VLAAMSE OUDERENRAAD. MEMORANDUM t.a.v. DE FEDERALE REGERING Vlaamse Ouderenraad vzw 28 juni 2010 Koloniënstraat bus Brussel

Transcriptie

1 VLAAMSE OUDERENRAAD MEMORANDUM t.a.v. DE FEDERALE REGERING Vlaamse Ouderenraad vzw 28 juni 2010 Koloniënstraat bus Brussel

2 VLAAMSE OUDERENRAAD MEMORANDUM t.a.v. DE FEDERALE REGERING Dit memorandum werd voorbereid vanuit de inbreng van de lidorganisaties en de zes themacommissies die binnen de Vlaamse Ouderenraad werkzaam zijn. Het geamendeerde memorandum werd besproken en goedgekeurd op de Algemene Vergadering van 28 juni Federaal Memorandum /18

3 Inhoud Inleiding Inspraak & participatie Federaal ouderenbeleid Beleidsparticipatie Sociale zekerheid De federale ziekteverzekering en gezondheidszorgen Inkomen Prioriteiten voor de huidige gepensioneerden Maatregelen voor de toekomstige gepensioneerden Wat de fiscaliteit betreft Arbeid & vrijwilligerswerk Werk Toegelaten arbeid Vrijwilligerswerk Mobiliteit en toegankelijkheid Mobiliteit Toegankelijkheid Informatisering en nieuwe technologieën Informatisering Rechten van ouderen Armoede en sociale inclusie Leeftijdsdiscriminatie Hospitalisatieverzekering Ouderenmis(be)handeling Economisch beleid Consumentenbescherming Europa & internationaal beleid De link met het Europese en internationale beleidsniveau...17 Federaal Memorandum /18

4 Inleiding Het aantal ouderen in België stijgt. Mensen leven langer en in een betere gezondheid. De toegevoegde levensjaren kunnen als kans aangegrepen worden. Ouderen dragen bij aan de samenleving als zorgdrager, als vrijwilliger, als consument, als werknemer, in een bestuur, als burger, De voorwaarden om deze, en misschien ook andere, nieuwe (maatschappelijke) rollen waar te maken, kunnen mogelijk verbeterd worden zodat ouderen hun ervaring en competenties volop kunnen inzetten. In dit memorandum geeft de Vlaamse Ouderenraad een aantal aandachtspunten en voorstellen mee voor de toekomstige federale regering. Op federaal niveau worden immers heel wat beslissingen genomen die expliciet of impliciet invloed hebben op ouderen. Het saneren van de overheidsfinanciën, het wegwerken/onder controle houden van het overheidstekort, het beheersen van de overheidsschuld en het streven naar een gezonde economische ontwikkeling en tewerkstelling zijn essentiële elementen om ook in de toekomst de welvaartsstaat te kunnen blijven garanderen. Daarbij moet de overheid ernaar streven de taken op de meest efficiënte wijze op het correcte bevoegdheidsniveau uit te voeren. De Vlaamse Ouderenraad vraagt dat de inspraak en de participatie van ouderen verhoogd worden, om de instandhouding van een solidair en rechtvaardig sociaalzekerheidsstelsel, om een voldoende hoog inkomen, om een leeftijdsbewust tewerkstellings- en personeelsbeleid en om de bescherming van de rechten van ouderen met specifieke aandacht voor armoedebestrijding en het wegwerken van discriminatie op basis van leeftijd. 1. INSPRAAK & PARTICIPATIE 1.1. Federaal ouderenbeleid Met het oog op een samenhangend en transparant beleid moet een breed federaal ouderenbeleidsplan worden opgesteld waarin voor alle bevoegdheidsterreinen wordt beschreven op welke punten men bijzondere aandacht wil schenken aan de oudere bevolking en aan de veroudering in het algemeen. Tevens dient een systematische rapportage van de uitvoering van dit federaal ouderenbeleidsplan voorzien te worden Ouderen en hun organisaties moeten systematisch als belanghebbende en als partner bij de beleidsvoering worden betrokken. De Federale Ouderenadviesraad is hiertoe een onmisbaar instrument. De desbetreffende wet van 8 maart 2007 tot oprichting van een Federale Adviesraad voor Ouderen, en gewijzigd op 18 december 2009, moet onmiddellijk van de nodige uitvoeringsbesluiten worden voorzien. De Federale Ouderenadviesraad moet Federaal Memorandum /18

5 in staat zijn zijn functie, met voldoende werkingsmiddelen en een deskundige personeelsformatie, naar behoren te vervullen De Vlaamse Ouderenraad wenst, als overlegorgaan van de Vlaamse ouderen, uitdrukkelijk bij de vormgeving van de Federale Ouderenadviesraad te worden betrokken Met het oog op het voeren van een samenhangend beleid met aandacht voor de noden en mogelijkheden van de aangroeiende groep ouderen in onze samenleving dient een minister te worden aangesteld met een coördinerende opdracht voor het federaal ouderenbeleid Voorts is het bij elke beslissing noodzakelijk dat ze wordt gescreend op de effecten voor de ouderen alvorens tot beslissingen over te gaan Beleidsparticipatie De deelname van ouderen als kandidaat aan politieke verkiezingen moet gestimuleerd en ondersteund worden Ouderen dienen sterker vertegenwoordigd te zijn in algemene overleg- en inspraakorganen op de verschillende beleidsniveaus De federale overheid moet erop toezien en alles in het werk stellen opdat ouderen ook op Europees en internationaal vlak kunnen participeren aan het beleid en in het besluitvormingsproces Binnen de Federale Adviesraad voor Ouderen moet ook voldoende aandacht gaan naar internationale en Europese aangelegenheden met impact op ouderen. Meer concreet moet dit via de oprichting van een afzonderlijke werkgroep of commissie voor internationale en Europese ouderenthema s, ofwel moet systematisch aandacht besteed worden aan internationale en Europese ouderenthema s binnen elk van de permanente werkgroepen en commissies of via AGE, het Europese Ouderenplatform dat het middenveld vertegenwoordigt. 2. SOCIALE ZEKERHEID Ons sociaalzekerheidsstelsel dient in stand te worden gehouden voor allen en op elk moment. Het evenwicht tussen solidariteit en verzekering dient prioritair behouden te blijven. De verdere uitbouw van een alternatieve financiering dringt zich op. Opdat de federale en de regionale overheden efficiënt en doelmatig zouden kunnen werken, is het noodzakelijk de bevoegdheden te verdelen in homogene pakketten. Federaal Memorandum /18

6 2.1. De federale ziekteverzekering en gezondheidszorgen Iedereen, ook de ouderen, heeft recht op toegankelijke, kwaliteitsvolle en betaalbare gezondheidszorg. Gezondheid dient hierbij prioritair bekeken te worden vanuit een holistische mensvisie; dit betekent dat alle gezondheidsaspecten een plaats moeten krijgen in het gezondheidszorgbeleid Ouderen zijn meer kwetsbaar voor allerlei vormen van milieuverontreiniging. De Vlaamse Ouderenraad stelt voor om de relatie tussen gezondheid en milieuvervuiling grondig te laten onderzoeken Preventieve acties, ook bij 55-plussers, blijven een topprioriteit zodat de bevolking gesteund wordt in het bewaren van een goede gezondheid. Ziektepreventie is niet alleen kostenbesparend, maar geeft ook meer kansen op gezond en actief ouder worden tot op zeer hoge leeftijd. Gedragsveranderingen zoals rookstop en gezonde voeding, leveren op oudere leeftijd ook nog belangrijk gezondheidsvoordeel De bestaanszekerheid van de gepensioneerden moet verzekerd blijven, ongeacht hun gezondheidstoestand. Het steeds groter wordend persoonlijk aandeel in de ziekte- en zorguitgaven moet opnieuw gesolidariseerd worden. Prioriteit dient hierbij gegeven te worden aan: De noodzakelijke hospitalisatiekosten dienen in de ziekte- en invaliditeitsverzekering opgenomen te worden Onder andere tengevolge van de hogere levensverwachting dient het budget van het RIZIV regelmatig verhoogd te worden. De sterkste stijging dient voorzien te worden voor de residentiële ouderenzorg Noodzakelijke medicatie moet voor allen haalbaar en/of betaalbaar worden. Het RIZIV moet hiervoor de nodige middelen voorzien zodat lage inkomens niet langer op hun gezondheid dienen te besparen Om kwaliteitszorg in de woonzorgcentra te kunnen verzekeren is een personeelsbezetting gelijkaardig aan de andere residentiële zorgsectoren nodig, dit moet gepaard gaan met een vergelijkbare financiering. De personeelsformatie moet progressief evolueren met de zorgnoden. Hierdoor wordt de dagprijs betaalbaar voor allen die deze woon- en zorgvorm nodig hebben. Ook in de thuisverpleging is een inhaaloperatie nodig Ook als partners samen in een woonzorgcentrum wonen of een van beiden, dient de woonsituatie van beiden betaalbaar te zijn Bij een betaalbare basisdagprijs is terugvordering bij de kinderen niet meer nodig waardoor het probleem van de onderhoudsplicht kan worden weggewerkt. We verwijzen hierbij naar het standpunt inzake onderhoudsplicht van de Vlaamse Ouderenraad (zie ). Federaal Memorandum /18

7 De RIZIV-tussenkomst dient aangepast te zijn aan de graad van hulpbehoevendheid en de daaruit volgende zorgbehoefte. De Vlaamse Ouderenraad vraagt naar de invoering van een eenvormige beoordelingsschaal. Het Resident Assessment Instrument (RAI) beantwoordt daar aan. We stellen voor dat deze schaal weloverwogen en spoedig wordt geïmplementeerd en dat vooral aandacht wordt geschonken aan de opleiding van alle zorgverleners Terugbetalingen in het kader van de maximumfactuur (MAF) dienen sneller geregeld te zijn in een niet-fiscaal systeem. Na het bereiken van het plafond is het niet zinvol dat er nog remgeld dient betaald te worden. Het systeem dient tevens consulteerbaar gemaakt te worden voor de gebruikers Kinesitherapie en beweging zijn voor vele thuiswonende en residentieelverblijvende ouderen een ondersteuning van de beweeglijkheid en de zelfredzaamheid. Uitgaven daaromtrent hebben tegelijkertijd een besparend effect in de ziekte- en invaliditeitsverzekering In de Brusselse ziekenhuizen en woonzorgcentra, is het gebrek aan Nederlandskundig verplegend, administratief, logistiek, medisch en paramedisch personeel nog steeds problematisch. Op de zwakste momenten is communicatie in de eigen taal van nog groter belang Palliatieve zorg bewijst zijn belang. Wij pleiten dan ook voor uitbreiding en de nodige financiële ondersteuning ervan In een maatschappelijk debat over een waardig levenseinde en euthanasie moeten de ouderen als partners betrokken worden. 3. INKOMEN In opvolging van het regeerakkoord van 2008 startte in 2009 een task force i.f.v. de geplande nationale pensioenconferentie. Het geleverde werk van de daarbij opgerichte werkgroepen heeft geleid tot het Groen boek Een toekomst voor onze pensioenen. Daarmee is het studiewerk beschikbaar voor een antwoord op de problemen van de pensioenen van vandaag en morgen in vergrijzend België. De Vlaamse Ouderenraad vraagt uitdrukkelijk dat de minister van Pensioenen verder bouwt op dit studiemateriaal Prioriteiten voor de huidige gepensioneerden Er dient een structureel, jaarlijks, automatisch en procentueel welvaartsmechanisme voor de pensioenen uitgewerkt te worden. Dit moet ingeschreven worden in de wet en Federaal Memorandum /18

8 gekoppeld aan de gemiddelde stijging van de regelingslonen in het afgelopen jaar. Daarbij moeten negatieve effecten vermeden worden op vlak van de bijkomende sociale voordelen van de gepensioneerden én fiscaliteit. De drempelbedragen van de fiscaliteit moeten minstens de verhogingen van het minimumpensioen volgen Er moet een jaarlijkse inhaaloperatie komen voor de oudste en laagste pensioenen gespreid over een periode van maximum 5 jaar. En dit omwille van de niet toepassing van de welvaartsaanpassing in de periode Ter bestrijding van het armoederisico bij ouderen dienen volgende maatregelen genomen: De IGO-bedragen moeten minstens gelijk zijn aan de geactualiseerde armoedegrens. Voor de IGO als bijstandsregeling dient eenzelfde welvaartsmechanisme toegepast te worden als voor de pensioenen. De vrijgestelde bedragen van toepassing in het IGO-onderzoek van de bestaansmiddelen, dienen gekoppeld te worden aan de index. Er moet een substantieel verschil blijven bestaan tussen de IGO-bedragen en het wettelijk minimumpensioen. De gewaarborgde wettelijke minima dienen de evolutie van het gewaarborgd minimumloon te volgen Maatregelen voor de toekomstige gepensioneerden Om het wettelijk pensioenstelsel te verbeteren zijn volgende voorstellen onontbeerlijk Activeren van de herwaarderingscoëfficiënten voor de berekening van de lonen in de pensioenberekening werknemers. Om een koppeling aan de welvaart te garanderen dient het systeem van de herwaarderingscoëfficiënten voor de lonen terug toegepast te worden. Dit impliceert dat de lonen gebruikt in de pensioenberekening niet enkel een indexering krijgen (naar index van de ingangsdatum pensioen) maar ook de evolutie van de lonen volgen voor de desbetreffende periode. Beide elementen garanderen een daadwerkelijke herwaardering van het loon in de pensioenberekening De maximaplafonds bij de pensioenberekening dienen gevoelig verhoogd te worden. Wij stellen voor met 25 %. Hierdoor wordt het maximumloonplafond opgetrokken tot euro vanaf het jaar Verhoging van de vervangingsratio bij de berekening van het wettelijk pensioen. Concreet stellen we voor het pensioen te berekenen aan 75 % van het gemiddelde beroepsinkomen van de 5 beste jaren. Deze doelstelling zou moeten bereikt worden voor een werknemer die een volledige loopbaan kan bewijzen Een sterke eerste pijler blijft het uitgangspunt. Een goed wettelijk pensioen blijft de absolute prioriteit. De financiering van de pensioenen moet in zijn globaliteit bekeken worden, rekening houdend met de voor- en nadelen voor de gepensioneerden, met de sterkten en zwakten van elke pijler en de financieel-fiscale incentives die aan elke pijler Federaal Memorandum /18

9 worden gegeven. Daarnaast dient er dringend transparantie te komen over de minder ontvangsten voor de staat door toekenning van fiscale voordelen in de tweede en derde pijler. Een aanvullend pensioensysteem moet toegankelijk zijn voor alle werknemers (verdere uitbouw sectorale regelingen) en met zo klein mogelijke verschillen tussen werknemers onderling. De aanvullende pensioenvorming voor zelfstandigen moet verder uitgebouwd worden Wat de financiering van het wettelijk pensioenstelsel betreft is een maximale tewerkstelling de beste garantie voor een goede financiering van de sociale zekerheid. Bijzondere aandacht dient te gaan naar het verhogen van de feitelijke pensioenleeftijd. Voor oudere werknemers moet een meer leeftijdsbewust personeelbeleid uitgebouwd met o.m. meer vormingskansen voor de groep oudere werknemers en oog voor het verbeteren van hun werkomstandigheden In de voorbije jaren is een begin gemaakt met een Europees beleid inzake pensioenen, gebaseerd op de open methode van coördinatie. Dit Europees pensioenbeleid mag het Belgisch repartitiestelsel van de wettelijke pensioenen niet ondergraven. Europa vestigt de aandacht op de lage vervangingsratio van de pensioenen, en nodigt de lidstaten uit rekening te houden met deze realiteit en met de aanbevelingen van het Europees Platform van Ouderen, AGE Wat de fiscaliteit betreft Vijfenzestigplussers dienen bij handicap dezelfde belastingvermindering te krijgen als personen jonger dan 65 jaar Alleenstaanden die werkelijk alleenwonend zijn, dienen een extra belastingvermindering of tegemoetkoming te ontvangen: zij staan immers voor alle kosten alleen Het ontvangen van onderhoudsgeld mag niet leiden tot een belasting op het inkomen van de betrokken oudere persoon ten gevolge van de samenvoeging met het wettelijk pensioen De verminderingen op de onroerende voorheffing wegens gezinslast, dienen behouden ook na het wegvallen van deze gezinslast. Federaal Memorandum /18

10 4. ARBEID & VRIJWILLIGERSWERK 4.1. Werk Oudere werknemers moeten volop steun krijgen om aan het werk te blijven of om opnieuw aan de slag te gaan door opleiding, eventuele aanpassingen in de arbeidsomstandigheden, loopbaanbeleid en erkenning en waardering van de verworven competentie. Vooral de werkgevers spelen hier een cruciale rol. Ze zullen gemotiveerd en ondersteund moeten worden om binnen de ondernemingen een leeftijdsbewust personeelsbeleid te voeren dat de inzetbaarheid van ouderen behoudt en verhoogt. Arbeidstijd is een onderdeel van de levensloop. Arbeid en pensionering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Vlaamse Ouderenraad pleit dan ook voor het betrekken van de ouderenorganisaties in het sociaal overleg omtrent loopbaanregelingen voor oudere werknemers en herintreding, verandering in uittredingssystemen, en alle elementen in het spanningsveld tussen werken en pensionering. In de verdere uitwerking van een generatiepact, wat zijn belang heeft voor jongeren en ouderen, dienen alle generaties betrokken te worden bij de besprekingen Voor mantelzorgers dient tijdskrediet niet beperkt te zijn in tijd, maar in overeenstemming gesteld met de duur van de zorgopdracht Toegelaten arbeid De grensbedragen van de toegelaten arbeid voor gepensioneerden dienen automatisch te worden geïndexeerd, in plaats van de selectieve verhoging van deze bedragen Bij overschrijding van de grenzen van toegelaten arbeid (+15%) wordt het pensioen geschorst. Deze sanctie is onredelijk zwaar. Wij stellen daarom voor deze grens op te trekken met 50% om een meer geleidelijke vermindering van het pensioen mogelijk te maken bij overschrijding. De grensbedragen voor de gerechtigden op een overlevingspensioen moeten gevoelig verhoogd worden Voor gerechtigden op overlevingspensioen met kinderlast dient bij wijze van overgangsmaatregel, het overlevingspensioen zonder beperking gecumuleerd met inkomen uit arbeid. Dit stimuleert hun beroepsactiviteit en de opbouw van eigen rechten Vrijwilligerswerk Vrijwillige inzet van ouderen moet niet alleen worden aangemoedigd, maar ook doelgericht gestimuleerd. Hiertoe moeten drempels van financiële en van fiscale aard worden weggewerkt. Daarbij moeten alle kosten van vrijwillige inzet in rekening kunnen worden Federaal Memorandum /18

11 gebracht, ook deze voor het in stand houden en verder ontwikkelen van de nodige competenties. 5. MOBILITEIT EN TOEGANKELIJKHEID 5.1. Mobiliteit Goede mobiliteitsvoorzieningen zijn essentieel, ook voor ouderen, die daardoor meer kansen krijgen om zelfstandig te kunnen blijven deelnemen aan het maatschappelijk leven, wat een mogelijke garantie om niet geïsoleerd te raken inhoudt Het openbaar vervoer speelt een cruciale rol omdat vele ouderen hoofdzakelijk hierop aangewezen zijn. Daarom blijft de Vlaamse Ouderenraad ijveren voor een optimale organisatie van het openbaar vervoer zowel in de steden als op het platteland Zowel de landelijke als voorstedelijke gebieden dienen te beschikken over een goed netwerk van openbaar vervoer, waarbij een aangepaste frequentie een must is! Het bus-, trein- en tramvervoer dienen zo perfect mogelijk op mekaar afgestemd te zijn Het zou goed zijn om de uurregelingen af te stemmen op het vrijetijds- en cultureel leven, zodat ook in de daluren, s avonds en s nachts gebruik kan gemaakt worden van het openbaar vervoer Bovendien vraagt de Vlaamse Ouderenraad aan de NMBS om de beperkingen van het seniorenbiljet te laten wegvallen (9.01u. s morgens). Dit stellen we in de overtuiging dat niet meer ouderen het drukke ochtendverkeer zullen belasten. Tevens worden oudere geëngageerde personen of hun organisaties niet langer onnodig veel kosten aangerekend. Gesprek tussen alle betrokken partijen lijkt noodzakelijk Leeftijdsneutrale en betaalbare autoverzekeringen dienen gewaarborgd te blijven. Oudere leeftijd mag geen criterium zijn om al dan niet voertuigen te mogen besturen. De criteria moeten voor alle leeftijden gelden In het kader van de verkeersveiligheid is het belangrijk de bestuurders een goede, humane en mensvriendelijke attitude aan te leren. Grote aandacht dient hieraan besteed te worden op elk niveau: thuis, school, werk en bij vele andere gelegenheden. Opfrissen en aanleren van nieuwe verkeersregels kan een goed rijgedrag alleen maar ten goede komen, evenals defensief rijden, gebruik van de autogordel en enkel handenvrij gebruik van de GSM door de autobestuurder in de wagen. Federaal Memorandum /18

12 5.2. Toegankelijkheid Tussen ouderen en buurtvoorzieningen (buurtwinkels, postkantoor, enz.) bestaat een wederzijdse afhankelijkheid. Voor heel wat ouderen zijn deze nabije voorzieningen bepalend voor hun autonomie, hun onafhankelijkheid en hun sociale contacten. De federale overheid moet initiatieven nemen om de leefbaarheid en de toegankelijkheid van buurtvoorzieningen te vergroten. Zo kan er geïnvesteerd worden in een parkeerbeleid, in de bereikbaarheid van het openbaar vervoer, in de coördinatie bij wegenwerken, Dit geldt zowel voor stedelijke als landelijke gebieden Extra aandacht dient te gaan naar de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van de stations en de treinen. Het STOP-principe duidt hierbij de volgorde van belang aan (fiets en bus dichterbij dan autoparking). Het op- en afstappen mag geen hinderpaal zijn voor oudere personen. De treinen dienen aangepast te worden aan de verschillende hoogtes van de perrons en de ruimte tussen het perron en de opstap van de trein. De bereikbaarheid en het verlaten van de perrons kan verbeterd worden door het veralgemenen van het gebruik van de lift en door dalende roltrappen te voorzien Omdat vele ouderen een visuele of auditieve beperking hebben, dienen alle mededelingen in stations en op het openbaar vervoer zowel auditief als visueel duidelijk gecommuniceerd te worden. 6. INFORMATISERING EN NIEUWE TECHNOLOGIEËN 6.1. Informatisering Informatie moet voor iedereen beschikbaar, bruikbaar en toegankelijk zijn. Daarom is het nodig om naast de digitale informatieweg (website, ), ook de andere communicatiekanalen (geschreven, mondeling) te bewaren. Mensen die niet online zijn, moeten de mogelijkheid behouden om zich autonoom te informeren Het gebruik van ICT dient verder gestimuleerd te worden. De middelen, het gebruik en het onderhoud ervan moeten betaalbaar zijn, maar ook betaalbaar blijven. Te lage pensioenen weerhouden de aankoop van PC en toebehoren en de aansluiting op het internet. Dat geldt ook voor andere nuttige verworvenheden van de hedendaagse technologie De nieuwe technologieën en nieuwe toestellen moeten makkelijk hanteerbaar en gebruiksvriendelijk zijn voor ouderen. Het is de taak van de overheid op dit vlak in te spelen op de economische sector en te stimuleren dat producten getoetst worden met de ouderen voor de productie. Een eenvoudige, duidelijke handleiding in de correcte taal van de gebruiker is daarbij het aangewezen middel (cfr. bijsluiter bij geneesmiddelen). Federaal Memorandum /18

13 Aandacht moet gaan naar de eventuele gezondheidsrisico s uitgaande van elektromagnetische straling veroorzaakt door overvloedig gebruik van nieuwe technologieën Persoonlijk contact dient in alle sectoren en diensten bewaard te blijven. Vooral voor oudere personen blijft dit belangrijk. 7. RECHTEN VAN OUDEREN Heel wat ouderen hebben niet of onvoldoende kennis van hun rechten. Daarom dient de regering in heel wat domeinen te kiezen voor een verruiming van de automatische toekenning van rechten Armoede en sociale inclusie In het federale beleid inzake sociale inclusie dient een prominente plaats gegeven aan de positie van ouderen in deze samenleving, niet alleen als kwetsbare personen, maar ook als burgers die in belangrijke mate bijdragen aan de welvaart en het welzijn van iedereen. Activering en het bevorderen van intergenerationele solidariteit dienen in dat kader extra aandacht te krijgen Bij de ontwikkeling en de opvolging van dit beleid dienen ouderen en hun organisaties uitdrukkelijk te worden betrokken. Dat geldt uiteraard ook voor het armoedebeleid In dat kader van dit beleid dient er bijzondere aandacht te gaan naar processen van sociale uitsluiting van ouderen en ouderendiscriminatie Binnen het armoedebeleid dient speciaal aandacht geschonken zowel aan de (de jongste jaren snel toegenomen) armoede bij ouderen als aan het proces van verpaupering op latere leeftijd. De financiële en de sociale dimensie van armoede dienen in hun samenhang te worden behandeld Leeftijdsdiscriminatie In toepassing van de wet dient elke vorm van discriminatie aangepakt te worden, ook de leeftijdsdiscriminatie. Op alle terreinen van het sociaal, maatschappelijk, politiek en cultureel leven moeten 60-plussers als volwaardige partners erkend blijven en een actieve rol kunnen spelen. Om dit beginsel te waarborgen moet de federale regering: 1. dit niet-discriminatiebeginsel respecteren op alle levensdomeinen 2. actief participeren aan het actueel Europees debat inzake leeftijdsdiscriminatie in de toegang tot goederen, voorzieningen en diensten Federaal Memorandum /18

14 3. er bij de Europese Unie op aandringen dat er niet alleen in België een Centrum voor Gelijke Kansen is, maar in alle Europese landen AGE, het Europees Platform van Ouderen, heeft rond dit thema expertise opgebouwd, waarop beroep kan worden gedaan Conform de Belgische wetgeving en de Europese regelgeving dient elke vorm van discriminatie aangepakt te worden, ook de leeftijdsdiscriminatie, meer bepaald van ouderen. Daarbij moet niet alleen gelet worden op leeftijdsdiscriminatie binnen het arbeidsbestel, maar ook in de gezondheidszorg en bij de toegang tot goederen, voorzieningen en diensten. In dat kader moet het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding zijn opdracht inzake discriminatie van ouderen naar behoren kunnen vervullen. Dat behelst onder meer het optreden als pleitbezorger, het sensibiliseren van het brede publiek, het rapporteren over cases en ontwikkelingen op dit terrein Hospitalisatieverzekering Met betrekking tot het Europese Voorstel voor een richtlijn van de Raad van 2 juli 2008 betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid dienen de actuariële en risicofactoren in verband met handicap en leeftijd bij de verstrekking van verzekerings-, bank- en andere financiële diensten verifieerbaar te zijn. Daartoe dient een orgaan van onafhankelijke experten opgericht te worden Heel wat verzekeringsmaatschappijen hanteren een leeftijdsgrens bij de toegang tot hospitalisatieverzekeringen. Het gebruik van een leeftijdsgrens kan enkel wanneer deze redelijk en objectief is. Momenteel wordt dit bewijs echter niet door de verzekeringsmaatschappijen geleverd, getuige o.a. de verschillende gebruikte leeftijdsgrenzen. De toegang tot een goede en betaalbare hospitalisatieverzekering moet voor alle ouderen gegarandeerd worden Het is helemaal niet duidelijk op welke cijfers en statistieken de verzekeringsmaatschappijen zich baseren om de risico s te berekenen en de premies van de hospitalisatieverzekeringen te bepalen. De gebruikte gegevens en cijfers dienen transparant te zijn. Deze cijfers moeten recent, publiek, objectief en onafhankelijk zijn Collectieve verzekeringen via het werk kunnen verder worden gezet in een individuele verzekering door de hoofdverzekerde en zijn aangesloten gezinsleden (bv. bij pensionering). Er rijzen echter enkele problemen bij een dergelijke individuele verderzetting: onhaalbare termijnen voor de verzekerde, de afhankelijkheid van de gezinsleden van de mate waarin de hoofdverzekerde (i.c. de werknemer) beslist hen te informeren over de mogelijkheid tot individuele voortzetting, de onduidelijkheid over bijkomende premies en de onmogelijkheid om de overgang te maken tussen enerzijds private verzekeraars onderling en anderzijds tussen private verzekeraars en mutualiteiten. De Vlaamse Ouderenraad wil een herziening van de procedure die hiervoor momenteel voorzien is. Zo dient er een informatieverplichting voor de verzekeraar te komen waarbij Federaal Memorandum /18

15 zowel de hoofdverzekerde (i.c. de werknemer) als zijn aangesloten gezinsleden rechtstreeks geïnformeerd worden Een deel van de door de verzekerde betaalde premies worden in een vergrijzingsreserve gestopt. De Vlaamse Ouderenraad vraagt dat bij een overstap naar een andere verzekeringsmaatschappij de opgebouwde vergrijzingsreserve wordt meegenomen Premieverhogingen in functie van de leeftijd kunnen enkel wanneer deze aantoonbaar redelijk en objectief gerechtvaardigd zijn. Hierbij moet in het achterhoofd worden gehouden dat er reeds een vergrijzingsreserve in de premies voorzien is De medische index dient op grond van representatieve en objectieve parameters opgesteld te worden en gedifferentieerde tariefverhogingen op basis van leeftijd mogen niet toegestaan worden Ouderenmis(be)handeling Er is nood aan een duidelijke juridische omkadering voor het juridische vacuüm dat momenteel met betrekking tot ouderenmis(be)handeling bestaat. Ouderenmis(be)handeling is een problematiek met een specifieke dynamiek. Slachtoffers vertonen vaak veel loyaliteit ten aanzien van de pleger en bevinden zich vaak in een afhankelijkheidspositie. De oudere zal dikwijls geen stappen ondernemen uit fysieke onmogelijkheid, schaamte, doordat hij/zij denkt dat hulp onmogelijk is, en uit angst de andere persoon kwijt te raken. Het invoeren van een aangifteplicht en het versoepelen van de regels inzake beroepsgeheim en privacy kunnen als middel dienen om beter en kwaliteitsvoller om te gaan met deze problematiek. De juridische knelpunten kunnen opgesplitst worden in drie delen: Er is nood aan een duidelijk kader rond beroepgeheim bij kwetsbare personen. In 2000 werd, door de invoeging van artikel 458bis in het Strafwetboek bij de wet van 28 november 2000, de melding mogelijk gemaakt van bepaalde ernstige feiten gepleegd op minderjarigen, door een versoepeling van het beroepsgeheim. Deze mogelijkheid tot melding moet uitgebreid worden tot andere categorieën van personen die omwille van fysieke en/of psychische redenen te kampen hebben met een verminderde zelfredzaamheid, en dus minder weerbaar zijn tegen de in het artikel bedoelde aantastingen van de fysieke en psychische integriteit Artikel 462 van het Strafwetboek stelt dat diefstal onder gehuwde partners en aanverwanten niet bestaat. Dit zorgt voor veel problemen wanneer gelden en goederen van de oudere verdwijnen. Gelden of goederen weggeven is vaak het gevolg van psychische druk of emotionele chantage. Daarom dient de strafrechtelijke straffeloosheid die bestaat bij misdrijven tegen eigendommen (diefstallen, afpersingen, misbruik van vertrouwen, oplichting, bedriegerij) als de feiten binnen de familie werden begaan tegen een kwetsbare persoon opgeheven te worden. Federaal Memorandum /18

16 Hulpverleners stuiten soms op weerstanden van zorgafhankelijke en psychisch kwetsbare ouderen, vb. dementerenden. De ouderen zijn bang dat hun situatie zal verergeren door het inschakelen van hulpverlening, het neerleggen van een klacht of het indienen van een verzoekschrift. Ze zijn vaak loyaal ten opzichte van hun partner, kinderen en/of mantelzorgers of willen hen zoveel mogelijk beschermen. Het instellen van een verzoekschrift onder eigen naam van de hulpverlening is verre van ideaal en gebeurt dan ook zelden. Het instellen van de mogelijkheid tot rechtsvordering door verenigingen die sinds geruime tijd actief zijn op het vlak van preventie, advies en interventie van ouderenmis(be)handeling zou soelaas kunnen brengen. Dit mits erkenning van overheidswege. 8. ECONOMISCH BELEID 8.1. Consumentenbescherming De koopkracht van de ouderen wordt niet alleen bepaald door inkomsten, maar ook door de levensduurte In het kader van het economisch beleid dient er bijzondere aandacht geschonken te worden aan de bescherming van de ouderen als consument. Voorts dient er een beleid gevoerd dat de toegang garandeert van alle ouderen, en in het bijzonder van de meest kwetsbare, tot alle goederen en diensten die voor hen van vitaal belang zijn of de kwaliteit van leven als oudere in beduidende mate bepalen. Daarnaast dient de ontwikkeling en de productie gestimuleerd van goederen en diensten die de kwaliteit van leven van ouderen in belangrijke mate ten goede kunnen komen Eén van de hoofddoelstellingen van de Europese Unie is de oprichting van een interne markt door het wegwerken van handelsbelemmeringen tussen de lidstaten. Het reglementeren van het vrij verkeer van producten binnen de EU is ver gevorderd. Dit heeft ook implicaties voor het beleid. Zo brengt de geliberaliseerde energiemarkt een toegenomen complexiteit met zich mee met nadelen voor transparante prijzen en kwaliteit van de dienstverlening. Duidelijke, vergelijkbare en doorzichtige informatieverlening omtrent prijzen en voorwaarden is noodzakelijk opdat ouderen weloverwogen keuzes kunnen maken in een geliberaliseerde markt. Via reglementering moet de overheid producenten hiertoe verplichten en consumenten de nodige bescherming bieden. Zo moet er aandacht zijn voor de transparantie bij beleggings- en verzekeringsproducten (zoals pensioensparen), voor doorzichtige tarieven en abonnementenstructuren bij telecombedrijven enz Het prijzenbeleid dient ook aandacht te hebben voor alleenstaanden welke uiteraard met één inkomen alle uitgaven moeten dekken: de vaste kosten, de belasting op de woning (eventueel te groot en verouderd), eenpersoonskamer op vakantie, te grote verpakkingen, kortingen die toegespitst zijn op een vierpersoonsgezin, enz. Federaal Memorandum /18

17 Er is nood aan één minister van consumentenzaken. Momenteel is deze bevoegdheid versnipperd tussen drie ministers, er dient een protocol te komen over opdrachten en bevoegdheden. Een portaalsite voor alle consumentenzaken is noodzakelijk De rol van de CREG als energieregulator dient beklemtoond te worden. Een centraal beheerde database en intelligente meters moeten de overstap naar een andere energieleverancier en prijsvergelijkingen vergemakkelijken De goede werking van klanten- en klachtendiensten bij bedrijven dient gegarandeerd te worden. 9. EUROPA & INTERNATIONAAL BELEID 9.1. De link met het Europese en internationale beleidsniveau De komende federale regering moet de noodzakelijke link tussen het Belgische, het Europees, het Internationaal Ouderenbeleid en AGE als vertegenwoordiging van het Europees middenveld van ouderen, leggen in alle beleidsdomeinen. De toenemende mondialisering en de groeiende invloed van de EU-reglementering hebben enkele belangrijke implicaties voor de ouderen in België. Deze gevolgen ervaren ouderen op alle levensdomeinen in hun dagelijkse leefwereld (bijv. liberalisering, consumentenbescherming, minimumnormen sociale bescherming, ) Het is absoluut noodzakelijk dat er verder uitvoering gegeven wordt aan het Madrid International Plan of Action on Ageing van de Verenigde Naties (2002) en aan de afspraken die aansluitend hierbij op Europees niveau zijn gemaakt. Dat behelst onder meer een duidelijke, goed onderbouwde en openbare rapportage over de implementatie van dit plan. Als toetssteen kan hierbij verwezen worden naar De eenentwintig aandachtspunten voor de eenentwintigste eeuw van de Vlaamse Ouderenraad (zie en ) Wat het beleid van de Europese Unie betreft is het noodzakelijk dat alle beleidsmaatregelen gescreend worden op hun consequenties voor de oudere bevolking De federale overheid moet zich op het Europees en internationaal beleidsniveau actief inzetten voor de ouderenbelangen. Zij dient rekening te houden met ouderen bij de opvolging en omzetting van Europese richtlijnen, actieplannen of aangegane engagementen Daarnaast is het nodig dat de ouderen via hun organisaties bij het Europese beleid betrokken worden en dat deze betrokkenheid federaal wordt ondersteund. Federaal Memorandum /18

18 Goedgekeurd op de Algemene Vergadering van 28 juni 2010 Jul Geeroms Voorzitter Mie Moerenhout Directeur Federaal Memorandum /18