Doet iedereen mee? Een studie naar de effecten van het project Meedoen op de mate van sociale integratie van bijstandsgerechtigden

Transcriptie

1 Gemeente Berg en Dal Doet iedereen mee? Een studie naar de effecten van het project Meedoen op de mate van sociale integratie van bijstandsgerechtigden Kubra Turkoglu

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Doelstellingen Hoofd- en deelvragen Onderzoeksaanpak Onderzoeksopzet Analysemethode Resultaten Vergelijking sociale integratie voor en na project Tevredenheid over de gemeente en Stichting Welzijn Groesbeek Kanttekening Samenvatting en conclusies Aanbevelingen en beleidsadvies 10 Bijlagen.. 11 Literatuurlijst..12 Achtergrondkenmerken respondenten 12 Factoranalyse..13 T-toets voor gepaarde waarnemingen..14 Vragenlijst.15 1

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Vanaf 2012 hebben gemeenten volgens de Wet werk en bijstand (WWB) de bevoegdheid een tegenprestatie te verlangen van mensen met een bijstandsuitkering. Het idee is dat deze personen iets terug horen te doen voor de maatschappij. De aard, omvang en duur van deze werkzaamheden mogen door de gemeenten zelf bepaald worden. De tegenprestatie is vanaf 2015 bovendien wettelijk verplicht gesteld (Gemeente Berg en Dal, 2015). In 2014 is de gemeente Berg en Dal daarom begonnen met het project Meedoen. Dit project probeert mensen in de bijstand actief te laten participeren in de samenleving. De deelnemers worden gestimuleerd vrijwilligerswerk te doen of andere maatschappelijk nuttige werkzaamheden te verrichten voor minimaal acht uur per week (Te Molder & Offringa, 2015). De gemeente is nu geïnteresseerd in een evaluatie van dit project. 1.2 Doelstellingen In opdracht van de gemeente Berg en Dal zal de effectiviteit van het project Meedoen op de sociale integratie van de deelnemers worden gemeten. In dit evaluatieonderzoek zijn de volgende doelstellingen te onderscheiden: In kaart brengen in welke mate het project Meedoen de sociale integratie van de deelnemers tot nu toe heeft verbeterd. In kaart brengen in welke mate de deelnemers tevreden zijn over de gemeente en over Stichting Welzijn Groesbeek, de aanbieder van de plekken waar men vrijwilligerswerk kan doen. 1.3 Hoofd- en deelvragen Met het oog op de inventarisatie van de effectiviteit van het beleid op de sociale integratie van de deelnemers, staat de volgende probleemstelling centraal: In hoeverre heeft het project Meedoen de sociale integratie van de deelnemers tot nu toe verbeterd? De gemeente is verder geïnteresseerd in de tevredenheid van de deelnemers over de gemeente en over Stichting Welzijn Groesbeek, de aanbieder van de werkplekken. Daarom is de volgende deelvraag geformuleerd: In hoeverre zijn de deelnemers tevreden over de gemeente en over Stichting Welzijn Groesbeek? 2

4 De gemeente wil tevens meer te komen over het repressieve karakter van de tegenprestatie en in hoeverre dit effect heeft op de deelname van de mensen. Dit is echter nog niet goed te meten, aangezien er tot nu toe sprake is geweest van slechts twee opgelegde sancties. Dit punt wordt daarom niet meegenomen in het onderzoek. 3

5 2. Onderzoeksaanpak Het onderzoek in dit rapport betreft een effectevaluatie. Dit betekent dat de effectiviteit van een bepaalde interventie, in dit geval het project Meedoen, wordt onderzocht. Hiervoor is gebruikgemaakt van kwantitatieve data-analyse. Deze data zijn verzameld door middel van online en telefonische vragenlijsten. 2.1 Onderzoeksopzet Voordat er is begonnen met de dataverzameling, is eerst het databestand bekeken met daarin alle mensen die zijn benaderd voor het project. De personen die overleden of verhuisd zijn, zijn uit het bestand gehaald. Ook de mensen die uitstel hebben gekregen omdat ze al vrijwilligerswerk verrichten of omdat ze mantelzorgers zijn, zijn verwijderd. Verder zijn de mensen van wie geen mailadres of telefoonnummer bekend is, ook niet meegenomen in het onderzoek. Uiteindelijk zijn er 219 personen overgebleven. Al deze overgebleven mensen zijn benaderd voor het onderzoek. Zij hebben eerst een online vragenlijst toegestuurd gekregen. Vervolgens zijn de personen, welke de vragenlijst nog niet hadden ingevuld, gebeld om deze telefonisch door te nemen. Van de totale populatie van 219 mensen hebben 74 de vragenlijst uiteindelijk ingevuld. De respons is met 33.8 procent gemiddeld te noemen en geeft een betrouwbaar beeld van de gehele populatie. 2.2 Analysemethode Om het begrip sociale integratie te kunnen meten, is in de vragenlijst gevraagd naar een aantal punten waarvan verondersteld wordt dat ze samen de mate van sociale integratie vormen. Deze punten zijn de volgende: de mate van actieve tijdsbesteding, zelfstandigheid, sociale vaardigheden, sociale contacten, levenskwaliteit en gezondheid van een persoon. De respondenten zijn gevraagd om bij elk punt met een cijfer van nul tot tien aan te geven in hoeverre dit het geval was voor en na deelname aan het project. Hoe deze vragen precies zijn geformuleerd, is te zien in de vragenlijst die opgenomen is in de bijlage. Om erachter te komen of alle genoemde punten daadwerkelijk hetzelfde onderliggende construct meten, is gebruikgemaakt van een factoranalyse. Uit deze analyse blijkt dat het item zelfstandigheid niet hetzelfde construct meet als de rest van de items. Er is daarom voor gekozen om de variabele zelfstandigheid niet mee te nemen in de analyse. Om erachter te komen of de cijfers van de deelnemers voor en na deelname aan het project significant van elkaar verschillen, wordt er gebruikgemaakt van de t-toets voor gepaarde waarnemingen. Met deze methode is het mogelijk om één groep op twee momenten te vergelijken. In de bijlage is te zien hoe de bovengenoemde technieken zijn uitgevoerd. 4

6 Tot slot zijn er een aantal achtergrondkenmerken meegenomen in het onderzoek, om een beter beeld te krijgen van de deelnemers. Deze zijn: geslacht, leeftijd, woonplaats, geboorteland en hoogst voltooide schoolopleiding van de participant. De beschrijvende statistieken van deze variabelen staan in de bijlage. 5

7 3. Resultaten 3.1 Vergelijking sociale integratie voor en na deelname project Wanneer we in tabel 1 de gemiddelde cijfers bekijken van de deelnemers voor de punten die tezamen de sociale integratie meten, is te zien dat op alle punten het gemiddelde hoger is geworden na deelname aan het project. Dankzij de t-toets voor gepaarde waarnemingen weten we dat deze verbeteringen allen significant zijn. Dit betekent dat de verschillen in cijfers niet berusten op toeval, maar op daadwerkelijke effectiviteit van het beleid. Vooral de actieve tijdsbesteding van de participanten is verbeterd, het verschil tussen de cijfers voor en na het project is hierbij namelijk het grootst. De kleinste verbetering is waar te nemen bij de sociale vaardigheden en sociale contacten van de deelnemers. Zij hebben op deze gebieden wel een verbetering geboekt, maar deze is nog niet heel groot. Aangezien deze cijfers door de respondenten zijn gegeven, is er sprake van een subjectieve meting. Ieder persoon heeft namelijk een ander referentiekader. Bij twee mensen die zichzelf eenzelfde cijfer voor bijvoorbeeld het domein gezondheid geven, kan desondanks sprake zijn van hele verschillende gezondheidstoestanden. Belangrijk is daarom om niet zozeer te kijken naar hoe hoog de gegeven cijfers zijn, maar of er een verschil te zien is tussen deze cijfers voor en na deelname aan het project. Zoals uit de tabel blijkt en al eerder is aangegeven, is dit ook het geval. Verdere uitleg over de t-toets voor gepaarde waarnemingen is te vinden in de bijlage. Tabel 1: Gemiddelden sociale integratie Voor project Na project Verschil Actieve tijdsbesteding * Sociale vaardigheden * Sociale contacten * Levenskwaliteit * Gezondheid * * = p < 0.05 Verder is de respondenten gevraagd in hoeverre het project naar hun mening nuttig is. In grafiek 1 is te zien dat de meerderheid het als nuttig of heel erg nuttig beschouwt. Ongeveer 32 procent zit in het midden en zou het niet nuttig en ook niet onnuttig noemen. Slechts 19 procent van deelnemers vindt het onnuttig. 6

8 Grafiek 1: Nut volgens deelnemers heel erg onnuttig onnuttig niet nuttig en niet onnuttig nuttig heel erg nuttig 3.2 Tevredenheid over de gemeente en Stichting Welzijn Groesbeek De respondenten zijn ook gevraagd naar hun tevredenheid over de gemeente wat betreft het project. Hierbij ging het vooral om de mate van begeleiding en de gevoerde gesprekken. De resultaten in grafiek 2 laten zien dat met 75.7 procent de meerderheid tevreden of heel erg tevreden is. Tevens is gevraagd naar de tevredenheid over Stichting Welzijn Groesbeek. Na gesprekken met medewerkers van de gemeente, worden potentiële deelnemers in de meeste gevallen doorverwezen naar Stichting Welzijn Groesbeek. Hier worden ze geholpen met het vinden van een geschikte plek om vrijwilligerswerk te kunnen verrichten. De deelnemers zijn gevraagd naar hun tevredenheid over de begeleiding, bemiddeling en het aanbod van activiteiten van Stichting Welzijn Groesbeek. Zoals in grafiek 3 te zien is, was deze vraag bij de meesten niet van toepassing. Zij hadden namelijk (nog) geen contact gehad met Stichting Welzijn Groesbeek of hadden een werkplek gevonden via de gemeente. Degenen die wel contact hebben gehad met de stichting, zijn over het algemeen tevreden. Grafiek 2: Tevredenheid over gemeente heel erg ontevreden ontevreden niet tevreden en niet ontevreden tevreden heel erg tevreden 7

9 Grafiek 3: Tevredenheid over Stichting Welzijn Groesbeek heel erg ontevreden ontevreden niet tevreden en niet ontevreden tevreden heel erg tevreden niet van toepassing 3.3 Kanttekening Tijdens de telefonische vragenlijsten werd door een kleine groep deelnemers een aantal punten genoemd die belangrijk zijn om te benoemen. Een aantal personen gaven aan veel druk te ervaren om aan de slag te gaan, dit zou volgens hen een averechts effect hebben op hun motivatie. Een paar anderen benadrukten het een mooi project te vinden, maar vertelden dat ze door hun lichamelijke of mentale conditie niet in staat waren veel te doen. 8

10 4. Samenvatting en conclusies De centrale vraagstelling in deze beleidsrapportage was in hoeverre het project Meedoen de sociale integratie van diens deelnemers tot nu toe heeft verbeterd. Daarnaast is gekeken of deze participanten tevreden zijn over de rol van de gemeente en over Stichting Welzijn Groesbeek. De primaire doelstelling betrof het inventariseren in hoeverre het project Meedoen, en daarmee met grote waarschijnlijkheid ook de vorig jaar verplicht gestelde tegenprestatie, een effectief middel is om de sociale integratie van bijstandsgerechtigden te verbeteren. De tweede doelstelling was om te inventariseren in welke mate men tevreden was over de begeleiding en bemiddeling vanuit de gemeente en Stichting Welzijn Groesbeek. Het huidige onderzoek heeft gebruikgemaakt van primaire data-analyse. De deelnemers kregen een online vragenlijst toegestuurd of werden opgebeld om een telefonische vragenlijst te houden. Vervolgens is er gekozen voor een factoranalyse en voor de t-toets voor gepaarde waarnemingen om de cijfers te kunnen vergelijken. Uit de resultaten is naar voren gekomen dat gemiddeld genomen de actieve tijdsbesteding, sociale vaardigheden, sociale contacten, levenskwaliteit en de gezondheid significant verbetert wanneer men deelneemt aan het project Meedoen. De sociale integratie van de deelnemers wordt dus aantoonbaar beter. Tot slot blijkt dat de meerderheid van de participanten tevreden is over de gemeente en Stichting Welzijn Groesbeek met betrekking tot het project. 9

11 5. Aanbevelingen en beleidsadvies Dit onderzoek heeft uitgewezen dat het gerealiseerde beleid effectief is bij het verbeteren van de sociale integratie van mensen in de bijstand. Het motto van het collegeprogramma is dat iedereen ertoe doet en iedereen meedoet in de gemeenschap. Het project Meedoen en de tegenprestatie blijken hier daadwerkelijk een bijdrage aan te leveren, ook de zwakkeren in de samenleving blijven meedoen en krijgen niet het gevoel aan de kant te staan. Naast de vele positieve gevolgen voor de deelnemers zelf, men komt in beweging, wordt socialer, gezonder en tevredener over diens leven, is een tegenprestatie tevens maatschappelijk nuttig. De eigen buurt, wijk of gemeente profiteert namelijk ook van het werk van vrijwilligers. Het advies is daarom om door te gaan met het inzetten van de tegenprestatie. In het vervolg zal er echter goed aan worden gedaan als er rekening wordt gehouden met het feit dat niet iedereen het project altijd op dezelfde manier ervaart. Maatwerk is van groot belang. Niet elk persoon is hetzelfde of reageert op dezelfde wijze. Het beleid of de manier waarop het beleid overgebracht wordt, zou daarom aangepast moeten kunnen worden aan de omstandigheden van een persoon indien dat nodig is. Uit de telefonische gesprekken kwam bijvoorbeeld naar voren dat sommige mensen veel druk ervaren om aan de slag te gaan en hierdoor negatief staan tegenover het project. Een idee is om nader onderzoek te doen naar waarom deze mensen het nu zo ervaren, bijvoorbeeld door het doen van diepte-interviews. De punten die naar voren komen, zouden vervolgens aangepakt kunnen worden. Men zou nu al kunnen nadenken over concrete maatregelen, zoals minder druk zetten op de mensen die veel weerstand bieden. Dit is bijvoorbeeld te realiseren door het gewenste aantal uren vrijwilligerswerk, nu nog minimaal 8 uur per week, te verminderen en eventueel gaandeweg op te bouwen. Ook zouden mensen met een slechte lichamelijke of mentale gesteldheid sneller uitgesteld kunnen worden van het project. 10

12 Bijlagen Literatuurlijst Gemeente Berg en Dal (2015). Beleidsplan Tegenprestatie naar Vermogen. Gemeente Berg en Dal. Molder, E. te, & Offringa, E. (2015). Iedereen doet mee (in 2016); Uitvoeringsplan, Tegenprestatie naar vermogen. Gemeente Berg en Dal. 11

13 Achtergrondkenmerken respondenten Tabel 2: Beschrijvende statistieken van categorische en ordinale variabelen (N=74) Aantal Percentage Geslacht Man Vrouw Woonplaats Groesbeek Beek/Ubbergen Millingen aan de Rijn Geboorteland Nederland Niet-Nederland Schoolopleiding Basisschool Vmbo Mbo Havo/vwo Hbo Universiteit Tabel 3: Beschrijvende statistieken van interval variabele (N=74) Minimum Maximum Gemiddelde Leeftijd

14 Factoranalyse Een factoranalyse wordt gebruikt om na te gaan of meerdere variabelen wel hetzelfde onderliggende construct meten. In ons geval willen we weten of de items actieve tijdsbesteding, zelfstandigheid, sociale vaardigheden, sociale contacten, levenskwaliteit en gezondheid samen het begrip sociale integratie vormen. Uit de eerste resultaten van de factoranalyse blijkt dat de genoemde items niet één, maar twee onderliggende constructen meten. De eigenwaarde van een factor moet namelijk hoger zijn dan 1, omdat een dimensie op z n minst net zoveel informatie moet bevatten als één oorspronkelijke variabele. Maar liefst twee factoren voldoen aan deze eis, dit betekent dat er twee constructen te onderscheiden zijn. Verder is te zien dat alle items een communaliteit hoger dan 0.20 hebben, behalve de variabele zelfstandigheid. Dit houdt in dat het item zelfstandigheid een ander construct meet dan de overgebleven variabelen. Deze zal daarom niet meegenomen worden in de analyse. In tabel 4 zien we de resultaten van de factoranalyse. Tabel 4: Factoranalyse sociale integratie Communaliteit Eigenwaarde factor 1 Totaal verklaarde variantie % Actieve tijdsbesteding Zelfstandigheid Sociale vaardigheden Sociale contacten Levenskwaliteit Gezondheid

15 T-toets voor gepaarde waarnemingen Met de t-toets voor gepaarde waarnemingen kan men eenzelfde groep op twee verschillende momenten vergelijken. De t-toets laat ook weten of dit eventuele verschil significant is of niet. In onderstaande tabel zijn van hetzelfde item steeds twee momenten aan elkaar gepaard: voor en na deelname aan het project. In de tweede kolom is het verschil in gemiddelde tussen die twee momenten te zien. Duidelijk is dat het gemiddelde telkens hoger is na deelname aan het project. Maar is dit verschil ook significant? De laatste kolom maakt duidelijk dat dat inderdaad het geval is. We hanteren namelijk een alfa van 0.05 en de getallen in de laatste kolom bevinden zich onder de Dit betekent dat de verschillen tussen voor en na deelname allen significant zijn. Tabel 5: T-toets items sociale integratie Verschil in gemiddelde voor en Significantie na deelname Actieve tijdsbesteding Sociale vaardigheden Sociale contacten Levenskwaliteit Gezondheid

16 Vragenlijst 1. Wat is uw geslacht? -man -vrouw 2. Wat is uw geboortedatum? 3. Wat is uw woonplaats? -Groesbeek -> regio Groesbeek -Berg en Dal -> regio Beek/Ubbergen -Beek -> regio Beek/Ubbergen -Millingen aan de Rijn -> regio Millingen a/d Rijn -Leuth -> regio Millingen a/d Rijn -Kekerdom -> regio Millingen a/d Rijn -Ubbergen -> regio Beek/Ubbergen -Ooij -> regio Beek/Ubbergen 4. In welk land bent u geboren? 5. Wat is de hoogste schoolopleiding die u heeft voltooid? -niet voltooid lager onderwijs -basisschool -vmbo (b, lbo, lts, huishoudschool, g, t, mavo, ulo, mulo) -mbo (kmbo, vhbo) -havo/vwo (mms, hbs) -hbo (kweekschool, conservatorium, mo-akten, nieuwe hogescholen) -universiteit (technische/economische hogeschool oude stijl De volgende vragen gaan over uw deelname aan het project Meedoen en in hoeverre dit effectief voor u is geweest. Hieronder staan een aantal punten beschreven, waarbij het de bedoeling is dat u aangeeft in welke mate dit het geval was voordat u deelnam aan het project en erna. 15

17 6. Kunt u met een cijfer van 0 tot 10 aangeven in hoeverre u zich bezighield met actieve tijdsbesteding voor uw deelname aan het project Meedoen. Denkt u hierbij aan (vrijwilligers)werk, sociale activiteiten, etc. Hierbij is 0 heel weinig actieve bezigheden en 10 heel veel actieve bezigheden. 7. In hoeverre houdt u zich bezig met actieve tijdsbesteding na uw deelname aan het project? Ook hier graag aangeven met een cijfer van 0 tot In hoeverre was u zelfstandig voor uw deelname aan het project? Hiermee wordt bedoeld of u belangrijke dingen kunt regelen zonder hulp van anderen, zoals het maken van afspraken, het betalen van de rekeningen, het doen van het huishouden, etc. 0 betekent hier heel erg onzelfstandig en 10 heel erg zelfstandig. 9. In hoeverre bent u zelfstandig na uw deelname aan het project? 10. In hoeverre beschikte u over sociale vaardigheden voor uw deelname aan het project? Hiermee wordt uw omgang met anderen bedoeld, denkt u bijvoorbeeld aan uw mate van beleefdheid en respect jegens anderen. 0 betekent hier heel weinig sociale vaardigheden en 10 heel veel sociale vaardigheden. 11. In hoeverre beschikt u over sociale vaardigheden na uw deelname aan het project? 12. In hoeverre was er sprake van sociale contacten in uw leven voor uw deelname aan het project. 0 betekent heel weinig sociale contacten en 10 heel veel sociale contacten. 13. In hoeverre is er sprake van sociale contacten in uw leven na uw deelname aan het project? 16

18 14. Hoe beoordeelt u de kwaliteit van uw leven voor uw deelname aan het project? 0 betekent heel erg slechte levenskwaliteit en 10 heel erg goede levenskwaliteit. 15. Hoe beoordeelt u de kwaliteit van uw leven na uw deelname aan het project? 16. In hoeverre was het met uw gezondheid gesteld voor uw deelname aan het project? 0 betekent heel erg slechte gezondheid en 10 heel erg goede gezondheid. 17. In hoeverre is het met uw gezondheid gesteld na uw deelname aan het project? Als laatst volgen er een aantal slotvragen. 14. Hoe tevreden bent u over de gemeente wat betreft het project? Denkt u hierbij aan de mate van begeleiding en de gesprekken. Bent u -Heel erg ontevreden -Ontevreden -Niet tevreden en niet ontevreden -Tevreden -Heel erg tevreden 15. Hoe tevreden bent u over Stichting Welzijn Groesbeek? Denkt u aan de mate van begeleiding, bemiddeling en het aanbod van activiteiten. Bent u -Heel erg ontevreden -Ontevreden -Niet tevreden en niet ontevreden -Tevreden -Heel erg tevreden -Niet van toepassing 17

19 16. En in welke mate vindt u dat het project Meedoen nuttig is geweest voor u? -Heel erg onnuttig -Onnuttig -Niet nuttig en niet onnuttig -Nuttig -Heel erg nuttig Dit is het einde van de vragenlijst. Hartelijk dank voor uw tijd. 18