Eindrapportage Inspectie rangeren bij goederenvervoerders

Transcriptie

1 Eindrapportage Inspectie rangeren bij goederenvervoerders Samenwerkingsproject Arbeidsinspectie met Inspectie Verkeer en Waterstaat Datum : 23 maart 2006

2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 3 2 Inleiding Aanleiding Samenwerking Inspectie VenW en Arbeidsinspectie Doelstellingen Projectgrenzen 5 3 Wetgeving Artikelen Inspectie Verkeer en Waterstaat Arbeidsinspectie Toelichting Inspectie Verkeer en Waterstaat Arbeidsinspectie 7 4 Werkwijze 8 5 Resultaat Inspectie Verkeer en Waterstaat Arbeidsinspectie Teruglopen rangeerwerkzaamheden Resultaat samenwerking 10 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbeveling 11

3 1 Samenvatting Het project Rangeren was een samenwerkingsproject tussen de Inspectie Verkeer en Waterstaat Toezichteenheid Rail (de Inspectie VenW) en de Arbeidsinspectie (AI) en richtte zich op werknemers van railgoederenvervoerders bij het uitvoeren van rangeerwerkzaamheden. Er werd geïnspecteerd op rangeerterreinen waar de meeste rangeerbewegingen te verwachten waren. De aanpak en juridische mogelijkheden van de Inspectie VenW waren leidend voor de uitvoering van de inspecties. De doelstellingen voor de Inspectie VenW waren vooral gericht op het het geduwd rangeren waarbij geduwd rangeren alleen daar mocht voorkomen als dit door infrabeperkingen niet anders kon èn dan met gepaste snelheid. Kern van de inspecties door de Arbeidsinspectie lag, gezien het risico op groot en klein letsel, in het op- en afstappen van rijdend materieel. Tevens werd geïnspecteerd op voorlichting en onderricht aan werknemers en de maatregelen die in het Plan van Aanpak (als onderdeel van de Risico Inventarisatie- en Evaluatie (RI&E)) worden genoemd om de risico s bij geduwd rangeren, zoals valgevaar van rijdend materieel, te voorkomen. Deze aanpak moet leiden tot uitsluiten van het op- en afstappen van rijdend materieel, waardoor letsel van werknemers door deze werkmethodiek voorkomen wordt. Controle op gestelde eisen zal nog plaatsvinden. De inspectie werd uitgevoerd door onaangekondigde observaties van het rangeerproces, in teams van twee inspecteurs (de Inspectie VenW en Arbeidsinspectie). De Inspectie VenW heeft vier maal een mondelinge waarschuwing gegeven. De Arbeidsinspectie heeft zes maal geconstateerd dat er tijdens het in beweging zijn van het materieel op- of afgestapt werd. Dit is een overtreding van Artikel 3.2 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Als resultaat werden zes kennisgevingen eis tot naleving, aan de betreffende vervoerder gestuurd die later samengevat zijn in 1 eis tot naleving (artikel 27 Arbeidsomstandighedenwet 1998). In het Plan van Aanpak van dezelfde vervoerder werd, zonder termijnstelling, gesteld dat men overwoog de werknemers voor te schrijven dat rangeerdelen stil moeten staan bij het op- en afstappen. Gezien de ernst van het risico tot het ontstaan van letsel bij dergelijke werkmethodes dient de werkgever duidelijk in het Plan van Aanpak op te nemen op welke wijze dit risico wordt beheerst. Dit wordt als een overtreding van Artikel 5 lid 3 van de Arbeidsomstandighedenwet gezien, waarvoor de vervoerder een waarschuwingsbrief heeft ontvangen. Tijdens de inspectie is gebleken dat het aantal rangeerbewegingen bij goederenvervoerders de afgelopen jaren drastisch is teruggelopen. De samenwerking was goed maar uit het oogpunt van efficiency verdient het niet de voorkeur om dit onderwerp de komende jaren gezamenlijk te inspecteren.

4 2 Inleiding 2.1 Aanleiding De minister van Verkeer en Waterstaat schrijft in de Kadernota Railveiligheid 2004 (citaat) Ook de veiligheidssituatie van de rangeerders is zorgelijk. Het vijfjaargemiddelde over 1999 tot en met 2003 is 6 dodelijke slachtoffer per rangeerders per jaar (einde citaat). Op basis van deze gegevens kan gesteld worden dat rangeren tot de meest risicovolle werkzaamheden in ons land behoort. Dit is ook in 2005 aanleiding geweest om samen met de Arbeidsinspectie inspecties te verrichten op dit onderwerp. Drie van de goederenvervoerders hebben gebruik gemaakt van de uitnodiging van IVW en de AI om voorafgaand aan de start van het project overleg te voeren over de rapportage van de werkgroep Verbeteren Veiligheid Rangeerders en de aanbevelingen die daarin worden genoemd. De werkgroep ontstond in januari 2001: onder leiding van Railned Spoorwegveiligheid 1 werd door een aantal goederenvervoerders een studie gedaan naar de veiligheid van rangerend personeel. Het uiteindelijke doel was om de aanwezige risico s voor deze beroepsgroep te benoemen en maatregelen voor te stellen die de veiligheid verhogen. De werkgroep stelde in 2003 een aantal maatregelen voor waarbij alleen getrokken rangeerbewegingen, als meest effectief werd beschouwd, gevolgd door snelheidsreductie rangeerbewegingen. Ook stilstaan rangeerdeel bij op- en afstappen was een van de belangrijkste aanbevelingen. 2.2 Samenwerking Inspectie VenW en Arbeidsinspectie Enige jaren geleden is besloten tot samenwerking tussen de Inspectie VenW en Arbeidsinspectie. In het voorjaar van 2004 heeft in het kader van het Project Andere Overheid (PAO) de 1 loket gedachte tussen de Inspectie VenW en Arbeidsinspectie vorm gekregen. De algemene verwachting is dat een gezamenlijk optreden minder handhavingsdruk op de betrokken doelgroep legt dan bij een afzonderlijk optreden. De bedoeling van de samenwerking is dat beide inspectiediensten elkaar aanvullen op de gekozen inspectieonderwerpen/-punten. Bij een overtreding van de Spoor- en Arbowet- en regelgeving zijn de aanpak en juridische mogelijkheden van de Inspectie VenW leidend maar beide diensten zouden zo veel mogelijk aanvullend aan elkaar zijn en zo min mogelijk naar dezelfde onderwerpen kijken. 1 Per Inspectie Verkeer en Waterstaat Toezichteenheid Rail

5 2.3 Doelstellingen Inspectie Verkeer en Waterstaat - Bij de inspecties wordt vastgesteld in welke mate de relevante wetgeving op het gebied van (geduwd) rangeren wordt nageleefd; - Toezien op en stimuleren dat een rangeerplan 2 aanwezig is en gebruikt wordt. Arbeidsinspectie - Controle/toetsing op getroffen maatregelen om risico s (o.a. valgevaar) bij het (geduwd) rangeren zo veel mogelijk te voorkomen; - Toetsing Plan van Aanpak (hierin zullen de oplossingen van de branche werkgroep om tot veiliger rangeren te komen moeten zijn verwerkt); - Het handhaven op Voorlichting en Onderricht van de rangeerders met betrekking tot het verbod op, op- en afstappen van rijdend materieel.` Extern - Bij de goederenvervoerders (structureel) onder de aandacht brengen dat achteruit rijden alleen onder bepaalde voorwaarden is toegestaan en dat de afspraken uit de werkgroep o.a. zijn dat de veilige snelheid bij geduwd rangeren maximaal 10 kilometer per uur is; - Terugdringen van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven en het verminderen van de toezichtsdruk. 2.4 Projectgrenzen De inspectie werd uitgevoerd in geheel Nederland op rangeerterreinen waar door de goederenvervoerders 3 wordt gerangeerd. 2 Een rangeerplan bevat een overzicht van de spoorbezetting voor een bepaalde tijd en rangeerbewegingen binnen een bepaald geografisch gebied. 3 Ten tijde van uitvoering van de inspectie waren In Nederland ACTS, NBM, DLC, ERS, Nedtrain, Rail4Chem, Railion, Strukton en Volker Stevin door de Inspectie VenW toegelaten als goederenvervoerder.

6 3 Wetgeving 3.1 Artikelen Inspectie Verkeer en Waterstaat Spoorwegwet Artikel 3 Verbod om gevaar of hinder te veroorzaken op de spoorweg. Besluit Spoorverkeer Artikel 14 Verbod om op de hoofdspoorweg achteruit te rijden; Artikel 28 Begrippen rangeren en parkeren; Artikel 29 Uitzonderingen die niet van toepassing zijn op rangeren; Artikel 30 Rangeersnelheid; Artikel 31 Verstrekken rangeeropdracht; Artikel 32 Rangeersein op locomotieven Arbeidsinspectie Arbeidsomstandighedenwet Artikel 5 lid 3 Plan van aanpak als onderdeel van de risico-inventarisatie; Artikel 8 Voorlichting en onderricht omtrent werkzaamheden en risico s. Arbeidsomstandighedenbesluit Artikel 3.2 lid 1 Inrichting arbeidsplaatsen. 3.2 Toelichting Inspectie Verkeer en Waterstaat Artikel 3 Spoorwegwet bepaalt dat het verboden is om zich zodanig te gedragen dat gevaar of hinder op de spoorweg wordt veroorzaakt of kan worden veroorzaakt. In het kader van deze inspectie betreft het gevaar of hinder door het uitvoeren van rangeerwerkzaamheden, bijvoorbeeld door botsgevaar bij onvoldoende zicht op de rijweg. Het Besluit spoorverkeer stelt nadere regels over onder meer de maximale snelheid bij rangeren (40 kilometer per uur), het verbod om op de hoofdbaan achteruit te rijden (onder bepaalde voorwaarden mag het wel) en het vooraf informeren van het personeel over het uit te voeren rangeerwerk door middel van rangeerplannen en opdrachten.

7 3.2.2 Arbeidsinspectie In artikel 5 lid 3 van de Arbowet worden regels gesteld voor de invulling van het plan van aanpak als onderdeel van de risico-inventarisatie. In het plan van aanpak moet worden aangegeven welke maatregelen zullen worden genomen in verband met de risico s van de uitgevoerde taak (rangeren) en de samenhang daartussen. Tevens moet met betrekking tot de te nemen maatregelen een termijnstelling aangegeven worden. Artikel 8 van de Arbowet bepaalt dat de werkgever verantwoordelijk is voor het inlichten van de werknemers over de risico s van het werk, de maatregelen die getroffen worden, de verstrekte persoonlijke beschermingsmiddelen en het toezicht op het naleven van instructies. Uiteraard moet gevaar voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zoveel mogelijk worden voorkomen.

8 4 Werkwijze Drie van de goederenvervoerders hebben gebruik gemaakt van de uitnodiging van IVW en de AI om voorafgaand aan de de start van het project overleg te voeren over de rapportage van de werkgroep Verbeteren Veiligheid Rangeren en de aanbevelingen die daarin worden genoemd. Het doel van de bijeenkomst was onder andere om draagvlak te creëren en hen te informeren over de aanpak van het project. In vervolg op deze bespreking is aan alle goederenvervoerders een aankondigingsbrief gestuurd met toelichting op het project en het verzoek om de relevante delen uit het Plan van Aanpak als onderdeel van de RI&E aan de regievoerder toe te sturen. De inspectie in 2005 werd uitgevoerd door observaties van het rangeerproces, waarbij gebruik werd gemaakt van een hiervoor opgestelde checklist. De inspecties vonden onaangekondigd plaats. Een Inspectieteam van twee inspecteurs (Inspectie VenW en AI) heeft, waar in de goederendienst werd gerangeerd, gezamenlijk geïnspecteerd op de verschillende rangeerterreinen in Nederland waarbij de nadruk lag op het Rotterdamse havengebied. De Inspectie VenW heeft tijdens de inspectie geïnspecteerd op het nalevingsniveau van de vigerende wetgeving. Daarbij ging het voornamelijk over het geduwd rangeren en het rangeren met een rangeerplan en/of opdracht. De Arbeidsinspectie heeft geïnspecteerd op getroffen maatregelen om risico s bij het (geduwd) rangeren zo veel mogelijk te voorkomen. Dit betekent dat naast het algemene risico van vallen bij het rangeerproces specifieke aandacht is besteed aan de risico s bij het op- en afstappen van rijdend materieel. Tevens is er gekeken naar het plan van aanpak en het handhaven op de verplichting om rangeerders voor te lichten (instructie) over de risico s van het werk. Meer specifiek: die risico s die samenhangen met het verbod op, op- en afstappen van rijdend materieel. Bij de wijze van inspecteren en het handhaven op de aangetroffen situatie is aangesloten op de voorstellen tot maatregelen, zoals die in het door de werkgroep Verbeteren veiligheid rangeerders opgestelde rapport geformuleerd zijn.

9 5 Resultaat De in paragraaf 5.1 en 5.2 genoemde inspecties zijn in gezamenlijkheid uitgevoerd door de Arbeidsinspectie en de Inspectie VenW. In totaal zijn er vijftien inspecties uitgevoerd op 11 verschillende dagen waarbij het Rotterdamse havengebied, Amsterdam, Amersfoort, Zwolle, Groningen en Delfzijl werden bezocht. 5.1 Inspectie Verkeer en Waterstaat Tijdens de inspectiedagen zijn vijftien maal rangeeractiviteiten waargenomen. Tijdens drie rangeerklussen waren er geen bijzonderheden, twee maal werd een mondelinge waarschuwing gegeven omdat een rangeerder tussen de buffers stond terwijl een oplopende loc naderde. Daarnaast werd twee maal geconstateerd dat er onbegeleid geduwd werd gerangeerd (mondelinge waarschuwing gegeven) en werd er eenmaal gestoten met gaswagens (management ingelicht). Als laatste werd eenmaal gezien dat er door Railion geduwd werd gerangeerd met een hogere snelheid dan 10 kilometer per uur: omdat de interne regelgeving van Railion dit verbiedt, werd het personeel hierop aangesproken. 5.2 Arbeidsinspectie Door de Arbeidsinspectie werden gedurende de uitvoering van de inspectie in totaal zes kennisgevingen voor een eis tot naleving opgemaakt. In alle gevallen betrof het een kennisgeving vanwege het op- en afstappen van een rijdend rangeerdeel. Ook betrof het in alle zes de gevallen dezelfde goederenvervoerder. Na de termijnstelling van twee weken waarin de werkgever en de werknemers in de gelegenheid gesteld worden om op de kennisgeving te reageren is besloten om de zes kennisgevingen in èèn eis tot naleving (Artikel 27 van de Arbeidsomstandighedenwet) op te nemen. Omdat het Plan van Aanpak van 1 van de vervoerders niet in orde was is ook nog een schriftelijke waarschuwing aan het bedrijf gezonden. Na de termijnstelling zal gecontroleerd worden of aan gestelde eisen is voldaan. 5.3 Teruglopen rangeerwerkzaamheden Opvallend was dat er een sterke terugloop was te zien in het aantal rangeerbewegingen ten opzichte van de vorige inspectie in Zelfs in het als hotspot bekend staande Rotterdamse havengebied is het aantal (geduwde) rangeerbewegingen sterk teruggelopen. Bekend is dat in de rest van Nederland het rangeren nog slechts mondjesmaat voorkomt. Uit gesprekken met personeel van goederenvervoerders komt naar voren dat de terugloop grotendeels wordt

10 veroorzaakt door een efficiëntere werkwijze, namelijk het werken met vaste stammen waar niet mee wordt gerangeerd maar die alleen worden gelost en/of geladen. Dat geldt voor het vervoer op vaste trajecten van bijvoorbeeld erts, graan en kolen maar ook voor containervervoer. 5.4 Resultaat samenwerking De aanleiding voor de samenwerking tussen de Inspectie VenW en de AI vormde het Project Andere Overheid (PAO): de 1 loketgedachte moest leiden tot een verminderde handhavingdruk voor de branche. Vooraf is bepaald dat de Inspectie VenW als regievoerder op zou treden tijdens de gehele inspectie. Terugkijkend op het project kan worden gesteld dat: 1. De samenwerking tussen de Inspectie VenW en de AI vanaf het begin als zeer goed is te noemen. De Inspectie VenW heeft gebruik gemaakt van de expertise van de AI op het gebied van voorbereiden en uitvoeren van inspecties. Om de AI-inspecteurs wegwijs te maken binnen het spoor hebben zij een dag meegelopen met een inspecteur van de Inspectie VenW. Ook tijdens de uitvoering van het project is de samenwerking tussen de inspecteurs prima verlopen. 2. Tijdens de inspecties is gebleken dat voor de rangeerders geen verschil is tussen Arbeidsinspectie en Inspectie VenW: zij zien de inspecteurs als medewerkers van één inspectiedienst. 3. Eén van de inspecteurs van VenW geeft aan dat een koppel van 2 inspecteurs het maximum is: vaak wordt er maar één rangeerder aangesproken. 4. De regierol van de Inspectie VenW is voor beide partijen naar tevredenheid verlopen. Wel bleek dat praktische zaken als het uitvoeren van de huisstijl en het versturen van correspondentie van AI (via de Inspectie VenW) veel extra voorbereidings- en soms ook extra uitvoeringstijd nodig had. 5. De branche bij deze inspectie te maken heeft gehad met een verminderde handhavingdruk omdat er, zoals vooraf werd verwacht, gezamenlijk is opgetreden. Dat geldt voor de voorbereiding, uitvoering en rapportage van het project en voor de correspondentie naar de branche.

11 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Conclusies 1. Bij één goederenvervoerder werd zes maal geconstateerd dat er van rijdende rangeerdelen werd op- of afgestapt. Dat is strijdig met artikel 8 van de Arbeidsomstandighedenwet. 2. Bij één goederenvervoerder werd twee maal geconstateerd dat er onnodig geduwd werd gerangeerd waarbij ook de rijweg niet door de rangeerder werd overzien. Dat is tegenstrijdig met artikel 14 van het Besluit spoorverkeer. 3. Bij één goederenvervoerder werd geconstateerd dat het plan van aanpak, met vermelding van de risico-inventarisatie voor rangeerwerk, niet in orde was. Dat is tegenstrijdig met artikel 5 van de Arbeidsomstandighedenwet. 4. Bij één goederenvervoerder werd geconstateerd dat twee maal een rangeerder tussen de buffers stond terwijl een oplopend rangeerdeel naderde. Dat is strijdig met artikel 3 van de Spoorwegwet. Voorafgaand aan de uitvoering van de inspectie bleek dat in vergelijking met 2002, toen de vorige inspectie plaatsvond, het aantal rangeerbewegingen bij goederenvervoerders drastisch was terug gelopen. Zelfs in het Rotterdamse havengebied, hèt gebied in Nederland voor rangeerwerkzaamheden, werd nauwelijks rangeeractiviteit waargenomen. 6.2 Aanbeveling 1. Informeer de betreffende goederenvervoerder(s) over de geconstateerde overtredingen. 2. Ook in 2006 en in de periode daarna zijn er gezamenlijke inspecties gepland door de Inspectie VenW en de Arbeidsinspectie. Het verdient de voorkeur om daarbij uit het oogpunt van efficiency het onderwerp rangeren bij goederenvervoerders de komende jaren niet in gezamenlijkheid te inspecteren. Rangeerwerkzaamheden zullen bij de Inspectie VenW in 2006 een inspectieonderwerp blijven. De Arbeidsinspectie zal in samenwerking met IVW in de 2 e fase van het project controleren of aan de gestelde eisen is voldaan.

12 Paginanummer 12 Eindrapportage Colofon Projectleider Projectleden Projecteigenaren Auteur Contactpersoon Ing. B.J.M Ebbelaar (IVW) N. Puts (AI) H. t Jong (AI) H. Legel (AI) L. Langbroek (IVW) A. Overes (IVW) D. Smink (AI) J. Cuijlits (IVW) J. Cuijlits Ing. B.J.M Ebbelaar Telefoonnummer