Tussentijds verslag midden 2013

Transcriptie

1 Tussentijds verslag midden 2013 Programme Office Elektrische Voertuigen

2

3 1 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... 1 OVERZICHT VAN FIGUREN... 3 INLEIDING... 5 DOELSTELLING VAN DIT DOCUMENT... 6 DEEL 1: DE INFRASTRUCTUUR IN DE PROEFTUIN INLEIDING DE TESTPOPULATIE BIJ IMOVE REDEN 193 GEZINNEN GEDURENDE 10 WEKEN ELEKTRISCH TESTEN DOOR WERKNEMERS VAN BEDRIJVEN LOPEN IN 2013 VERDER MEER DAN 100 GEMEENTEBESTUREN REDEN REEDS ELEKTRISCH MET SCOOTERS, PERSONENWAGENS EN LICHTE VRACHTWAGENS OOK CAMBIOGEBRUIKERS KUNNEN REEDS OP 8 PLAATSEN EEN EV ONTLENEN STAD ANTWERPEN DEELT HAAR VLOOT MET CAMBIOGEBRUIKERS OLYMPUS LANCEERDE DE ELEKTRISCHE BLUE BIKE EN BIJ STAD ANTWERPEN FIETSTEN 119 PERSONEELSLEDEN MET EEN ELEKTRISCHE DEELFIETS DE LAADINFRASTRUCTUUR IN DE PROEFTUIN MOMENTEEL KAN MEN IN DE PROEFTUIN OP 157 VERSCHILLENDE PLAATSEN LADEN VIA 839 LAADPUNTEN DE MEESTE LAADLOCATIES BEVINDEN ZICH OP PUBLIEK TOEGANKELIJKE PLAATSEN DE PUBLIEK TOEGANKELIJKE LAADPUNTEN ZIJN VERSPREID OVER 48 VERSCHILLENDE GEMEENTEN PUBLIEKE TOEGANKELIJKHEID BETEKENT NIET AUTOMATISCH DAT HET LADEN GRATIS IS EEN VIJFDE VAN DE LAADINFRASTRUCTUUR IN DE PROEFTUIN WERD NIET VIA DE PROEFTUIN GESUBSIDIEERD IN DE PROEFTUIN WORDEN 16 VERSCHILLENDE TYPES LAADPALEN GETEST DE EVA LAADEILANDEN ZIJN UITGERUST MET EEN WIFI HOTSPOT OP VIER LOCATIES IN DE PROEFTUIN KAN MEN SNELLADEN DE NMBS HOLDING HULDIGT IN 2013 DE EERSTE LAADPALEN IN BIJ BELGISCHE STATIONS GENT EN HASSELT NEMEN VOLAUTOMATISCHE ONTLEENSTATIONS ELEKTRISCHE DEELFIETSEN IN GEBRUIK DE OLYMPUSSTEDEN EN BLUE-MOBILITY INVESTEREN MEE IN HET FIETSLAADSTATION VAN DE TOEKOMST ELEKTRISCHE MOBILITEIT GEÏNTEGREERD IN HET GRID LOKALE ENERGIEPRODUCTIE: SIEMENS (VOLT-AIR) INSTALLEERDE EEN MICROGRID MET PV PANELEN EN EEN WARMTEKRACHTKOPPELING VERHOOGDE ENERGIE-EFFICIËNTIE: WESTLEASE (VOLT-AIR) INSTALLEERDE IN 2013 EEN WARMTEKRACHTKOPPELING DE VOERTUIGEN IN DE PROEFTUIN DE PROEFTUIN TEST IN TOTAAL MEER DAN 240 PERSONENWAGENS EN BESTELWAGENS VAN 33 VERSCHILLENDE TYPES EN MODELJAREN EVTECLAB ONTWIKKELT ELEKTRISCHE BESTELWAGENS, BUSSEN EN VRACHTWAGENS EN TEST ZE REAL LIFE UIT DE PROEFTUIN TEST OOK 93 TWEEWIELERS (E BIKES EN E SCOOTERS) ICT... 27

4 2 DEEL 2: ACTIVITEITEN IN DE PROEFTUIN IN IN JULI 2013 WERD DE MILJOENSTE KILOMETER IN DE PROEFTUIN GEREGISTREERD DE LAADINFRASTRUCTUUR DE LAADCAPACITEIT IN DE PROEFTUIN WORDT ONDERBENUT OMDAT DE EV-MARKT ONVOLDOENDE SNEL AANTREKT EVENEMENTEN CLEAN WEEK 2020 (CIRCUIT ZOLDER) : SMART GRIDS FLANDERS ORGANISEERT SAMEN MET DE VLAAMSE PROEFTUIN EEN THEMAGROEPBIJEENKOMST ROND E MOBILITEIT OLYMPUS : ADVISORY BOARD EN GEBRUIKERSGROEP EVTECLAB : SLEUTELOVERHANDIGING ELEKTRISCHE BESTELWAGEN EN ELEKTRISCHE TRUCK EVA ON THE BEACH: TWEEDE EDITIE PROJECTEN DISSEMINATIE VAN PROEFTUINERVARINGEN EN INZICHTEN EVA PUBLICEERT INFOBROCHURE VOOR GEMEENTEBESTUREN EN EEN WEB PORTAAL ROND ELEKTRISCHE MOBILITEIT IMOVE COMMUNICEERT OVER DE EERSTE RESULTATEN VAN HET VOERTUIGGEBRUIK EN DE PROJECTEN WERKGROEP INTEROPERABILITEIT VAN LAADINFRASTRUCTUUR INTERNATIONALE ACTIVITEITEN PROGRAMME OFFICE IS CO-VOORZITTER VAN HET GREEN EMOTION EXTERNAL STAKEHOLDER FORUM PROGRAMME OFFICE IS LID VAN EMI3 : EMOBILITY ICT INTEROPERABILITY INTEREST GROUP EVTECLAB BRENGT EEN WERKBEZOEK AAN HET PROJECT E-BUSSEN IN S HERTOGENBOSCH INTENSIEVE NETWORKING MET ANDERE REGIO S MET HET OOG OP SAMENWERKING IN EUROPESE PROJECTEN. 52

5 3 Overzicht van figuren Figuur 1 : aanbod elektrische voertuigen vanuit EVA platform Figuur 2: promotiefilmpje van de e-cambio Figuur 3: Olympuswagen wordt gedeeld door stadspersoneel en Cambiogebruikers Figuur 4 : Lieven Scheire zet de testcampagne van Olympus in Figuur 5: overzicht van de uitrol van laadinfrastructuur per maand in de Vlaamse proeftuin (tot 1 augustus 2013) Figuur 6: overzicht van de laadplaatslocaties, laadpalen en laadpunten in de Vlaamse proeftuin na het eerste werkingsjaar (toestand 1 augustus 2013) Figuur 7: overzicht van de laadinfrastructuurlocaties voor wagens volgens wegtype Figuur 8: overzicht van gemeenten met een EVA oplaadeiland Figuur 9: overzicht van de laadinfrastructuurlocaties in de proeftuin volgens financieringsbron Figuur 10: draadloos surfen terwijl je wagen oplaadt Figuur 11: aantal internetsessies per maand via een laadeiland Figuur 12: snellaadstation TOTAL Figuur 13: elektrische deelfiets plugt in bij een volautomatisch fietslaadstation Figuur 14: foto van de WKK bij Westlease (Volt-Air) Figuur 15: overzicht van de uitrol van voertuigen in de proeftuin per maand (tot 1 augustus 2013). 23 Figuur 16: overzicht van de personen- en bestelwagens in de proeftuin per merk en modeljaar (situatie 1 augustus 2013) Figuur 17: overzicht van vierwielers in de proeftuin volgens financieringsbron en platform (1 augustus 2013) Figuur 18: elektrische Ford Connect (Punch Powertrain) Figuur 19: de elektrische trucks van EVTecLab Figuur 20: overzicht van de elektrisch fietsen per deelnemende stad Figuur 21: MoveFree app van Olympus Figuur 22: overzicht van het aandeel van de voertuigtypes in het aantal gemonitorde ritten in de proeftuin Figuur 23: overzicht van het voertuiggebruik per voertuigklasse (eerste maanden 2013 alle voertuigen uitgezonderd Cambio) Figuur 24: overhandiging sleutels elektrische truck en bestelwagen op EVTecLab event Figuur 25: EVA on the Beach in juli

6 4 Figuur 26: overzicht van de projectideeën vanaf het begin van de proeftuin tot midden 2013 volgens huidige status Figuur 27: overzicht van de lopende en afgesloten projecten volgens type en onderwerp Figuur 28: screenshot van de vernieuwde EVA-website Figuur 29: enkele voorbeelden van persknipsels over de Vlaamse proeftuin Figuur 30: Green emotion External Stakeholder Forum (Brussel) Figuur 31: werkbezoek aan e busproject in Nederland... 51

7 5 Inleiding 30 juni 2013 is een belangrijk tussenmoment in de Vlaamse proeftuin elektrische voertuigen. De proeftuinplatformen EVA, EVTecLab, imove, Olympus en Volt-Air investeerden in 2012 in voertuigen en laadinfrastructuur en startten toen hun eerste innovatieprojecten op is het tweede volledige werkingsjaar en de proeftuin zal nog doorlopen tot eind Het midden van het tweede werkingsjaar is een interessant moment om een tussentijdse balans van de proeftuin op te maken. In het jaarverslag over het eerste werkingsjaar kon u meer lezen over de opstart van de proeftuin en de manier waarop tijdens het eerste jaar de open testinfrastructuur werd opgezet. U kon ook informatie vinden in het document over de manier waarop de proeftuin georganiseerd is, de testpopulatie, welke bedrijven er deelnemen, Wil u dit graag nog eens nalezen, dan kan u het jaarverslag over het eerste werkingsjaar online raadplegen op : Het jaarverslag werd op 14 maart 2013 ook toegelicht door het Programme Office in de Commissie voor Economie, Economisch overheidsinstrumentarium, Innovatie, Wetenschapsbeleid, Werk en Sociale Economie. Ondertussen zijn we weer zes maanden verder en in juli 2013 werd de drempel van elektrisch gereden en gemonitorde voertuigkilometers in de proeftuin overschreden. De resultaten en praktijkervaringen worden ook gebruikt voor de uitvoering van een dertigtal onderzoeks- en innovatieprojecten. Sommige projecten of deelprojecten werden reeds beëindigd, andere zijn in uitvoering of zullen binnenkort worden opgestart. De belangrijkste evoluties in de proeftuin en bijkomende inzichten leest u op de volgende bladzijden. U vindt er een overzicht van de belangrijkste kengetallen en een stand van zaken van de innovatie- en onderzoeksprojecten. De proeftuin is een belangrijk instrument voor het stimuleren van innovatie rond elektrische mobiliteit. Maar de proeftuin staat natuurlijk niet los van de globale marktevoluties. We merken dat elektrische mobiliteit wereldwijd heel sterk leeft. Meer en meer bedrijven zetten er op in. In 2013 komen weer tal van nieuwe modellen van elektrische voertuigen op de markt: de 2 de generatie van bestaande modellen, zoals de Nissan Leaf, maar ook nieuwe grote spelers zoals BMW en VW doen hun intrede. Een groter aanbod is natuurlijk belangrijk voor het marktaandeel van elektrische voertuigen in de totale vloot maar we merken dat dit marktaandeel heel verschillend is per land en sterk afhangt van lokale stimuli van overheden. Fiscale en niet-fiscale stimuli zijn in de opstartfase van een nieuw marktsegment cruciaal. België loopt op dit vlak achter t.o.v. landen als bv. Noorwegen en Nederland. Hier is de marktgroei van elektrische voertuigen veel groter dan in België en indirect heeft dit ook een impact op de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen. Bedrijven willen innoveren en investeren in elektrische mobiliteit, maar de economische crisis en de onzekere situatie over de marktstimuli voor de vergroening van de mobiliteit in België geeft aanleiding tot onduidelijkheid en ongerustheid in de sector. De bedrijven vinden dat overheden in deze fase een veel pro-actievere rol kunnen spelen. De bedrijven uit de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen hebben in 2013 dan ook de reeds opgedane ervaringen in een position paper elektrische mobiliteit samengevat.

8 6 Doelstelling van dit document Dit document werd opgesteld door het Programme Office Elektrische Voertuigen in de periode augustus-september Het geeft een overzicht van de activiteiten binnen de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen tot nu toe en meer bepaald in de eerste zes maanden van De dagelijkse voortgang, nieuwtjes en evenementen kan u nalezen op de website van het programme office: Dit document vat de realisaties van de proeftuin samen; het bevat geen gedetailleerde technische onderzoeksresultaten van de innovatie- of onderzoeksprojecten. Deze resultaten worden ten gepaste tijde gepubliceerd door de proeftuinplatformen zelf. tel In het tweede jaarverslag van de proeftuin, dat begin 2014 beschikbaar zal zijn, zal dieper worden ingegaan op de realisaties op het vlak van innovatie en onderzoek. Er zal ook worden geëvalueerd welke rol een beleidsinstrument als Proeftuin kan spelen in onze regio maar bijvoorbeeld ook in andere regio s die sterk scoren op het vlak van innovatie, zoals Baden-Württemberg. Dit document is opgebouwd rond twee vragen: Programme Office Elektrische Voertuigen Boeretang Mol 1. Welke testinfrastructuur is er op in de proeftuin? 2. Welke activiteiten waren er in de eerste helft van 2013 in de proeftuin? De tekst wordt geïllustreerd met foto s uit de proeftuin (indien niet, dan wordt de bron vermeld).

9 7 Deel 1: de infrastructuur in de proeftuin Welke infrastructuur is beschikbaar voor onderzoeks-en innovatieprojecten? - Inleiding - Testpopulatie - Laadinfrastructuur - Elektrische mobiliteit geïntegreerd in het grid - Voertuigen - ICT

10 8

11 9 Deel 1: de infrastructuur in de proeftuin 1. Inleiding De proeftuin beschikt over een open testinfrastructuur bestaande uit een heel gamma van elektrische voertuigen, laadinfrastructuur en gerelateerde producten en diensten. De populatie die er gebruik van maakt is heel divers. Het is niet enkel de bedoeling dat zoveel mogelijk mensen in contact komen met elektrisch rijden. De gebruiksgegevens worden ook gemonitord en gebruikt in innovatie- en onderzoeksprojecten. De selectie van de voertuigen en de laadinfrastructuur (en dus ook de keuze van locaties) gebeurde dan ook vanuit het perspectief van deze onderzoeks- en innovatieprojecten. De laadinfrastructuur die in het kader van de proeftuin werd geplaatst, staat er met andere woorden voor onderzoeksdoeleinden en mag niet verward worden met de uitrol van laadinfrastructuur die nodig zal zijn om de doelstellingen van de Europese Commissie en de Vlaamse regering te halen op het vlak van elektrische mobiliteit. Elk van de vijf proeftuinplatformen test meerdere componenten van elektrische mobiliteit: Voertuigen Laadinfrastructuur Energie integratie Nieuwe mobiliteitsconcepten Toch heeft elk proeftuinplatform een bepaalde focus en een bepaald doelpubliek, zodat er maar beperkte overlap is tussen de vijf platformen. In de tabel hieronder wordt de focus weergegeven. Focuspunten EVA EVTecLab imove Olympus Volt-Air Elektrische Voertuigen Fiets xx Scooter x x GUM (Green Urban Mobile) x Personenwagen x xx x x Bestelwagen x xx x Truck x Bus x Laadinfrastructuur - Locatie Openbaar domein xx x x Semi-publiek (publiek toegankelijke parkings, ) x xx Privaat (bedrijfsparkings) x x x x Privaat (particulieren) x Laadinfrastructuur - Vermogen Normaal laden xx xx x x Snel laden x x x Laadinfrastructuur - Type Connectie Conductief xx x x Inductief x Laadinfrastructuur - Type Voertuig Fiets/Scooter x x Personenwagen/Bestelwagen xx x x x Bus x

12 10 2. De testpopulatie In de proeftuin wordt gewerkt met een real life testpopulatie. Dit betekent dat de voertuigen niet worden ingezet als demowagen maar worden gebruikt voor dagelijkse verplaatsingen in een reële gezins- of professionele context. We onderscheiden hierbij volgende testpopulaties: Gezinnen in imove; Werknemers van bedrijven die af en toe een poolwagen of continu een bedrijfswagen gebruiken in Volt-Air, imove en EVA; Werknemers van gemeentebesturen in EVA, imove en EVTecLab; Cambio gebruikers in Olympus; Gebruikers van Blue-bikes (deelfietsen) in Olympus Hieronder leest u een beknopt overzicht van de activiteiten per testpopulatie Bij imove reden 193 gezinnen gedurende 10 weken elektrisch De testgezinnen werden geselecteerd via een oproep. Zo n kandidaat-testgezinnen meldden zich aan en aan de hand van een bevraging door VUB werden vier groepen van telkens bijna 50 gezinnen weerhouden. 193 gezinnen kregen zo effectief de kans gedurende 10 weken een elektrische wagen (Renault Fluence of een Renault Kangoo) en een laadpaal thuis uit te proberen. Zoals in het projectplan van imove initieel voorzien was, worden deze wagens en laadinfrastructuur vanaf dit jaar ter beschikking gesteld van openbare besturen. Hiermee zijn de testen door gezinnen volledig beëindigd. De resultaten werden in april 2013 bekendgemaakt door imove. De belangrijkste bevindingen waren: De grote meerderheid van testpersonen is enthousiast over de technische kenmerken van elektrisch rijden: de wegligging, de maximale snelheid en het versnellingsvermogen worden als zeer goed beoordeeld. De geruisloosheid van het elektrisch voertuig wordt bijzonder geapprecieerd door iedereen die ervaring heeft opgedaan met elektrisch rijden. De kennis van de testpersonen over het aanbod van elektrische voertuigen op de markt is na de testperiode aanzienlijk gestegen. De meerderheid van de testpersonen geeft aan dat zij een elektrische wagen wel als een oplossing zien voor zover het gaat om een tweede gezinswagen. Het beperkte rijbereik en het gebrek aan mogelijkheden om snel te laden onderweg worden nog als een limiterende factor beschouwd. De meeste gezinnen geven ook aan dat zij niet bereid zijn daadwerkelijk meer uit te geven voor een elektrische wagen. Een beperkte groep (ongeveer 30%) is bereid tot meer te betalen voor een elektrisch voertuig. De testrijders vonden de deelname zeer leerrijk en waarderen in de eerste plaats de lage kost per gereden kilometer. Ze hechten ook veel belang aan overheidspremies voor de aanschaf van een elektrisch voertuig. De mogelijkheid tot thuisladen wordt eveneens als belangrijk voordeel ervaren. Het aspect milieuvriendelijkheid sluit de top vier Testen door werknemers van bedrijven lopen in 2013 verder Een aantal bedrijven die participeren in de proeftuin heeft een deel van hun poolwagens (d.w.z. voertuigen die ter beschikking staan van het personeel voor dienstverplaatsingen) of de servicewagens (vb. bestelwagens die gebruikt worden door technische diensten) van het bedrijf vervangen door elektrische wagens. Meestal kunnen werknemers zelf de keuze maken of ze voor een bepaalde verplaatsing een elektrisch voertuig of een voertuig met brandstofmotor gebruiken. Deze

13 11 testpopulatie wisselt dus frequent maar wordt in de meeste gevallen wel gevraagd mee te werken aan een bevraging. In de proeftuin heeft een aantal werknemers geopteerd voor een elektrische bedrijfswagen. Vaak gaat het hierbij om zogenaamde range extended of plug in hybride voertuigen zoals de Opel Ampera of Volvo V60. Dit is een voertuig met een elektrische motor dat daarnaast ook beschikt over een verbrandingsmotor die via een generator elektriciteit produceert. Op die manier kan het voertuig zonder laden verder rijden als de batterijcapaciteit niet meer volstaat. Ook bedrijven van buiten de proeftuin kunnen een elektrisch voertuig uit de proeftuin leasen voor hun personeel om praktijkervaring op te bouwen met elektrisch rijden Meer dan 100 gemeentebesturen reden reeds elektrisch met scooters, personenwagens en lichte vrachtwagens Niet enkel de openbare besturen die officieel participeren in de proeftuin en die zelf voertuigen aankochten, participeren in de proeftuin. Alle lokale besturen in Vlaanderen krijgen de kans een voertuig van de proeftuin uit te testen. Hiervoor zijn er verschillende formules: Bij EVA kunnen de gemeenten gedurende een aantal maanden een voertuig ontlenen. Het gaat om een heel gamma van voertuigen: scooters, personenwagens, bestelwagens of utilitaire voertuigen die gebruikt kunnen worden door de technische diensten. De 24 voertuigen zijn eigendom van Eandis en worden kosteloos ter beschikking gesteld. Tot nu toe werd aan 68 gemeentebesturen één of meerdere voertuigen uitgeleend. In de zomer 2013 startten nog eens meer dan 20 besturen een kennismaking met elektrische voertuigen. Figuur 1 : aanbod elektrische voertuigen vanuit EVA platform

14 12 Bij EVA wordt gewerkt met een gemengde testpopulatie van vaste bestuurders die gedurende minstens 2 maanden hetzelfde voertuig besturen en een aantal occasionele gebruikers die kunnen kennismaken met elektrisch rijden. De vaste bestuurders krijgen een vooropleiding bij Educam en ze worden intensief betrokken bij de enquêtering over het gebruik. In totaal werden 248 kandidaat vaste bestuurders gecontacteerd en hieruit werden mensen geselecteerd die ook meewerkten aan bevragingen. Bij imove kunnen de gemeenten een Renault Kangoo bestelwagen of een Renault Fluence personenwagen uittesten die wordt geleased door Infrax. Tijdens de testperiode is het gebruik voor het gemeentebestuur kosteloos. De gemeenten kunnen na het einde van de proeftuin voor een aankoopoptie opteren en zo het voertuig verwerven en verder gebruiken. Bij EVTecLab werden Ford Connects omgebouwd met Vlaamse technologie tot een elektrisch voertuig. Deze voertuigen kunnen door gemeentebesturen en bedrijven geleased worden voor een periode van drie jaar. De voertuigen moeten bij voorkeur worden ingezet in een perimeter van zo n 80 km rond Sint Truiden omdat ze van daaruit worden onderhouden en gemonitord. E- trucks Europe heeft binnen EVTecLab een elektrische truck gebouwd die door de Stad Lommel wordt ingezet. Ook bij Volt-Air kunnen gemeentebesturen een proeftuinwagen leasen Ook Cambiogebruikers kunnen reeds op 8 plaatsen een EV ontlenen In 2013 werden door Cambio een achttal Cambioplaatsen in Hasselt, Leuven, Gent en Antwerpen voorzien van elektrische personenwagens en een laadpaal. Figuur 2: promotiefilmpje van de e-cambio Iedereen kan zich aanmelden om de elektrische deelwagens te gebruiken. Het eerste gebruik is voor bestaande Cambiogebruikers zelfs gratis. Via een campagne onder het motto elektrisch rijden; je bent er zo mee weg! en een speciale website worden mensen aangezet om kennis te maken met de voordelen en het gebruikscomfort van een elektrisch voertuig. ( Stad Antwerpen deelt haar vloot met Cambiogebruikers Stad Antwerpen is één van de vier Olympussteden en werkt nauw samen met Cambio: in het administratief kantoor van de stad zijn er drie Cambiowagens met laadinfrastructuur beschikbaar en de stad stelt ook in het weekend één van haar eigen Nissan Leafs ter beschikking van Cambiogebruikers. Op die manier wordt de stedelijke vloot ook gebruikt door burgers. Figuur 3: Olympuswagen wordt gedeeld door stadspersoneel en Cambiogebruikers

15 Olympus lanceerde de elektrische Blue bike en bij Stad Antwerpen fietsten 119 personeelsleden met een elektrische deelfiets Olympus lanceerde eind 2012 de elektrische Blue bike. Dit zijn elektrische deelfietsen die in Hasselt, Gent en Leuven ontleend kunnen worden met een Blue-bike abonnementskaart (zie: In april 2013 werd een mediacampagne opgestart om dit aanbod nog eens in de bloemetjes te zetten met promotie acties aan de stations. Gebruikers kunnen ook kiezen voor het speciale Olympus-abonnement. Men krijgt dan het eerste jaar een Blue bike abonnementskaart gratis (waarde: 10 euro) en betaalt enkel een forfaitaire bijdrage van 5 euro om gedurende 25 uur de publieke e-bikes te ontlenen in Leuven, Hasselt of Gent. Om het testgebruik te promoten lanceerde Olympus een speciale website ( en een campagne in samenwerking met BV Lieven Scheire. Figuur 4 : Lieven Scheire zet de testcampagne van Olympus in BRON: Om het potentieel te bestuderen worden alle elektrische fietsen binnen Olympus uitgerust met dataloggers die het gebruik van de fietsen registreren (tijdstip van ontlening, trajectkeuze...). Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met het Vlaams Instituut voor Mobiliteit (VIM). Streefdoel van de campagne is om in een eerste fase 100 testgebruikers per stad te hebben, die actief de elektrische deelfietsen gaan gebruiken voor hun verplaatsingen. Op die manier kan de rol en het potentieel van elektrische deelfietsen in een stedelijke context grondig geëvalueerd worden. In Antwerpen werd in het administratief stadskantoor in het kader van Olympus eveneens een fietslaadstation geïnstalleerd met elektrische fietsen voor het stadspersoneel. 119 personeelsleden maakten reeds een dienstverplaatsing met de elektrische fiets. De personeelsleden hebben toegang tot de fietsen via hun personeelsbadge. Dit illustreert dat infrastructuur voor publieke systemen ook kan ingezet worden mits maatwerk voor bepaalde doelgroepen zoals bedrijfspersoneel, klanten van winkels, enz

16 14 3. De laadinfrastructuur in de proeftuin De uitrol van laadinfrastructuur startte geleidelijk begin 2012 en kende vanaf het voorjaar 2012 een gestage groei tot 172 locaties eind februari Na februari 2013 werden de testen bij de gezinnen in het imove platform, zoals voorzien in de projectplanning, beëindigd. In een volgende fase zal de laadinfrastructuur die door Infrax bij de gezinnen thuis werd geïnstalleerd verhuizen naar het openbare domein. Infrax overlegt momenteel met gemeentebesturen over de plaatsing van deze palen en lanceerde in 2013 ook een overheidsopdracht. De palen moeten immers worden uitgebaat en onderhouden door een laadnetwerkoperator Momenteel kan men in de proeftuin op 157 verschillende plaatsen laden via 839 laadpunten In de figuur hieronder wordt duidelijk hoe de aangroei gespreid was over de verschillende maanden. Ook het effect van de beëindiging van het thuisladen bij gezinnen binnen imove is vanaf maart 2013 duidelijk zichtbaar. Op 31 juli 2013 stond er op 157 verschillende locaties laadinfrastructuur van de Vlaamse proeftuin. Figuur 5: overzicht van de uitrol van laadinfrastructuur per maand in de Vlaamse proeftuin (tot 1 augustus 2013) Er wordt zowel laadinfrastructuur geplaatst voor wagens als ook voor elektrische fietsen en scooters. In 2013 installeerde Olympus 6 laadlocaties aan treinstations die specifiek bedoeld zijn voor elektrische scooters. Daarnaast zijn er binnen de proeftuin nog 24 locaties waar fietsen en scooters kunnen geladen worden maar geen wagens. 79 locaties zijn uitsluitend uitgerust voor wagens en niet voor tweewielers en op 48 locaties met laadinfrastructuur kan men zowel fietsen als personen- en bestelwagens laden. Dit is mogelijk omdat op deze locaties meerdere laadpalen werden geplaatst. Soms is het ook nodig om op één locatie meerdere laadpalen specifiek voor wagens te voorzien zoals op een bedrijfsparking of een supermarkt waar meerdere wagens gelijktijdig laden. Het aantal laadpalen bedraagt dus een veelvoud van het aantal laadlocaties. De meeste laadpalen beschikken ook over twee of meerdere laadpunten (of stopcontacten). Hierdoor bedraagt het totaal aantal laadpunten een veelvoud van het totaal aantal laadlocaties. Volgende grafiek geeft een overzicht van de situatie in de Vlaamse proeftuin eind juli 2013.

17 15 Figuur 6: overzicht van de laadplaatslocaties, laadpalen en laadpunten in de Vlaamse proeftuin na het eerste werkingsjaar (toestand 1 augustus 2013) In totaal waren op 1 augustus 2013 in de proeftuin 309 laadpalen in gebruik: 110 voor fietsen/scooters en 199 voor wagens. Deze laadpalen zijn uitgerust met 839 laadpunten. Een aantal laadpalen voor wagens staan op plaatsen die niet publiek toegankelijk zijn. Het kan gaan om een afgesloten bedrijfsparking of om een laadpaal die enkel door deelvoertuigen kan worden gebruikt. Momenteel zijn van de 349 laadpunten voor wagens 283 laadpunten publiek toegankelijk (=81%). Hier kunnen dus ook voertuigen die niet tot de proeftuin behoren laden. Voor fietsers zijn er 446 laadpunten publiek toegankelijk De meeste laadlocaties bevinden zich op publiek toegankelijke plaatsen Alle laadlocaties voor fietsen bevinden zich op de openbare weg of een publiek toegankelijke plaats, behalve het fietslaadstation voor het stadpersoneel in het administratief gebouw van Stad Antwerpen. De meeste laadlocaties voor wagens zijn ingericht op parkings. De volgende figuur geeft weer waar de laadlocaties voor wagens werden ingeplant.

18 16 Figuur 7: overzicht van de laadinfrastructuurlocaties voor wagens volgens wegtype Uit bovenstaande figuur blijkt dat twee derde van de laadlocaties van de proeftuin zich bevinden op een publiek toegankelijke parking of op de openbare weg. Een derde is gesitueerd op een bedrijfsparking. Bezoekers van deze bedrijven kunnen echter meestal wel afspraken maken met het bedrijf in kwestie om er te laden. Het bereik is dus breder dan enkel de werknemers van het bedrijf. De indeling (privaat domein/openbare weg) verschilt van de indeling publiek of privaat toegankelijk laadpunt (81% publiek). Zo kunnen laadlocaties wel op de openbare weg liggen maar men kan er enkel laden met bijvoorbeeld een Cambio wagen waardoor dit laadpunt niet meetelt in de categorie publiek toegankelijk. Anderzijds zijn er ook private parkings die toelaten dat bezoekers er laden of die specifiek laadinfrastructuur voorzien op hun parking voor derden (bijvoorbeeld Lidl in EVA) De publiek toegankelijke laadpunten zijn verspreid over 48 verschillende gemeenten Deze laadpunten (zowel fietsen als wagens) bevinden zich in 48 verschillende gemeenten in Vlaanderen. In een aantal gemeenten en de grotere steden kan men op verschillende plaatsen laden. Het aantal steden en gemeenten zal in de loop van 2013 nog stijgen omdat de imove laadpalen die in 2012 bij gezinnen stonden nog zullen worden verplaatst naar publiek domein. De situatie die hierboven wordt weergegeven is dus een momentopname op 31 juli Hieronder vindt u een overzicht van de gemeenten die werden uitgerust met EVA-laadeilanden.

19 17 Figuur 8: overzicht van gemeenten met een EVA oplaadeiland 3.4. Publieke toegankelijkheid betekent niet automatisch dat het laden gratis is Er moet ook een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds publieke toegankelijkheid en anderzijds het al dan niet gratis of betalend laden: bij bijna alle laadpalen op openbaar domein moet de klant betalen terwijl bij laadpalen op private parkings zoals supermarkten of horeca het laden gratis wordt aangeboden door de retailof horecabedrijven. De betaling wordt geregeld met een betaalpas of een SMS. Betaalpassen kunnen prepaid zijn of postpaid (de klant heeft dan een abonnement en krijgt maandelijks een factuur). Ook de EVA-laadeilanden die vorig jaar nog gratis toegankelijk waren zijn sinds begin januari 2013 betalend. Dit laat toe de verschillende betaalsystemen uit te testen en de back offices van de laadleveranciers op punt te stellen. Om de interoperabiliteit te kunnen garanderen (u bent bijvoorbeeld klant bij laaddienstleverancier X maar wenst te laden bij een paal van laadnetwerkoperator Y) worden momenteel afspraken gemaakt tussen de verschillende aanbieders binnen de proeftuin. Daarnaast zijn er ook platformen en projecten die dit buiten de proeftuin en ook op Europees niveau trachten te regelen. Het systeem dat op poten wordt gezet is vergelijkbaar met roaming in de GSM wereld.

20 Een vijfde van de laadinfrastructuur in de proeftuin werd niet via de proeftuin gesubsidieerd De Vlaamse proeftuin is een open innovatieplatform: bedrijven en onderzoeksinstellingen kunnen op elk moment toetreden tot het platform en projecten opstarten. De investeringen in laadinfrastructuur van de Vlaamse proeftuin werden door de partners van de proeftuin gecofinancierd. Bedrijven die toetreden tot de proeftuin kunnen eigen infrastructuur inbrengen of infrastructuur die via andere projecten werd gefinancierd. Concreet betekent dit dat deze infrastructuur niet door de proeftuin zelf werd bekostigd. De meetgegevens van deze extra infrastructuur worden wel gebruikt voor onderzoeks- en innovatieprojecten van de proeftuin. In totaal zijn een vijfde van de proeftuinlocaties er gekomen zonder rechtstreekse investeringsmiddelen uit de proeftuin. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de laadstations voor private scooters, fietsen en wagens die in samenwerking met B-parking worden geïnstalleerd bij de treinstations. Deze laadinfrastructuur wordt gemonitord binnen het Olympus platform. Figuur 9: overzicht van de laadinfrastructuurlocaties in de proeftuin volgens financieringsbron 3.6. In de proeftuin worden 16 verschillende types laadpalen getest De verschillende platformen rustten de laadlocaties uit met laadpalen van verschillende fabrikanten. In totaal zijn 16 verschillende types laadpalen van 7 verschillende fabrikanten in gebruik. Voor de gebruiker is het belangrijk dat al deze verschillende technologieën geen hindernis vormen en dat hij of zij op een eenvoudige en uniforme manier overal kan laden. Daartoe moeten de verschillende fabrikanten en netwerkoperatoren afspraken maken over bijvoorbeeld de stekkers en connectoren die zij gebruiken, de manier waarop zij toegang verlenen tot de laadpaal en de manier waarop zij verbruiksgegevens uitwisselen. Dit noemt men de interoperabiliteit van het laadsysteem. De werkgroep interoperabiliteit van de proeftuin maakte in 2013 verdere afspraken. Meer daarover vindt u verder in dit document.

21 De EVA laadeilanden zijn uitgerust met een WIFI hotspot De EVA-oplaadeilanden zijn uitgerust met een Telenet Hotspot. Zo kan je tijdens het opladen van je elektrisch voertuig en, surfen, je status bijwerken op Facebook, chatten Ook omwonenden en passanten worden vanuit de laadpaal bediend. Als Telenet-internetklant heb je via Wi-Free gratis toegang tot het hotspotnetwerk. Niet-Telenetklanten kunnen betalend gebruik maken van deze service. Figuur 10: draadloos surfen terwijl je wagen oplaadt Het gebruik van de laadpalen als Hotspot is een groot succes. In juli 2013 werden meer dan internetsessies via de laadeilanden geregistreerd. Het gebruik is vooral de laatste maanden sterk gestegen, zoals blijkt uit onderstaande grafiek. Figuur 11: aantal internetsessies per maand via een laadeiland

22 Op vier locaties in de proeftuin kan men snelladen Naast de conventionele laadstations die toelaten het voertuig op enkele uren vol te laden, kan men op vier locaties ook snelladen. TOTAL realiseerde snellaadstations met eigen middelen, en ThePluginCompany opende een snellaadstation in Antwerpen (op de Park and Ride VIIde Olympiadelaan). Voertuigen die daarvoor specifiek uitgerust zijn, kunnen aan een snellaadstation in een tiental minuten bijladen. Snellaadstations zijn merkelijk duurder dan gewone laadstations. Daarom worden ze best bij strategische verkeersknooppunten of invalswegen geplaatst. Toch groeit de belangstelling voor snellaadstations, omdat zij een belangrijke aanvullende rol kunnen vervullen bij het wegnemen van de range anxiety. Ook buiten de proeftuin zien we meer en meer snellaadstations verschijnen. Figuur 12: snellaadstation TOTAL 3.9. De NMBS Holding huldigt in 2013 de eerste laadpalen in bij Belgische stations De NMBS Holding heeft de uitrol van meer dan 400 laadpalen bij stations over heel België gepland. Begin juli huldigde de holding de eerste laadpalen voor zowel fietsen, scooters als personenwagens in. Deze werden in gebruik genomen in de stations van de vier Olympus steden, Antwerpen, Gent, Leuven en Hasselt, en in Beez (provincie Namen). B-parking beheert deze laadinfrastructuur. De proeftuin heeft deze laadinfrastructuur niet gefinancierd, maar gebruikt de monitoringdata in het Olympus-project. Het gaat dus om infrastructuur LILO ingebracht in de proeftuin maar bekostigd met eigen middelen. De stations vormen een zeer belangrijk strategisch knooppunt voor de genetwerkte (multi-modale) mobiliteit Gent en Hasselt nemen volautomatische ontleenstations elektrische deelfietsen in gebruik Op verschillende plaatsen in Gent en Hasselt werd volautomatische laadinfrastructuur voor elektrische Blue bikes in gebruik genomen. Zo n fietslaadstation laat toe om de gebruikers die de fiets willen ontlenen of terugbrengen te identificeren. De gebruiker meldt zich aan met een Blue bike badge; op termijn zal dit ook kunnen met een Mobib-kaart.. Via de neus van de fiets klikt de fiets vast in het ontleenstation en wordt de batterij automatisch geladen. De testgebruikers die in het voorjaar 2013 werden gerecruteerd zullen dit systeem verder uittesten. Figuur 13: elektrische deelfiets plugt in bij een volautomatisch fietslaadstation

23 De Olympussteden en Blue-Mobility investeren mee in het fietslaadstation van de toekomst Vorig jaar lanceerde Olympus eveneens een traject Innovatief aanbesteden om het fietslaadstation van de toekomst te ontwerpen. Blue-mobility wil, samen met stad Gent en Hasselt, meewerken aan de ontwikkeling van een innovatief en ultramodern automatisch uitleen- en laadstation voor elektrische fietsen. Het station moet voor de gebruiker zo gebruiksvriendelijk mogelijk zijn. De elektrische fietsen moeten volledig ontwikkeld zijn om in een publiek deelsysteem te gebruiken. En voor het opladen moet waar mogelijk hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, biomassa, ) gebruikt worden. Dergelijke configuraties zijn vandaag nog niet beschikbaar op de markt. Zij zullen nog een aantal ontwikkelingen vereisen op vlak van het vlot (ont)sluiten, het opladen (bv. inductief), de robuustheid en de veiligheid. Om deze ontwikkelingen een kans te geven, zal de proeftuin een innovatieplatform oprichten dat zal bepalen hoe we deze innovatieve configuratie het beste vorm kunnen geven. Vervolgens zullen een aantal geschikte prototypes ontwikkeld worden. Het Olympus-project zal deze verder kunnen testen samen met testgebruikers. De aanbestedende overheden co-financieren de ontwikkeling van de prototypes en verwerven hierdoor intellectuele eigendomsrechten. Door afstand te doen van deze rechten, krijgen zij in ruil royalty s op de mogelijke toekomstige inkomsten van de verkoop van de ontwikkelde technologie met een maximale begrenzing tot de financiële inbreng. Voor meer informatie over het traject tot nu toe, zie: _en_laadstations_voor_elektrische_deelfietsen/documents Eind 2012 heeft het innovatieplatform haar conclusies bekendgemaakt (zie Begin 2013 startte de tweede fase van deze procedure en op 8 juli 2013 verscheen de aankondiging van de opdracht voor "De realisatie van innovatieve prototypes voor het e-bike station van de toekomst" in het Bulletin der Aanbestedingen en in het Europees Publicatieblad. De geïnteresseerde marktpartijen konden vóór eind juli 2013 een voorstel indienen.

24 22 4. Elektrische mobiliteit geïntegreerd in het grid Elektrische voertuigen zijn vooral schone voertuigen als ze geladen worden met groene energie en met zo weinig mogelijk rendementsverlies. Dit kan met energie die ter plaatse wordt opgewekt, bijvoorbeeld met PV panelen of een warmtekrachtkoppeling (WKK). Bovendien kunnen elektrische voertuigen helpen de onbalans tussen vraag en aanbod van elektriciteit op het net (dit doet zich vooral voor wanneer wind en zon veel groene stroom opleveren) op te vangen. De batterijen van de elektrische voertuigen kunnen als energiebuffer dienen. Een aantal projecten binnen de proeftuin houden verband met deze energieproblematiek. Een deel van de proeftuininfrastructuur is dan ook vanuit dit onderzoeksperspectief opgesteld Lokale energieproductie: Siemens (Volt-Air) installeerde een microgrid met PV panelen en een warmtekrachtkoppeling Siemens in Huizingen wekt elektriciteit op via een PV-panelen-park en een WKK op koolzaadolie. In het microgrid worden metingen en testen uitgevoerd op bedrijfssite-niveau die elektrische voertuigen als flexibele component mee inschakelen Verhoogde energie-efficiëntie: Westlease (Volt-Air) installeerde in 2013 een warmtekrachtkoppeling Figuur 14: foto van de WKK bij Westlease (Volt-Air) Bij Volt-Air partner Westlease in Kuurne kunnen auto s laden aan vijf laadpalen. De Miniwarmtekrachtkoppeling (WKK) (van 12Kwe) van Volt-Air partner E. Van Wingen produceert stroom terwijl een luchtverhitter warmte aan de ruimte afgeeft. Energyville zal zowel de resultaten van de WKK van Siemens in Huizingen als die van Westlease in Kuurne analyseren en gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke publicaties.

25 23 5. De voertuigen in de proeftuin Eind 2012 werd de kaap van 200 elektrische personenwagens en bestelwagens in de Vlaamse proeftuin bereikt. Ook in 2013 groeide de vloot gestaag aan: op 1 augustus 2013 waren er in de proeftuin 243 elektrische personenwagens en bestelwagens beschikbaar voor de testpopulatie. Figuur 15: overzicht van de uitrol van voertuigen in de proeftuin per maand (tot 1 augustus 2013) Ook in het najaar 2013 zullen er nog bijkomende wagens op de baan worden gebracht. Zo heeft Punch Powertrain nog 20 voertuigen omgebouwd die de komende maanden nog enkele technische aanpassingen zullen ondergaan en die dan ter beschikking zullen staan van een testpopulatie. Een aantal bedrijven plannen nog de ingebruikname van een aantal nieuwe modellen elektrische voertuigen die de volgende maanden op de markt komen. Begin 2013 werden reeds een aantal nieuwe plug-in hybrides in gebruik genomen van het type Volvo V60. Een 2,4 liter dieselmotor drijft dit voertuig aan op de vooras en een elektrische motor drijft het aan op de achteras. De samenwerking tussen beide aandrijvingen wordt automatisch geregeld en de chauffeur kan kiezen in welke modus hij zich het liefst verplaatst De proeftuin test in totaal meer dan 240 personenwagens en bestelwagens van 33 verschillende types en modeljaren Omwille van onderzoeksdoeleinden werd een zo n ruim mogelijk gamma van modellen en merken ingezet. In de figuur hieronder vindt u een overzicht van de meer dan 30 verschillende types personenwagens (oranje), bestelwagens (blauw) en lichte vrachtwagens (geel) die momenteel rondrijden in de proeftuin.

26 24 Figuur 16: overzicht van de personen- en bestelwagens in de proeftuin per merk en modeljaar (situatie 1 augustus 2013) Een aantal van deze voertuigen werd binnen de proeftuin gesubsidieerd. Enkel het verschil in aankoopprijs tussen een elektrisch voertuig en een conventioneel voertuig komt normaliter in aanmerking voor subsidie, daarom spreken we bij proeftuinvoertuigen ook over gecofinancierde voertuigen. Andere voertuigen zijn volledig gefinancierd met eigen middelen of ingebracht in de proeftuin via een ander gesubsidieerd project. imove beschikt momenteel over de grootste vloot (125 wagens). Van deze vloot is de grote meerderheid volledig elektrisch. Volgende figuur geeft een overzicht van de financieringsbron en van de opsplitsing van de aanwezige voertuigen tussen de proeftuinplatformen.

27 25 Figuur 17: overzicht van vierwielers in de proeftuin volgens financieringsbron en platform (1 augustus 2013) Een derde van de voertuigen in de proeftuin zijn niet gesubsidieerd met middelen van de proeftuin. Het gaat om voertuigen die die bedrijven betaalden met eigen middelen of financieren via een ander project EVTecLab ontwikkelt elektrische bestelwagens, bussen en vrachtwagens en test ze real life uit EVTecLab heeft 40 Ford Connect bestelwagens omgebouwd tot volledig elektrische voertuigen. De ombouw werd uitgevoerd door Punch Powertrain. De voertuigen zijn uitgerust met een geschakelde reluctantiemotor (zie Paper EVS25 op voor meer informatie) en vermogenselektronica die in Vlaanderen werd ontwikkeld. Een datalogger van de firma Triphase monitort de performantie van de aandrijflijn in detail. Op die manier kunnen de aandrijflijnen uitgebreid worden getest met het oog op commercialisering. In de eerste helft van 2013 werd de helft van deze vloot reeds real life getest binnen imove en EVTecLab. Figuur 18: elektrische Ford Connect (Punch Powertrain)

28 26 Daarnaast werkt men binnen EVTecLab volop aan de bouw van drie elektrische bussen door Van Hool. Deze bussen zal De Lijn naar verwachting begin 2014 in de Stad Brugge inzetten. De bussen kunnen zowel conductief als inductief (draadloos) laden. Daarnaast heeft men één waterstofbus ontwikkeld en dit voertuig wordt ingezet als demovoertuig. E-Trucks Europe produceert in 2013 voor EVTecLab twee elektrische trucks. Deze trucks zijn uitermate geschikt voor goederenlogistiek in verstedelijkte gebieden. Stad Lommel zal een truck gebruiken en City Depot zal het tweede voertuig in gebruik nemen in Hasselt. Figuur 19: de elektrische trucks van EVTecLab Eind mei 2013 stelde EVTecLab de voertuigen voor aan het brede publiek. De e truck wordt ook voorgesteld aan een internationaal publiek op Ecomobiel 2013 in Rotterdam De proeftuin test ook 93 tweewielers (e bikes en e scooters) Het EVA-project test, naast de personenwagens, bestelwagens en utilitaire voertuigen, 4 scooters uit. Het Olympus-project stelt 89 elektrische fietsen voor tests ter beschikking van Blue bike gebruikers. Deze fietsen zijn eigendom van de stad Antwerpen, Hasselt, Gent of Leuven. Gebruikers kunnen de e bikes ontlenen via een automatisch Blue bike uitleenstation in Gent of Hasselt. Dit is een volautomatisch station waar de gebruiker zich kan identificeren en waar de fiets ook wordt geladen. In het fietspunt onder de parking van het stadskantoor nabij het station van Leuven kunnen gebruikers eveneens elektrische Blue bike fietsen ontlenen. Stad Antwerpen investeerde in elektrische fietsen die het stadspersoneel nu test. In de figuur hieronder vindt u de samenstelling van de fietsvloot in de proeftuin: Figuur 20: overzicht van de elektrisch fietsen per deelnemende stad

29 27 6. ICT Elektrische mobiliteit vergt innovatie op het vlak van voertuigen, batterijen en laadsystemen. Om al deze hardware efficiënt te laten werken is er heel wat innovatie nodig op het vlak van softwaretoepassingen om deze componenten zonder problemen te laten functioneren, te diagnosticeren, onderling te laten samenwerken, enz. We denken hierbij bijvoorbeeld aan de software in een voertuig zoals batterijmanagementsystemen en software die gebruikers bij laadpalen identificeert en die bijvoorbeeld ook de betaling van laadbeurten ondersteunt. De proeftuin investeert ongeveer 1,5 miljoen EUR in ICT-ontwikkeling. Naast de uitbouw van databanken en de installatie van datalogging in voertuigen en laadpalen, investeert de proeftuin in de ontwikkeling van apps: deze laten toe om de monitoring en de bevraging van de testpopulatie op een efficiënte en gebruiksvriendelijke manier uit te voeren. Zo ontwikkelde UGent een app die zowel door de EVA-, Olympus- als imove-testpopulatie wordt gebruikt. Behalve de apps voor monitoring en voor bevraging van de testpopulatie in de proeftuin, worden toepassingen ontwikkeld die voor de gebruikers van elektrische mobiliteit een interessante meerwaarde kunnen betekenen, ook buiten de proeftuin. Een voorbeeld hiervan is het OSP platform dat Olympus ontwikkelt. Doelstelling van dit platform is dat alle aanbieders van mobiliteitsdiensten (openbaar transport, deelvoertuigen, laadinfrastructuur, parking, ) hun aanbod kunnen inbrengen in het platform. Via de MoveFree app integreren zij al deze diensten. Geïnteresseerde gebruikers of klanten van aanbieders kunnen via de app bijvoorbeeld een treinticket aankopen of een plan raadplegen waarop laadpalen en de locatie van deelvoertuigen te zien zijn. Figuur 21: MoveFree app van Olympus

30 28

31 29 Deel 2: Activiteiten in de proeftuin in Het gebruik van de voertuigen in de proeftuin - Het gebruik van de laadinfrastructuur van de proeftuin - Evenementen - Projecten - Disseminatie - De werkgroep interoperabiliteit - Internationale samenwerking

32 30

33 31 Deel 2: Activiteiten in de proeftuin in In juli 2013 werd de miljoenste kilometer in de proeftuin geregistreerd In het eerste jaarverslag maakten we een balans op van het voertuiggebruik in de proeftuin vanaf het begin van de proefritten tot eind januari 2013: Ook in 2013 werden de proefritten verdergezet. Het percentage van wagens waarover volledige sets monitoringdata beschikbaar zijn steeg van 54% naar 73%. Over 27% van het voertuiggebruik zijn geen monitoringgegevens beschikbaar bij het Programme Office. Dit heeft verschillende oorzaken: - 4% van de voertuigen beschikt niet over een on board unit of datalogger. De gebruiker kan wel worden bevraagd via enquêtes. Het gaat hierbij vooral om voertuigen die met eigen middelen werden gefinancierd. - 5% van de vloot was in 2013 niet toegekend aan een testpopulatie. Dit heeft te maken met de verhuis van wagens van gezinnen naar bedrijven en het feit dat sommige wagens gereserveerd werden voor een onderzoeksproject dat nog in opstart was. Een aantal leasewagens kon nog niet worden geplaatst bij testgebruikers omdat die dan het voertuig ook voor langere tijd moeten leasen en onderworpen worden aan belasting voordelen alle aard. - Een paar wagens dienen enkel voor onderzoek of voor opleidingen (bijvoorbeeld bij Educam) en zijn niet ingeschreven om te fungeren als testwagen bij een gezin of bedrijf. - De meeste voertuigen worden in gebruik genomen voordat er een datalogger is ingebouwd. Hierdoor zijn de eerste gebruiksmaanden vaak niet gelogd. Wij kunnen de cijfers uit het eerste jaarverslag nu aanvullen met nieuwe gegevens voor de periode februari 2013-juni Dit geldt voor zo n 73% van de beschikbare vloot. In totaal stond de teller eind juni 2013 op zo n geregistreerde kilometers. De drempel van één miljoen kilometers werd begin juli 2013 overschreden.

34 32 Het algemeen verplaatsingsprofiel bevestigt het beeld van 2012: - Elektrische wagens worden gebruikt voor ritten die quasi even lang zijn als met conventionele wagens met een brandstofmotor. - De voertuigen worden op gebruiksdagen gemiddeld 3,4 keren gebruikt. Per kalenderdag werden de voertuigen aanzienlijk minder gebruikt dan in Een verklaring hiervoor is het feit dat poolwagens (bij gemeentebesturen of bedrijven) een belangrijk aandeel hadden in het aantal gerapporteerde ritten (60%) in Poolwagens zijn meestal enkel tijdens werkdagen in gebruik en niet tijdens feestdagen of weekends. Daarnaast hebben 14% van de ritten ook betrekking op voertuigen voor utilitair gebruik (lichte vrachtwagens of bestelwagens gebruikt door bijvoorbeeld groendiensten of technische diensten). Ook deze voertuigen worden enkel op werkdagen gebruikt. In het algemeen kan men stellen dat de sterke vertegenwoordiging van poolwagens in de proeftuin het gemiddelde van de vloot op kalenderdagen beïnvloedt. De cijfers in de tabel hierboven moeten dus met de nodige voorzichtigheid worden gehanteerd. Figuur 22: overzicht van het aandeel van de voertuigtypes in het aantal gemonitorde ritten in de proeftuin Een meer diepgaande analyse van het voertuiggebruik tijdens de eerste zes maanden van 2013 toont aan dat er belangrijke afwijkingen zijn van de gemiddelden zoals ze hierboven gerapporteerd werden

35 33 al naargelang het type gebruik (poolvoertuig, bedrijfswagen, gezinswagen of utilitair gebruik) en het type (puur batterij elektrisch (BEV) of plug in hybride). In de figuur op de volgende bladzijde wordt het gemiddelde uit de vorige tabel weergegeven door de donkergroene balk. De gemiddelden per voertuigklasse worden daarnaast weergegeven. Plug-in hybride voertuigen worden ingezet voor langere ritten dan puur elektrische voertuigen. De gebruiksfrequentie (aantal ritten per gebruiksdag) correleert minder met het type voertuig maar is eerder afhankelijk van het gebruikstype. Utilitaire voertuigen worden frequenter ingezet dan poolwagens, maar leggen ook relatief minder kilometers per rit af op jaarbasis. Een belangrijke methodologische kanttekening die we bij deze cijfers moeten maken, is dat de kengetallen sterk kunnen afwijken al naargelang de definitie van rit die men hanteert. In het kader van de proeftuin spraken alle partijen af dat de verplaatsing van een voertuig dat van A naar B rijdt maar onderweg in C stilstaat gedurende minder dan vijftien minuten 1 rit aflegt. Indien het voertuig langer dan vijftien minuten stilstaat (bijvoorbeeld iemand stopt langere tijd om inkopen te doen), telt de verplaatsing mee voor 2 ritten. In het kader van de proeftuin heeft VUB recent een aantal gedetailleerde analyses gemaakt van individuele ritgegevens van EVA voertuigen. Uit dit onderzoek blijkt dat de meetmethode wel degelijk een significante invloed heeft op de statische resultaten: voor een bepaalde wagen bijvoorbeeld stijgt het aantal gerapporteerde ritten met de helft als men de drempel van 15 minuten stilstand verlaagt tot 2 minuten stilstand. Het aantal gereden kilometer per rit neemt dan verhoudingsgewijs af met de helft. Kortom, door een verlaging van de meetdrempel en definitie van het begrip rit spreidt men het aantal gereden kilometer in totaal over een groter aantal verplaatsingen of ritten. VUB zal hierover binnenkort op een internationale conferentie een wetenschappelijk artikel publiceren. Dit is een voorbeeld van hoe meetresultaten uit de proeftuin nuttig kunnen zijn om theoretische meetmethoden bij te stellen die bijvoorbeeld relevant zijn bij verkeers- of transportmodellen. Deze modellen worden meer en meer ingezet om mobiliteitsvraagstukken op te lossen en het mobiliteitsgedrag proactief te beïnvloeden.

36 34 Figuur 23: overzicht van het voertuiggebruik per voertuigklasse (eerste maanden 2013 alle voertuigen uitgezonderd Cambio)

37 35 2. De laadinfrastructuur Het Programme office kreeg voor 46% van de laadpalen voor wagens monitoringdata door. Op deze laadpalen werden in 2013 zo n 28 laadbeurten per kalenderdag geregistreerd. Ten opzichte van een vloot van zo n 240 proefvoertuigen lijkt dit laag. Een verklaring hiervoor is: De voertuigen kunnen ook laden via een gewoon huishoudelijk stopcontact. De wagens leggen gemiddeld per rit of per dag slechts een beperkt aantal kilometer af, zodat ze ook meerdere ritten en dagen kunnen worden gebruikt zonder op te laden. Uit recente bevragingen in Nederland 1, waar elektrische rijden reeds meer ingeburgerd is, komt eenzelfde beeld naar voor: 30% van de EV-rijders gebruikt enkel een gewoon huishoudelijk stopcontact om de wagen te laden (op het bedrijf of thuis). 43% gebruikt enkel een laadpunt bij een laadpaal (ook voor thuisladen omdat in Nederlandse steden mensen vaak geen garage of oprit hebben). Ongeveer een kwart van de EV rijders maakt gemengd gebruik van huishoudelijke stopcontacten en van publieke laadpalen. De veelgebruikers van laadpalen op het openbaar domein blijken vooral PHEV-rijders met een bedrijfswagen te zijn. Deze cijfers kunnen niet zondermeer vertaald worden naar de behoeften aan laadpalen in een regio omdat ze uiteraard het gevolg zijn van de lokale situatie en het lokale aanbod aan laadinfrastructuur De laadcapaciteit in de proeftuin wordt onderbenut omdat de EV-markt onvoldoende snel aantrekt Door de inzet van relatief veel poolwagens (60% van de ritten) en bedrijfswagens is er in de proeftuin publieke laadcapaciteit over. Die kan worden benut voor het laden van voertuigen buiten de proeftuin. In vergelijking tot bijvoorbeeld Nederland zijn er in België en Vlaanderen echter weinig stimuli voor de markt van elektrische voertuigen. In de eerste helft van 2013 werden in Vlaanderen 196 (PH)EV ingeschreven op een totaal van personenwagens. 44 wagens werden aangekocht in het kader van de proeftuin, 152 wagens buiten de proeftuin. In Nederland werden in de periode januari 2013-juli elektrische voertuigen verkocht. Vooral range extended en plug in hybride doen het in Nederland erg goed en kennen een zeer sterke stijging. In augustus 2013 alleen werden in Nederland voor het eerst meer dan elektrische wagens verkocht. De snelle uitrol van publieke laadinfrastructuur in de proeftuin en het feit dat de vraag naar elektrische voertuigen buiten de proeftuin laag blijft, heeft een remmende impact op de verdere investeringen van bedrijven in de sector van elektrische mobiliteit. De sector heeft in juni 2013 in dit kader een position paper overgemaakt aan de Vlaamse regering. 1 Accenture, Greenflux, Oranjewoud, Electric mobility: charging ahead? Drivers survey The Netherlands 2013

38 36 3. Evenementen Ook in 2013 vonden er tal van evenementen plaats rond elektrische mobiliteit. Een aantal zijn door de proeftuinplatformen zelf georganiseerd en op een aantal externe evenementen heeft de proeftuin de stand van zaken gepresenteerd. Het Programme Office probeerde via de verschillende externe evenementen telkens een verschillend doelpubliek te bereiken. Daarnaast leverde het Programme Office soms ondersteuning om het extern evenement mee te promoten of was het aanwezig om informatie te verzamelen over externe projecten of projectoproepen. Het koppelde deze informatie dan terug aan de proeftuinplatformen. Een overzicht van de eerste helft 2013 : - 17/01/2013 : FEBIAC EV Platform (Autosalon Brussel) - 24/01/2013 : TIDE workshop Programme Office deelt kennis met Europese steden (Brussel) - 31/01/2013 : FOD Economie: Belgian Platform voor Elektrische Voertuigen (Brussel) - 31/01/2013 : Flanders Cleantech Association : Cleantech Power sessie (Antwerpen) - 08/02/2013 : Deelname aan werkgroep e mobility van 4 Motoren (Lyon) - 21/02/2013 : Advisory Board Olympus : 2de bijeenkomst - 19/03/2013 : VVSG : Energiedag voor steden en gemeenten (Gent) - 03/05/2013 : Clean Week 2020 (Circuit Zolder) : Smart Grids Flanders & Proeftuin sessie - 07/05/2013 : FEBIAC : meeting OEMs en laadinfrastructuurproviders (Brussel) - 16/05/2013 : 4 Motoren bezoek aan Flanders' Drive en Proeftuin (Lommel en Antwerpen) - 23/05/2013 : EVTecLab event : sleuteloverhandiging e-bestelwagen en e-truck - 30/05/2013 : Sector Roundtable on electric mobility - IT/energy/Telecom/IT - 30/05/2013 : SRBE/KBVE Seminar on e-mobility - 11/06/2013 : Information Day EnergyBus Protocol (Antwerpen) - 12/06/2013 : Smart Grids Flanders - Themagroep Grid Connected Vehicles - 12/06/2013 : NoAE Project Day samen met Flanders Drive (Aachen) - 13/06/2013 : Belgian Platform on Electric Vehicles : Alternative clean fuels for transport - 13/06/2013 : KickOff/Brokerage event Oproep Future Travelling (Brussel) - 13/06/2013 : Gebruikersgroep OLYMPUS - 24/06/2013 : Green emotion External Stakeholder Forum (24-25/06/2013) (Brussel) - 09/07/2013 : EVA on the Beach (9-12/7/2013) (Belgische kust) Enkele van deze evenementen worden hieronder in detail toegelicht Clean Week 2020 (Circuit Zolder) : Smart Grids Flanders organiseert samen met de Vlaamse Proeftuin een themagroepbijeenkomst rond e mobiliteit Op vrijdag 3 mei was de Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen te gast bij Smart Grids Flanders op Clean Week 2020 in Zolder. Focus van de bijeenkomst was de link tussen elektrische mobiliteit en de energievoorziening/smart grids. Waar liggen de uitdagingen en welke business opportuniteiten zijn er voor bedrijven in deze nieuwe waardeketen? In het eerste deel ging men kort in op de werking van Smart Grids Flanders en de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen. De nadruk lag op het open innovatiekarakter van beide initiatieven, waarbij het Programme Office een aantal lopende innovatieprojecten uit de proeftuin voorstelde. Voor deze gelegenheid stonden energie gerelateerde projecten in de kijker. De eerste presentatie van EDF Luminus Hoe elektrische voertuigen de hernieuwbare energie in de energiemarkt kunnen faciliteren lichtte de resultaten toe van een onderzoeksproject dat binnen imove werd uitgevoerd door REstore en EDF Luminus (dit project werd nader toegelicht in het

39 37 eerste jaarverslag van de proeftuin). In een tweede presentatie door E. Van Wingen NV getiteld Volt-Air : Where energy meets mobility - Omdat energiebesparing elektrische mobiliteit aantrekkelijk maakt werden de energie gerelateerde investeringen en onderzoeken van Volt-Air toegelicht. Het Programme Office lichtte de wijzigende waardeketen van elektrische mobiliteit toe en ging met de aanwezigen op zoek gaan naar de business opportuniteiten voor bestaande en nieuwe marktspelers in Vlaanderen. Flanders' DRIVE en EnergyVille/SGF hebben dit vanuit respectievelijk de voertuig- en de energiemarkt in Vlaanderen toegelicht. Daarnaast kaderde het Programme office de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen in het Europese landschap en lichtte het een aantal marktmodellen uit de proeftuin meer in detail toe OLYMPUS : Advisory Board en gebruikersgroep Het OLYMPUS platform is in het voorjaar 2013 weer heel actief geweest in het betrekken van externe stakeholders bij hun platform. De Advisory Board denkt meer strategisch en op langere termijn mee over de uitdagingen op het vlak van genetwerkte en gedeelde mobiliteit en over een mogelijke rol van elektrische voertuigen hierin. De gebruikersgroep heeft in juni 2013 een zeer volledig en interessant overzicht gekregen over de vorderingen van de projecten binnen OLYMPUS. Op deze sessie waren presentaties van de eigen platformpartners voorzien zoals e-blue bike, e-cambio, B-Holding/B-Parking, VIM en Blue-mobility maar daarnaast waren er ook interessante getuigenissen over de activiteiten van The New Motion en de Stad Antwerpen respectievelijk op het vlak van interoperabele laadinfrastructuur en praktijkervaringen met een duurzame bedrijfsvloot EVTecLab : sleuteloverhandiging elektrische bestelwagen en elektrische truck Op donderdag 23 mei 2013 werden tijdens het EVTeclab-event in Lommel een aantal EVTecLab voertuigen in de kijker geplaatst. Het evenement kon rekenen op heel wat persbelangstelling. Zowel de elektrische truck van E-trucks en de elektrische bestelwagen van Punch Powertrain werden voorgesteld en waren beschikbaar voor testritten. De respectievelijke eindgebruikers, stad Lommel en Flanders DRIVE, kregen bij die gelegenheid de sleutels van deze voertuigen overhandigd EVA on the beach: tweede editie Figuur 24: overhandiging sleutels elektrische truck en bestelwagen op EVTecLab event Om elektrische voertuigen bekend te maken bij een breder publiek werd in juli 2013 in vier kustgemeenten een event georganiseerd: EVA on the Beach. Deze events konden rekenen op een ruime belangstelling van honderden toeristen die langskwamen voor een testrit of meer uitleg over elektrische voertuigen. Aan de hand van een ecologisch en elektrisch mobiliteitsdorp konden geïnteresseerden verschillende elektrische voertuigen Figuur 25: EVA on the Beach in juli 2013

40 38 testen of informatie bekomen over de aankoop en het gebruik van een elektrisch voertuig. Daarnaast nam EVA ook deel aan de openbedrijvendag (Eandis) en aan de Lokerse feesten. Deze activiteiten hebben tot doel elektrische wagens bekend te maken bij het brede publiek.

41 39 4. Projecten Elk proeftuinplatform heeft in 2012 en 2013 een aantal onderzoeks- en innovatieprojecten opgestart. Men kan deze projecten onderverdelen in verschillende categorieën naargelang de aard en het voorwerp van het innovatie- en ontwikkelingsproject. In een aantal gevallen gaat het om een nieuw project dat vanuit de proeftuin werd geïnitieerd, maar in een aantal gevallen gaat het om lopende projecten die worden gelinkt of gevoed met data/kennis uit de proeftuin. Een aantal projecten zijn interne projecten die platformpartners onderling opstarten, maar omdat de proeftuin een open innovatieplatform is, kunnen ook derden gebruik maken van de infrastructuur en/of monitoringsdata van een platform en hiervoor een project definiëren. Zowel voor interne als voor externe projecten is er binnen elk proeftuinplatform een aanvraag- en evaluatieprocedure. Hierbij zal elk platform een aantal criteria in overweging nemen zoals bijvoorbeeld : Projectidee moet passen binnen de focus en de doelstellingen van het platform in kwestie Geen belangenvermenging met de bestaande industriële partners van het platform Potentieel hebben om een toegevoegde waarde te zijn (valorisatie) voor het platform en de Vlaamse regio Praktische haalbaarheid tot inpassing van het project in het platform Belangrijke opmerking: dit document omvat geen gedetailleerde onderzoeksresultaten van de innovatie- of onderzoeksprojecten. De proeftuinplatformen zullen deze resultaten ten gepaste tijde zelf publiceren, zodat zij kunnen bepalen welke delen confidentieel en welke delen publiek beschikbaar zijn. Tot op heden werden een tachtigtal projectideeën gedefinieerd. Op dit moment bevinden deze ideeën zich in verschillende stadia: het kan gaan van prille ideeën die nog verdere uitwerking vergen tot projectideeën die reeds concreter zijn. De grafiek hieronder geeft daarvan een overzicht: Figuur 26: overzicht van de projectideeën vanaf het begin van de proeftuin tot midden 2013 volgens huidige status

42 40 Van bij de opstart van de proeftuin waren er tal van projectideeën. Deze projectideeën moeten echter nog eerst uitgewerkt worden tot een volwaardige business case met een duidelijke scope, een valorisatiepotentieel en een mijlpalenplan en financieel plan. Momenteel bevinden een dertigtal projectideeën zich nog in deze fase. Aangezien de proeftuin geen subsidies verschaft voor de uitvoering van projecten, moeten de initiatiefnemers daarvoor zelf op zoek naar financiering. Bepaalde projecten worden opgestart met eigen middelen, ze vinden subsidie via de reguliere subsidiekanalen of ze blijven soms ook in dit stadium steken. Drie projecten bevinden zich momenteel in de aanvraagfase en vier andere projecten werden niet goedgekeurd. Dit zijn vaak projecten die eerder een maatschappelijke finaliteit hebben en niet onmiddellijk gericht zijn op de ontwikkeling van een vermarktbaar product of een vermarktbare dienst. Momenteel zijn er 29 projecten in uitvoering en 7 projecten werden reeds afgerond. Van deze projecten werd een deel opgestart binnen de proeftuin zelf door proeftuinpartners maar een aantal projecten werd ook geïnitieerd door of met derde partijen. Hieronder vindt u een overzicht van het type project en ook van het onderwerp. Figuur 27: overzicht van de lopende en afgesloten projecten volgens type en onderwerp Het jaarverslag plaatste reeds een aantal projecten in de kijker: - Electric vehicles as aggregated flexible load used to balance the national portfolio of a leading Energy Supplier - Ontwikkeling van een diagnostic tool voor zwaar elektrisch vervoer - OptiGRID - Innovatief aanbesteden van het fietsstation van de toekomst Dit waren vooral interne projecten die proeftuinpartners binnen het kader van de proeftuin opstartten. Omdat de proeftuin een open innovatieplatform is, kunnen ook externen toenadering zoeken tot proeftuinpartners om samen een project uit te voeren of om infrastructuur of data te delen. In 2013 werden zulke projectideeën verder geëvalueerd en uitgewerkt. Hieronder vindt u enkele voorbeelden van projecten die werden opgestart buiten de proeftuin maar met samenwerking met een platform uit de proeftuin:

43 41 - Project LINEAR : Er loopt een samenwerking tussen imove en het LINEAR project via de terbeschikkingstelling van zes elektrische personenvoertuigen uit de proeftuin. Binnen het LINEAR project worden de wagens gebruikt door gezinnen en het opladen van het elektrische voertuig aan het thuislaadpunt zal smart wordt aangestuurd net zoals bij de huishoudtoestellen binnen LINEAR. De inzet van elektrische voertuigen in smart grids is een bijzonder interessant onderzoeksdomein omdat men deze wagens kan aan/afschakelen in functie van lokale energieproductie en pieken op het distributienet; zij kunnen dus als lokale energiebuffer fungeren. - Project SPARC: Ontwikkeling van diensten voor veilig en slim laden van EV s op parkings. iminds ontwikkelde in het onderzoeksproject Smart Plugin Automobile Renewable Charging services diensten voor het veilig en slim laden van EV s. Dit gebeurde samen met onder meer autoleasing bedrijf Athlon Car Lease, parkeerbedrijf Interparking, en demand response aggregator REstore. Dankzij een automatisch identificatiesysteem is het laden van de voertuigen beveiligd en het laadproces werd intelligent gestuurd, om op optimale wijze gebruik te kunnen maken van groene energie. - Project Mondo: Mondo vzw wil duurzaamheid bevorderen. Met het Solar 2002-project werd een bestaande residentiële woning op een bio-ecologisch verantwoorde wijze omgevormd tot een nulbalansenergiewoning. Het huis is bewoond en het energie- en waterverbruik wordt continu gemonitord. Het huis kreeg reeds geïnteresseerden op bezoek. Mondo vzw heeft na contactname met de proeftuin zelf een elektrisch voertuig toegevoegd aan het Solar2002 project en wil zo aantonen dat elektrische mobiliteit kan gecombineerd worden in een energiepositief woonconcept. Op termijn zal het voertuig met lokaal geproduceerde zonne- en windenergie geladen worden. Een datalogger van Volt-Air logt het gebruik van het elektrisch voertuig en de gegevens worden uitgewisseld met het Volt-Air platform. Het project startte in 2012 en de samenwerking loopt gedurende de volledige looptijd van de proeftuin. - Project Elmo@work: Elmo@work staat voor 'multimodale elektrische mobiliteit voor woon-werk- en dienstverplaatsingen'. Met dit project wil VIM nagaan of elektrische mobiliteit, al dan niet in aanvulling met andere duurzame mobiliteitsvormen (klassiek openbaar vervoer, taxi, ), een volwaardig alternatief kan bieden voor werk gerelateerde verplaatsingen (woon-werk en zakelijk). Hierbij focust men op elektrische 2- en 3-wielers. Het project onderzoekt middels een aantal pilootprojecten bij bedrijven de voorwaarden met betrekking tot de bereikbaarheid van een bedrijf, de mobiliteitsprofielen voor de voorgestelde mobiliteitsoplossingen, de drempels, vooroordelen en bezwaren, de noodzakelijke dienstenpakketten, tools en applicaties, de eventuele juridische, infrastructurele, fiscale, randvoorwaarden, de noodzakelijke triggers, etc... Het project startte in 2013 en zal gebruik maken van infrastructuur van het Olympus platform. - Project Innovatief aanbesteden van het fietslaadstation van de toekomst: Blue-mobility treedt binnen Olympus op als opdrachtencentrale voor de vier participerende steden voor de aanschaf van elektrische fietsen en fietslaadstations. In een tweede fase willen de 4 steden parallel ook meewerken aan een innovatief aanbestedingsproces voor een innovatief automatisch uitleen- en laadstation voor elektrische fietsen, dat zo gebruiksvriendelijk mogelijk is voor de gebruiker, waarin de elektrische fietsen volledig ontwikkeld zijn om in een publiek deelsysteem te kunnen dienen en waar men zoveel

44 42 mogelijk beroep doet op hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, biomassa, ). Dergelijke configuraties zijn vandaag nog niet standaard beschikbaar op de markt en zullen nog een aantal ontwikkelingen vereisen op vlak van het vlot (ont)sluiten, het opladen (bijv. inductief), de robuustheid en de veiligheid. Er werd een innovatieplatform opgericht dat zal bepalen hoe we deze innovatieve configuratie het best vorm kunnen geven, teneinde een aantal geschikte prototypes te laten ontwikkelen die dan verder binnen de proeftuin kunnen getest worden samen met Olympus testgebruikers. Nadien kan een nieuwe aanbesteding plaatsvinden waar alle geïnteresseerde steden en gemeenten kunnen op intekenen, en waar eventueel ook andere organisaties aan kunnen deelnemen. - Project Energy Storage II (ESTO II): Binnen imove werd een koppeling gemaakt tussen het lopende Flanders' DRIVE onderzoeksproject ESTO II en data uit de proeftuin. Het project focust op toekomstige generaties Li-ion batterijen. Deze nieuwe generatie batterijen zal naar verwachting krachtiger, goedkoper en veiliger zijn. De onderzoeksactiviteiten dekken de hele waardeketen, van materiaalonderzoek en elektrochemie over de beschikbaarheid van grondstoffen en recyclagemogelijkheden tot het batterijmanagement en inspanningen om tot standaardisatie te komen. In het ESTO II project is geopteerd voor een collectieve aanpak die het projectconsortium de gelegenheid biedt om kennis op te bouwen op basis van laboratoriumtests gecombineerd met reële praktijkinformatie over het gebruik van Li-ion batterijen in (H)EV's. De Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen biedt mogelijkheden om real life voertuiggegevens te gebruiken voor dit onderzoek. - Project LIDL: Supermarktketen Lidl is in 2012 toegetreden tot het EVA-platform. Op basis van deze samenwerking heeft LIDL aan twee van haar filialen eigen laadinfrastructuur voor elektrische fietsen en voertuigen in gebruik genomen. De winkels in Mariakerke en Sint-Niklaas beschikken beide over 2 laadinstallaties één voor 2 wagens en één voor 4 fietsen of scooters die gekoppeld zijn aan zonnepanelen op de daken van de winkels. Daarnaast biedt Lidl ook laadpassen aan haar klanten aan. Deze investering gebeurde met eigen middelen. Het EVA-platform monitort het verbruik aan de laadpalen en verwerkt de resultaten in het wetenschappelijk onderzoek. - Een aantal projecten die verband houden met mobiliteitsbudgetten en interoperabiliteit van laadinfrastructuur: Verschillende proeftuinplatformen startten projecten op die verband houden met de problematiek van de betaling van het laden en daaraan gekoppeld de betaling van eventuele andere diensten zoals parkeergelden, leasekosten of huurkosten van het voertuig, abonnement openbaar vervoer, enz. De ontwikkeling van ICT toepassingen maakt het mogelijk via 1 factuur verschillende mobiliteitsdiensten in rekening te brengen. Zo kunnen bedrijven op een transparante manier aan werknemers en consumenten een heel gamma van diensten aanbieden zonder dat zij noodzakelijk zelf deze diensten produceren (parkeren, laden, gebruik van deelvoertuigen of huurvoertuigen, tanken, ticket openbaar vervoer enz. ) Om dit mogelijk te maken moeten bedrijven onderling afspraken maken (over de zogenaamde interoperabiliteit). De werkgroep interoperabiliteit en de deelname van het Programme Office aan internationale werkgroepen en projecten hierrond werkt in dit kader sterk faciliterend. Het Programme Office volgt actief internationale projecten op zoals Green emotion en emi3.

45 43 - Project Brussels Airport: Brussels Airport heeft in 2012 een eerste proefproject rond elektrische mobiliteit opgestart. Het proefproject op Brussels Airport liep van juni tot november 2012 en was een initiatief van The Brussels Airport Company in samenwerking met verschillende partners zoals Sheraton, Opel, ThePluginCompany & Blue Corner. The Brussels Airport Company heeft van in het begin aangegeven dat ze met de Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen wil samenwerken en haar ervaringen met de proeftuin wil delen. The Brussels Airport Company is er ook van overtuigd dat de unieke context van de luchthaven de mogelijkheid biedt om verder tests uit te voeren rond smart grid applicaties, de ontwikkeling van aangepaste voertuigen en diensten, Het proefproject in 2012 was dan ook maar een eerste aanzet en de interesse in elektrische mobiliteit past dan ook in een breder kader. Naar aanleiding van de Week van de Mobiliteit in september 2013 stelde Brussels Airport trouwens haar mobiliteitsvisie en strategie tot 2025 voor. Met deze mobiliteitsvisie wenst men de duurzame ontwikkeling van de luchthavenregio als 2 de economische groeipool van België en de daarmee samenhangende jobcreatie veilig te stellen. Bij de uitwerking van concrete realisaties zal voor het luik rond elektrische mobiliteit ook verder met de Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen samengewerkt worden. In het jaarverslag van het volledige werkingsjaar 2013 zullen een aantal projecten meer in detail in de kijker gezet worden. Meer en meer zullen de resultaten van de lopende of afgeronde projecten aan de buitenwereld gepresenteerd worden.

46 44 5. Disseminatie van proeftuinervaringen en inzichten Naast de projecten zijn het Programme Office en de platformen ook heel actief op het vlak van verzamelen en disseminatie van lessons learned rond elektrische mobiliteit. We noemen deze activiteiten niet direct projecten, maar deze zijn wel heel cruciaal om de buitenwereld te informeren over de opgedane ervaringen binnen de proeftuin EVA publiceert infobrochure voor gemeentebesturen en een web portaal rond elektrische mobiliteit EVA bouwde haar website uit tot een informatieforum over elektrische mobiliteit. Figuur 28: screenshot van de vernieuwde EVA-website

47 45 Daarnaast werd in samenwerking met Ethias een informatiebrochure over elektrische mobiliteit uitgewerkt. Deze informatiebrochure is in eerste instantie bedoelt voor gemeentebesturen die de aanschaf of het gebruik van laadinfrastructuur of elektrische voertuigen overwegen. Heel wat activiteiten op het vlak van training en opleiding werden in 2013 opgestart. Hierbij denken we aan het opleiden van de garagisten die met elektrische voertuigen in aanraking komen, maar ook aan de hulpdiensten zoals brandweer ed. De proeftuin kwam ook vaak in de pers. Deze perscoverage heeft niet meteen betrekking op onderzoek en innovatie maar eerder op het bekendmaken van voertuigen en laadinfrastructuur bij het brede publiek. Figuur 29: enkele voorbeelden van persknipsels over de Vlaamse proeftuin

48 imove communiceert over de eerste resultaten van het voertuiggebruik en de projecten imove communiceerde op 8 april 2013 uitgebreid over de tussentijdse resultaten van de voornaamste projecten. De communicatie was gebaseerd op volgende deelresultaten van imove: 1. Monitoringdata van de voertuigen 2. Demand Response project van platformpartners REstore en EDF Luminus 3. Onderzoeksprojecten aan de Vrije Universiteit Brussel a. Tussentijdse resultaten van de enquête bij de testpopulatie b. Omschrijving van inhoud doctoraat Real-life range estimator 4. Collectief onderzoeksproject van Flanders DRIVE: Esto2 5. Onderzoeksproject van ondermeer iminds: SPARC 6. Onderzoeksproject van ondermeer Infrax: LINEAR Het geaggregeerd persbericht verscheen ondermeer in volgende media: Belga, Engineeringnet (website en nieuwsbrief), Het Belang van Limburg, De Standaard, Radio 2 en Kanaal Z.

49 47 6. Werkgroep Interoperabiliteit van laadinfrastructuur Het is duidelijk dat interoperabiliteit van de laadinfrastructuur voor de eindgebruiker onontbeerlijk is: interoperabiliteit betekent immers dat de laadinfrastructuur van de verschillende laadpaalleveranciers en exploitanten zonder technische barrières kunnen worden gebruikt en zonder dat de eindgebruiker klant moet worden bij elk van de verschillende laaddienst- of mobiliteitsaanbieders. De eindgebruiker zou zich met andere woorden geen zorgen hoeven te mogen maken over wie nu juist de uitbater is van elk van de systemen. Interoperabiliteit kan men enkel bewerkstelligen als de verschillende marktpartijen afspraken maken over: - De hardware (bijvoorbeeld stekkers die worden gebruikt voor het laden) - Dataformaten (hoe identificeert men een gebruiker, een laadpaal, een voertuig, ) - De uitwisseling van data (op welke manier, via welke protocols wisselen marktpartijen data uit) De werkgroep interoperabiliteit binnen de Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen heeft ook in het voorjaar van 2013 verdere stappen besproken om te komen tot een interoperabele laadinfrastructuur binnen de proeftuin. In het voorjaar van 2013 zijn dan ook verdere afspraken tussen de werkgroepleden vastgelegd. Een daarvan handelt over de RFID kaartlezers in de laadpalen. De werkgroepleden wensen door het afspreken van een voorkeur in standaard van de RFID kaartlezer, ook de gehanteerde RFID kaart voor openbaar vervoer in België (de MOBIB kaart) op de laadpalen toe te laten. Meer info: zie onderstaand persbericht.

50 48

51 49 Daarnaast zijn ook gesprekken lopend met de verschillende marktspelers over de koppeling van hun mobiliteitsdiensten aan het OSP platform binnen OLYMPUS. Dit is een B to B platform, dat in feite een marketplace is waar bedrijven hun mobiliteitsdiensten kunnen uitwisselen. Op die manier kunnen gebruikers van het openbaar vervoer of Cambio toegang krijgen tot laaddiensten en kunnen klanten van laaddienstaanbieders toegang krijgen tot diensten van andere bedrijven die actief zijn in de laadsector of de sector van mobiliteitsdiensten (parking, voertuigverhuur, carsharing, ). Naast een aantal technische afspraken dienen er dus ook meer organisatorische en commerciële afspraken vastgelegd te worden tussen de verschillende bedrijven om onderlinge interoperabiliteit te verwezenlijken. Daarnaast vond ook overleg plaats met externe partijen o.a. via het EV platform binnen FEBIAC, waarbij het onderwerp van interoperabiliteit ook in een bredere groep besproken werd. Hierbij waren de OEM s en een aantal extra laadinfrastructuur uitbaters buiten de proeftuin aanwezig. Op deze manier kunnen de stappen die binnen de proeftuin reeds besproken zijn ook breder getoetst worden. Het Programme Office merkt een duidelijke interesse van alle actoren in België om hier tot een consensus en samenwerking te komen. Verdere gesprekken en implementaties staan in het najaar van 2013 gepland. Ook op internationaal vlak worden de ontwikkelingen omtrent interoperabiliteit en marktplaatsen opgevolgd via o.a. emi3 (emobility ICT Interoperability Interest Group), Green emotion en het IEA.

52 50 7. Internationale activiteiten Elektrische mobiliteit stopt niet aan de landsgrenzen en samenwerking is noodzakelijk om producten en diensten te ontwikkelen die overal eenvoudig te gebruiken zijn. Dit verhoogt het gebruikerscomfort en het economisch marktpotentieel van elektrische mobiliteit. De Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen onderhoudt nauwe contacten met een aantal Europese en internationale initiatieven rond elektrische mobiliteit om een aantal redenen : Het in de kijker zetten van de Vlaamse proeftuin Elektrische Voertuigen in het buitenland Het uitwisselen van ervaringen ( lessons learned ) met andere proeftuinen Het opvolgen van initiatieven die een belangrijke impact kunnen hebben op de keuzes die we in Vlaanderen dienen te maken op vlak van elektrische mobiliteit ( de-facto standaarden, Europese marktplaats voor elektrische mobiliteit, ) Het opzetten van onderzoeks- of innovatieprojecten met Europese partners indien er zich opportuniteiten voordoen Hieronder volgt een oplijsting van een aantal van de lopende contacten Programme Office is co-voorzitter van het Green emotion External Stakeholder Forum Op 24 en 25 juni 2013 vond het Green emotion Stakeholder Forum plaats in Brussel. Belangrijk onderdeel van Green emotion is de Europese marktplaats voor elektrische mobiliteit. Daarnaast waren ook partijen zoals MOBI.E, Hubject, e- clearing.net, emi3, van de partij. Ook het Olympus platform van de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen was uitgenodigd om het Open Service Platform dat werd ontwikkeld binnen de proeftuin te komen toelichten voor een internationaal publiek. Figuur 30: Green emotion External Stakeholder Forum (Brussel) Deze keer was het Green emotion Stakeholder Forum een samenwerking met het FREVUE project en met HYER en het European Electro-mobility Observatory ( waarvan ook VUB, onderzoekspartner in vier proeftuinplatformen, deel van uitmaakt. Op deze manier konden verschillende Europese projecten de externe stakeholders samen informeren en betrekken bij de verdere stappen die nog moeten genomen worden voor een succesvolle uitrol van elektrische mobiliteit in Europa. Het Programme Office is dan ook verheugd om als co-voorzitter van het Green emotion External Stakeholder Forum deze kennisuitwisseling te begeleiden. Het volgende Green emotion External Stakeholder Forum zal doorgaan op 21 november 2013 in Barcelona, aansluitend op EVS27. Meer informatie :

53 Programme Office is lid van emi3 : emobility ICT Interoperability Interest Group emi3 is een bottom-up initiatief vanuit de industrie om afspraken te maken rond ICT interfaces die noodzakelijk zijn bij de uitbouw van een open en interoperabele markt voor elektrische voertuigen. Het initiatief is in juli 2012 gestart door een aantal grote industriële spelers uit sectoren zoals: voertuigen, energie, laadinfrastructuur, ICT, navigatie, Door een open initiatief op te zetten wenst men een groot industrieel draagvlak te creëren met voldoende kritische massa zodat men zo snel beslissingen kan nemen. emi3 wenst een aantal de-facto afspraken vast te leggen op het vlak van ICT interfaces, protocollen en software diensten voor de EV-markt. Dit initiatief werkt in samenwerking met Green emotion en zal zijn de-facto afspraken ook als input aan de officiële standaardisatie comités zoals IEC/ISO/ voorleggen. emi3 heeft in 2013 grote stappen vooruit gezet op vlak van eigen organisatiestructuur, als innovatieplatform onder ERTICO, en op vlak van inhoudelijke afspraken in 5 verschillende werkgroepen. Ook treden er steeds meer nieuwe bedrijven toe tot het initiatief. Op EVS27 zal emi3 een update brengen van de laatste stand van zaken. Meer informatie : EVTecLab brengt een werkbezoek aan het project e-bussen in s Hertogenbosch Op 28/3/2013 brachten de EVTecLab partners een werkbezoek aan s Hertogenbosch. De gemeente is heel actief op het vlak van elektrische mobiliteit en het werkbezoek leidde tot een uitwisseling van praktijkervaringen op het vlak van de introductie van elektrische bussen in het straatbeeld. Figuur 31: werkbezoek aan e busproject in Nederland s-hertogenbosch heeft vlak na ons werkbezoek trouwens de E- Award voor elektrisch rijden gewonnen. De gemeente boekte dit jaar de meeste voortgang met de introductie van elektrisch rijden, aldus de jury. Onder andere de elektrische bussen scoorden daar hoog. De prijs is ingesteld door Natuur & Milieu, Stichting e-laad, het Formule E-team en het ministerie van Economische Zaken. In totaal dongen 51 inschrijvers mee naar de prijs. s-hertogenbosch won de prijs onder meer omdat men naast drie kleinere elektrische busjes inmiddels ook een grote elektrische bus heeft rijden. Bijzonder aan die bus is dat deze tijdens het in- en uitstappen van de passagiers snel en draadloos vanuit het wegdek wordt bijgeladen. Op deze manier kan de bus blijven rijden zonder dat de accu leeg raakt. De gemeente heeft de bus samen met het Brabantse bedrijfsleven ontwikkeld. Verder zijn er in de gemeente ruim 70 publiek toegankelijke elektrische oplaadpunten. En in het project Paleiskwartier Elektrisch maken bedrijven samen gebruik van 10 elektrische auto s. Dat project leidde inmiddels tot opzegging van 25% van de parkeervergunningen.