d e b e l a s t i n g e n v a n d e w a t e r s c h a p p e n i n 2012

Transcriptie

1 de belastingen van de waterschappen in d e b e l a s t i n g e n v a n d e w a t e r s c h a p p e n i n 2012 Achtergrondinformatie bij de belastingaanslagen

2 2

3 d e b e l a s t i n g e n v a n d e w a t e r s c h a p p e n i n 2012 Achtergrondinformatie bij de belastingaanslagen

4 4 10

5 i n h o u d s o p g a v e Voorwoord 6 1 Waterschappen en hun belastingen Waterschappen voeren belangrijke overheidstaken uit Waarom heffen waterschappen belasting? 11 2 De waterschapsbelastingen in Lastendruk ontwikkelt zich rond inflatiecijfer Ontwikkeling belastingopbrengsten uiteengerafeld De lastenontwikkeling verklaard Doelmatigheidsmaatregelen om lastenstijging te beperken 23 Bijlage: Gegevens van de individuele waterschappen 26 1 Ligging en kerncijfers 26 2 Belastingdruk 27 3 Belastingopbrengsten 31 4 Tarievenoverzicht 33

6 V o o r w o o r d Transparant over de lastenontwikkeling in 2012 In ieder Nederlands gezin en bij elk bedrijf valt dezer dagen de jaarlijkse aanslag voor de waterschapsbelastingen in de brieven bus. Voor de meerderheid van de burgers en bedrijven ligt de stijging van de waterschapslasten dit jaar rond het inflatieniveau van 2%. Een gezin van vier personen met een koopwoning van twee ton moet gemiddeld rekening houden met een stijging van rond de zes euro ten opzichte van vorig jaar. Zeespiegelstijging, meer neerslag (zie wat er begin januari 2012 in het noorden van ons land aan de hand was), daling en verzilting van de bodem, aangescherpte (Europese) milieueisen; er speelt veel waar de waterschappen op moeten anticiperen om Nederland veilig en bewoonbaar te houden. Dit noopt water schappen tot investeren en het anticiperen op deze ontwikkelingen brengt nieuwe en veelal hogere uitgaven met zich mee. Door intensievere samenwerking met andere overheden en als waterschappen onderling wordt efficiënter gewerkt en besparen wij geld. Het streven is om de autonoom stijgende kosten zo veel mogelijk te beperken. Grote uitgaven kunnen hiermee niet geheel worden opgevangen. Wel wordt de lastenstijgingen zo laag mogelijk gehouden. Wij hebben gemerkt dat er in onze omgeving veel belangstelling voor de ontwikkeling van de belastingen van de waterschappen is. Daarom hebben wij besloten om met ingang van 2012 jaarlijks in de periode waarin de belastingaanslagen op de mat vallen een handzaam boekje uit te brengen. In deze eerste publicatie in die reeks kunt u lezen wat de lastenontwikkeling voor diverse groepen huishoudens en bedrijven is. Hoe komen de water schapsbelastingen tot stand? We belichten de belangrijkste grootheden die de lastenontwikkeling bepalen; de belastingopbrengst en de kosten. Welke ontwikkelingen waar de water s chappen op inspelen liggen ten grondslag aan de lastenontwikkeling? Wij schetsen een algemeen landelijk beeld. 6

7 de belastingen van de waterschappen in Natuurlijk zijn er verschillen tussen waterschappen. In hoog en laag Nederland, in landelijke gebieden en in stedelijke gebieden, en afhankelijk van de specifieke investeringen die nodig zijn. Dat is de basis van de financiering van het regionaal waterbeheer: elke regio draagt de eigen kosten en verdeelt die over de inwoners en bedrijven in het eigen gebied. In de bijlage vindt u informatie over de individuele waterschappen. Ik hoop dat wij met deze informatie een bijdrage leveren aan een duidelijk beeld over de totstandkoming van de tarieven en waar uw geld aan wordt uitgegeven. Peter Glas, voorzitter Unie van Waterschappen

8 8

9 de belastingen van de waterschappen in W a t e r s c h a p p e n e n h u n b e l a s t i n g e n 1.1 Waterschappen voeren belangrijke overheidstaken uit De waterschappen zijn overheden, net zoals het Rijk, de provincies en gemeenten. Zij hebben een specifieke opdracht, namelijk de regionale en lokale zorg voor het waterbeheer. Deze zorg bestaat uit de bescherming tegen water, uit het zorgen voor droge voeten, voldoende en schoon oppervlakte- en grond water en uit de zuivering van afvalwater. Voor Nederland zijn dit belangrijke taken. Tweederde deel van ons land zou regelmatig overstromen als er geen duinen en waterkeringen waren die beschermen tegen stormvloeden van zee en hoog water van de rivieren. In dit gebied ligt voor miljard aan beschermde waarde, wonen 12 miljoen mensen en wordt 80% van ons nationaal inkomen verdiend. Voor heel Nederland geldt dat extreme regenval lokaal tot grote wateroverlast kan leiden, terwijl er in droge perioden juist water moet worden aangevoerd. En wanneer het afvalwater van bedrijven en huishoudens zonder zuivering in het oppervlaktewater terecht zou komen, zouden de volksgezondheid en het leefmilieu in korte tijd ernstig achteruit gaan. Door zeespiegelstijging, een veranderende neerslagverdeling over het jaar, verstedelijking, bodemdaling, verzilting en aangescherpte (Europese) milieu-eisen groeit het belang van een goede uitoefening van de waterstaatszorg. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat de waterschappen omvangrijke en kostbare maatregelen moeten treffen om Nederland veilig en bewoonbaar te houden. Dat dat nodig is en zijn vruchten afwerpt, is in 2011 en de eerste maand van 2012 opnieuw aangetoond. In het begin van 2011 was er een periode met heel veel water dat via de grote rivieren ons land binnenkwam. Daarna was er in het voorjaar een lange periode met nauwelijks regen, gevolgd door de zomermaanden met weer extreem veel neerslag. Het najaar van 2011 was weer uitzonderlijk droog, maar januari van 2012 werd Nederland, met name het noorden, geconfronteerd met dreigende situaties van wateroverlast. In alle perioden bleek dat de maatregelen die de waterschappen hebben getroffen effect hebben. Ernstige schade en calamiteiten hebben zich niet voorgedaan. Het inspelen op de verscherpte milieu-eisen, heeft tot een betere waterkwaliteit geleid. Dit heeft niet alleen gezorgd voor een beter leefmilieu voor dieren en planten, maar ook

10 10

11 de belastingen van de waterschappen in voor toename van het aantal soorten in ons oppervlaktewater. Verder is hierdoor het water voor ons op steeds meer plaatsen van voldoende kwaliteit om veilig in te zwemmen. De waterschappen zijn mede verantwoordelijk voor gezonde overheidsfinanciën. In dat kader leveren de waterschappen sinds 2011 financiële bijdragen aan investeringen in het veilig houden van Nederland met behulp van dijken en duinen binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Ook hebben de waterschappen in dat jaar de financiering van de muskusrattenbestrijding van het Rijk en de provincies overgenomen. De kosten hiervan drukken op de waterschapsbegrotingen en ontlasten de Rijksbegroting. In 2012 zijn er in Nederland 25 waterschappen. Vijf daarvan, in het westen van Nederland, hebben ook het beheer van wegen als neventaak. Een waterschap heeft een eigen bestuur en bekostigt zijn taken nagenoeg geheel door het heffen van eigen belastingen. Deze belastingen staan in deze publicatie centraal. 1.2 Waarom heffen waterschappen belasting? De waterschappen bekostigen hun taken in hoge mate zelf. Deze afgezonderde financiering garandeert dat er geld apart wordt gezet voor de voor Nederland essentiële bescherming tegen overstromingen en zorg voor goed waterbeheer, zonder dat dit financieel concurreert met andere maatschappelijke zaken. Ook heeft het eigen bekostigingssysteem er in belangrijke mate aan bijgedragen dat er de afgelopen decennia grote verbeteringen in het Nederlandse waterbeheer konden worden doorgevoerd. De waterschapsbelastingen bestaan uit twee hoofdcomponenten: de watersysteemheffing en de zuiveringsheffing. Daarnaast zijn er de wegenheffing en de verontreinigingsheffing, die slechts een relatief beperkte opbrengst genereren. Met de watersysteemheffing worden de kosten van waterkeringen ( droge voeten ) en schoon en voldoende oppervlaktewater gedekt. Burgers, bedrijven en organisaties die belang hebben bij deze taken betalen hiervoor belasting. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende groepen: ingezetenen (alle gezinshuishoudens), eigenaren van gebouwen (gezinnen met een eigen huis en eigenaren van bedrijfspanden), grondeigenaren (voornamelijk agrariërs) en eigenaren van natuurterreinen. Met de zuiveringsheffing bekostigen de waterschappen de zuivering van afvalwater. Burgers en bedrijven betalen naar de omvang en mate van vervuiling van het afvalwater dat zij op de riolering lozen.

12 12

13 de belastingen van de waterschappen in D e w a t e r s c h a p s b e l a s t i n g e n i n In deze paragraaf wordt een groot aantal cijfers weergegeven over de ontwikkelingen in de belastingen van de waterschappen sinds vorig jaar. In alle gevallen gaat het om begrote bedragen, dat wil zeggen de belastingen die de waterschappen aan de huishoudens en bedrijven in hun gebied opleggen. De belasting opbrengst die uiteindelijk wordt ontvangen, wijkt met name door twee factoren af van de opbrengst die in rekening wordt gebracht. In de eerste plaats wordt aan huishoudens kwijtschelding verleend als zij niet in staat zijn om hun belastingen te betalen. En voorts zal in de loop van het jaar een aantal openstaande posten oninbaar worden verklaard, omdat bepaalde huishoudens en bedrijven niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen. In diverse tabellen zijn de cijfers afgerond op miljoenen euro s. De berekeningen van de procentuele ontwikkelingen zijn echter uitgevoerd op de niet afgeronde bedragen. Met name bij kleinere bedragen kan dit tot gevolg hebben dat de in de tabellen vermelde ontwikkelingen afwijken van berekeningen die worden uitgevoerd op de afgeronde bedragen. 2.1 Lastendruk ontwikkelt zich rond inflatiecijfer Wat burgers en bedrijven jaarlijks aan belasting aan hun waterschap moeten betalen, wordt bepaald aan de hand van tarieven. Omdat er diverse waterschapsbelastingen zijn en veel burgers en bedrijven de watersysteemheffing in meerdere delen betalen, geeft het totaal aan waterschapsbelastingen een beter beeld van de hoogte en de ontwikkeling daarvan dan de individuele tarieven. Om te laten zien welke hoogte de waterschapsbelastingen hebben en hoe die zich hebben ontwikkeld sinds vorig jaar, is in de volgende tabel de belastingdruk in 2011 en 2012 in beeld gebracht. Hierbij zijn de gemiddelde, totale waterschapsbelastingen weergegeven, dus inclusief de belastingen die vijf waterschappen in rekening brengen voor wegenbeheer, voor zes groepen van huishoudens en bedrijven.

14 Gemiddelde belastingdruk in per huishouden/bedrijf Ontwikkeling Meerpersoonshuishouden huurwoning ,2% Meerpersoonshuishouden koopwoning ,3% Agrarisch bedrijf ,8% Natuurterrein ,9% Groothandel ,0% Metaalbedrijf ,6% In de tabel is uitgegaan van de volgende zes groepen: Meerpersoonshuishouden wonend in een huurwoning Huishouden met afvalwater met een vervuilingswaarde van drie vervuilingseenheden. Meerpersoonshuishouden wonend in een koopwoning Huishouden in een koopwoning met WOZ-waarde van en afvalwater met een vervuilingswaarde van drie vervuilingseenheden. Agrarisch bedrijf Bedrijf met opstallen van WOZ-waarde, 25 ha niet-bebouwde grond en afvalwater met een vervuilingswaarde van drie vervuilingseenheden. Natuurterrein 1000 ha natuurterrein. Groothandel Bedrijfspand met WOZ-waarde van en een vervuilingswaarde van tien vervuilingseenheden. Metaalbedrijf Middelgroot bedrijf met een WOZ-waarde van en een vervuilingswaarde van 450 vervuilingseenheden. Het Centraal Planbureau raamt de inflatie voor 2012 op het moment van uitbrengen van deze publicatie op 2%. We zien dat de stijging gemiddeld in de meeste gevallen rond dat niveau ligt. Alleen voor de natuurterreinen ligt de stijging daar duidelijk boven. De belangrijkste verklaringen hiervoor zijn: 1 Bij het berekenen van de lastendruk is rekening gehouden met de waarde-ontwikkeling van gebouwen. Als de waarde van gebouwen stijgt, laten de waterschappen het tarief van de watersysteemheffing dalen en omgekeerd. Hierdoor heeft een stijging of daling van de waarde op zichzelf geen invloed op de lasten die de eigenaar betaalt. 14

15 de belastingen van de waterschappen in verschillende waterschappen hebben in 2012 bij hun belastingheffing een aanzienlijk geringer aantal hectaren terrein als natuurterrein aangemerkt. Bij een gelijkblijvend kostenaandeel leidt dit tot een hoger tarief. Onduidelijkheid over welke percelen nu precies als natuurterrein moeten worden aangemerkt, ligt hieraan ten grondslag. De water schappen en het Bosschap werken aan een oplossing voor dit probleem; de eigenaren van natuurterreinen betalen anders dan de andere groepen die hier in beeld zijn gebracht alleen de watersysteemheffing en, zoals we straks zullen zien, stijgen met name de kosten die via deze belasting in rekening worden gebracht. De hoogte van de belastingen die de waterschappen opleggen, verschilt per gebied. Dit komt vooral doordat elk gebied anders is samengesteld en ingericht, wat om een specifieke wijze van waterbeheer vraagt. In de bijlage is op pagina s 27 tot en met 30 de belastingdruk van ieder waterschap afzonderlijk weergegeven. De onderliggende tarieven zijn op de pagina s 33 en 34 vermeld. Peel en Maasvallei met belastingstijging 3,4% Deltamagazine.nl, 29 november 2011 De toename van de totale belastingopbrengst met 3,4% in 2012 is een van de maatregelen die Waterschap Peel en Maas neemt om de begroting sluitend te krijgen. Andere maatregelen zijn besparingen en efficiencymaatregelen. Het verschil tussen inkomsten en uitgaven vangt Waterschap Peel en Maasvallei op met een combinatie van ombuigingen in het beleid, verder bezuinigen, nog efficiënter werken en een toename van belastinginkomsten. Als aandeelhouder van de Nederlandse Waterschapsbank gaat Waterschap Peel en Maasvallei vanaf 2012 per jaar ruim 1,3 miljoen euro aan dividendinkomsten mislopen. Dit vanwege aangescherpte Europese regels voor alle banken. Een besparing haalt het waterschap uit een in 2011 nieuw opgericht samenwerkingsverband tussen waterschappen en gemeenten op het gebied van belastingheffing. Initiatiefnemers zijn beide Limburgse waterschappen en de gemeente Venlo. De gemeenten Nederweert en Bergen sluiten hierbij aan per De verwachting is dat meerdere gemeenten aansluiten. Alle partijen hebben daar voordeel bij. Alle waterschappen dragen fors bij aan het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit is afgesproken op rijksniveau binnen het Bestuursakkoord Water. Voor Waterschap Peel en Maasvallei betekent dit hogere uitgaven voor de komende jaren. Efficiencymaatregelen binnen de afvalwaterketen (gemeenten en waterschappen) zorgen ervoor dat de bijdrage aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma niet leidt tot een forse belastingverhoging.

16 2.2 Ontwikkeling belastingopbrengsten uiteengerafeld De zojuist gepresenteerde lastendruk is het totaal van alle waterschapsbelastingen waarmee gezinnen en bedrijven te maken hebben. De hoogte van de verschillende belastingen wordt aan de hand van tarieven berekend. De tarieven komen tot stand door de belastingopbrengst die nodig is om de taken te bekostigen te delen door het aantal eenheden dat die belastingopbrengst moet genereren. De waterschaps belastingen kennen de volgende eenheden: aantal huishoudens, WOZ-waarden, aantal hectaren niet-bebouwde grond, aantal hectaren natuurterrein en aantal vervuilingseenheden. Omdat voor de meeste belastingen het aantal eenheden in 2012 hoger is dan in , stijgen de tarieven en dus de lastendruk gemiddeld genomen met een lager percentage dan de belastingopbrengst. Ook in de afgelopen jaren was dit het geval. De stijging van de lastendruk was steeds circa 1% lager dan van de belastingopbrengsten. 2 Dit geldt voor de belastingen die de meeste opbrengsten genereren, namelijk de watersysteemheffing voor ingezetenen en gebouwd en de zuiveringsheffing, alsmede ook voor de verontreinigingsheffing. Bij de watersysteemheffing voor ongebouwd en natuur is sprake van een afname van het aantal eenheden. Bij de wegenheffing zien we hetzelfde beeld als bij de watersysteemheffing. 16

17 de belastingen van de waterschappen in Uit onderstaande tabel blijkt dat de belastingopbrengsten van de waterschappen in de periode minder stijgen dan de heffingen van gemeenten en provincies Ontwikkeling Totaal gemeentelijke heffingen ,1% Totaal provinciale heffingen ,8% Totaal waterschapsbelastingen ,6% Bron: StatLine CBS, bedragen in miljoenen euro s In deze paragraaf gaan we verder in op de totale belasting opbrengst van 2,4 miljard in 2012 van de waterschappen 4. De volgende tabel laat zien hoe deze opbrengst in 2011 en 2012 is opgebouwd Ontwikkeling Totale belastingopbrengst ,6% Watersysteemheffing ,8% Zuiveringsheffing ,4% Verontreinigingsheffing ,2% Heffing wegenbeheer ,7% Bron: StatLine CBS, bedragen in miljoenen euro s 3 Er is gekozen voor 2006 als startjaar, omdat toen de laatste grote wijziging van de omvang van het lokaal belastinggebied plaatsvond, namelijk de afschaffing van het gebruikersdeel van de gemeentelijk onroerende zaakbelasting. 4 De bijlage bevat op pagina 31 de belastingopbrengsten van de afzonderlijke waterschappen.

18 De stijging van de opbrengst van de zuiveringsheffing is lager dan de stijging van de totale opbrengst. De stijgingen van de watersysteem- en de verontreinigingsheffing liggen boven die van de totale opbrengst. Belangrijke redenen voor de stijging bij het watersysteembeheer zijn dat investeringen in het kader van de versterking van regionale waterkeringen, voorkoming van wateroverlast en Kaderrichtlijn Water, alsmede de extra kosten van de waterschappen voor de financiering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma via deze belasting in rekening worden gebracht. Tegenover dit laatste staan besparingen die met name in de zuiveringsheffing neerslaan. De stijging van de verontreinigingsheffing wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een toename van het aantal lozingen dat wordt belast. De watersysteemheffing en de wegenheffing kennen vier groepen belastingplichtigen. Hierna staat wat deze groepen in 2011 en 2012 betalen. 18

19 de belastingen van de waterschappen in Ontwikkeling Totale belastingopbrengst watersysteem- en wegenheffing ,9% Huishoudens ,0% Eigenaren gebouwen ,5% Eigenaren ongebouwd ,0% Eigenaren natuurterreinen 2 2 Gelijk Bron: StatLine CBS, bedragen in miljoenen euro s Ontwikkeling Totale belastingopbrengst zuiverings- en verontreinigingsheffing ,4% Huishoudens ,8% Bedrijven ,3% Bron: StatLine CBS, bedragen in miljoenen euro s De stijging van de belastingopbrengst is bij de huishoudens hoger dan de stijging van de totale belastingopbrengst en bij de overige drie categorieën lager dan dat totaal. Dit betekent dat de huis houdens een relatief groter aandeel van de kosten zijn gaan dragen. Belangrijke oorzaken hiervan zijn dat er in deze categorie meer kwijtschelding moet worden verleend en er voor deze categorie minder reserves worden ingezet. De zuiveringsheffing en de verontreinigingsheffing worden bekostigd door huishoudens en bedrijven die afvalwater op de riolering of het oppervlaktewater lozen. Het volgende overzicht geeft aan welk deel van de belastingopbrengst door deze twee groepen wordt opgebracht. We zien dat de belastingopbrengst van de huishoudens relatief meer toeneemt dan van de bedrijven. Dit komt doordat het aantal vervuilingseenheden van de huishoudens stijgt en dat aantal van de bedrijven daalt. Vrijwel zeker is het achterblijvende economisch herstel en de als gevolg hiervan stagnerende industriële bedrijvigheid de oorzaak van dit laatste. Dit leidt tot een afname van de hoeveelheid afvalwater die wordt geloosd. Om nog meer inzicht te geven in waar het belastinggeld aan wordt besteed, geeft het overzicht hierna weer wat de kosten van de verschillende beleidstaken van de waterschappen zijn.

20 De figuur maakt duidelijk dat de waterschappen het grootste deel van hun kosten maken voor de exploitatie van zuiveringstechnische werken (44%) en voor activiteiten in watersystemen (34%). 5% 2% 5% 3% 7% Waterveiligheid Watersysteembeheer (incl. planvorming) Waterzuivering 34% Wegen- en vaarwegenbeheer Vergunningverlening en handhaving Belastingheffing en invordering 44% Overig 20

21 de belastingen van de waterschappen in De lastenontwikkeling verklaard Reeds eerder is aangegeven dat de lastenstijgingen bij de waterschappen met name voortvloeien uit de omvangrijke investeringen die moeten plaatsvinden om in te spelen op zeespiegelstijging, een veranderende neerslagverdeling over het jaar, verstedelijking, bodemdaling, verzilting en aangescherpte (Europese) milieu-eisen. Daarnaast hebben de waterschappen, net zoals iedereen, te maken met algemene prijsstijgingen (inflatie) en gestegen loonkosten. In deze paragraaf wordt geschetst welke maatregelen de waterschappen nu precies treffen. In het kader van het Nationaal Bestuursakkoord Water hebben de waterschappen in 2003 en 2008 een groot aantal afspraken gemaakt om te anticiperen op de zojuist geschetste ontwikkelingen. Hieruit vloeiden met name maatregelen voort om situaties van onaanvaardbare wateroverlast zoveel mogelijk te voorkomen en om de zogenoemde regionale waterkeringen te versterken. Door diverse maatregelen willen de waterschappen zorgen dat er in 2015 een einde is aan situaties waarin sprake kan zijn van onaanvaardbare wateroverlast door hevige regenval. Het gaat om maatregelen zoals aanleg van waterbergingsgebieden, verbreding en verdieping van bestaande waterlopen en vergroting van de capaciteit van gemalen. De waterschappen beheren ongeveer km regionale waterkeringen. Dit zijn alle waterkeringen die niet aan de kust, het IJsselmeer en de grote rivieren liggen. De dijkafschuiving in Wilnis in 2003 heeft geleid tot afspraken over een impuls aan de versterking van deze waterkeringen. De waterschappen voeren programma s uit die er voor moeten zorgen dat alle regionale waterkeringen in 2020 voldoen aan nieuwe veiligheidsnormen. Voor de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater zijn in de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) verplichtingen opgelegd. Volgens de KRW moet het water in de EU in principe in 2015 aan de doelen van de richtlijn voldoen, maar als dit op deze termijn technisch of financieel niet haalbaar c.q. betaalbaar is, is uitloop tot 2027 mogelijk. In 2010 zijn de waterschappen gestart met de uitvoering van omvangrijke maatregelenpakketten die er toe moeten leiden dat Nederland aan de richtlijn zal voldoen. Voor de zuivering van afvalwater zijn met name twee belangrijke ontwikkelingen relevant. In de periode is de capaciteit van de afvalwaterzuivering van de waterschappen door nieuwbouw en uitbreidingen van bestaande installaties bijna verdubbeld. Deze uitbreidingscapaciteit heeft het einde van zijn technische levensduur bereikt en moet in de periode voor een deel vervangen dan wel gerenoveerd worden.

22 De tweede ontwikkeling is dat waterschappen maatregelen treffen om meer stikstof en fosfaat uit het afvalwater te verwijderen. Voor een deel zijn deze maatregelen het gevolg van de Kaderrichtlijn Water, maar voor een groot deel worden ze ook bepaald door aanvullende eisen die door het eigen waterschap of Rijkswaterstaat aan de waterkwaliteit worden gesteld. Uit het voorgaande blijkt dat de waterschappen ook in de komende jaren zullen moeten blijven investeren om te kunnen zorgen voor bescherming tegen het water (droge voeten), kwalitatief goed en voldoende oppervlaktewater en een betrouwbare afvalwaterzuivering. In het najaar van 2011 gingen de waterschappen er vanuit dat zij in de periode gemiddeld 1,4 miljard per jaar zullen investeren. De verdeling van dit bedrag over de verschillende taken is als volgt: waterveiligheid 36% watersysteembeheer (inclusief planvorming) 36% zuivering van afvalwater 23% overige investeringen 5% Wanneer we de verdeling voor de periode vergelijken met die van de vorige meerjarenperiode , zien we dat het aandeel waterveiligheid is toegenomen. Het grootste deel van deze investeringen wordt gevormd door uitgaven voor projecten ter versterking van waterkeringen, die onderdeel zijn van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Tot 2011 was het Rijk verantwoordelijk voor de volledige financiering van dit programma. Met ingang van 2011 gaan de waterschappen het HWBP meefinancieren. In de jaren 2011 t/m 2013 doen zij dat voor 81 miljoen per jaar, in 2014 voor 131 miljoen en vanaf 2015 voor 181 miljoen per jaar. Vanaf 2014 dragen waterschappen en Rijk beide 50% van de investeringsuitgaven. Het gaat bij deze cofinanciering om de ruim km primaire waterkeringen die in beheer van de waterschappen zijn. Dit is meer dan 90% van deze keringen in Nederland. 22

23 de belastingen van de waterschappen in Tot en met 2011 ontvingen de waterschappen jaarlijks een dividenduitkering van de NWB Bank ( Waterschapsbank ). Door internationale maatregelen die naar aanleiding van de financiële crisis getroffen zijn, is de bank verplicht meer eigen vermogen op te bouwen. Hierdoor kan de NWB Bank met ingang van 2012 waarschijnlijk gedurende een aantal jaren geen dividend meer uitkeren. In totaal ontvangen de waterschappen hierdoor in miljoen minder dan in voorgaande jaren. 2.4 Doelmatigheidsmaatregelen om lastenstijging te beperken Het grote pakket aan investeringen leidt tot extra kosten voor de waterschappen. Door maatregelen te treffen die de doel matigheid vergroten, proberen de waterschappen zo veel mogelijk te voorkomen dat deze extra kosten ook tot hogere belastingen leiden. De waterschappen zetten vooral in op intensivering van de samenwerking met gemeenten, provincies, Rijkswaterstaat en met andere waterschappen. De grote uitgaven kunnen hiermee echter niet in zijn geheel worden opgevangen. landelijk niveau afspraken zijn gemaakt. Deze afspraken maken inmiddels onderdeel uit van het Bestuursakkoord Water, dat in mei 2011 is afgesloten. Allereerst zijn afspraken gemaakt over de afstemming tussen de rioleringstaak van de gemeenten en de afvalwaterzuiveringstaak van de waterschappen (samen ook wel de afvalwaterketen genoemd). De afspraken kennen een drieledig doel: het realiseren van kostenbesparingen oplopend tot 380 miljoen in 2020; het vergroten van de kwaliteit van de uitvoering van de taken en van het innovatievermogen; het verminderen van de kwetsbaarheid. Intensievere samenwerking op het gebied van investeringsprogrammering en de uitvoering van operationele taken moeten er toe leiden dat deze doelen worden bereikt. In de verschillende regio s zijn de waterschappen en gemeenten inmiddels volop aan de slag hier invulling aan te geven. Daarbij worden ook vaak waterleidingbedrijven betrokken. In het kader van de samenwerking met gemeenten hebben de waterschappen twee speerpunten, waarover in 2010 ook op

24 Friese partijen tekenen afvalwaterakkoord Vakbladh2o.nl, 6 oktober 2011 De rioolwaterzuivering in Wolvega moet worden gerenoveerd en geoptimaliseerd. Daarnaast wordt, als proef, een meetprogramma in de riolering gestart, ter verdere optimalisering van de werking van het systeem. Doel daarvan is op een effectieve manier de hoeveelheid afvalwater verder te verminderen, het overstromen van straten te voorkomen en het milieurendement in de afvalwaterketen te verhogen. Dat blijkt uit de optimalisatiestudie die het afgelopen jaar is uitgevoerd door Wetterskip Fryslân en de gemeenten Weststellingwerf en Ooststellingwerf voor de zuiveringskring van de rioolwaterzuivering in Wolvega. De eerste uitkomsten en de daaruit voortvloeiende afspraken zijn vastgelegd in een afvalwaterakkoord, dat vandaag is ondertekend. Drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen zorgen elke dag voor schoon water uit de kraan en de afvoer en zuivering van vuil water, de zogenoemde waterketen. In de optimalisatiestudie wordt voor de hele waterketen - drinkwater, riool, zuivering - in beeld gebracht waar de kosten zitten, aldus Wietze de Haan, lid van het dagelijks bestuur van het Wetterskip. Naast investeringen wordt gekeken naar het beheer en onderhoud. Bovendien verwachten wij dat er ook nog milieurendement behaald kan worden door de afvalwaterketen als één systeem te beschouwen en slim te besturen. Er spelen dan zaken mee als de kwaliteit van het oppervlaktewater, energiegebruik en emissies van broei kas gassen. Maar ook materiaalgebruik en terugwinning van grondstoffen. Tot slot kijkt men naar aspecten van de organisatie van beheer en onderhoud en de robuustheid van de oplossingen. Want ook bij inspanningen op het vlak van duurzaamheid en milieurendement moet duidelijk zijn wat het oplevert. De Haan: Zo n gezamenlijke aanpak van de waterketenpartijen betekent een meerwaarde voor ons allemaal. Dat moet de uitdaging voor de toekomst zijn. Het tweede belangrijke onderwerp in de samenwerking met gemeenten is belastingheffing. Met name sinds 2005 hebben de waterschappen de onderlinge samenwerking op dit onderwerp al versterkt. Dit heeft er inmiddels in geresulteerd dat vrijwel alle waterschappen hun belastingtaken hebben ondergebracht in regionale belastingkantoren. Momenteel wordt er met name geïnvesteerd in het samenwerken met gemeenten. De samenwerking leidt niet alleen tot een verlaging van de uitvoeringskosten, maar ook tot vermindering van de kwetsbaarheid en een betere dienstverlening. Een voorbeeld van dit laatste is dat burgers en bedrijven één loket krijgen waarmee zij al hun zaken met betrekking tot lokale belastingen kunnen afdoen. 24

25 de belastingen van de waterschappen in Waterschappen bestrijden muskus- en beverratten gezamenlijk Vakbladh20.nl, 2 januari 2012 Vanaf 1 januari verzorgt Waterschap Rivierenland het vangen van muskus- en beverratten in de gebieden van vijf waterschappen. Doordat de vijf waterschappen de krachten bundelen, kan het onder controle houden van de aantallen muskusratten en beverratten efficiënter plaatsvinden. De vijf waterschappen die gezamenlijk de ratten bestrijden zijn Hollandse Delta, Rivierenland, Rijn en IJssel, Vallei & Eem respectievelijk Veluwe. Muskusratten en beverratten graven gangen en holen in dijken, kades en oevers. Door die graafschade verzwakken de waterkeringen, wat bij hoogwater op de rivieren kan leiden tot gevaarlijke situaties. In de samenwerking tussen de waterschappen en Rijks waterstaat worden de krachten op een groot aantal terreinen gebundeld. Speerpunten hierbij zijn de gezamenlijke uitvoeringsorganisatie voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma, crisisbeheersing, inkoop en het verzamelen en ontsluiten van informatie. Ook onderling slaan de waterschappen de handen op veel terreinen ineen. Naast de al eerder genoemde gezamenlijke belastingheffing zijn de belangrijkste gebieden: inkoop, ICT en diverse shared services voor de ondersteunde processen (P&O, financiën e.d.).

26 B i j l a g e : G e g e v e n s v a n d e i n d i v i d u e l e w a t e r s c h a p p e n 1 Ligging en kerncijfers In deze bijlage zijn belastingdruk, belastingopbrengsten en tarieven van de individuele waterschappen weergegeven. Het kaartje hiernaast geeft de ligging van de verschillende waterschappen weer. Kerncijfers In 2012 zijn er in Nederland 25 waterschappen. De waterschappen beheren ongeveer km waterkeringen en km waterlopen. De waterschappen zuiveren jaarlijks 2 miljard m3 afvalwater in 350 zuiveringsinstallaties. Als neventaak hebben de waterschappen het beheer over zo n km wegen. Bij de waterschappen werken ongeveer medewerkers. Scheldestromen Noorderzijlvest Fryslân Hunze en Aa s Reest en Wieden Hollands Noorderkwartier Velt en Vecht Zuiderzeeland Groot Salland Regge en Dinkel Amstel, Gooi en Vecht Veluwe Rijnland Vallei & Eem Delfland De Stichtse Rijnlanden Rijn en IJssel Schieland en de Krimpenerwaard Rivierenland Hollandse Delta Aa en Maas Brabantse Delta De Dommel Peel en Maasvallei Roer en Overmaas 26

27 de belastingen van de waterschappen in Belastingdruk Door verschillen in taken en in de aard van het gebied verschilt de hoogte van de belastingen per waterschap. De kaartjes hierna geven de belastingdruk van de individuele water schappen in 2012 aan. Hierbij is uitgegaan van de volgende focusgroepen: meerpersoonshuishouden met eigen woning; agrarisch bedrijf; metaalbedrijf. De berekening van de lastendruk heeft plaatsgevonden aan de hand van de tarieven van de verschillende belastingen van ieder waterschap. Deze tarieven zijn verderop in deze bijlage opgenomen. De weergegeven belastingdruk betreft het totaal aan waterschapsbelastingen, dus inclusief de belastingen die vijf water schappen voor het beheer van wegen in rekening brengen. Dit laatste betreft de waterschappen Rivierenland, Hollands Noorder kwartier, Schieland en de Krimpenerwaard, Hollandse Delta en Scheldestromen. Bij ieder kaartje is voor elk van deze water schappen aangegeven welk deel van de lastendruk wordt veroorzaakt door het wegenbeheer. In die gebieden zullen de gemeenten in de regel lagere belastingen heffen, omdat die gemeenten de wegenbeheertaak niet zelf uitvoeren. Bij het berekenen van de lastendruk is rekening gehouden met de waarde-ontwikkeling van gebouwen. Als de waarde van gebouwen stijgt, laten de waterschappen het tarief van de watersysteemheffing dalen en omgekeerd. Hierdoor heeft een stijging of daling van de waarde op zichzelf geen invloed op de lasten die de eigenaar betaalt.

28 Meerpersoonshuishouden met eigen woning van Aandeel lastendruk als gevolg van wegentaak: Hollands Noorderkwartier: 6% Hollandse Delta: 9% Schieland en de Krimpenerwaard: 4% Rivierenland: 4% Scheldestromen: 9% Huishoudens 2012 < >350 Percentage in wp geeft ontwikkeling van de heffing t.o.v aan. 1,2% -7,6% 1,1% 0,9% 2,1% 10,3% -1,2% 4,1% 7,5% 2,6% 1,6% 0,9% 8,7% 2,5% -0,3% 2,3% 3% -0,2% 0,4% 1,9% 4,1% 5,3% 5,5% 2,2% 1% 28

29 de belastingen van de waterschappen in Agrarisch bedrijf met opstallen van , 25 ha grond en 3 vervuilingseenheden Aandeel lastendruk als gevolg van wegentaak: Hollands Noorderkwartier: 9% Hollandse Delta: 17% Schieland en de Krimpenerwaard: 13% Rivierenland: 3% Scheldestromen: 15% Agrarisch bedrijf 2012 < >2500 Percentage in wp geeft ontwikkeling van de heffing t.o.v aan. 4,5% -9,1% 2,7% 13,5% 5,2% 3,2% 1,6% 10,8% 15,4% 5,5% 0,2% 2,9% -15,5% 3,9% -0,1% 3,1% 4,1% 0,1% 3,6% 0,4% 5,5% 13,7% 6,9% 6,8% 1,1%

30 Metaalbedrijf met WOZ-waarde van en 450 vervuilingseenheden Aandeel lastendruk als gevolg van wegentaak: Hollands Noorderkwartier: 2% Hollandse Delta: 3% Schieland en de Krimpenerwaard: 2% Rivierenland: 1% Scheldestromen: 3% Metaalbedrijf 2012 < >31000 Percentage in wp geeft ontwikkeling van de heffing t.o.v aan. 0,5% -6,4% 0,1% 9,8% 3,8% -0,5% 2,8% -6,4% 5,4% 1,2% 2,5% 0,5% 8,9% 1,8% -0,2% 2,1% 2,6% -0,3% 0,1% 2% 3,7% 3% 3,9% 0,6% 1,1% 30

31 de belastingen van de waterschappen in Belastingopbrengsten Onderstaande grafiek geeft inzicht in de ontwikkeling van de totale belastingopbrengst per waterschap in 2012 ten opzichte van Belastingopbrengst in mln Aa en Maas Amstel, Gooi en Vecht Brabantse Delta De Dommel De Stichtse Rijnlanden Delfland Fryslân Groot Salland Hollands Noorderkwartier Hollandse Delta Hunze en Aa's Noorderzijlvest Peel en Maasvallei Reest en Wieden Regge en Dinkel Rijn en IJssel Rijnland Rivierenland Roer en Overmaas Scheldestromen Schieland en de Krimpenerwaard Vallei & Eem Velt en Vecht Veluwe Zuiderzeeland

32 32 In de belastingopbrengst van vijf waterschappen is een bedrag opgenomen ter dekking van de kosten die zij maken voor het beheer van wegen. Bij deze waterschappen vormt de opbrengst voor de wegentaak het volgende aandeel van de totale belastingopbrengst: Hollands Noorderkwartier: 4% Hollandse Delta: 9% Schieland en de Krimpenerwaard: 5% Rivierenland: 4% Scheldestromen: 10%

33 de belastingen van de waterschappen in Tarievenoverzicht Basistarieven watersysteemheffing Basistarieven watersysteemheffing Eventuele tariefdifferentiatie Ongebouwd Natuur Gebouwd Ingezetenen Waterschap in per ha in per ha % WOZ-waarde Indien het belang van het w atersysteembeheer voor bepaalde ongebouw de en gebouw de in per huishouden onroerende zaken duidelijk afw ijkt van dat van andere onroerende zaken heeft het w aterschapsbestuur de mogelijkheid de tarieven te differentiëren; lager of hoger vast te stellen Aa en Maas 51,18 2,20 0,02499% 43,00 75% korting voor buitendijks gelegen (ongebouwd) Amstel, Gooi en Vecht 57,59 5,64 0,01439% 89,16 Brabantse Delta 37,84 1,84 0,02560% 44,27 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) De Dommel 30,44 1,15 0,01464% 31,80 30% korting voor gelegen in waterberging (ongebouwd) De Stichtse Rijnlanden 60,68 4,60 0,02340% 65,76 Delfland 119,11 6,59 0,02166% 114,67 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Fryslân 37,30 5,15 0,04964% 75% korting voor buitendijks gelegen; 25% korting voor gelegen in waterberging 70,22 (ongebouwd); 50% toeslag voor gelegen in bemalen gebied (ongebouwd) Groot Salland 66,08 2,72 0,04440% 62,36 75% korting voor buitendijks gelegen Hollands Noorderkwartier 86,25 4,49 0,04200% 80,92 75% korting voor buitendijks gelegen; 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Hollandse Delta 85,97 3,91 0,03252% 81,08 75% korting voor buitendijks gelegen; 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Hunze en Aa's 49,65 3,28 0,04634% 55,91 75% korting voor buitendijks gelegen Noorderzijlvest 49,35 3,61 0,04830% 54,56 75% korting voor buitendijks gelegen Peel en Maasvallei 37,03 2,25 0,02820% 44,65 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Reest en Wieden 52,52 2,03 0,04520% 98,17 Regge en Dinkel 47,07 2,84 0,03430% 47,51 75% korting voor gelegen in waterberging (ongebouwd); 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Rijn en IJssel 32,77 1,38 0,02640% 35,98 75% korting voor buitendijks gelegen Rijnland 68,75 4,00 0,01559% 86,20 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Rivierenland 62,04 3,52 0,03516% 70,51 50% korting voor buitendijks (ook voor natuur); 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Roer en Overmaas 32,13 2,34 0,02039% 35,95 100% toeslag voor wegen (ongebouwd) Scheldestromen 49,73 4,28 0,04490% 68,31 Schieland en de Krimpenerwaard 99,31 3,18 0,02150% 75,58 75% korting voor buitendijks gelegen Vallei & Eem 28,88 1,32 0,01341% 38,12 50% toeslag in bemalen gebied (ongebouwd) Velt en Vecht 58,76 1,30 0,04316% 60,22 75% korting voor buitendijks gelegen Veluwe 30,88 1,62 0,01710% 42,79 100% toeslag in bemalen gebied Zuiderzeeland 74,24 7,18 0,05110% 67,32

34 Tarieven zuiveringsheffing, verontreinigingsheffing en heffing wegenbeheer 5 Zuiveringsheffing en Wegenbeheer verontreinigingsheffing Ongebouwd Natuur Gebouwd Ingezetenen Waterschap in per v.e. in per ha in per ha % WOZ-waarde Aa en Maas 42,60 Amstel, Gooi en Vecht 54,48 Brabantse Delta 49,60 De Dommel 45,48 De Stichtse Rijnlanden 54,66 Delfland 85,14 Fryslân 53,57 in per huishouden Groot Salland 50,33 Hollands Noorderkwartier 54,96 17,28 0,77 0,01062% 36,07 Hollandse Delta 50,05 20,82 1,02 0,00862% 17,98 Hunze en Aa's 70,51 Noorderzijlvest 62,62 Peel en Maasvallei 49,35 Reest en Wieden 59,64 Regge en Dinkel 46,01 Rijn en IJssel 41,76 Rijnland 53,00 Rivierenland 52,28 8,20 0,98 0,01241% 39,39 Roer en Overmaas 49,73 Scheldestromen 53,13 9,98 0,65 0,00880% 12,48 Schieland en de Krimpenerwaard 56,00 32,95 1,71 0,02590% 44,27 Vallei & Eem 47,64 Velt en Vecht 60,40 Veluwe 45,32 Zuiderzeeland 57,25 5 Waterschap Scheldestromen brengt de kosten voor het wegenbeheer samen met die voor het watersysteembeheer via de watersysteemheffing in rekening. In formele zin stelt het waterschap dan ook geen aparte tarieven voor het wegenbeheer vast. Om een betere vergelijkbaarheid met de andere waterschappen te creëren zijn in bovenstaande overzichten wel aparte tarieven voor de watersysteem- en wegenheffing van Scheldestromen vermeld. 34

35 Unie van Waterschappen Koningskade AA Den Haag Postbus AE Den Haag Telefoon: Internet: Auteur: Wijnand Dekking Opmaak en druk: Opmeer Drukkerij, Den Haag Oplage: Uitgave: februari 2012

36 36