Energie- en broeikasgasscenario's voor het Vlaamse gewest Business as usual scenario

Transcriptie

1 Algemene verspreiding Energie- en broeikasgasscenario's voor het Vlaamse gewest Business as usual scenario Eindrapport Jan Duerinck, Katleen Briffaerts, An Vercalsteren, Wouter Nijs, Ina De Vlieger, Liesbeth Schrooten, Diane Huybrechts Studie uitgevoerd in opdracht van Aminal 2006/IMS/R/209 VITO Juni 2006

2

3 INHOUDSTABEL INHOUDSTABEL... 3 TABELLENLIJST... 7 FIGURENLIJST SAMENVATTING KADER EN DOEL METHODOLOGIE RESULTATEN ONZEKERHEDEN INLEIDING METHODOLOGIE METHODOLOGIE VOOR ENERGIEPROGNOSES Inleiding Beleidsmaatregelen binnen het BAU scenario Belangrijke parameters Correctie van het brandstofverbruik voor WKK Correctie voor hoge energieprijzen METHODOLOGIE VOOR EMISSIEPROGNOSES Algemeen Parameters ONZEKERHEDEN IN DE PROGNOSES INDUSTRIE INLEIDING BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO Het benchmarkconvenant en auditconvenant (tot en met 2012) De REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders ( ) WKK certificaten METHODOLOGIE EN AANNAMES Inleiding Resultaten van de energiebesparingsmaatregelen Prognoses brandstofverbruik Prognoses elektriciteitsverbruik Procesemissies van CO 2 en het niet-energetisch verbruik van brandstoffen RESULTATEN Energieprognoses volgens het BAU scenario CO 2 emissieprognose volgens het BAU scenario RESIDENTIËLE SECTOR INLEIDING BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO Energieprestatieregelgeving (EPB-eisen) [] Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten [], [] METHODOLOGIE EN AANNAMES Inleiding Energieprognose BAU scenario Energieprognose BAU scenario RESULTATEN... 51

4 5.4.1 Energieprognoses voor verwarming en SWW volgens het BAU scenario Prognoses voor elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting volgens het BAU scenario CO 2 emissieprognose volgens het BAU scenario TERTIAIRE SECTOR INLEIDING BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO Beleidsmaatregelen voor nieuwbouw en vergunde renovatie Beleidsmaatregelen voor bestaande gebouwen METHODOLOGIE EN AANNAMES Inleiding Verdeling van het jaarlijks energieverbruik over nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovaties en bestaande gebouwen Energieprognoses voor nieuwe en vergunde gerenoveerde gebouwen Energieprognoses voor bestaande gebouwen WKK RESULTATEN Energieprognoses volgens het BAU scenario CO 2 emissieprognose volgens het BAU scenario DE LAND- EN TUINBOUW INLEIDING BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO Gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU Brandstofswitch Vlaremnormering stookinstallaties [] Installeren van extra WKK vermogen Energiewinning uit biomassa, energieteelten METHODOLOGIE EN AANNAMES Inleiding Aanname elektriciteitsverbruik Aannames brandstofverbruik Groeivoeten voor het elektriciteitsverbruik en het brandstofverbruik RESULTATEN Energieprognoses volgens het BAU scenario CO 2 emissieprognose volgens het BAU scenario TRANSPORT INLEIDING BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO METHODOLOGIE EN AANNAMES Inleiding Evolutie van de mobiliteitsvraag Evolutie van het voertuigenpark ACEA convenant voor nieuwe personenwagens Introductie van biobrandstoffen Inschatting elektriciteitsvraag andere modi RESULTATEN Energieprognoses volgens het BAU scenario Broeikasgasemissieprognose volgens het BAU scenario ENERGIESECTOR INLEIDING Inleiding ELEKTRICITEITSPRODUCTIE Inleiding Impact van het beleid op vlak van klimaat, lucht en energie op het energieverbruik van de elektriciteitssector

5 9.2.3 Evolutie van de elektriciteitsvraag in België Uitrustingspark van de sector Import van elektriciteit Energieprognose van de elektriciteitssector in Vlaanderen Boekhoudkundige verschuiving en besparing van energieverbruik door toename van WKK DE RAFFINADERIJEN COKESFABRIEK CO 2 EMISSIEPROGNOSE VOOR DE ENERGIESECTOR ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES INLEIDING METHAANEMISSIES VAN AARDGASDISTRIBUTIE Inleiding Aannames voor de evolutie van het aardgasnet Aannames voor de evolutie van het aantal kilometer gietijzeren leiding Resultaten METHAAN EN LACHGASEMISSIES VAN OVERIGE ENERGIEGERELATEERDE EMISSIEBRONNEN TOTAAL VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES OVERZICHT TOTAAL ENERGIEVERBRUIK EN ENERGIEGERELATEERDE BROEIKASGASEMISSIES REFERENTIES

6

7 TABELLENLIJST TABEL 1: SECTORALE VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO... 3 TABEL 2: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP HET BRANDSTOFVERBRUIK... 4 TABEL 3: SECTORALE VERDELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO... 5 TABEL 4: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ELEKTRICITEITSVRAAG... 5 TABEL 5: TOTALE CO 2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE TABEL 6: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE CO 2 EMISSIES... 6 TABEL 7: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES... 7 TABEL 8: BELEIDSMAATREGELEN WAARVAN DE IMPACT DOORGEREKEND WORDT IN HET BAU SCENARIO TABEL 9: AANNAMES OMTRENT BRANDSTOFPRIJZEN TABEL 10: AANNAME OVER DE EVOLUTIE VAN DE CO 2 HANDELSPRIJS TABEL 11: AANNAMES OVER DE LANGE EN KORTE TERMIJN ELASTICITEITEN TABEL 12: PROCENTUELE WIJZIGINGEN VAN BRANDSTOFVERBRUIK TEN GEVOLGE NIEUWE AANNAMES OVER DE ENERGIEPRIJZEN TABEL 13: CO 2 EMISSIEFACTOREN TABEL 14: GWP-WAARDEN VOOR CH 4 EN N 2 O TABEL 15:INSCHATTING VAN DE PRIMAIRE ENERGIEBESPARING DOOR TOEPASSING VAN HET BENCHMARKING CONVENANT TABEL 16: INSCHATTING VAN DE PRIMAIRE ENERGIEBESPARING DOOR TOEPASSING VAN HET AUDITCONVENANT TABEL 17: INSCHATTING VAN DE BESPARINGEN DOOR DE REG-OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS TABEL 18: INSCHATTING VAN DE BESPARINGEN DOOR WKK IN DE INDUSTRIE TABEL 19: AANDEEL VAN DE ENERGIE-INTENSIEVE ACTIVITEITEN IN HET TOTALE BRANDSTOFVERBRUIK VOOR ELK VAN DE INDUSTRIËLE SECTOREN TABEL 20: AANNAMES GROEIPERCENTAGES PER CATEGORIE ACTIVITEITEN IN BEDRIJVEN TABEL 21: BEREKENING VAN DE TOTALE GROEI IN DE PERIODE VOOR DE CHEMIE TABEL 22: AANNAMES MET BETREKKING TOT DE JAARLIJKSE VERANDERING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOOR DE PERIODE TABEL 23: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE INDUSTRIE PER INDUSTRIETAK EN BRANDSTOFTYPE VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE (EXCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) TABEL 24: BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) TABEL 25: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) TABEL 26: CO 2 EMISSIES VAN DE INDUSTRIE (BRANDSTOFVERBRUIK) VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) TABEL 27: VERWACHTINGEN TEN AANZIEN VAN DE DEMOGRAFISCHE GEGEVENS IN VLAANDEREN IN DE PERIODE [], [], ], [] TABEL 28: VERDELING VAN BRANDSTOFFEN OVER NIEUWE WONINGEN IN TABEL 29: OVERZICHT VAN GEGEVENS VOOR BEREKENING ENERGIEVERBRUIK NIEUWBOUWWONINGEN TABEL 30 EVOLUTIE VAN DE INDICATOR GEMIDDELD ENERGIEVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW PER WONING TABEL 31: BRANDSTOFVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE TABEL 32: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE TABEL 33: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VOOR TOESTELLEN EN VERLICHTING IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE

8 TABEL 34: CO 2 EMISSIES VAN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 35: % ENERGIEVERBRUIK INGRIJPENDE RENOVATIE T.O.V. HET ENERGIEVERBRUIK IN 2002 VOOR DE VERSCHILLENDE SECTOREN...57 TABEL 36: % ENERGIEVERBRUIK NIEUWBOUW T.O.V. HET ENERGIEVERBRUIK IN 2002 VOOR HANDEL, ONDERWIJS EN ZIEKENHUIZEN...59 TABEL 37: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE 4 SUPERMARKTEN [], MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN...63 TABEL 38: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE 47 ONDERZOCHTE KANTOORGEBOUWEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN...66 TABEL 39:KENMERKEN VAN DE VERLICHTING IN DE 47 ONDERZOCHTE KANTOORGEBOUWEN...68 TABEL 40: GEBRUIKTE ZONTOETREDINGSCOËFFICIËNTEN VOOR DE VERSCHILLENDE SOORTEN ZONWERING...69 TABEL 41: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE BASISSCHOLEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K- WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN...71 TABEL 42: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE ZIEKENHUIZEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K- WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN...74 TABEL 43: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE RUSTHUIZEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN...78 TABEL 44: VERMEDEN BRANDSTOFVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK...84 TABEL 45: VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VOLGENS HET BAU SCENARIO OVER DE VERSCHILLENDE BRANDSTOFFEN, EXCLUSIEF CORRECTIE VOOR WKK...86 TABEL 46: TOTAAL BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR, INCLUSIEF CORRECTIE VOOR WKK...89 TABEL 47: TOTAAL ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR...89 TABEL 48:ENERGIEGERELATEERDE CO 2 EMISSIES VAN DE TERTIAIRE SECTOR IN HET BAU SCENARIO...90 TABEL 49: ENERGIEVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, 2000)...92 TABEL 50: ENERGIEVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, 2002)...93 TABEL 51: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE GLASTUINBOUW IN VLAANDEREN TABEL 52: AANDEEL VAN DE AANGEWENDE ENERGIEDRAGERS IN DE VLAAMSE GLASTUINBOUWSECTOR TABEL 53: BRANDSTOFVERBRUIK PER ENERGIEDRAGER IN DE VLAAMSE GLASTUINBOUW TABEL 54: VERMEDEN ENERGIEVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK TABEL 55: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INTENSIEVE VEETEELT VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 56: JAARLIJKSE GROEI VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, ) TABEL 57: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST TABEL 58: ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST TABEL 59: CO 2 EMISSIES IN DE LAND EN TUINBOUW IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 60: TONKILOMETERS VOOR DE BINNENVAART VOLGENS PROMOTIE BINNENVAART VLAANDEREN EN ENERGIEBALANS VLAANDEREN TABEL 61: VERDELING VAN DE NIEUWE PERSONENWAGENS TABEL 62: VERDELING VAN DE NIEUWE LICHTE VRACHTWAGENS TABEL 63: VERDELING VAN DE NIEUWE ZWARE VRACHTWAGENS OVER TONKLASSEN TABEL 64: VERDELING VAN DE NIEUWE ZWARE VRACHTWAGENS OVER BRANDSTOFSOORTEN TABEL 65: VERDELING VAN DE NIEUWE BUSSEN TABEL 66: VERDELING VAN DE NIEUWE COACHES TABEL 67: VERDELING VAN DE NIEUWE MOTO S TABEL 68: EVOLUTIE CO 2 UITSTOOT NIEUWE PERSONENWAGENS VOLGENS HET ACEA CONVENANT EN DE IN TEMAT IN REKENING GEBRACHT EMISSIEFACTOREN TABEL 69: ENERGIEVERBRUIK VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE

9 TABEL 70: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 71: CO 2 BROEIKASGASEMISSIES VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 72: CH 4 EN N 2 O BROEIKASGASEMISSIES VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 73: EMISSIEPLAFONDS VOOR NO X EN SO 2 VOLGENS DE MBO TUSSEN DE VLAAMSE OVERHEID EN DE VLAAMSE ELEKTRICITEITSSECTOR TABEL 74: PROCENTUELE JAARLIJKSE GROEI EN RELATIEVE STIJGING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN BELGIË TEN OPZICHTE VAN 2000 IN 2012 EN 2020 VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 75: RENDEMENTEN VAN VERSCHILLENDE TYPES CENTRALES TABEL 76: AANNAME VAN DE IMPORT NAAR BELGIË VANUIT HET BUITENLAND IN DE PERIODE TABEL 77: ONTWIKKELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN BELGIË VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 78: EVOLUTIE VAN HET OPGESTELD VERMOGEN VAN HET UITRUSTINGSPARK VAN DE ELEKTRICITEITSSECTOR IN BELGIË TABEL 79: VRAAG EN AANBOD VAN ELEKTRICITEIT IN BELGIË VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 80: PRODUCTIE VAN ELEKTRICITEIT VOLGENS TYPE INSTALLATIE VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 81: BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE ELEKTRICITEITSSECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 82: ENERGIEBESPARINGEN BIJ DE EINDGEBRUIKERS DOOR DE TOENAME VAN WKK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 83: VERMEDEN ENERGIEVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK TABEL 84: EIGENGEBRUIK VAN BRANDSTOFFEN IN DE RAFFINAGESECTOR IN VLAANDEREN TABEL 85: EIGENVERBRUIK VAN BRANDSTOF IN DE COKESFABRIEKEN IN VLAANDEREN TABEL 86: CO 2 EMISSIES VAN DE ENERGIESECTOR IN VLAANDEREN TABEL 87: DE VERSCHILLENDE AARDGASDISTRIBUTIELEIDINGEN IN VLAANDEREN TABEL 88: SPECIFIEKE AARDGASEMISSIEFACTOREN VAN VERSCHILLENDE MATERIALEN VOOR AARDGASLEIDINGEN IN HET DISTRIBUTIENET [] TABEL 89: PROGNOSE VAN DE CH 4 EMISSIES VAN DE AARDGASDISTRIBUTIE IN VLAANDEREN TOT EN MET 2020 OP BASIS VAN HET A-SCENARIO TABEL 90: PROGNOSE VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES IN VLAANDEREN IN DE PERIODE VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 91: SECTORALE VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 92: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP HET BRANDSTOFVERBRUIK TABEL 93: SECTORALE VERDELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO TABEL 94: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ELEKTRICITEITSVRAAG TABEL 95: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE CO 2 EMISSIES TABEL 96: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES TABEL 97: BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 98: ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE TABEL 99: CO 2 EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE , OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE SECTOREN

10

11 FIGURENLIJST FIGUUR 1: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN... 3 FIGUUR 2: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN... 4 FIGUUR 3: EVOLUTIE VAN DE CO 2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU EN REF SCENARIO... 6 FIGUUR 4: EVOLUTIE VAN HET AANTAL GRAADDAGEN IN DE PERIODE [], LINEAIRE TRENDLIJN OP BASIS VAN DEZE HISTORISCHE GEGEVENS EN AANNAMES VOOR HET REF EN BAU SCENARIO FIGUUR 5: PROGNOSE VAN DE DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING IN VLAANDEREN [] FIGUUR 6: TOEPASSINGSGRADEN VAN DAGLICHTAFHANKELIJKE REGELING EN AANWEZIGHEIDSDETECTIE IN DE ONDERZOCHTE (ENQUÊTES) ALGEMENE EN ACADEMISCHE ZIEKENHUIZEN VAN DE ENERGIEBESPARINGSPOTENTIEELSTUDIE FIGUUR 7: TOEPASSINGSGRADEN VAN DAGLICHTAFHANKELIJKE REGELING EN AANWEZIGHEIDSDETECTIE IN DE ONDERZOCHTE (ENQUÊTES) RUSTHUIZEN VAN DE ENERGIEBESPARINGSPOTENTIEELSTUDIE FIGUUR 8: ENERGIEVERBRUIK IN DE LANDBOUW IN VLAANDEREN IN 2002 PER DEELSECTOR FIGUUR 9: EVOLUTIE (%) VAN HET TOTALE ENERGIEVERBRUIK PER DEELSECTOR FIGUUR 10: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN DE LANDBOUWSECTOR. HISTORISCHE DATA TOT 2002 ZIJN AFGELEID VAN DE ENERGIEBALANS FIGUUR 11: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE GLASTUINBOUW [] EN HET AANTAL GRAADDAGEN (15/15) FIGUUR 12: BRANDSTOFVERBRUIK PER M 2 IN VLAANDEREN EN IN NEDERLAND (GECORRIGEERD NAAR 1900 GRAADDAGEN 15/15), EN PROGNOSE VAN 2001 TOT EN MET FIGUUR 13: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE GLASTUINBOUW IN VLAANDEREN FIGUUR 14: HET TOTAAL AANTAL VOERTUIGKILOMETERS IN HET REFERENTIE- EN BAU SCENARIO VERGELEKEN MET ANDERE BRONNEN FIGUUR 15: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN HET PERSONENVERVOER OVER HET SPOOR ( ) EN PROGNOSES TOT FIGUUR 16: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN HET GOEDERENVERVOER OVER HET SPOOR ( ) EN PROGNOSES TOT FIGUUR 17: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN BINNENVAART ( ) EN PROGNOSES TOT FIGUUR 18: EVOLUTIE VAN HET ENERGIEVERBRUIK IN DE TRANSPORTSECTOR (WEG, SPOOR EN BINNENVAART) IN HET BAU SCENARIO FIGUUR 19: EVOLUTIE VAN HET BROEIKASGASEMISSIES, OPGESPLITST PER BROEIKASGAS, IN DE TRANSPORTSECTOR IN HET BAU SCENARIO FIGUUR 20: EVOLUTIE VAN HET BROEIKASGASEMISSIES, OPGESPLITST PER MODUS, IN DE TRANSPORTSECTOR IN HET BAU SCENARIO FIGUUR 21: PROGNOSES TOT 2020 VAN DE AARDGASVERLIEZEN VAN DE AARDGASKETEN IN VLAANDEREN FIGUUR 22: PROGNOSE VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH 4 EN N 2 O EMISSIES IN VLAANDEREN IN DE PERIODE VOLGENS HET BAU SCENARIO FIGUUR 23: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN FIGUUR 24: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN FIGUUR 25: EVOLUTIE VAN DE CO 2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU EN REF SCENARIO

12

13 1 SAMENVATTING 1.1 Kader en doel In het kader van de huidige Kyoto verplichtingen en een post-kyoto beleid is het van belang dat Vlaanderen beschikt over onderbouwde energie- en broeikasgasemissieprojecties op middellange (2012) en lange (2020) termijn. Daarom gaf de Vlaamse overheid opdracht aan VITO om prognoses te maken van het toekomstige energieverbruik en daaraan gerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot Binnen deze opdracht heeft VITO prognoses uitgewerkt voor 2 scenario s, namelijk een referentiescenario en een business as usual scenario (REF scenario en BAU scenario): - Het referentiescenario (REF scenario) voorspelt het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in functie van de economische en demografische ontwikkeling en de impact van het klimaatbeleid gevoerd tot eind Dit scenario is berekend voor de periode De gebruikte methode en de resultaten zijn in een afzonderlijk rapport beschreven [1]. - Het business as usual scenario (BAU scenario) is een beleidsscenario dat in de mate van het mogelijke eveneens rekening houdt met de impact van het Kyoto beleid gevoerd vanaf 2002, de NEC Richtlijn [2] (Richtlijn 2001/81/EG, National emission ceiling) en de vervroegde sluiting van de kerncentrales op het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies. Voor het Kyoto beleid houdt het BAU scenario rekening met maatregelen uit het eerste Vlaams klimaatbeleidsplan en haar twee voortgangsrapporten en met maatregelen uit het ontwerp van tweede Vlaams klimaatbeleidsplan (zoals principieel goedgekeurd door de Vlaamse regering op 12 mei 2006). Het BAU scenario houdt enkel rekening met het Kyoto-beleid vanaf 2002, maar niet met bijkomende beleidsmaatregelen of met een post-kyotobeleid. Het BAU scenario is berekend voor de periode De gebruikte methode en de resultaten zijn in dit rapport beschreven. Door een vergelijking te maken tussen de resultaten van het BAU scenario en het referentiescenario (REF scenario), wordt een indicatie verkregen van de invloed van het klimaatbeleid anno 2005 op de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen. 1.2 Methodologie Voor het opstellen van Vlaamse energieprognoses volgens het REF en het BAU scenario werd geopteerd voor een gedetailleerde bottom-up benadering die overeenkomt met de structuur van de Vlaamse energiebalans. Deze benadering vertrekt vanuit de vraag en het verbruik van de verschillende hoofdsectoren (huishoudens, industrie, energie, ) om zo tot een globaal brandstofverbruik te komen. Dit laat enerzijds toe de Vlaamse situatie zeer gedetailleerd in kaart te brengen. Anderzijds kunnen de maatregelen van het geplande energie- en klimaatbeleid voor specifieke doelgroepen beter doorgerekend worden in het BAU scenario. 1

14 Op basis van de inschattingen van het energieverbruik worden de energiegerelateerde broeikasgasemissies berekend. Het verbruik van fossiele brandstoffen is de belangrijkste bron van broeikasgasemissies. De verbranding geeft voornamelijk aanleiding tot CO 2 emissies, maar ook tot CH 4 en N 2 O emissies. Daarnaast worden eveneens CH 4 emissies vrij gezet ter hoogte van de distributie van aardgas. Ook deze emissiebron wordt in deze studie in rekening gebracht. Het grootste deel van de niet-co 2 broeikasgasemissies zijn echter niet energiegerelateerd. Ze worden in deze studie niet in beschouwing genomen. Het gaat ondermeer over: de CH 4 en N 2 O emissies van de landbouwsector, procesemissies van N 2 O bij de productie van salpeterzuur en ook caprolactam en de emissies van F-gassen (HFK s, PFK s en SF6). Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector en het brandstofverbruik in de glastuinbouw worden gecorrigeerd op basis van het verwachte aantal graaddagen voor de volgende jaren. Tot en met 2003 zijn de cijfers gebaseerd op werkelijke waarnemingen. In overleg met de stuurgroep en de andere gewesten werd ervoor gekozen om het aantal graaddagen in de periode constant te houden op 1900 graaddagen 15/15 (dit is het gemiddelde van de graaddagen in de periode ). 1.3 Resultaten Hieronder worden de prognoses gegeven van het brandstofverbruik, het elektriciteitsverbruik, en de energiegerelateerde broeikasgasemissies volgens het BAU scenario. Prognose brandstofverbruik Figuur 1 geeft de resultaten van de prognoses van het brandstofverbruik in elke hoofdsector volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). Voor het brandstofverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de energiesector gerekend. Volgens het BAU scenario stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen tussen 2000 en 2012 met 7 % (of gemiddeld 0,6 % per jaar). De energiesector vertoont een sterke stijging (+ 11 %). Hierbij moet echter opgemerkt worden dat in Vlaanderen WKK zeer actief door het beleid wordt gestimuleerd. Het brandstofverbruik van WKK installaties wordt integraal bij de elektriciteitssector gerekend, terwijl deze installaties naast elektriciteit ook warmte produceren die in de andere sectoren wordt aangewend. In feite betreft het hier dus gedeeltelijk een statistische verschuiving. Tussen 2012 en 2020 stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario met 7 % (of gemiddeld 0,8 % per jaar). De sterke stijging in de energiesector moet in deze periode ook in verband worden gebracht met de geplande sluiting van de kerncentrales. 2

15 Figuur 1: Prognose van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale brandstofverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 1 de sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven. Opmerkelijk is ook hier de toename van de energiesector die, zoals eerder vermeld, in verband moet gebracht worden met de sluiting van de kerncentrales. Tabel 1: Sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Energie 29% 28% 28% 29% 29% 29% 30% 32% 35% Industrie 25% 25% 25% 25% 25% 24% 24% 23% 22% Transport 20% 20% 19% 18% 18% 18% 18% 18% 18% Residentieel 18% 19% 20% 19% 20% 20% 19% 19% 18% Tertiair 5% 5% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 5% Landbouw 3% 3% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze berekend voor het REF scenario (zie Tabel 2). Volgens het REF scenario neemt het brandstofverbruik in Vlaanderen in 2012 toe met 18 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,4 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,8 % per jaar. 3

16 Tabel 2: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op het brandstofverbruik % BAU scenario REF scenario Verschil Stijging % 18% 11% Gemiddelde jaarlijkse stijging 0,6% 1,4% 0,8% Volgende brandstofverbruiken werden niet bekeken in deze studie en zijn dus ook niet opgenomen in de overzichtstabellen en figuren: - Het energetisch brandstofverbruik voor gastransport door pijpleidingen werd niet bekeken in dit rapport (1 à 2 PJ aardgas, wat overeenkomt met ~50 à 100 kton CO 2 ) en is dus ook niet opgenomen in de overzichtsfiguren en tabellen. - Het niet energetisch brandstofverbruik in de industrie (~1 900 kton CO 2 ) Prognose elektriciteitsverbruik Figuur 2 geeft de prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario. Voor het elektriciteitsverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de industrie gerekend. Volgens het BAU scenario ligt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in % hoger dan in 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse toename met 1,1 %). Tussen 2012 en 2020 stijgt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen met 5 %. Figuur 2: Prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale elektriciteitsverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 3 de sectorale verdeling van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven. 4

17 Tabel 3: Sectorale verdeling van de elektriciteitsvraag in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Industrie 58% 54% 54% 54% 54% 54% 55% 54% 54% Transport 2% 1% 1% 1% 2% 2% 2% 2% 2% Residentieel 20% 21% 22% 22% 22% 22% 21% 22% 22% Tertiair 18% 22% 21% 21% 21% 21% 20% 20% 20% Landbouw 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 4). Volgens het REF scenario neemt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in 2012 toe met 23 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,8 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,7 % per jaar. Tabel 4: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de elektriciteitsvraag % BAU scenario REF scenario Verschil Stijging % 23% 9% Gemiddelde jaarlijkse stijging 1,1% 1,8% 0,7% Prognose energiegerelateerde CO 2 emissies Tabel 5 en Figuur 3 geven de resultaten van de prognoses van de totale CO 2 emissies volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). De historische cijfers zijn niet gecorrigeerd naar 1900 graadddagen. Tussen 2000 en 2012 geeft het BAU scenario een vermeerdering van de CO 2 uitstoot met 736 kton. Na 2012 stijgt de CO 2 uitstoot als gevolg van de sluiting van de kerncentrales. Tabel 5: Totale CO 2 emissies in Vlaanderen volgens het BAU scenario voor de periode [kton CO 2 ]

18 Figuur 3: Evolutie van de CO 2 emissies in Vlaanderen volgens het BAU en REF scenario De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 6). Volgens het REF scenario nemen de CO 2 emissies in Vlaanderen in 2012 toe met 17 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,3 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 1,2 % per jaar. Tabel 6: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de CO 2 emissies BAU scenario REF scenario Verschil Stijging % 17% 16% Gemiddelde jaarlijkse stijging 0,1% 1,3% 1,2% Prognose energiegerelateerde CH 4 en N 2 O emissies Voor de prognose van de energiegerelateerde emissies van niet-co 2 broeikasgassen is een inschatting gemaakt van de CH 4 (methaan) en N 2 O (lachgas) emissies van stookinstallaties en het verkeer, alsook van de CH 4 emissies van aardgasdistributie. De niet-co 2 broeikasgasemissies tengevolge van verbrandingsprocessen stijgen lichtjes van kton CO 2 -equivalenten in 2000 tot kton in 2012 om dan terug te gaan dalen tot kton in De methaanemissie van aardgasdistributie nemen lichtjes af van 225 kton in 2000 tot 198 kton in 2012 om dan terug te gaan stijgen tot 206 kton in Het aandeel van de CH 4 emissies van de aardgasdistributie ten opzichte van de totale energiegerelateerde niet- CO 2 broeikasgasemissies blijft gemiddeld 8,5 % over de periode

19 De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 7). Volgens het REF scenario nemen de energiegerelateerde niet-co 2 broeikasgasemissies in Vlaanderen in 2012 toe met respectievelijk 16 % ten opzichte van De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,4 % per jaar voor niet-co 2 broeikasgasemissies. Tabel 7: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de energiegerelateerde CH 4 en N 2 O emissies BAU scenario REF scenario Verschil Stijging % 16% 5% Gemiddelde jaarlijkse stijging 0,9% 1,3% 0,4% 1.4 Onzekerheden Bij het opstellen van de prognoses, moeten aannames gemaakt worden over de toekomstige evolutie van een aantal variabelen en parameters. Deze evolutie kan nooit met zekerheid ingevuld worden. Er zijn verschillende types van onzekerheden: - Een eerste type van onzekerheden, betreft onzekerheden rond de evolutie van het energieverbruik van de verschillende sectoren, vooral op langere termijn. De maatschappelijke en technologische (r)evoluties die op lange termijn kunnen plaatsvinden, de evolutie van onder meer de groei van de activiteiten, de verbetering van de energie-efficiëntie van deze activiteiten, de demografie, energieprijzen, de prijs van CO 2, het aantal graaddagen,, zijn niet met zekerheid te voorspellen. Voor de verschillende sectoren is daarom uitgegaan van eerder conservatieve aannames. Hiermee wordt bedoeld dat ervan wordt uitgegaan dat veranderingen in de maatschappij en de technologie geleidelijk gebeuren en dat deze veranderingen verder bouwen op bestaande trends en evoluties. - Een tweede type van onzekerheden heeft betrekking op de inschatting van de invloed van de beleidsmaatregelen op het energieverbruik van de verschillende sectoren. Voor de verschillende sectoren werden daarom enkel concrete beleidsmaatregelen doorgerekend waarvoor beroep kon worden gedaan op kwantitatieve informatie. Dit houdt in dat niet het volledige bestaande (cfr. p.1) Kyoto beleid geëvalueerd is in deze studie. Ook de impact van de NEC-Richtlijn kon slechts in beperkte mate doorgerekend worden, wegens een gebrek aan concrete informatie. Er werd gesteld dat er een kleinere fout werd gemaakt door bepaalde maatregelen niet door te rekenen, dan door deze maatregelen verkeerd door te rekenen. De evolutie van onder meer de groei van de activiteiten, de verbetering van de energieefficiëntie van deze activiteiten, de demografie, energieprijzen, de prijs van CO 2, evenals de berekende reducties ten gevolge van het doorgerekende beleid, zijn de best mogelijke schattingen op basis van de beschikbare informatie. Onzekerheden zijn evenwel eigen aan voorspellingen: bij het gebruik van dit document dient hiermee steeds rekening gehouden te worden. 7

20

21 2 INLEIDING In het kader van de huidige Kyoto verplichtingen en een post-kyoto beleid is het van belang dat Vlaanderen beschikt over onderbouwde energie- en broeikasgasemissieprojecties op middellange (2012) en lange (2020) termijn. Daarom gaf de Vlaamse overheid opdracht aan VITO om prognoses te maken van het toekomstige energieverbruik en daaraan gerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot Binnen deze opdracht heeft VITO prognoses uitgewerkt voor 2 scenario s, namelijk een referentiescenario en een business as usual scenario (REF scenario en BAU scenario): - Het referentiescenario (REF scenario) voorspelt het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in functie van de economische en demografische ontwikkeling en de impact van het klimaatbeleid tot eind Dit scenario is berekend voor de periode De gebruikte methode en de resultaten zijn in een afzonderlijk rapport beschreven [1]. - Het business as usual scenario (BAU scenario) is een beleidsscenario dat in de mate van het mogelijke eveneens rekening houdt met de impact van het Kyoto beleid gevoerd vanaf 2002, de NEC Richtlijn [2] (Richtlijn 2001/81/EG, National emission ceiling) en de vervroegde sluiting van de kerncentrales op het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies. Voor het Kyoto beleid houdt het BAU scenario rekening met maatregelen uit het eerste Vlaams klimaatbeleidsplan en haar twee voortgangsrapporten en met maatregelen uit het ontwerp van tweede Vlaams klimaatbeleidsplan (zoals door de Vlaamse Regering principieel goedgekeurd op 12 mei 2006). Het BAU scenario houdt enkel rekening met het Kyoto-beleid vanaf 2002, maar niet met bijkomende beleidsmaatregelen of met een post-kyotobeleid. Het BAU scenario is berekend voor de periode De gebruikte methode en de resultaten zijn in dit rapport beschreven. Door een vergelijking te maken tussen de resultaten van het BAU scenario en het referentiescenario (REF scenario), wordt een indicatie verkregen van de invloed van het klimaatbeleid anno 2005 op de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen. Indeling van het rapport Het rapport volgt deze indeling: Hoofdstuk 3: Methodologie: geeft een schets van de gebruikte methode, en van de belangrijkste aannames en onzekerheden. Hoofdstuk 4 tot 9: behandelt achtereenvolgens de industriële sector, de residentiële sector, de tertiaire sector, de land- en tuinbouwsector (inclusief veeteelt en visvangst), de transportsector en de energiesector, en geeft voor elke sector de prognose van de vraag naar energie tot 2020 en de hieruit berekende CO 2 emissies. 9

22 Hoofdstuk 10: Energiegerelateerde CH 4 en N 2 O emissies: geeft prognoses van de emissies van CH 4 en N 2 O. Dit zijn de belangrijkste niet-co 2 energiegerelateerde broeikasgasemissies. Hoofdstuk 11: Overzicht totaal energieverbruik en energiegerelateerde broeikasgasemissies: vat de resultaten van voorgaande hoofdstukken samen en geeft een globaal overzicht van het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot 2020 volgens het BAU scenario. 10

23 3 METHODOLOGIE 3.1 Methodologie voor energieprognoses Inleiding In de economische theorie wordt energie beschouwd als een productiefactor, die -samen met kapitaal en arbeid (en eventueel ook import van goederen en diensten)- wordt ingezet voor de productie van goederen en diensten. Economische (of econometrische) modellen passen meestal een top-down benadering toe. Deze houdt in dat men eerst het totale energieverbruik voorspelt vanuit macro-economische parameters 1 en daarna het energieverbruik opsplitst over verschillende energiedragers, doorgaans op basis van relatieve prijsverschillen. Economische top-down modellen gaan uit van een causaal verband tussen economische groei en groei van het energieverbruik. Voor het opstellen van Vlaamse energieprognoses hebben we echter gekozen voor een gedetailleerde bottom-up benadering, die overeenkomt met de structuur van de Vlaamse energiebalans. Een bottom-up benadering vertrekt vanuit de vraag en het verbruik van de verschillende doelgroepen (huishoudens, industrie, energie, ) om tot e en globaal energieverbruik te komen. Dit laat toe om de Vlaamse situatie veel nauwkeuriger in kaart te brengen en het effect van de maatregelen van het geplande energie- en klimaatbeleid voor specifieke doelgroepen in de prognoses te evalueren. Onze alternatieve bottom-up analyse laat ook toe om het evenredig verband tussen energieverbruik en activiteit op sectorniveau te onderzoeken en in vraag te stellen. Door voldoende naar de details te kijken is het mogelijk de (sub)sectoren te identificeren waar een strikt evenredig verband tussen activiteit en energieverbruik bestaat en andere sectoren waar dit verband wel historisch kan worden vastgesteld, maar waar dit niet noodzakelijk zo moet zijn. Zo is er bij de meest energieintensieve industriële sectoren meestal een evenredig verband tussen activiteit en energieverbruik. Bij de minder energie-intensieve industrie en in de tertiaire sector is dit verband niet zo duidelijk. Economische groei moet dus niet altijd resulteren in een toename van het energieverbruik. In een bottom-up analyse maken we geen expliciet gebruik van macro-economische hypothesen over de economische groei. Voor elke sector wordt in het REF scenario de activiteitengroei, de evolutie van de energie-efficiëntie en de brandstoffenmix voorspeld voor de periode In het BAU scenario vertrekken we van deze prognoses en schatten we voor elke sector in welke reducties gerealiseerd zullen worden tengevolge van de doorgerekende beleidsmaatregelen en dit voor de periode Meer informatie over de methodologische aspecten van de gevolgde bottom-up benadering in het algemeen en voor de verschillende sectoren in het bijzonder, wordt gegeven in het rapport waarin de energie- en broeikasgasscenario s voor het REF scenario zijn uitgewerkt [1]. 1 Binnenlands product, evolutie van de binnenlandse en buitenlandse prijzen, lonen, tewerkstelling, gemiddelde energieprijs, 11

24 3.1.2 Beleidsmaatregelen binnen het BAU scenario Het verschil tussen het REF scenario ( ) en het BAU scenario ( ), buiten de tijdsperiode waarover prognoses gemaakt worden, is de invloed van het Kyoto beleid en de invloed van de NEC Richtlijn. Het REF scenario is een zogenaamd "kaal" scenario waarbij geen rekening wordt gehouden met de invloed van het Kyoto beleid (na december 2001) en de NEC Richtlijn. Deze invloed moet zo goed mogelijk worden berekend in het BAU scenario. Het is echter niet mogelijk om de impact van alle relevante beleidsmaatregelen door te rekenen. Voor bepaalde beleidsmaatregelen worden bijvoorbeeld geen concrete kwantitatieve doelstellingen geformuleerd. Andere beleidsmaatregelen zijn nog niet voldoende geconcretiseerd. Voor andere beleidsmaatregelen is dan weer onvoldoende kwantitatieve informatie beschikbaar, zodat de impact ervan op het energieverbruik evenmin kan ingeschat worden. De beleidsmaatregelen waarvan de impact wel is doorgerekend zijn voor de verschillende sectoren opgelijst in Tabel 8. Sector Tabel 8: Beleidsmaatregelen waarvan de impact doorgerekend wordt in het BAU scenario Doorgerekende beleidsmaatregelen Industrie - Benchmark en auditconvenanten - Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG - WKK beleid Residentiële sector - Energieprestatieregelgeving - Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG - Voorstel tot Europese Richtlijn betreffende efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten (dec. 2003) Tertiaire sector - Energieprestatieregelgeving - Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG Land en Tuinbouw - Verplichtingen aan de aardgasnetbeheerders in het kader van het Aardgasdecreet Verkeer - Gemiddeld effect van het Trendscenario 2 en het Duurzaam-Ontwikkelingsscenario 3 van het smer van het Ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen Energieproductie - NEC Richtlijn [2] - Vlaams beleid m.b.t. groene stroomcertificaten en WKK certificaten - Europese Richtlijn Emissiehandel In hoofdstukken 4 t.e.m. 9 is voor de diverse sectoren meer informatie opgenomen over de doorgerekende beleidsmaatregelen en over de methodologie en de aannames die gebruikt zijn bij de doorrekening. 2 Impact van ongewijzigd beleid 3 Houdt rekening met het effect van een uitgebreide reeks van maatregelen, waaronder het stimuleren van de modale verschuiving weg van het wegtransport, een betere benutting van wegen en voertuigen, etc 12

25 3.1.3 Belangrijke parameters Bij het opstellen van de energieprognoses via de bottom-up benadering, moeten aannames gemaakt worden over de toekomstige evolutie van een aantal variabelen en parameters, zoals energie- en CO 2 - prijzen, de gemiddelde temperatuur in Vlaanderen en de demografische evolutie Evolutie van de energieprijzen De prijzen voor olie, aardgas en steenkool worden bepaald door de confrontatie van vraag en aanbod op de wereldmarkt. De geschiedenis heeft ons geleerd hoe moeilijk het is om energieprijzen te voorspellen, maar energiescenario s zijn noodzakelijkerwijs gebaseerd op aannames over de evolutie van prijs van energie. De brandstofprijzen die in dit rapport gehanteerd worden (zie Tabel 9), zijn afgeleid van de aannames over de evolutie van de internationale brandstofprijzen in het nieuw baseline scenario met PRIMES 4. Elektriciteitssector ( 2005/GJ) Tabel 9: Aannames omtrent brandstofprijzen Aardgas 5,17 5,64 5,64 6,10 Steenkool 0,5%S 2,35 2,35 2,35 2,50 Steenkool 1,5%S 2,66 2,50 2,66 2,82 Zware stookolie 8,14 6,73 6,73 7,20 Industrie ( 2005/GJ) Aardgas 6,10 6,73 6,73 7,20 Zware stookolie 8,30 6,89 7,04 7,51 Lichte stookolie 9,39 7,98 7,98 8,45 Tertiair ( 2005/GJ) Aardgas 6,67 7,14 7,14 7,60 Lichte stookolie 9,69 8,28 8,28 8,75 Residentieel ( 2005/GJ) Aardgas 7,97 8,44 8,44 8,90 Lichte stookolie 9,69 8,28 8,28 8,75 Transport ( 2005/l) Benzine 1,27 1,21 1,21 1,23 Diesel 1,04 0,96 0,96 0,99 4 Het betreft hier aannames die door het Federaal Planbureau ter beschikking werden gesteld en die door PRIMES gehanteerd worden voor de nieuw baselinescenario in ontwikkeling voor de Europese commissie (DG TREN) 13

26 Evolutie van de CO 2 prijzen De evolutie van de CO 2 prijs is ook een belangrijke factor. In de methodologie gebruikt voor de energieprognoses, is de CO 2 prijs relevant voor de keuze van de brandstoffen in de elektriciteitssector. Voor de aanname over de evolutie van de CO 2 prijs werden geen internationale referenties gevonden en werden bijgevolg door VITO inschattingen gemaakt 5. De redenering die hierbij gevolgd werd is dat de stijgende discrepantie tussen de prijs van aardgas en steenkool moet gecompenseerd worden door een hoge CO 2 taks om aardgas competitief te houden tegenover steenkool. Tabel 10: Aanname over de evolutie van de CO 2 handelsprijs /ton CO CO 2 handelsprijs Evolutie van de gemiddelde temperatuur in Vlaanderen Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector alsook het brandstofverbruik in de glastuinbouw zijn sterk temperatuursafhankelijk. Het aantal graaddagen vormt een goede indicator om tegelijk het belang van de koude en de behoefte aan verwarming weer te geven in de loop van een periode en wordt als volgt berekend: Het aantal graaddagen jaar n = (T binnen- T buiten) voor de dagen in jaar n dat T buiten < T verwarming met: - T binnen= de binnentemperatuur = de gemiddelde verwarmingstemperatuur van de ruimtes - T buiten = de buitentemperatuur = de gemiddelde buitentemperatuur - T verwarming = de grenswaarde voor de buitentemperatuur onder dewelke de verwarming aanslaat. Hoe hoger het aantal graaddagen in de loop van een periode, hoe groter de verwarmingsbehoeften zijn (lage temperaturen). Berekeningen van het aantal graaddagen in België voor de periode [3] geven aan dat de winters in België tijdens deze periode gemiddeld gezien minder streng geworden zijn. Dit kan afgeleid worden uit de observaties in Figuur Deze inschattingen werden aan specialisten ter zake voorgelegd. 6 De observaties in deze figuur geven het aantal graaddagen in de veronderstelling dat de verwarming bij 16,5 C buitentemperatuur aanslaat. Omrekening van het aantal graaddagen obv 16,5 C naar het aantal graaddagen obv 15 C is niet mogelijk zonder extra meteorologische gegevens. 14

27 observatie trendlijn 1990 graaddagen 15/ graaddagen 16, Figuur 4: Evolutie van het aantal graaddagen in de periode [3], lineaire trendlijn op basis van deze historische gegevens en aannames voor het REF en BAU scenario Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector en het brandstofverbruik in de glastuinbouw worden gecorrigeerd op basis van het verwachte aantal graaddagen voor de volgende jaren. Tot en met 2003 zijn de cijfers gebaseerd op werkelijke waarnemingen[4]. In overleg met de stuurgroep en de andere gewesten werd ervoor gekozen om het aantal graaddagen in de periode constant te houden op 1900 graaddagen 15/15. Dit is het gemiddelde van de graaddagen voor de periode [4] Demografische evolutie De demografische evolutie in Vlaanderen heeft in de toekomstige jaren een significante invloed op het energieverbruik in Vlaanderen, met name in de residentiële, de tertiaire en de transportsector. De belangrijke tendensen in de demografische evolutie zijn een lichte toename van de globale bevolking en de vergrijzing van de bevolking. Terwijl de globale bevolking nog met 4 % stijgt tussen 2000 en 2020, zal de leeftijdscategorie onder de 60 jaar met 10 % inkrimpen. Het aandeel van de 60+ers zal toenemen van 22 % tot 32 %. 15

28 Figuur 5: Prognose van de demografische ontwikkeling in Vlaanderen [5] Voor de residentiële sector wordt gebruik gemaakt van prognoses over het aantal gezinnen, omdat dit een indicatie geeft van het aantal woningen. Doordat de gezinnen steeds kleiner worden zal het aantal gezinnen in de nabije toekomst sterker stijgen dan de bevolking. Het aantal gezinnen zou tussen 2000 en 2012 met (7 %) eenheden toenemen. In 2020 zijn er volgens onze voorspellingen grosso modo huishoudens meer dan in Dit is een toename met 12 % tijdens de periode [6]. Voor de tertiaire sector wordt voor bepaalde activiteiten beroep gedaan op de demografische prognoses voor de ganse bevolking (bijvoorbeeld de ziekenhuize n en de andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening). Voor andere activiteiten wordt gekeken naar bepaalde leeftijdscategorieën. Voor de evolutie van het basis en secundair onderwijs wordt bijvoorbeeld gekeken naar de evolutie van de leeftijdscategorie 0-19 jaar. Voor de overige sectoren wordt niet expliciet rekening gehouden met de evolutie van de bevolking Correctie van het brandstofverbruik voor WKK Het brandstofverbruik van de WKK installaties voor de gezamenlijke productie van elektriciteit en warmte wordt gerapporteerd onder de elektriciteitsproductie (hoofdstuk 9). Door toename van WKK zal in deze sectoren een bepaalde hoeveelheid brandstoffen niet meer gebruikt moeten worden voor conventionele warmteproductie. In de sectoren waar de geproduceerde warmte toegepast wordt, wordt daarom een correctie van het brandstofverbruik doorgevoerd. 16

29 De afname van het brandstofverbruik van de sectoren die gebruik maken van de geproduceerde warmte van WKK, noemen we het vermeden brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie tengevolge van toename WKK. In het hoofdstuk over de energiesector (hoofdstuk 9) berekent Markal in de eerste plaats de hoeveelheid brandstoffen (uitgedrukt in TJ/jaar) die in een bepaald jaar vermeden wordt tengevolge van de toename van WKK. VITO berekent niet alleen het brandstofverbruik voor WKK (voor elektriciteitsproductie en warmteproductie samen), maar ook het brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie dat nodig is om aan diezelfde warmtevraag te kunnen beantwoorden. Achteraf verdelen we het totale vermeden brandstofverbruik over de verschillende relevante sectoren (industrie, de tertiaire sector en de land en tuinbouw) op basis van de potentieelstudie over WKK vermogen. Voor meer informatie hierover verwijzen we naar hoofdstuk Correctie voor hoge energieprijzen Bij de uitwerking van de energie- en emissieprognoses werd oorspronkelijk, met uitzondering voor de elektriciteitssector, niet expliciet rekening gehouden met de evolutie van de brandstofprijzen. De redenen hiervoor zijn: - In een bottom-up benadering, zoals die hier werd toegepast, is het niet evident om expliciet rekening te houden met energieprijzen. Dikwijls ontbreekt het empirisch materiaal om het onderzoek op een gedesaggregeerd niveau uit te voeren. - De basisprojecties en de methodologie kwamen tot stand in een periode met relatief stabiele energieprijzen. De meeste instituten gingen er in hun projecties van uit dat de energieprijzen relatief stabiel zouden blijven. Als gevolg van de stijging van de energieprijzen in de tweede helft van 2005, hebben een aantal internationale instituten hun projecties over de evolutie van de energieprijzen in opwaartse zin herzien. De vraag kan terecht gesteld worden of de toegepaste methodologie wel voldoende rekening houdt met dit nieuwe beeld op de evolutie van de brandstofprijzen. Om tegemoet te komen aan deze opmerking werden, voor enkele sectoren, op geaggregeerde sectorale gegevens inschattingen gemaakt van het effect van deze prijzen op het energiegebruik. De inschatting is gebaseerd op elasticiteiten die op basis van literatuur werden vastgelegd. Een elasticiteit drukt de procentuele daling van de energieconsumptie uit in functie van de procentuele wijziging in de energieprijs. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de lange termijn (LT, effect bereikt na meerdere jaren van hogere prijs) en de korte termijn (KT, effect bereikt in één jaar) (zie Tabel 11). De bekomen resultaten (zie Tabel 12) worden bij in mindering gebracht van de uitgewerkte energieprognoses voor het BAU scenario. 17