Demografie van de detailhandel. Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel

Transcriptie

1 Demografie van de detailhandel Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel

2

3 Inleiding Door ITS-Nijmegen is een onderzoek uitgevoerd in het kader van het onderzoeksprogramma Demografie van de detailhandel van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD). Doel van dit programma is het in kaart brengen van ontwikkelingen en structuurveranderingen in de detailhandel. Daarbij wordt steeds geprobeerd een relatie te leggen met de maatschappelijke functie die de sector detailhandel vervult. Op deze manier worden veronderstellingen die leven binnen het midden- en kleinbedrijf (MKB) over bijvoorbeeld vergrijzing, afkalving, toenemend aantal etnische ondernemers en het ontstaan van een nieuw soort MKB onderbouwd en inzichtelijk gemaakt met cijfermateriaal. Deze publicatie is de eerste uit een reeks publicaties die het HBD uitbrengt naar aanleiding van dit onderzoek en beschrijft de inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel. De volgende publicaties in de reeks hebben betrekking op: - startende ondernemers in de detailhandel; - leeftijdsopbouw detailhandel; - ondernemers zonder betaald personeel; - etnische ondernemers en werknemers; - dynamiek van werknemers in de detailhandel. Inhoud Op basis van gegevens van de Kamer van Koophandel en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (dat onder meer beschikt over fiscale gegevens) is een analyse gemaakt van de inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel. De belangrijkste resultaten hiervan zijn in deze publicatie opgenomen. Aangezien fiscale aangiftes enkele jaren achterlopen is binnen dit onderzoek gebruik gemaakt van inkomensgegevens over de periode 1999 tot en met In deze publicatie wordt achtereenvolgens de inkomenspositie beschreven van: - alle ondernemers in de detailhandel; - startende ondernemers; - ondernemers met en zonder personeel; - ondernemers in verschillende brancheclusters. Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel 3

4 Inkomenspositie van alle ondernemers in de detailhandel In de Nederlandse detailhandel waren in april 2006 ruim ondernemers actief. Van circa van hen en van ongeveer van hun partners zijn inkomensgegevens beschikbaar over het jaar Op basis van die gegevens is het onderzoek uitgevoerd. Een derde huishoudens van ondernemers financieel afhankelijk van bedrijfswinst Van alle huishoudens van ondernemers in de detailhandel is 35% financieel geheel afhankelijk van de bedrijfswinst. De overige 65% heeft behalve de winst uit de onderneming nog andere inkomensbronnen, in veel gevallen het salaris dat de partner verdient bij een andere werkgever. Waarom meerdere inkomstenbronnen? Redenen om naast een inkomen uit het eigen bedrijf nog een inkomen uit andere bronnen te hebben, zijn onder andere: - het bedrijf wordt als hobby gezien; - het bedrijf levert dusdanig weinig winst op dat het noodzakelijk is andere inkomsten te hebben; - het bedrijf kost dusdanig weinig tijd dat er voldoende tijd over is om te blijven werken in loondienst; - het bedrijf is net gestart en de ondernemer zit in een overgangsperiode tussen baan en eigen bedrijf. Huishoudinkomen alleenstaanden het laagst Het gemiddeld bruto huishoudinkomen van huishoudens van ondernemers zonder partner is lager dan wanneer de ondernemer wel een partner heeft. Dit is zelfs het geval als de partner geen eigen inkomen heeft. Alleenstaanden hebben dus over het algemeen een lager huishoudinkomen. Huishoudinkomen ondernemers zonder bedrijfswinst het hoogst Opvallend is dat het gemiddelde bruto huishoudinkomen het hoogst is als zowel de partner als de ondernemer geen inkomen heeft uit het bedrijf, maar wel uit andere bronnen. Dit zijn vooral hobbywinkeliers of ondernemers van wie het bedrijf nog in de startfase verkeert. In de tabel is voor de ondernemers in de detailhandel het gemiddelde bruto huishoudinkomen in 2003 weergegeven, uitgesplitst naar de verschillende inkomensbronnen binnen het huishouden. Andere inkomsten bestaan vooral uit inkomsten uit loondienst en uitkering. Gemiddeld bruto huishoudinkomen in 2003 van ondernemers in de detailhandel Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS % Huishoudinkomen Ondernemer zonder partner alleen winst 8% winst en andere inkomsten 5% alleen andere inkomsten 5% Ondernemer met partner ondernemer alleen winst, partner geen inkomsten 5% ondernemer en partner alleen winst 23% ondernemer alleen winst, partner alleen andere inkomsten 11% ondernemer winst en andere inkomsten, partner alleen andere inkomsten 5% ondernemer en partner alleen andere inkomsten 8% Overige situaties 32% Totaal 100% Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel

5 Huishoudinkomen ondernemers vergelijkbaar met Nederlands gemiddelde Het bruto huishoudinkomen van ondernemers is in 2003 gemiddeld Dat is vergelijkbaar met het gemiddelde Nederlandse huishoudeninkomen, dat bedraagt (bron: CBS). Ook als gekeken wordt naar de spreiding over de verschillende inkomensklassen wijken ondernemers niet sterk af van de totale Nederlandse bevolking. Voor beide groepen geldt dat zo n 37% een huishoudinkomen heeft dat onder modaal (ongeveer ) is. Het percentage ondernemers met een huishoudinkomen van meer dan is met 34% iets lager dan de 37% van alle Nederlandse huishoudens die een huishoudinkomen hebben van of meer. Frequentietabel van het bruto huishoudinkomen in 2003 van ondernemers in de detailhandel Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS Alle huishoudens Alle ondernemers Ondernemers zonder partner Ondernemers met partner, partner geen winst Ondernemers met partner, partner winst uit ander bedrijf Ondernemers met partner, partner winst uit hetzelfde bedrijf Minder dan % 8% 23% 4% 7% 6% % 13% 29% 10% 8% 10% % 16% 21% 15% 12% 15% % 16% 11% 18% 13% 18% % 14% 7% 17% 13% 15% % 4% 13% 11% 11% % 1 7% 2% 9% 8% 7% en meer 16% 4% 16% 27% 19% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 1 Het CBS hanteert een andere inkomensverdeling dan het HBD. Van de vermelde 37% had 21% een huishoudinkomen tussen de en en 16% een huishoudinkomen van en meer. De bedrijfswinst neemt toe naarmate een onderneming langer bestaat Gemiddeld hebben ondernemers en hun levenspartners in winst gerealiseerd. Ondernemers en hun levenspartners die in 1993 of eerder een bedrijf zijn gestart of hebben overgenomen, hebben gemiddeld echter een winst van behaald. Dit is veel hoger dan ondernemers en hun partners die pas in 2002 of 2003 een bedrijf zijn gestart of hebben overgenomen. Zij hebben namelijk in 2003 een gemiddelde winst van slechts gerealiseerd. In de beginperiode is de gemiddelde bedrijfswinst dus een stuk lager dan bij ondernemingen die langer bestaan. Deels wordt dit veroorzaakt door ondernemingen die niet overleven en het gemiddelde omlaag brengen. Dat een deel van de starters in de eerste periode het ondernemerschap combineert met een baan in loondienst of met een uitkering speelt uiteraard ook een rol. Inkomenspositie van startende ondernemers Onder starters worden in dit onderzoek de ondernemers verstaan die zelf een bedrijf hebben opgericht, dus niet de ondernemers die een bedrijf hebben overgenomen. Van de actieve ondernemers in de detailhandel in april 2006, hebben ruim ondernemers zelf een nieuw bedrijf opgericht. De overige ondernemers hebben een bestaand bedrijf overgenomen en voortgezet. Van die echte starters - van wie overigens een deel hun bedrijf pas na 2003 heeft opgericht - zijn van ongeveer de inkomensgegevens in 2003 bekend. Op basis daarvan zijn de analyses in deze paragraaf uitgevoerd. Daarnaast beschikken we voor onze analyses over de inkomensgegevens van levenspartners van deze starters. Veel starters houden eerst hun baan aan Van de in 2003 gestarte ondernemers combineert twee derde in dat jaar het ondernemerschap met loon uit een (parttime) baan, slechts 10% is in het eerste jaar van het ondernemerschap financieel geheel afhankelijk van de winst. Van de ondernemers die in 2002 zijn gestart, heeft 39% in 2003 alleen inkomsten uit bedrijfswinst, terwijl 41% nog loon uit een dienstverband en/ of een uitkering heeft. Twee jaar of langer na de start werkt nog maar één op de vijf starters naast hun bedrijf in loondienst. 58% is wat betreft hun inkomen volledig afhankelijk van wat het Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel 5

6 bedrijf oplevert. In het vorige hoofdstuk wordt aangegeven dat van alle detaillisten 35% volledig afhankelijk is van de bedrijfswinst. Het verschil tussen beide percentages (35% en 58%) wordt verklaard doordat hier alleen naar het inkomen van de ondernemer zelf wordt gekeken en eventuele inkomsten van de partner buiten beschouwing worden gelaten. Daarnaast betreft het hier niet alle detaillisten, maar alleen inkomstenbronnen van de starters. Ondernemers die een bedrijf hebben overgenomen zijn hierin dus niet meegenomen, in het vorige hoofdstuk wel. In de tabel staan de verschillende inkomensbronnen die starters zelf hebben ontvangen in Hierbij zijn de inkomsten van de eventuele partner buiten beschouwing gelaten. Tevens is het jaar van oprichting opgenomen, om inzicht te krijgen in verschuivingen gedurende de looptijd van de onderneming. Inkomstenbronnen in 2003 van starters, uitgesplitst naar startjaar Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS Gestart voor 2002 Gestart in 2002 Gestart in 2003 Alleen winst 58% 39% 10% Alleen loon 7% 12% 27% Alleen uitkering 3% 3% 5% Winst en loon 11% 23% 30% Winst en uitkering 10% 7% 6% Winst, loon en uitkering 3% 6% 7% Overige (combinaties van) bronnen 4% 6% 10% Geen inkomen 3% 4% 6% Totaal 100% 100% 100% Binnen de detailhandel worden zo n 40 branches onderscheiden. In rapportages is het echter gebruikelijk in plaats van 40 branches 12 brancheclusters te hanteren. In een cluster zijn samenhangende branches samengevoegd. Starters in internetbedrijven het minst vaak financieel afhankelijk van bedrijfswinst Voor de internet-/postorderbedrijven geldt dat de starters verreweg het minst vaak financieel volledig afhankelijk zijn van hun onderneming. Slechts een op de vijf heeft naast de winst geen andere inkomsten. Daarentegen is voor twee derde van de starters in levensmiddelenspeciaalzaken de winst de enige inkomensbron. In de overige clusters heeft globaal de helft van de ondernemers geen andere inkomsten dan de bedrijfswinst. Er is een aantal verklaringen voor het relatief lage aantal starters in internet-/postorderbedrijven dat financieel afhankelijk is van hun bedrijf. Zo zijn deze bedrijven relatief kort geleden gestart. Verder worden bedrijven in het cluster internet-/postorderbedrijven vaak meer hobbymatig opgericht. Tot slot is de drempel om een internet-/postorderbedrijf te starten laag. Veel van de ondernemers in dit cluster hebben dan ook nog een baan in loondienst naast het bedrijf. In de tabel wordt per branchecluster weergegeven welk deel van de ondernemers die in 2003 of eerder een bedrijf hebben opgericht in 2003 zelf alleen inkomsten hebben uit het bedrijf. De inkomsten van de eventuele partner zijn wederom buiten beschouwing gelaten. Het gaat hierbij dus niet om het huishoudinkomen, maar om het inkomen van de starter zelf. Mate waarin starters in verschillende brancheclusters in 2003 financieel afhankelijk zijn van de bedrijfswinst Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS % starters in 2003 of eerder met alleen inkomsten uit winst Levensmiddelenspeciaalzaken 67% Kleding en textiel 60% Doe-het-zelfzaken 58% Supermarkten 57% Persoonlijke verzorging 57% Woonzaken 55% Educatie en vrijetijdsartikelen 54% Huishoudelijke artikelen 48% Markthandel 45% Overige ambulante handel 42% Consumenten elektronica 40% Internet-/postorderbedrijven 19% 6 Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel

7 Inkomenspositie van ondernemers met en zonder personeel Ongeveer 62% van de ondernemers (zo n ondernemers) heeft geen personeel in loondienst, 38% (bijna ondernemers) heeft dus wel één of meer medewerkers in loondienst. De verschillen tussen beide groepen voor wat betreft bedrijfswinst en huishoudinkomen in 2003 worden hieronder beschreven. Ondernemers zonder personeel minder vaak bedrijfswinst en lagere bedrijfswinst Van de ondernemers zonder personeel heeft 75% in 2003 winst gerealiseerd, van de ondernemers met betaald personeel is dit 85%. De bedrijfswinst van de ondernemers zonder personeel blijft steken op bijna , terwijl ondernemers die wel personeel in loondienst hebben gemiddeld winst behalen. Huishoudinkomen van ondernemers met personeel veel hoger Het totale bruto huishoudinkomen bedraagt voor ondernemers zonder personeel gemiddeld , terwijl ondernemers met betaald personeel een gemiddeld bruto huishoudinkomen hebben van Het lagere huishoudinkomen wordt, naast een lager aandeel dat winst behaalt, ook veroorzaakt door het feit dat ondernemers zonder personeel vaker alleenstaand zijn. Ondernemers zonder personeel financieel minder afhankelijk van bedrijfswinst De door ondernemers zonder personeel behaalde winst bedraagt minder dan de helft (45%) van het totale inkomen in het huishouden. Bij ondernemers met personeel draagt de winst voor twee derde (68%) bij aan het huishoudinkomen. Bij de ondernemers zonder personeel speelt de bedrijfswinst dus relatief gezien een minder grote rol in het totale huishoudinkomen. Bij deze groep is vaker sprake van meerdere inkomensbronnen in het huishouden. Inkomenspositie van ondernemers in verschillende brancheclusters Grote verschillen in winst Tussen de brancheclusters is veel variatie wat betreft bedrijfswinst. Internet-/postorderbedrijven realiseren de laagste winst per huishouden: slechts Ook deze lage winst komt vermoedelijk doordat deze ondernemers het bedrijf vaak meer zien als hobby, ze daarnaast nog werken in loondienst en doordat het bedrijf relatief jong is. De hoogste winst wordt behaald in persoonlijke verzorging, namelijk Dit is dus bijna drie keer zoveel als in internet-/ postorderbedrijven. Verschil in winst deels opgevangen door andere inkomensbronnen De verschillen in bedrijfswinst tussen de brancheclusters zijn groot, maar als gekeken wordt naar bruto huishoudinkomen zijn de verschillen veel kleiner. Dit komt doordat ook andere inkomensbronnen deel uitmaken van het huishoudinkomen. Zo is het bruto huishoudinkomen van ondernemers in internet-/postorderbedrijven vergelijkbaar met de andere brancheclusters, terwijl deze ondernemers de laagste bedrijfswinst behalen. Dit bevestigt het vermoeden dat ondernemers in dit branchecluster het bedrijf (vooralsnog) meer als hobby of nevenverdienste zien, naast hun baan. Het bruto huishoudinkomen in persoonlijke verzorging is veruit de hoogste, terwijl in dit branchecluster ook de hoogste winst per huishouden wordt gerealiseerd. Aandeel winst binnen bruto huishoudinkomen sterk verschillend Het aandeel van de winst in het totale bruto huishoudinkomen verschilt sterk tussen de brancheclusters. In supermarkten, levensmiddelenspeciaalzaken en doe-het-zelfzaken bestaat het bruto huishoudinkomen voor ongeveer 80% uit bedrijfswinst. In internet-/postorderbedrijven gaat dit maar om 34%. In dit laatste cluster worden dus relatief gezien de meeste inkomsten uit andere bronnen dan winst gehaald. Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel 7

8 In de tabel is de gemiddelde winst en het gemiddelde bruto inkomen van de huishoudens van ondernemers in het branchecluster weergegeven. Daarnaast is het aandeel opgenomen dat de bedrijfswinst inneemt binnen het huishoudinkomen. Als dit aandeel laag is, is dus sprake van een groot aandeel uit andere inkomstenbronnen zoals loon en uitkering. Inkomsten in 2003 in de verschillende brancheclusters in de detailhandel Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS Gemiddelde winst in huishouden Gemiddeld bruto inkomen in huishouden Aandeel winst in huishoudinkomen Persoonlijke verzorging % Supermarkten % Doe-het-zelfzaken % Levensmiddelenspeciaalzaken % Kleding en textiel % Woonzaken % Educatie en vrijetijdsartikelen % Consumenten elektronica % Overige ambulante handel % Markthandel % Huishoudelijke artikelen % Internet-/postorderbedrijven % Grote verschillen in bruto huishoudinkomen tussen brancheclusters Tussen de verschillende brancheclusters zijn behoorlijke verschillen zichtbaar in verdeling van het bruto huishoudinkomen. Zo ligt dit bruto huishoudinkomen voor slechts 6% van de ondernemers in persoonlijke verzorging, doe-het-zelfzaken en overige ambulante handel onder In huishoudelijke artikelen en consumenten elektronica is dit respectievelijk 12% en 11%. Ook in de hoogste inkomensklasse is duidelijk verschil zichtbaar. Maar liefst een derde van de ondernemers in persoonlijke verzorging heeft een huishoudinkomen van of hoger, terwijl in het cluster markthandel slechts 6% van de ondernemers dit huishoudinkomen bereikt. Bij de andere brancheclusters varieert dit aandeel tussen 13% en 22%. Frequentietabel van het bruto huishoudinkomen in 2003 in de verschillende brancheclusters in de detailhandel Bron: CBS, analyse en bewerking HBD/ITS Supermarkten Kleding en textiel Persoonlijke verzorging Woonzaken Huishoudelijke artikelen Consumenten elektronica Levensmiddelenspeciaalzaken Doe-hetzelfzaken Educatie en vrijetijdsartikelen Internet-/ postorderbedrijven Markthandel Overige ambulante handel Minder dan % 7% 8% 6% 8% 12% 11% 6% 8% 10% 9% 6% % 12% 10% 8% 12% 17% 12% 10% 13% 10% 21% 14% % 15% 12% 10% 14% 16% 15% 14% 16% 12% 22% 18% % 17% 14% 11% 16% 16% 16% 16% 17% 15% 18% 18% % 15% 14% 12% 14% 13% 15% 15% 15% 15% 13% 14% % 11% 12% 10% 11% 9% 11% 11% 11% 13% 7% 10% % 8% 9% 9% 8% 6% 7% 9% 7% 9% 4% 7% en meer 21% 14% 22% 33% 18% 14% 14% 19% 15% 17% 6% 13% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 8 Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel

9 Onderzoeksverantwoording Bestandsanalyse Voor het onderzoek Dynamiek in de detailhandel heeft ITS-Nijmegen gebruik gemaakt van databestanden van de Kamer van Koophandel (KvK) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij de KvK is gebruik gemaakt van gegevens uit het Handelsregister, bij het CBS van het Algemeen Bedrijven Register (ABR) en het Sociaal Statistische Bestand (SSB). In dit laatste bestand worden sinds 1999 demografische en sociaal-economische gegevens bij elkaar gebracht vanuit een aantal (administratieve) bronnen, zoals de Belastingdienst, gemeenten en uitkeringsadministraties. Aangezien fiscale aangiftes enkele jaren achterlopen is in dit onderzoek gebruik gemaakt van inkomensgegevens over de periode 1999 tot en met Telefonisch onderzoek Naast onderzoek op diverse databestanden is een telefonische enquête gehouden onder 319 ondernemers in de detailhandel die tussen 2003 en 2006 een bedrijf zijn gestart of hebben overgenomen. Ook deze enquête is door ITS-Nijmegen uitgevoerd. Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel 9

10 Colofon Inkomenspositie van ondernemers in de detailhandel maakt deel uit van een reeks publicaties in het kader van het onderzoeksprogramma Demografie van de detailhandel. Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze publicatie is in opdracht van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) uitgevoerd door ITS-Nijmegen. Voor vragen kunt u contact opnemen met Alie Posthumus, a.posthumus@hbd.nl, telefoonnummer (070) Deze en andere publicaties van het HBD zijn te bestellen: Via internet: Per bestel@hbd.nl Per fax: (070) Per telefoon: (070) Als sectorinstituut ondersteunt het HBD de gehele detailhandel. Het HBD vervult een functie als kenniscentrum, maakt maatschappelijke ontwikkelingen en overheidbeleid helder en hanteerbaar en stimuleert de professionaliteit in de sector. In het HBD werken samen: MKB-Nederland, Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel (CVAH), FNV Bondgenoten en CNV Dienstenbond. Copyright 2007 Hoofdbedrijfschap Detailhandel Den Haag Het HBD hecht veel belang aan de verspreiding van kennis over de detailhandel. U mag dan ook gedeelten uit deze publicatie overnemen, mits met bronvermelding. Het integraal reproduceren van de inhoud is echter alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van het HBD.

11

12 Hoofdbedrijfschap Detailhandel Nieuwe Parklaan Postbus LS Den Haag T (070) F (070) E info@hbd.nl I