DE STERRENHEMEL OBSERVEREN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE STERRENHEMEL OBSERVEREN"

Transcriptie

1 DE STERRENHEMEL OBSERVEREN Peter van Kessel Het is donker, koud en helder Een mooie avond om naar een televisieprogramma of computerbeeldbuis te kijken7 Of vandaag maar wat anders7 Je hebt in Universum gelezen dat je met helder weer kunt waarnemen In dit artikel zal ik vertellen waar en wanneer je klint gaan waarnemen, al of niet met telescoop WANNEER KUN JE WAARNEMEN7 HELDERHEID EN BEWOLKING Allereerst moet het natuurlijk helder zijn De hoeveelheid bewolking moet niet te groot zijn Het beste kun je onbewolkt weer hebben, maar een paar wolkjes zijn ook niet erg met bijvoorbeeld Siberie (vrijwel iedere nacht koud en helder) en landen hoog boven de zeespiegel (bv Zwitserland, Oostenrijk, Chili) -bitter weinig! Figuur I : Astronomische Duisternis Wat ook voorkomt is dat een groot gedeelte van de hemel bedekt is met wolken die dun zijn, waar de Zon of het hemelobject wei doorheen schijnt Het is dan niet half tot zwaar bewolkt, maar licht bewolkt Heldere objecten, met name de Maan en de Zon schijnen hier doorheen Lichtzwakkere hemellichamen zoals nevels, sterren- en bolhopen ziet men dan nauwelijks meer Helaas zijn heldere avonden en nachten in ons land betrekkelijk zeldzaam; gemiddeld ongeveer 1 keer per week is het voldoende helder om waar te nemen Dat is vergeleken ASTRONOMISCHE DUISTERNIS Moet het ook perse donker zijn wil je iets zien? Dat hangt van je waarneemdoel af, oftewel wat wil je observeren? Ais je de Zon en zijn zonnevlekken wilt waarnemen, moet je dit doen wanneer de zon aan de hemel staat, het liefst niet te laag Ais de zon hoog staat, kun je deze beter waarnemen omdat licht dan weinig verstrooid wordt en het beeld minder trilt Kijk echter nooit direct naar de zon, zeker niet met een kijker! Projecteer de zon op een stuk wit papier Dan is het bovendien ook makkelijker om hem over te tekenen UNTVERSUM

2 Ais je wat anders dan onze energieverschaffer wilt zien, dan zorg je dat pakweg 1,5 uur na zonsondergang je telescoop en/of verrekijker gereed staat Helaas moet men in Nederland (of juister: op deze breedte-graad) zolang wachten tot het voldoende donker is Aan de evenaar duurt het aanmerkelijk korter Dit kun je in figuur 2 duidelijker zien Het is voor astronomen pas donker genoeg als de zon 18 graden onder de horizon staat; het is dan pas astronomisch donker Zie ook figuur 1 Vanaf half mei tot eind juli wordt het niet eens meer "echt" donker op onze breedte, het waarnemen van deepsky-objecten (nevels, sterrenhopen ed ) is dan onmogelijk Aileen de maan en planeten en heldere nevels ed zijn dan nog te zien waarneemdoel overbelicht Tijdens volle maan komt de Maan ongeveer op zodra de Zon ondergaat en andersom We kunnen dan geen deepsky-objecten waarnemen, maar planeten zijn dan nog uitstekend te bekijken Wanneer het Nieuwe Maan is komt de Maan op zodra de Zon dat ook t10et en vice versa Onze trouwe metgezel, de Maan is een boeiend hemellichaam Het beste kun je die rondom eerste en laatste kwartier bekijken, omdat de kraters dan laag door de zon belicht worden Hierdoor krijgen ze lange schaduwen en zijn ze goed te zien Elke dag zijn de kraters anders Vooral het gebied tussen het verlichte en onverlichte deel (de terminator) is de moeite waard, vanwege het schaduweffect Voor de verrekijker- en telescoopbezitters blijft de Maan fraai 10 graden -10 graden - 20 graden, hellingshoek = 90 - breedtegread een gel dig tot ongeveer de 60s ~edtegraad Baan zon aan evenaar FACTOREN DIE HET WAARNEMEN BE'iNVLOEDEN DE MAAN ALS LANTAARN Ais je aan het waarnemen bent, kan de Maan (Iichtzwakke) meteoren, deepskyobjecten en sterren overbelichten Dat wil zeggen dat je aileen het maanlicht nog ziet en de overige objecten niet meer Het is dus uiterst vervelend als de Maan je Figuur 2: lnvloed van breedtegraad op schemering Wanneer de Maan voor minder dan 20% verlicht is, is het asgrauwe schijnsel zichtbaar Dit is het licht dat van de Zon komt, op de Aarde weerkaatst wordt naar de Maan en vervolgens weer teruggekaatst wordt naar de aarde Vanaf de Maan gezien is de aarde dan bijna vol en het donkere deel van de maan wordt hierdoor verlicht Een boeiend fenomeen voor de verrekijker Het asgrauwe schijnsel is in de LJiiiTVERSlJM

3 i L I,!j h i'l Ii I ~ hoge waarneemhorizon met zich mee brengt en het op platteland een lage lente het beste '5 avonds te zien een of twee dagen na nieuwe maan, omdat de maan dan hoog staat In de herfst kun je beter '5 ochtends kijken, een of twee dagen voor nleuwe maan LlCHlVERZWAKKING Zonlicht is wit, maar dit "wit" is eigenlijk een mengsel van aile kleuren van de regenboog Ais het licht van de zon door onze atmosfeer reist, wordt een deel verstrooid Oat wil zeggen dat het licht wordt afgebogen Rood licht wordt het minst verstrooid Geel iets meer en blauw het meest Ais je dus naar de zon kijkt overdag is deze geel omdat rood, geel en een beetje groen ons oog direct bereiken Blauw wordt het meest verstrooid en dat is de reden waarom de rest van de hemel blauw gekleurd is Dit zijn allemaal omgebogen blauwe lichtstralen die van de zon afkomen Een gevolg hiervan is dat de zonsopgang en zonsondergang rood gekleurd zijn Het zonlicht legt dan een langere weg af door de atmosfeer en zowel blauw als geel licht wordt dan verstrooid De zon staat laag en het licht moet door meer lucht heen reizen, zodat aileen het rode licht onze ogen bereikt Bovendien wordt een groot deel van het licht opgenomen door de atmosfeer zodat de zon ook nog een stuk zwakker is Ais een ster of ander object dat dicht bij de horizon staat, wordt zijn licht ook voor een deel verstrooid Ook wordt een groot deel van zijn licht opgenomen door de atmosfeer Hij wordt hierdoor dus een stuk zwakker Ook trilt een object meer als deze laag boven de horizon staat Het is dus aanbevolen een object te gaan observeren als deze wat hoger staat aan de hemel WAARNEMINGSHORIZON De hoogte (in graden) gemeten vanaf de "gewone" horizon vanwaar men naar de hemel kan kijken Dus een hoge waarneemhorizon betekent bv hoge flats, bomen en huizen, waardoor laagstaande objecten niet te zien zijn Het moge duidelijk zijn dat wonen in een stad een SEEING Dit is de trillingstoestand van de atmosfeer Een goede seeing betekent dat bij grote vergrotingen het beeld niet trilt en alles nog goed te zien is Vergelijk de trillingen maar met hete of vochtige lucht die langs je ogen stroomt, je ziet dan alles trillen en je beeld wordt wazig (heb je wei eens warme lucht boven een verwarming of kaars zien opstijgen? Je ziet dan een soort stromingspatronen in de lucht) Er is een schaal bedacht waarop de seeing op een bepaald moment wordt weergegeven, de schaal van Antoniadi Deze begint bij het 1 en eindigt bij 5, waarbij 5 een zeer onrustige atmosfeer is en 1 een stabiele lucht, waarin zeer grote vergrotingen mogelijk zijn In de praktijk komt het erop neer of men een grote vergroting toe kan passen of niet Bij planeten is vergroten nodig omdat ze heel klein zijn gezien door een telescoop Daar vochtige lucht van de zee de seeing verslechtert, is het aanbevolen om in het platteland waar te gaan nemen uit de buurt van grote wateroppervlakten In de winter is het zeewater nog relatief warm, het water kan dan verdampen en zodoende daar de seeing verslechteren LlCHlVERVU III NG Helaas komt dit steeds vaker voor, zeker in Nederland Lichtvervuiling houdt in dat het licht dat van de hemellichamen afkomstig is, overstraald wordt door het licht van lichtmasten, straatlantaarns en fabrieken enz Hierdoor is het voor astronomen niet meer (zo goed) mogelijk lichtzwakke deepsky-objecten waar te nemen Op het platteland is de lichtvervuiling een stuk minder dan in de stad Voor een echt donkere hemel moet je vaak naar het buitenland, ver van de steden Aanbevolen wordt dus om daar te gaan waarnemen, als je de kans hebt ~

4 ~----~ , WAT VAll ER WAAR TE NEMEN AAN DE STERRENHEMEL? STERREN Wat direct opvalt zijn de vele sterren aan het firmament Sommige mensen hebben hoopvol een poging gedaan ze te tellen: het zijn er ettelijke honderden welke in ons land aan de hemel te zien zijn met het blote oog Vroeger waren het er veel meer; Men had toen minder last van lichtvervuiling De sterrenbeelden zijn leuk om te zien evenals de Melkweg De Melkweg is zomers een van noordoost naar zuidwest trekkende wazige wolk; Een verrekijker verraadt duizenden sterren Wie de sterrenbeelden wil leren moet het sterrenkaartje in de sterrengids of Un iversum bestuderen Een ster blijft zelfs in een telescoop een puntje en is op zich dus niet interessant voor de waarnemers; voor wetenschappers is een ster een bron van informatie Onze Zon zien we elke dag; niets nieuws zou je denken Dit verandert al snel als je de zon door een telescoop bekijkt Hiermee wordt bedoeld: wanneer je het beeld op een vel papier projecteert Je ziet dan de zonnevlekken Dit zijn koelere plaatsen op de Zon waar minder licht de zon verlaat Soms zijn er veel vlekken te zien, en soms helemaal geen Het aantal zonnevlekken vertoont een periode van ongeveer elf jaar In het jaar 2000 is er een zonnevlekkenmaximum en nu is het dan ook ideaal om zonnevlekken waar te nemen Over vijf of zes Jaar IS er weer een minimum en zlen we geen of nauwelijks vlekken op de Zon Kijk nooit direct naar de Zon, zeker niet m bv een optisch instrument als een verrekijker of telescoop Permanente blindheid kan het gevolg zijn BOL- EN STERRENHOPEN NEVELS: DE MESSIER- EN NGC-NUMMERS Deze objecten horen tot de fraaiste objecten die te bestuderen zijn Sommigen zien eruit als wazige vlekjes, maar anderen zijn zeker de moeite waard Wie zich w il ~r 'T':= lj'iiiivefi's[j

5 wagen op het scherp in beeld krijgen van deze objecten, moet in het bezit zijn van een zoekkaartje/sterrenkaartje, een krachtige telescoop en geduld Bedenk wei dat in het echt waarnemen van objecten nooit zulke mooie resultaten weergeeft als een foto of een opname van een CCD-camera wolkenbanden zijn -afhankelijk van de telescoopgoed te zien Mars wordt door een telescoop een oranjerood bolletje met donkere vlekken, als je goed kijkt Saturnus heeft een prachtige ring en wolken banden Met een sterke vergroting zijn de wolkenbanden gedetailleerder te zien, ook de Cassinischeiding (de grootste scheiding tussen de ringen) KOMETEN EN METEOREN is dan zichtbaar Ais je geluk hebt zie je Titan of Helaas zijn deze boeiende objecten slechts enkele Rhea, de helderste twee satellieten van de germalen te iien Kometen zijn bolvormige ijsklom- ingde planeet pen gevuld met allerlei gruis Zodra de komeer te Venus schittert IS morgens of IS avonds aan de dicht bij de zon komt, wordt hij warmer en gaat hemel Met een telescoop kan het felle licht soms het ijs smelten, ja zelfs verdampen Hierdoor hinderlijk zijn; een lichtfilter is dan nodig Veel ontstaat er een nevel van gas rondom de komeet details op Venus biedt de telescoop niet; Aileen die we vanaf de aarde kunnen zien, vaak slechts een wolkendek is te zien met geen of nauwelijks met de telescoop Door de zonnewind wordt deze detail gaswolk zelfs uitgerekt tot een staart Een komeet De overige planeten zijn erg klein door een teledie met het ongewapende oog zichtbaar is geldt scoop en hier valt dan ook niets aan te zien, als zeldzaam! behalve misschien de kleur Meteoren komen regelmatiger voor Elk jaar zijn In de sterrengids en Universum staat aangegeven er wei enige meteorenregens te bekijken wanneer het de moeite loont om een planeet te Halverwege augustus, november en begin januari bestuderen en wat voor een telescoop vereist is zijn er meteorenregens Een meteoor schiet door Ook hier geldt dat planeten het beste te bekijken de schijnbare sterrenbeelden heen Ais je geluk zijn, wanneer deze het hoogste staan Dit hebt, blijft het lichtspoor enkele second en zicht- betekent voor de buitenplaneten in de praktijk baar Wanneer er sprake is van een meteorenzw- rondom de oppositie van de planeet Zie de erm, lijken verschillende meteoren uit een zelfde onderstaande figuur De binnenplaneten zijn over punt te komen; de radiant Een zwerm laat soms het algemeen het beste te zien rondom de grootmeerdere meteoren per minuut zien Het aan- ste elongaties schouwen hiervan is dan zeker de moeite waard In de sterrengids en Universum staat aangegeven wanneer het de moeite loont PLANETEN Deze objecten staan te brullen aan de hemel, wanneer ze te zien zijn Dit geldt trouwens aileen voor Jupiter, Venus, Saturnus en Mars De planeten Mercurius, Neptunus, Uranus en Pluto zijn moeilijker te zien Voor de laatst genoemde drie heb je zeker een verrekijker of zelfs een telescoop nodig om ze te vinden Wanneer een planeet te zien is, is het observeren ervan een aanrader Met een verrekijker ziet men soms wat details; je ziet bv de vier heldere manen van Jupiter Een telescoop ontschaduvvt details op de planeet zelf, Jupiters ljniliersfjm 4 -: 2000

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Dag allemaal! Ook zo genoten van Mars eind vorig jaar? Wij wel! Mooie structuren waren er zichtbaar en sommigen hebben zelfs een heuse zandstorm

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie

door: Wouter Verheul Jupiter

door: Wouter Verheul Jupiter universum3-2006.qxp 05-06-06 14:09 Page 38 38 UniVersum 3 2006 door: Wouter Verheul De Zomer is weer in aantocht, en veel mensen kijken uit naar de wat aangenamere temperaturen. Voor de waarnemers onder

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november 2006 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Waarom zijn er seizoenen?

Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoen? Vorig weekeinde was het ineens zover. Volop zomer op zaterdag met ruim 24 graden en een zonnetje, de dag erna was het herfst met 15 graden en gemiezer.

Nadere informatie

maksutov telescoop Maksutov telescoop

maksutov telescoop Maksutov telescoop maksutov telescoop Maksutov telescoop Deze blogpost gaat over de techniek van de Maksutov telescoop via een review van de National Geographic 90/1250 goto telescoop. Lenzen of spiegel? Grofweg onderscheiden

Nadere informatie

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen kilometer van de Zon en het is er dus gloeiendheet,

Nadere informatie

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7.

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7. Sterren inhoud 1. Overal sterren 3 2. Wat is een ster? 4 3. Het leven van een ster 5 4. Een ster dichtbij 6 5. De zon 7 6. Sterren en kleuren 8 7. Een vallende ster 9 8. De melkweg 10 9. Verrekijkers en

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en

Nadere informatie

Avontuurlijke ruimtestages. 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.)

Avontuurlijke ruimtestages. 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.) Euro Space Center 15/12/2013 1/5 ACTIVITEITENPROGRAMMA Astronomiestage 6 dagen - 5 nachten Duur 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.) Timing n Dag 1 17.00 u : Aankomst / onthaal

Nadere informatie

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Nu de vakantie weer voorbij is, en de zomer op z'n einde loopt, zijn de Boogschutter en de Schorpioen met het centrum van de Melkweg onder

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Hoe groot is de aarde? En hoe groot is de zon in vergelijking met de aarde? Welke planeet staat het dichtst bij de zon en welke het verst weg? Deze les leren de leerlingen

Nadere informatie

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal. Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz

Nadere informatie

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

Projectboekje ruimte Oudste kleuters

Projectboekje ruimte Oudste kleuters Projectboekje ruimte Oudste kleuters 2016-2017 De zon (tekening: Lily Louise) De zon is eigenlijk een hele grote ster Het is er heel erg heet De zon is heel erg groot Alle planeten en sterren die rond

Nadere informatie

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)

Nadere informatie

6,7. Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april keer beoordeeld

6,7. Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april 2002 6,7 70 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Ons zonnestelsel bestaat uit de zon met een aantal planeten, die in bijna cirkelvormige banen om de

Nadere informatie

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8.

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. De zon inhoud 1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. Een zonsverduistering 10 9. Avondrood 11

Nadere informatie

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 46 162 TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Boek van de week: 1; Ik wil de maan 2; De ruimte 3; Papa pak je de maan voor mij 4; Aarde, zon en sterren Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen:

Nadere informatie

Astroforum s vakantiegids 2016

Astroforum s vakantiegids 2016 Astroforum s vakantiegids 2016 Gratis en wel: Je astronomische vakantiegids 2016 Handig & Compact voor op de achterbank, in de ligstoel en voor op vakantie. Al het materiaal is samengesteld uit gratis

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Planeten

Praktische opdracht ANW Planeten Praktische opdracht ANW Planeten Praktische-opdracht door een scholier 1867 woorden 7 juni 2004 7,5 58 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1: HOE ONTSTAAN PLANETEN? Het woord planeet komt van het Griekse

Nadere informatie

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig

Nadere informatie

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau Schooljaar: 2010/2011 Tri-/semester: 2 Score 107 Max. Naam:... Nr.:... Studierichting: TSO Klas:... Graad: 3 Leerjaar: 1 Dag en datum: dinsdag 16 juni 2011 Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

VIER JAAR HEMELHELDERHEID METINGEN IN UTRECHT

VIER JAAR HEMELHELDERHEID METINGEN IN UTRECHT VIER JAAR HEMELHELDERHEID METINGEN IN UTRECHT Er staat sinds augustus 2009 een meter om de nachtelijke hoeveelheid licht te meten op het dak van een woonboot in Utrecht. het is een SQM_EL van de firma

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4.

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4. Planeten inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een planeet 4 3. Soorten planeten 5 4. Het ontstaan van planeten 6 5. De planeten 7 1.Mercurius 8 2. Venus 9 3. De Aarde 10 4. Mars 11 5. Jupiter 12 6. Saturnus

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46, 52, 53 en 56. Het bed hier is heel kort. Eise zelf was 1 meter 74. Hoe moest hij dan slapen? Mensen sliepen

Nadere informatie

Het draait allemaal om de Zon!

Het draait allemaal om de Zon! Het draait allemaal om de Zon! De zon: een doodgewone ster Henny J.G.L.M. Lamers Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht lamers@astro.uu.nl astro.uu.nl Een reusachtige gloeiend hete gasbol De zon

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Boek van de week: 1; Een hapje maan 2; De ruimte 3; Papa pak je de maan voor mij 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op

Nadere informatie

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de

Nadere informatie

Het imagen van de nachtzijde van Venus

Het imagen van de nachtzijde van Venus Het imagen van de nachtzijde van Venus De nachtzijde vanvenus - in het kort: Venus wordt omringd door een ondoordringbaar wolkendek, dat het planeetoppervlak volledig aan het zicht onttrekt. Op geen enkele

Nadere informatie

Sterrenkunde practicumverslag De thuisproef

Sterrenkunde practicumverslag De thuisproef Sterrenkunde practicumverslag De thuisproef Door: Jiri Tik Djiang Oen 5814685 Sterrenkunde 1 Natuur- & Sterrenkunde December 07 0 Het bestuderen van sterren is al eeuwen oud. De Egyptenaren gebruikte de

Nadere informatie

Test je kennis! De heelalquiz

Test je kennis! De heelalquiz Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van

Nadere informatie

* Je kunt natuurlijk ook foto s van de lucht maken met de gedraaide zonnebril voor de lens.

* Je kunt natuurlijk ook foto s van de lucht maken met de gedraaide zonnebril voor de lens. Licht in de lucht Proeven met polarisatie Gerard Stout Nodig: * digitale camera * polaroid zonnebril * zonnige dag Licht lijkt heel gewoon. Je merkt het nauwelijks op. Pas als het donker is, mis je licht

Nadere informatie

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is.

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is. pagina 1 Met Space Expo de ruimte in is een werkblad bestemd voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs en brugklassers. Door middel van vraag en opdracht verwerven de leerlingen zelfstandig

Nadere informatie

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout Veel mensen die net een sterrenkijker hebben gekocht vragen zich af wat er nu allemaal mee te zien valt.

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zonnestelsel

Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk door een scholier 2012 woorden 16 mei 2004 5,8 188 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Het zonnestelsel waar wij in leven, bestaat uit de zon met daarom heen cirkelende

Nadere informatie

Licht 7. Welk deel van het licht wordt door een plant gebruikt voor de fotosynthese? A. groen licht B. rood licht C. zwart licht D.

Licht 7. Welk deel van het licht wordt door een plant gebruikt voor de fotosynthese? A. groen licht B. rood licht C. zwart licht D. Licht 20 Hoe verklaar je lichtbreking aan de hand van de gebroken lepel in het glas met water? A.Licht heeft in water of glas een hogere snelheid dan in lucht; dit komt omdat water en glas en lagere dichtheid

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

Lespakket basisonderwijs

Lespakket basisonderwijs Eise Eisinga en zijn planetarium In de Friese plaats Franeker bevindt zich het oudste nog werkende planetarium ter wereld. In zijn eigen huis bouwde Eise Eisinga een nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel.

Nadere informatie

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt door een scholier 2417 woorden 16 december 2006 6,7 138 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het zonnestelsel Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over het

Nadere informatie

Stappen: A Windows to the Universe Citizen Science Event. windows2universe.org/starcount. 29 Oktober 12 November, 2010

Stappen: A Windows to the Universe Citizen Science Event. windows2universe.org/starcount. 29 Oktober 12 November, 2010 Stappen: WAT heb ik nodig? Pen of potlood Rood licht of een nachtzicht zaklamp GPS, toegang tot het internet of een topografische kaart Uitgeprinte Activiteitengids met het antwoordformulier HOE maak ik

Nadere informatie

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen 1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat

Nadere informatie

LIEVE KINDEREN VAN PULAU MOTI. Dit boekje gaat over een bijzondere gebeurtenis, die binnenkort zal plaatsvinden. Op woensdag 9 maart 2016 zal er iets heel moois te zien zijn aan de hemel. Op die ochtend

Nadere informatie

Thema 5 Aarde in het heelal

Thema 5 Aarde in het heelal Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 5 Aarde in het heelal Samenvatting Van binnen naar buiten De aarde is een grote bol van steen en ijzer. Deze bol heeft verschillende lagen. Binnenin de aarde

Nadere informatie

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Doel Kinderen van groep 7 bereiden zich voor op een bezoek aan sterrenwacht Halley in Heesch. Resultaat De voorkennis van de leerlingen is geactiveerd.

Nadere informatie

Sterrenkunde met de verrekijker

Sterrenkunde met de verrekijker Sterrenkunde met de verrekijker Jan van Gastel Jan (juni van 2018) Gastel December 2009 Waarnemen van de sterrenhemel kan op veel manieren 1. Met het blote oog - de melkweg - sterrenbeelden - meteoren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een

Nadere informatie

Het Heelal. N.G. Schultheiss

Het Heelal. N.G. Schultheiss 1 Het Heelal N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module De hemel. Deze module wordt vervolgd met de module Meten met een Telescoop. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop

Nadere informatie

Bronvermelding: www.allesoverhetaquarium.nl

Bronvermelding: www.allesoverhetaquarium.nl ! Bronvermelding: www.allesoverhetaquarium.nl!! Het maken van aquarium foto's Voor veel mensen met een aquarium komt er een tijd dat men er foto's van wil maken om het behaalde resultaat voor altijd vast

Nadere informatie

Sterren kijken met een verrekijker

Sterren kijken met een verrekijker Sterren kijken met een verrekijker Sterren kijken met een verrekijker Inleiding Sterren kijken met een verrekijker wordt nogal eens onderschat. Er wordt vaak gedacht dat een verrekijker niet aan een telescoop

Nadere informatie

Focus op Fotografie: Avond- en nachtfotografie

Focus op Fotografie: Avond- en nachtfotografie Introductie Focus op Fotografie: Avond- en nachtfotografie De schoonheid van het duister Bijna niets is zo betoverend als een nachtfoto. Denk aan een stad bij nacht, met verlichte gebouwen, lantaarns langs

Nadere informatie

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!!

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Een eenvoudige gids bij project sterren schitteren voor iedereen Wij beperken ons in eerste instantie tot de circumpolaire sterrenbeelden. Dat zijn de

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober 2003 6,5 26 keer beoordeeld Vak Biologie 1. Het Heelal Wanneer we s nachts naar de inktzwarte hemel turen, kijken we in feite ver in de ruimte, in de

Nadere informatie

Noten schieten 9 april 2009

Noten schieten 9 april 2009 Noten schieten 9 april 2009 Project Circus groep 1 t/m 8 juni/juli 2007. Op dit moment zijn alle groepen bezig met het project Circus De groepen 1 en 2 maken alle artiesten die in het circus werken en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Als je op een heldere nacht op een donkere plek naar de sterrenhemel kijkt, zie je honderden sterren. Als je vaker kijkt, valt het op dat sommige sterren zich verplaatsen langs

Nadere informatie

Prak%sche Sterrenkunde

Prak%sche Sterrenkunde Prak%sche Sterrenkunde Welkom! Docent: Ignas Snellen Assistent: Steven Cuylle, Edwin van der Helm Vandaag: - Wat is prak%sche Sterrenkunde? - Hemelmechanika 1) Beweging van de Aarde om haar as en om de

Nadere informatie

Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel

Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel Sterrenbeelden en sterrensporen. Orionnevel Je zet je camera op de M stand. ISO waarden zet je op 800. De sluitertijd op -25 Je camera blijft dan 25 seconden open staan. Je diafragma zet op als het kan

Nadere informatie

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden door een scholier 2235 woorden 20 maart 2007 5,9 9 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1 1) Bewegingen in ons zonnestelsel a. Lees de inleiding. Noem

Nadere informatie

1. De maan 3 2. Volle maan 4 3. Een maand 6 4. De maan trekt 8 5. Een reis naar de maan 9 6. Op de maan Maanweetjes 11 8.

1. De maan 3 2. Volle maan 4 3. Een maand 6 4. De maan trekt 8 5. Een reis naar de maan 9 6. Op de maan Maanweetjes 11 8. De maan 1. De maan 3 2. Volle maan 4 3. Een maand 6 4. De maan trekt 8 5. Een reis naar de maan 9 6. Op de maan 10 7. Maanweetjes 11 8. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Reis naar andere hemellichamen

Reis naar andere hemellichamen Reis naar andere hemellichamen GROEP 5-6 44 80 minuten 1, 5, 6, 8, 23, 54 en 55 De leerling: weet welke planeten manen hebben weet welke planeten ringen hebben weet welke kleur de verschillende planeten

Nadere informatie

ZONNELOPER N N WWW.EU-UNAWE.ORG/NL WWW.ASTRONOMIE.NL 52 NL. 90 NOORDPOOL maart. juni juli. aug. sept. okt. mei. april. feb

ZONNELOPER N N WWW.EU-UNAWE.ORG/NL WWW.ASTRONOMIE.NL 52 NL. 90 NOORDPOOL maart. juni juli. aug. sept. okt. mei. april. feb 40 N VALAB N ZONNELOPER NW NO STAND VAN DE ZON IN GRADEN BOVEN DE HORIZON 10 20 W O 30 50 60 ZW ZO 70 Z 52 NL BREEDTEGRAAD 80 70 60 50 40 30 20 10 0 EVENAAR KALENDER NE zomerzonnewende mei april juni juli

Nadere informatie

Thema 8 Licht. 1. Het licht van de dag, veroorzaakt door het schijnen van de zon; het zonlicht. 2. Het zonlicht 2. Het licht van de zon.

Thema 8 Licht. 1. Het licht van de dag, veroorzaakt door het schijnen van de zon; het zonlicht. 2. Het zonlicht 2. Het licht van de zon. Les 8.1. Het licht 1.Het daglicht 1. Het licht van de dag, veroorzaakt door het schijnen van de zon; het zonlicht. 2. Het zonlicht 2. Het licht van de zon. 3. De glans 3. Een spiegeling op een gladde ondergrond,

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46. Gebruik deze foto om te bespreken dat de zon een ster is, net als alle andere sterren. De zon is heel dichtbij.

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat

Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat Praktische-opdracht door een scholier 1325 woorden 3 juni 2004 6,9 41 keer beoordeeld Vak ANW De zon en ons klimaat 1. a. Wat is een zonnevlek? Zonnevlekken

Nadere informatie

Lesmateriaal bovenbouw

Lesmateriaal bovenbouw Lesmateriaal bovenbouw Workshopdag Satellieten 8 oktober 2008 Space Expo, Noordwijk Bouw je eigen telescoop Benieuwd naar het oppervlak van de maan? Of de ringen van Saturnus? Deze dingen staan te ver

Nadere informatie

Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop?

Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? Infrarood opname van de paardenkopnevel met de ruimtetelescoop Hubble Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? In deze blogpost

Nadere informatie

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Ontdek de planeten van ons zonnestelsel In 90 minuten door het helal Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Zonnestelsel Sonnensystem Het zonnestelsel bestaat uit de Zon en de hemellichamen

Nadere informatie

Zeemanschap - de getijden. Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel...

Zeemanschap - de getijden. Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel... Een vleugje sterrenkunde als inleiding Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel... Gezien vanaf de Aarde draaien alle hemellichamen in één dag van oost naar west. Als

Nadere informatie

KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu.

KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu. KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu.nl ESERO 8 oct 2014 Komeet Hartley 2010 r Komeet ISON 2013 Komeet

Nadere informatie

Zonnestelsel en Heelal

Zonnestelsel en Heelal A N W Zonnestelsel en Heelal Orion M.J.W.Beck 2003-2006 Zonnestelsel en Heelal 2003 2006; M.J.W. Beck, Edison College, Apeldoorn Vernieuwde en verbeterde uitgave. Toegevoegd: 80 opgaven, extra afbeeldingen,

Nadere informatie

DE STERRENHEMEL. G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a)

DE STERRENHEMEL. G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a) (b) DE STERRENHEMEL G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a) INAF - Sterrenkundig Observatorium van Trieste Istituto Comprensivo S. Giovanni Sc. Sec. di primo grado M. Codermatz" Trieste Nederlandse

Nadere informatie

Nationale sterrenkijkdagen 2012

Nationale sterrenkijkdagen 2012 Nationale sterrenkijkdagen 2012 Gemeenteschool Vichte Beukenhofstraat 38 Vichte Op 21 en 22 december 2012 Vanaf 19h00 tot 24h00 De toegang is gratis!!!!! We zitten weer in de mooiste periode van het jaar

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan De maan inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 5 4. De maan en de maanden 6 5. Kijken naar de maan 7 6. Landing op de maan 8 7. Het weer op de maan 9 8. Het maanlanschap

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Hoewel sterren op het eerste gezicht willekeurig verdeeld lijken, zijn ze in werkelijkheid gegroepeerd in collecties van miljarden sterren. Dergelijke eilanden van sterren, in

Nadere informatie

Les 2 Ophelderen Leestekst: Het zonnestelsel

Les 2 Ophelderen Leestekst: Het zonnestelsel Les 2 Ophelderen Leestekst: Het zonnestelsel "Welkom:... " Introductiefase: 1. "We gaan vandaag, net als de vorige keer, proberen de betekenis te vinden van moeilijke woorden. We hebben dit de vorige keer

Nadere informatie

Veilig de zon waarnemen

Veilig de zon waarnemen Veilig de zon waarnemen ken Zonsverduistering Op 20 maart is er totale verduistering te zien, in een strook over de Atlantische Oceaan, van een gebied ten zuiden van Groenland, onder IJsland door en over

Nadere informatie

(c) Alle rechten voo. Cursus Praktische Sterrenkunde 2015 Deel 2

(c) Alle rechten voo. Cursus Praktische Sterrenkunde 2015 Deel 2 (c) Alle rechten voo Cursus Praktische Sterrenkunde 2015 Deel 2 Cursus Praktische Sterrenkunde LES 1: 18 November (Jan Vanautgaerden) Wat is er aan de (sterren)hemel te zien? Sterrenbeelden, Welke ster

Nadere informatie

Veilig de zon waarnemen

Veilig de zon waarnemen Veilig de zon waarnemen ken Zonsverduistering Op 20 maart is er totale verduistering te zien, in een strook over de Atlantische Oceaan, van een gebied ten zuiden van Groenland, onder IJsland door en over

Nadere informatie

ASTRO NA UTopia. deel 1 Ons zonnestelsel, een kleine stip in het heelal. Naam : Schooljaar : Groep :

ASTRO NA UTopia. deel 1 Ons zonnestelsel, een kleine stip in het heelal. Naam : Schooljaar : Groep : deel 1 Naam : Schooljaar : Groep : ONS ZONNESTELSEL, EEN KLEINE STIP IN HET HEELAL HEELAL HET ONTSTAAN VAN HET HEELAL Het heelal is enorm groot. Het omvat alles: de aarde, de zon, de maan, de planeten,

Nadere informatie

APOD: laat standaard de astronomy picture of the day zien. Tap rechtsonder op het pijltje (^) om informatie te lezen over het plaatje.

APOD: laat standaard de astronomy picture of the day zien. Tap rechtsonder op het pijltje (^) om informatie te lezen over het plaatje. APOD: laat standaard de astronomy picture of the day zien. Tap rechtsonder op het pijltje (^) om informatie te lezen over het plaatje. Wanneer je linksboven op de drie streepjes tapt kun je naar de galerij

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica college 5

Inleiding Astrofysica college 5 Inleiding Astrofysica college 5 Methoden Afstanden tot de dichtstbijzijnde sterren zijn >100,000x groter dan tot planeten in ons zonnestelsel Stralen zelf nauwlijks licht uit à miljoenen/miljarden keren

Nadere informatie

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1 Samenvatting door een scholier 2291 woorden 19 januari 2010 4,6 42 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk

Nadere informatie

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Wetenschappelijk jeugdboek 1 Geactualiseerde eerste druk: 2008 Vertaling: stichting De Oude Wereld www.oude-wereld.nl Distributie:

Nadere informatie

Inhoud in vogelvlucht

Inhoud in vogelvlucht Inhoud in vogelvlucht Inleiding... 1 Deel I: De kosmos bespioneren... 7 Hoofdstuk 1: Het licht zien: de wetenschap van de sterrenkunde... 9 Hoofdstuk 2: Met z n allen naar de sterren staren... 31 Hoofdstuk

Nadere informatie

Werkstuk ANW Planeten

Werkstuk ANW Planeten Werkstuk ANW Planeten Werkstuk door een scholier 3006 woorden 18 april 2005 5,6 39 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Voor het vak Algemene Natuurwetenschappen (ANW) moesten wij een les geven aan de klas.

Nadere informatie

JANNEKE SCHENK. Over de REGENBOOG. Regenbogen en andere lichtverschijnselen aan de hemel, natuurkundig verklaard voor iedereen

JANNEKE SCHENK. Over de REGENBOOG. Regenbogen en andere lichtverschijnselen aan de hemel, natuurkundig verklaard voor iedereen JANNEKE SCHENK Over de REGENBOOG Regenbogen en andere lichtverschijnselen aan de hemel, natuurkundig verklaard voor iedereen inhoud 6 13 69 99 121 129 137 147 177 195 215 286 288 Inleiding Meten aan de

Nadere informatie

Herfstwerkboekje van

Herfstwerkboekje van Herfstwerkboekje van Herfst werkboekje groep 5 1 De bladeren aan de bomen worden bruin en rood en vallen naar beneden, het is weer herfst! September wordt herfstmaand genoemd, dit omdat op 22 september

Nadere informatie

Maansverduistering 28 september 2015

Maansverduistering 28 september 2015 Maansverduistering 28 september 2015 In de nacht van maandag 28 september 2015 vindt een totale maansverduistering plaats. Hierbij beweegt de Maan zich door de schaduw van de Aarde, zodat er geen direct

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De titel van dit proefschrift luidt: Stars and planets at high spatial and spectral resolution, oftewel: Sterren en planeten bij hoge ruimtelijke en spectrale resolutie. Ruimtelijke

Nadere informatie