Themadag Werkgroep Exoten 8 december 2011 Waterschap Rivierenland, Tiel

Transcriptie

1 Themadag Werkgroep Exoten 8 december 2011 Waterschap Rivierenland, Tiel Mechanische en chemische bestrijding van exoten Sommige exoten vermenigvuldigen zich ongebreideld in de omgeving waar ze worden geïntroduceerd en kunnen daardoor een plaag worden. Wanneer die plaag schadelijk wordt kan bestrijding worden overwogen. In dat opzicht is er weinig verschil met plagen van inheemse soorten, maar de ongekendheid en soms de heftigheid van de plagen van exoten maakt dat de keuze voor de manier van bestrijding tot ingewikkelde discussies kan leiden. Bij sommige soorten is chemische bestrijding de enige mogelijkheid, maar ook daarbinnen zijn er keuzes te maken met meer en minder bijwerkingen. Ook staat de ontwikkeling daarin bepaald niet stil. Bij waterplanten is chemische bestrijding al meer dan 20 jaar geleden in de ban gedaan, maar de mechanische bestrijding van sommige exoten blijkt zo weinig effectief en minstens zo schadelijk waardoor chemische bestrijding toch weer in de overwegingen wordt betrokken. Hoe zinvol en serieus moeten we dat nemen? Deze discussie wordt ook weer opgerakend wanneer het over andere waterorganismen gaat en is sterk vergelijkbaar met de discussies over bestrijding van onkruiden in openbaar groen en op verhardingen. Hoe verschillend is deze discussie eigenlijk als het gaat om bestrijding van plagen in de landbouw of als het gaat om bestrijding van exoten die de volksgezondheid kunnen schaden? Deze themadag gaat over de overwegingen die worden gemaakt om de mechanische of juist de chemische weg te kiezen voor het bestrijden van exoten die een plaag vormen. De dag wordt zoals gebruikelijk afgesloten met de Exotenparade 2011, welke exotische soorten waren nieuw of breiden zich sterk uit in Zoals altijd staat het uitwisselen van informatie voorop, en er is dan ook ruim tijd ingeruimd voor de discussie. Er is een mogelijkheid om posters met betrekking tot exoten in de zaal te bevestigen die tijdens de pauzes kunnen worden besproken. De deelnemers aan de themadag worden uitdrukkelijk aangemoedigd om handouts van lopend onderzoek aangaande exoten mee te nemen en tijdens de pauzes te verspreiden onder de deelnemers. Er wordt hiervoor een tafel als infostand ingericht.

2 Programma Inschrijving en ontvangst met koffie / thee met cake Opening en welkomstwoord door Voorzitter en door gastheer Waterschap Rivierenland Tussen beleid en uitvoering; de TIE-kijk op mechanische en chemische bestrijding van exoten Wiebe Lammers (Team Invasieve Exoten, nvwa) Een afwegingskader voor chemische en mechanische bestrijding van zeer lastige waterplanten: wat leren we van onkruidbeheer op verhardingen? Bert Lotz (Plant Research International, WUR) Afwegingen over manier van bestrijden van plagen in landbouw in relatie tot opbrengsten en verliezen voor landbouw én milieu Wouter van der Weijden (Centrum voor Landbouw en Milieu) Lunch en posterpresentatie Bestrijding van aaibare exoten, zoals de Amerikaanse brulkikker, manoeuvreren tussen wettelijke richtlijnen, en emoties Ben Crombaghs (Ecologisch adviesbureau Natuurbalans - Limes Divergens) Een "fraai" kwartet probleemplanten Johan van Valkenburg (Divisie Plant, nvwa) Theepauze Biociden en overige methodes voor bestrijding van tijgermuggen in Nederland Ernst- Jan Scholte (Centrum Monitoring Vectoren - nvwa) Exotenparade 2011: presentatie nieuw gevonden exoten door leden van de werkgroep Afsluiting met borrel

3 Samenvattingen Tussen beleid en uitvoering; de TIE-kijk op mechanische en chemische bestrijding van exoten Wiebe Lammers Team Invasieve Exoten, nvwa, Zowel nationaal als internationaal (EU) wordt exotenbeleid en regelgeving ontwikkeld of aangepast. Dit kan behoorlijke gevolgen hebben voor de (preventie, ) eliminatie en het beheer van exoten. Op dit moment zijn eliminatieacties niet altijd effectief uitvoerbaar. Tijdens de presentatie geef ik hiervan een aantal voorbeelden. Het is de verwachting dat nieuwe nationale en internationale regelgeving een deel van de problemen wegneemt. Een afwegingskader voor chemische en mechanische bestrijding van zeer lastige waterplanten: wat leren we van onkruidbeheer op verhardingen? Bert Lotz, Plant Research International, Wageningen UR, bert.lotz@wur.nl Samenvatting. Vanuit verschillende waterschappen is behoefte aan beter inzicht in mogelijke afwegingen ten aanzien de keuze hoe in specifieke situaties zeer lastige waterplanten het best kunnen worden bestreden. Hoe maak je zulke afwegingen ten aanzien van effectiviteit, milieu-impact en kosten? En is er binnen dit soort afwegingen een plaats voor keuze van chemische bestrijding? Vanaf eind jaren 90 is voor onkruidbestrijding op verhardingen een afwegingskader ontwikkeld dat geleid heeft tot het systeem Duurzaam Onkruidbeheer verhardingen ( Dit systeem is ontwikkeld op initiatief van de VEWIN, een waterschap en een gewasbeschermingsindustrie en had en heeft als doel chemische onkruidbestrijding terug te dringen. Daarbij moet in elk geval de emissie van het herbicide glyfosaat naar het oppervlakte water op een kosteneffectieve wijze zodanig laag zijn dat de drinkwaternorm van 0.1 microgram per liter niet wordt overschreden (gemeten bij de innamepunten voor drinkwaterproductie). Het systeem is onderbouwd met wetenschappelijke kennis over emissiekarakteristieken, onkruidbestrijdingsmethoden en een LCA-studie over effecten van fysische en chemische bestrijdingsmethoden op verschillende milieuparameters. Het systeem DOB-verhardingen ontwikkelt verder al naar gelang er nieuwe inzichten zijn in mogelijkheden de afhankelijkheid van chemische onkruidbestrijding kosteneffectief verder te verminderen. De toepassing van DOB-verhardingen systeem is geborgd door middel van een certificaat uitgegeven door de Stichting Milieukeur (duurzaam onkruidbeheer-brons). Het certificaat kan bijvoorbeeld uitgereikt worden aan gemeenten waarbinnen onkruiden op verhardingen worden bestreden volgens de DOB-systematiek. Als deze gemeenten helemaal geen chemische onkruidbestrijding meer gebruiken kunnen ze daarbij verder groeien naar een certificaat zilver of goud. Wat leren we van het DOB-verhardingen systeem ten aanzien van een afwegingskader voor bestrijding van zeer lastige waterplanten? Ten eerste het probleem moet duidelijk zijn: wat wil je, onder welke omstandigheden bestrijden, waar moet dat toe leiden en wat mag dat kosten? Welke milieucriteria hanteer je daarbij? Vervolgens is goed onderbouwde

4 proceskennis nodig over wat de milieu-impact (inclusief effect op waterkwaliteit) is van verschillende bestrijdingsmethoden, wat de bestrijdingseffectiviteit is en wat de kosten zijn. Vervolgens dient onderzochten te worden of de milieu-impact zo ingeperkt kan worden door voorschriften, dat aan gestelde criteria wordt voldaan. Als dit inderdaad mogelijkheden biedt, het past binnen beleid en regelgeving en er is draagvlak voor bij actoren, kan vervolgens de stap gezet worden om de informatie en voorschriften te structuren in een adviessysteem, waarvan het gebruik eventueel als bij de verhardingen geborgd wordt met een certificaat. Een eerste exercitie laat zien dat er enkele duidelijke paralellen zijn met onkruidbeheersing op verhardingen maar dat voor bestrijding in water het lastiger is de milieu-impact van bijvoorbeeld chemische bestrijding met voorschriften in te perken zodat aan vooraf gestelde criteria wordt voldaan. Afwegingen over manier van bestrijden van plagen in landbouw in relatie tot opbrengsten en verliezen voor landbouw én milieu Wouter van der Weijden Centrum voor Landbouw en Milieu, De landbouw is door schade en schande voorloper geworden op het gebied van het weren van invasieve exoten. Drijvende kracht is de economie: de productie en de export. Die zijn er bij gebaat om plagen buiten de deur te houden c.q. uit te roeien. Het internationale handelsbeleid bevordert dat sterk. Andere sectoren kunnen daar van leren. Belangrijke lessen zijn: 1. Stel preventie voorop, inclusief: - voorzorgbeginsel. - internationale aanpak - ook vectoren aanpakken - creëren economische prikkel 2. Bij vestiging: - in de kiem smoren - qeen zachte heelmeester - niet te kieskeurig in middelen 3. Na verspreiding - beheersen - geen schadelijke middelen 4. Altijd meewegen: - risico resistentie tegen middel - risico aanpassing aan omstandigheden 5. Middel mag nooit doel domineren. Dus: regie niet bij toeleverende industrie maar bij afnemers en samenleving.

5 Bestrijding van aaibare exoten, zoals de Amerikaanse brulkikker, manoeuvreren tussen wettelijke richtlijnen, en emoties Ben Crombaghs Ecologisch adviesbureau Natuurbalans - Limes Divergens, crombaghs@natuurbalans.nl Bij de Duitse kakkerlak, de tijgermug, de bruine rat en muskusrat bestaat niet veel discussie over de noodzaak tot bestrijding. Het gebruik van gif en verdrinkingsvallen, niet direct een aantrekkelijke dood, wordt voor de bestrijding van genoemde soorten niet geschuwd. De zaken staan er anders voor als er in plaats van gezondheids- of economische belangen vooral ecologische belangen in het spel zijn, zeker als de invasieve boosdoeners ook nogal een hoge aaibaarheidswaarde hebben. Voorbeelden hiervan zijn de brulkikker, de Italiaanse kamsalamander en de Syberische grondeekhoorn. Aan de hand van twee praktijkvoorbeelden van vestiging en (beoogde) bestrijding van de brulkikker en de Italiaanse kamsalamander wordt ingegaan op een aantal vragen. Wat zijn eigenlijk de potentiële risico s van deze soorten? Moeten we ze eigenlijk wel elimineren? Wordt er bij invasies van dergelijke soorten wel accuraat gehandeld? Welke bestrijdingsmethoden kunnen hiervoor worden ingezet? Welke regelgeving en richtlijnen dienen er te worden gevolgd, zijn ze voldoende werkbaar in het veld en laten ze een accurate aanpak van het probleem toe? Leiden ze daadwerkelijk tot een minimalisering van stress, pijn en ongemak? Een "fraai" kwartet probleemplanten Johan van Valkenburg Divisie Plant, nvwa, j.l.c.h.van.valkenburg@minlnv.nl Een aantal recente nieuwkomers stellen menig waterbeheerder voor problemen die met de gangbare reinigingsmethoden niet zo goed aan te pakken zijn. Dit heeft voor een deel te maken met een groeiwijze en groeistrategie die afwijkt van de probleemsoorten waar men vertrouwd mee is. Voor Cabomba, Grote waternavel, Parelvederkruid en Waterteunisbloem is een inventarisatie gemaakt van bestaande kennis van de soorten en bestrijdingsmethodes in gebruik. In aanvulling daar op zijn in het veld basisgegevens verzameld van de soorten ten behoeve van modelering en zijn van enkele soorten nieuwe methodes aan een nader onderzoek onderworpen. Bevindingen van dit werk zullen gepresenteerd worden waar het betreft mogelijkheden voor mechanische als ook chemische bestrijding in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. In aanvulling daar op een overdenking over de mogelijke inzet van biologische bestrijding. Meer informatie over herkenning van de soorten en beheersmethoden is per 1 januari 2012 te vinden op

6 Biociden en overige methodes voor bestrijding van tijgermuggen in Nederland Ernst- Jan Scholte Centrum Monitoring Vectoren nvwa, Oorspronkelijk komt de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus) voor in oostelijk Azie. Sinds de jaren '80 van de vorige eeuw begon de soort zich passief te verspreiden, voornamelijk door de internationale handel in gebruikte banden, en werd langzaamaan een wereldwijde invasieve soort. De tijgermug is een belangrijke vector van o.a. dengue (knokkelkoorts), gele koorts en Chikungunya, en brengt deze ziektes ook over in de 'nieuw veroverde gebieden', inclusief Europa. Bestrijding van tijgermuggen is een combinatie van mechanische bestrijding, voornamelijk door larvale broedplaatsen te verwijderen, en het gebruik van biocides (tegen larven en adulten). Problematiek bij bestrijding: eitjes worden niet gedood. Zodra er een redelijke populatie is, wordt uitroeien vrijwel onmogelijk en moet worden overgegaan op populatieonderdrukking. Ondanks dat de tijgermug al sinds 2005 met regelmaat wordt aangetroffen in NL, zijn er voor zover bekend geen gevestigde populaties. Aangeraden strategie voor NL om vestiging te blijven voorkómen: intensieve surveillance bij 'high-risk import-pathway locations', (afhankelijk van de situatie) zowel preventief als reactief bestrijden (mechanisch en met biociden), en maatregelen om import-en verspreidingsrisico's tot een minimum te beperken.

7 Posters Widespread weeds in Europe: It s not too late! R.H. Shaw, D. H. Djeddour, R. A. Tanner, S. V. Wood & J. Vos. Janny Vos; j.vos@cabi.org Over de biocontrol projecten waaraan het CABI momenteel werkt. Een PDF-bestand van de poster zelf is via de website van de werkgroep exoten beschikbaar. Onderzoek naar Amerikaanse rivierkreeften in het veenweidegebied. Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRW-doelen. KRW-innovatieprogramma 2009 Peter Heuts, heuts.pgm@hdsr.nl Het doel van dit onderzoek was kennis te verzamelen over de impact van exotische rivierkreeften op het zoetwater ecosysteem waarbij is gekeken naar mogelijke causale verbanden tussen de aanwezigheid van de kreeften en het verdwijnen van waterplanten in de Nederlandse situatie. Daarnaast zijn mogelijke beheersmaatregelen voor deze dieren onderzocht. De nadruk van dit onderzoek ligt op de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Orconectes virilis) en de rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii). De tijgermug een kleine mug met grote gevolgen Wilfred Reinhold (platform Stop invasieve exoten), info@invasieve-exoten.nl De tijgermug (Aedes albopictus) komt van oorsprong uit Azië en kan meer dan 20 virusziekten verspreiden, zoals knokkelkoorts, Chikungunya en verschillende vormen van encefalitis. De mug kan de virussen meenemen uit het land van herkomst, danwel ze oppikken bij mensen die in het buitenland een besmetting hebben opgelopen. Sinds 2005 is bekend dat de mug wordt ingevoerd met Lucky bambooplantjes uit China en in 2010 is de mug voor het eerst aangetroffen bij bandenhandelaars die gebruikte banden importeren, vanuit zo n beetje de hele wereld. Hoewel door het RIVM is vastgesteld dat de tijgermug de Nederlandse winter kan overleven weigert de overheid (met name het ministerie van Volksgezondheid vanuit de Warenwet en de provincies vanuit de Wet milieubeheer) om stappen te nemen om de import van de muggen te voorkomen. Ten onrechte gaat de overheid ervan uit dat (gebrekkige) monitoring bij de bandenbedrijven en Lucky bambookassen, met de eventueel daarop volgende bestrijdingsmaatregelen, afdoende zijn om vestiging en verspreiding van de tijgermug in Nederland te voorkomen. Ter bescherming van de volksgezondheid zet het platform Stop invasieve exoten alle mogelijke stappen om de overheid te dwingen het probleem adequaat aan te pakken, onder meer door het voeren van juridische procedures.