De gebruikelijke gegevens van de zon vindt u in onderstaande tabel. Datum opkomst doorgang ondergang sterrenbeeld 1 april u u u Vissen 11 april u u u Vissen 21 april u u u Ram 1 mei u u u Ram 11 mei u u u Ram 21 mei u u u Stier 31 mei u u u Stier 10 juni u u u Stier 20 juni u u u Stier 30 juni u u u Tweelingen Maan Twee weken na een zonsverduistering die in ons land nauwelijks te zien was, volgt een maansverduistering die wij zeker zullen moeten missen: tijdens de eclips van 4 april staat de maan voor ons gezien onder de horizon. De schijngestalten van de maan in de komende maanden vindt u in onderstaande tabel. Nieuwe Maan Eerste Kwartier Volle Maan Laatste Kwartier 4 apr, 14 u 12 apr, 6 u 18 apr, 21 u 26 apr, 2 u 4 mei, 6 u 11 mei, 13 u 18 mei, 6 u 25 mei, 19 u 2 jun, 18 u 9 jun, 18 u 16 jun, 16 u 24 jun, 13 u 2 jul, 4 u 15
16 Komend kwartaal zal de maan weer in conjunctie (samenstand) komen met heldere planeten. Onderstaand lijstje laat zien wanneer u deze samenstanden het beste kunt bekijken: 8 apr 6.00 uur: Maan 5 graden rechts van Saturnus 21 apr uur: Maan 7 graden linksonder Venus 26 apr uur: Maan 7 graden zuid van Jupiter 5 mei 5.00 uur: Maan 8 graden rechts van Saturnus 21 mei uur: Maan 9 graden zuid van Venus 23 mei uur: Maan 7 graden onder Jupiter 1 jun uur: Maan 1 graad noord van Saturnus 20 jun uur: Maan 8 graden linksonder Venus 20 jun uur: Maan 5 graden zuid van Jupiter 29 jun 2.00 uur: Maan 1,5 graad rechts van Saturnus Planeten Mercurius wordt tegen 20 april zichtbaar in de avondschemering, laag in het westnoordwesten. De omstandigheden zijn behoorlijk gunstig; de planeet blijft zich tot 7 mei (in hoekafstand) verwijderen van de zon. De helderheid bedraagt dan nog +0.3 m en neemt daarna snel af. Venus is nog altijd uitstekend waarneembaar tussen noordwest en west aan de avondhemel en gaat pas uren na de zon onder. De heldere planeet einde juni zelfs -4,6 m! trekt het komende kwartaal van de Ram via Stier, Tweelingen en Kreeft naar de Leeuw. Aan de zichtbaarheid van Mars komt geleidelijk een einde. In de avondschemering van 23 april kunt u een laatste zoekpoging doen wanneer de lichtzwakke rode planeet (+1.4 m ) zo n anderhalve graad onder de veel helderdere Mercurius staat. De heldere Jupiter trekt langzaam van de Kreeft naar de Leeuw. In april is de reuzenplaneet nog tot diep in de nacht te bewonderen, maar in juni betreedt hij de avondschemering en komt het tot een spectaculaire ontmoeting met Venus: op de avond van de 30 ste juni zien we de twee heldere planeten op nog geen halve graad van elkaar. Saturnus vinden we in april dicht bij de ster bèta van de Schorpioen. De geringde planeet maakt in mei en juni een uitstapje naar de Weegschaal. In die maanden staat hij vrijwel de hele nacht boven de horizon: de oppositie valt op 23 mei. Helaas komt hij niet meer dan 20 graden boven de horizon. 16
17 Uranus wordt begin juni zichtbaar aan de oostelijke ochtendhemel, in het sterrenbeeld Vissen. Een eenvoudige verrekijker volstaat om de planeet te zien. De wat zwakkere Neptunus staat veel verder naar het Westen, in de Waterman. Ook deze verre planeet kunt u vanaf juni laag aan de oostelijke ochtendhemel gaan zoeken. Onderstaande tabel vat de gegevens over de zichtbaarheid van de planeten voor u samen. Planeet april mei juni Mercurius 20/4 tot 13/5 20/4 tot 13/ Venus s avonds s avonds s avonds Mars ( s avonds) Jupiter avond/nacht avond/nacht s avonds Saturnus nacht/ochtend (gehele) nacht (gehele) nacht Uranus s ochtends Neptunus s ochtends Planetoïden en dwergplaneten Slechts één object uit bovengenoemde categorie wordt komend kwartaal helderder dan de negende magnitude: het is planetoïde nr.1, de dwergplaneet Ceres, die overigens de komende maanden in kaart gebracht zal worden door de Amerikaanse ruimtesonde Dawn. Ceres komt pas eind juli in oppositie, maar is de komende maanden al in de vroege ochtend waar te nemen, zeer laag in de Steenbok. Pluto (+14.1 m ) is op 6 juli in oppositie met de zon, laag in de Boogschutter. Ook deze dwergplaneet krijgt binnenkort zijn eerste aardse bezoeker: op 14 juli zal de Amerikaanse sonde New Horizons een scheervlucht op ca km afstand maken. Opmerkelijk detail: op het moment dat de sonde werd gelanceerd (jan 2006) bezat Pluto nog de status van planeet Planetoïde april mei juni sterrenbeeld bijzonderheden 1. Ceres m m m Steenbok 25 juli oppositie 17
18 Meteoren Het maximum van de belangrijkste meteorenzwerm van het voorjaar mogen we verwachten op 23 april rond 2 uur. Omdat deze vallende sterren (schijnbaar) uit de richting van het sterrenbeeld Lier komen worden zij Lyriden genoemd. Probeer de zwerm zo ver mogelijk na middernacht waar te nemen, zodat de Lier op een redelijke hoogte boven de horizon staat. U hebt dan ook geen last meer van de maan, die tegen een uur of één onder gaat. Internationale Ruimtestation Het internationale ruimtestation (ISS) trekt dagelijks enkele malen over ons land. Wanneer deze passages na zonsondergang plaatsvinden is het station soms te zien als een zeer heldere ster die ongeveer met de schijnbare snelheid van een vliegtuig van west naar oost langs de hemel trekt. Tussen 5 en 21 april kunt u het station in de avond zien overkomen. Vanaf 18 mei is het opnieuw waarneembaar, aanvankelijk alleen in de (zeer vroege) ochtend. De passages vinden geleidelijk aan vroeger plaats, waardoor u het van 30 mei tot 15 juni ook vóór middernacht kunt zien passeren. De precieze tijdstippen van overkomst kunt u vinden op de website 18
19 19
20 20
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2014 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2014 nummer 4 1 2 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht Adres: Ostaderstraat
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2013 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2013 nummer 4 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht Adres: Ostaderstraat
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2014 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2014 nummer 1 De Chinese maanlander (bron internet) Vereniging Jan
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2014 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2014 nummer 2 Vooraanzicht van onze eigen C14 1 2 Vereniging Jan Paagman
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2015 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2015 nummer 1 Gedeeltelijke zonsverduistering van 20 maart 2015 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2015 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2015 nummer 4 Pluto (bron: internet) 1 2 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2017 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2017 nummer 2 Running Man en Orion nevel (foto Ton Harbers) 1 2 Vereniging
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2017 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2017 nummer 1 IC 63 Het spook in Cassiopeia Piet Klomp 04-12-2016
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2016 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2016 nummer 1 Knallend het nieuwe jaar in met het vuurwerkstelsel!
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2018 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2018 nummer 1 De interactieve panelen Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2015 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2015 nummer 3 De nieuwe zonnewijzer in werking 1 2 Vereniging Jan
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2017 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2017 nummer 4 De Melkweg gemeten door COBE bij 1,25, 2,2, en 3,5 µm
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2019 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2019 nummer 2 Frank van Hertrooy rekent voor op de"reken er op los
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2018 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2018 nummer 2 NGC 4565 Het naaldstelsel in de leeuw (Bron: Piet Klomp)
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2012 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2012 nummer 3 André Kuipers weer terug op aarde. (Bron: Internet)
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2012 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2012 nummer 4 Curiosity. (Bron: Internet) Vereniging Jan Paagman
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2011 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2011 nummer 1 Het wintersterrenbeeld Orion 2 Vereniging Jan Paagman
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2013 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2013 nummer 2 Traject komeet C/2011 L4 (PANSTARRS) (bron: www.kometen.nl)
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2018 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2018 nummer 3 JPS excursie van zaterdag 19 mei 2018 naar Urania en
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2010 nummer 4 2 Adres: Ostaderstraat 28 5721 WC Asten Telefoon: 0493-696956
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2017 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2017 nummer 3 Met z n allen op de foto voor de Leidse Sterrewacht
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2010 nummer 1 Planetarium (foto Frans Mrofcynski) 2 Vereniging Jan
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat 28 5721WC Asten
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2009 nummer 4 De Vlindernevel (bron: internet) 2 Adres: Ostaderstraat
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2013 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2013 nummer 3 28 ste ATT Essen 2013 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2008 nummer 1 De maansverduistering van 21 februari 2008 (bron: internet)
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2016 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2016 nummer 4 100 jaar geleden ontdekte Robert Innes de dichstbijzijnde
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2014 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2014 nummer 3 Schets voor definitieve uitwerking Zonnewijzer 1 2 Vereniging
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2019 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2019 nummer 1 Groepsfoto van de deelnemers aan de Basiscursus Sterrenkunde
HOE VIND JE EXOPLANETEN?
LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw
Basiscursus Sterrenkunde
Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels
sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion
sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2013 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2013 nummer 1 European Extremely Large Telescope in Chili (bron: Wikipedia)
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2009 nummer 2 De komeet Lulin gefotografeerd door Karzaman Ahmad,Langkawi
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2012 nummer 1
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2012 nummer 1 International Space Station (bron: internet) Vereniging
Nationale sterrenkijkdagen 2012
Nationale sterrenkijkdagen 2012 Gemeenteschool Vichte Beukenhofstraat 38 Vichte Op 21 en 22 december 2012 Vanaf 19h00 tot 24h00 De toegang is gratis!!!!! We zitten weer in de mooiste periode van het jaar
Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout
Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Dag allemaal! Ook zo genoten van Mars eind vorig jaar? Wij wel! Mooie structuren waren er zichtbaar en sommigen hebben zelfs een heuse zandstorm
VIER JAAR HEMELHELDERHEID METINGEN IN UTRECHT
VIER JAAR HEMELHELDERHEID METINGEN IN UTRECHT Er staat sinds augustus 2009 een meter om de nachtelijke hoeveelheid licht te meten op het dak van een woonboot in Utrecht. het is een SQM_EL van de firma
TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording
TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 46 162 TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. De zomerdriehoek
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2011 nummer 3 De zomerdriehoek Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2016 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2016 nummer 3 JPS excursie 23 april 2016 Columbus Earth Theater -
Inhoud. Bijlage B: Planeettabellen...7. Bijlage C: Blanco horoscoop...71. Bijlage D: Woordenlijst...73. Bijlage E: Symbolen...85
Inhoud Bijlage A: Je ascendant uitrekenen: een handleiding...3 Bijlage B: Planeettabellen...7 Bijlage C: Blanco horoscoop...71 Bijlage D: Woordenlijst...73 Bijlage E: Symbolen...85 Bijlage F: De aspecten
Lespakket basisonderwijs
Eise Eisinga en zijn planetarium In de Friese plaats Franeker bevindt zich het oudste nog werkende planetarium ter wereld. In zijn eigen huis bouwde Eise Eisinga een nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel.
Sterrenkaart groep 3-4
Sterrenkaart groep 3-4 Als je naar de sterren kijkt, komen vanzelf veel vragen bovendrijven. Hoeveel sterren zijn er? Waar bestaan sterren uit? Hoe ver weg zijn ze? Hoe groot is het heelal? In deze les
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2019 nummer 3
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2019 nummer 3 Excursie 2019 naar Sterrenwacht Halley en Den Bosch
Waarom zijn er seizoenen?
Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoen? Vorig weekeinde was het ineens zover. Volop zomer op zaterdag met ruim 24 graden en een zonnetje, de dag erna was het herfst met 15 graden en gemiezer.
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2012 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2012 nummer 2 Mens en machine (bron: NASA) Vereniging Jan Paagman
Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?
Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar
dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op
RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)
Stappen: A Windows to the Universe Citizen Science Event. windows2universe.org/starcount. 29 Oktober 12 November, 2010
Stappen: WAT heb ik nodig? Pen of potlood Rood licht of een nachtzicht zaklamp GPS, toegang tot het internet of een topografische kaart Uitgeprinte Activiteitengids met het antwoordformulier HOE maak ik
Astroforum s vakantiegids 2016
Astroforum s vakantiegids 2016 Gratis en wel: Je astronomische vakantiegids 2016 Handig & Compact voor op de achterbank, in de ligstoel en voor op vakantie. Al het materiaal is samengesteld uit gratis
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2018 nummer 4
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2018 nummer 4 De maansverduistering van 27 juli 2018 j.l. door Mark
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Het sterrenbeeld Kreeft
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2011 nummer 2 Het sterrenbeeld Kreeft Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
Sterrenkunde. Materialen Karton Meetlat Passer Touw Potlood Schaar Lange stok
Pruiken en revoluties Groep 7 Handleiding voor de leerkracht Deze handleiding en de opdrachten zijn bedoeld als aanvulling op de geschiedenislessen over Pruiken en revoluties. De lesonderdelen beschreven
Nationale sterrenkijkdagen 2014
Nationale sterrenkijkdagen 2014 Gemeenteschool Vichte Beukenhofstraat 38 Vichte Op 7 en 8 Maart 2014 Vanaf 19h00 tot 24h00 De toegang is gratis!!!!! We zitten weer in de mooiste periode van het jaar waarin
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. De planeet Jupiter met manen
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2011 nummer 4 De planeet Jupiter met manen (bron: internet) Vereniging
1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen
1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2010 nummer 3 Perseíden 12 augustus 2 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
MESOPOTAMISCHE ASTROLOGIE. Case studie:vlucht MH17 EN DE STERREN
1 MESOPOTAMISCHE ASTROLOGIE Case studie:vlucht MH17 EN DE STERREN Het is nu ( juli 2015) meer dan een jaar geleden dat op 17 juli 2014 een vliegtuig van Malaysian Airlines-vlucht MH17 dat op weg was van
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Zo is het begonnen. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2008 nummer 4 Jubileumnummer: Opening van de verbouwde sterrenwacht
Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019
Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Inhoud van de les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Komeet Wirtanen Sterrenhemel waarnemen Telescopen Komeet Wirtanen
Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is.
pagina 1 Met Space Expo de ruimte in is een werkblad bestemd voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs en brugklassers. Door middel van vraag en opdracht verwerven de leerlingen zelfstandig
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2009 nummer 1 Het sterrenbeeld Orion beheerst de sterrenhemel van
De Interkomeet. Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium. Driemaandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2010 nummer 2 De Leeuw 2 Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht Adres:
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat 28 5721WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2007 nummer 3 Sterrenregen (afbeelding uit: Wéét wat je ziet, cursus
2.280 km doorsnede km doorsnede km doorsnede km doorsnede
Mercurius: Venus: Aarde: 4.879 km doorsnede 12.104 km doorsnede 12.756 km doorsnede Mars: 6.794 km doorsnede Jupiter: 142.080 km doorsnede Saturnus: 120.536 km doorsnede Uranus: 51.118 km doorsnede Neptunus:
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat WC Asten Jaargang 2016 nummer 2
De Interkomeet Driemaandelijks tijdschrift van de Jan Paagman Sterrenwacht Pieterse Planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2016 nummer 2 Nationale Sterrenkijkdagen 2016 1 2 Vereniging Jan Paagman
4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus
Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Ostaderstraat WC Asten
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2007 nummer 4 De draaikolknevel (bron: http://hubblesite.org/gallery/album/galaxy_collection)
Astrologische scheurkalender Esther van Heerebeek
Astrologische scheurkalender 2017 Esther van Heerebeek Voorwoord Met de Astrologische Scheurkalender 2017 blijf je het hele jaar door op de hoogte van actuele astrologische gebeurtenissen. Per dag wordt
MAAN KALENDER Rustig-aan-Dagen
MAAN KALENDER 2018 Rustig-aan-Dagen 白 露 Báilù Witte Dauw 秋 分 Ch iu Fen Herfstequinox Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag September 1 2 SM=Stille Maan, de maan maakt geen contact
Het eetbare zonnestelsel groep 5-7
Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Hoe groot is de aarde? En hoe groot is de zon in vergelijking met de aarde? Welke planeet staat het dichtst bij de zon en welke het verst weg? Deze les leren de leerlingen
Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren
JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het
Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk
Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De
Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.
Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz
De ruimte. Thema. Inhoud
Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon
De Interkomeet. Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de. Wat was de maansverduistering mooi!
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2007 nummer 2 Wat was de maansverduistering mooi! 2 Vereniging Jan
MONITORING OPSTELLING
MONITORING OPSTELLING De meters hangen aan de zijkant van een woonboot in Utrecht. Utrecht ligt in het midden van het land en is een stad van 300.000 inwoners. De locatie is aangegeven op een DSMP kaart
Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht
Vereniging Jan Paagman Sterrenwacht Adres: Ostaderstraat 28 5721 WC Asten Telefoon: 0493-696956 Internet: E-mail: jpsasten@iae.nl http://www.sterrenwachtasten.nl Hier vindt u ons: Ligging: 51 24 noord
Een onderzoek naar de symboliek van Cheiron. Speelt Cheiron een rol bij het verlies van een dierbare?
Een onderzoek naar de symboliek van Cheiron Speelt Cheiron een rol bij het verlies van een dierbare? Door: Vivian Muller-Laumans s-hertogenbosch, September 2018 Inleiding Het bestuderen van progressies
T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1
Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen
6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld
Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn
De Zwarte Maan en Priapus
Christiane Beerlandt De Zwarte Maan en Priapus Redding uit de draaikolk van oerinstinctieve patronen Beerlandt Publications, Nazareth, België Inhoudstafel Noot vooraf van de uitgever... 9 Waar staan de
Maansverduistering 28 september 2015
Maansverduistering 28 september 2015 In de nacht van maandag 28 september 2015 vindt een totale maansverduistering plaats. Hierbij beweegt de Maan zich door de schaduw van de Aarde, zodat er geen direct
Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul
Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Nu de vakantie weer voorbij is, en de zomer op z'n einde loopt, zijn de Boogschutter en de Schorpioen met het centrum van de Melkweg onder
DE STERRENHEMEL VAN MAAND TOT MAAND
jn-, met ige ere oie plarneapps 11 1 1 3 ZENIT 1 21 2 ANDROMEDA 3 30 2 STERREN & PLANETEN 2015 DE STERRENHEMEL VAN MAAND TOT MAAND 5 el van innen- Erwin van Ballegoij, Roy Keeris en Edwin Mathlener Gebaseerd
www.pauldekort.nl info@pauldekort.nl 2009 HET GETIJDENPARK VAN SAENDELFT Paul de Kort
Paul de Kort Paul de Kort www.pauldekort.nl info@pauldekort.nl 2009 HET GETIJDENPARK VAN SAENDELFT Paul de Kort Het Catharijne Convent in Utrecht heeft een heel bijzonder boek in haar collectie; het Getijdenboek
Test je kennis! De heelalquiz
Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van
ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4
ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46. Gebruik deze foto om te bespreken dat de zon een ster is, net als alle andere sterren. De zon is heel dichtbij.
Kaypacha: Pele-rapport van 9 mei 2018
Kaypacha: Pele-rapport van 9 mei 2018 Hallo, dit is Kaypacha met het wekelijkse Pele-rapport. En ik ben in Berlijn, wat de groenste stad is die ik ooit heb gezien. Dit is geweldig! Dit rapport is voor
Werkstuk Natuurkunde Negen planeten
Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang
door: Wouter Verheul Jupiter
universum3-2006.qxp 05-06-06 14:09 Page 38 38 UniVersum 3 2006 door: Wouter Verheul De Zomer is weer in aantocht, en veel mensen kijken uit naar de wat aangenamere temperaturen. Voor de waarnemers onder
Bethlehem, wat betekent die ster?
Bethlehem, wat betekent die ster? Het woord ster kan verschillende betekenissen hebben. Een ster is in eerste instantie een hemellichaam. Als het donker en onbewolkte is, kan men sterren waarnemen. Een
Cursus Inleiding in de Sterrenkunde
Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Sterrenbeelden naamgeving ca. 3000 v Chr. (Kreta) 48 klassieke sterrenbeelden, w.o. Dierenriem nu 88 officieel (door I.A.U.) met blote oog ca. 6000 sterren sternamen:
VEROVER DE RUIMTE. webversie
VEROVER DE RUIMTE 5 Doelen Eindtermen en leerplandoelen Materiaal Groeperingsvorm Soort spel Speldoel box 3 Verover de ruimte 3 1 De kinderen kunnen zich houden aan de vooraf opgestelde tijdspanne. 2
Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
LESBRIEF. Vrijdag 20 maart: Zonsverduistering! Geniet van de zonsverduistering: bescherm je ogen met een eclipsbril!
LESRIEF ard u d E ben et mij k i, i Ho je m r? a G! u lips p avontu o mee Vrijdag 20 maart: Zonsverduistering! Geniet van de zonsverduistering: bescherm je ogen met een eclipsbril! arde Maan Op deze plek
De Interkomeet. Het Herfstvierkant (bron: internet) Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium. Drie maandelijks tijdschrift van de
De Interkomeet Drie maandelijks tijdschrift van de Jan Paagman sterrenwacht Pieterse planetarium Ostaderstraat 28 5721WC Asten Jaargang 2006 nummer 4 Het Herfstvierkant (bron: internet) Vereniging Jan
DE STERRENHEMEL OBSERVEREN
DE STERRENHEMEL OBSERVEREN Peter van Kessel Het is donker, koud en helder Een mooie avond om naar een televisieprogramma of computerbeeldbuis te kijken7 Of vandaag maar wat anders7 Je hebt in Universum
De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout
De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout Veel mensen die net een sterrenkijker hebben gekocht vragen zich af wat er nu allemaal mee te zien valt.
Avontuurlijke ruimtestages. 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.)
Euro Space Center 15/12/2013 1/5 ACTIVITEITENPROGRAMMA Astronomiestage 6 dagen - 5 nachten Duur 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.) Timing n Dag 1 17.00 u : Aankomst / onthaal