Economische Barometer Breda 2006 Rabobank Breda

Transcriptie

1

2 5 e Economische Barometer Breda 2006 Rabobank Breda

3 In opdracht van: Gemeente Breda, Bestuursdienst Afdeling Burgerzaken Uitgave: Gemeente Breda, Bestuursdienst Afdeling Onderzoek en Informatie Projectnummer: 0000 Claudius Prinsenlaan DJ Breda Telefoon Bronvermelding verplicht

4 Samenvatting Inleiding Algemeen beeld Bredase economie Inleiding Ontwikkelingen uit vorige Barometers Samenvatting Economische structuur en werkgelegenheid Arbeidsmarkt Ondernemingsklimaat Economisch Profiel: Breda Dienstencentrum Inleiding Samenvatting Commerciële dienstverlening Creatieve economie Innovatie Breda winkelstad Inleiding Samenvatting Breda winkelstad Winkelaanbod en bestedingen Binnenstad en woonboulevard Toerisme en winkelen Winkelvastgoed in Breda Ruimte voor bedrijvigheid Inleiding Samenvatting Ruimte voor Bedrijvigheid Breda als vestigingslocatie Bedrijventerreinen Kantoorlocaties Economie van West-Brabant en BrabantStad Inleiding... 75

5 6.2. Samenvatting economie van West-Brabant en BrabantStad Economische structuur en werkgelegenheid West-Brabant Ontwikkelingen arbeidsmarkt Economie BrabantStad Bijlagen Bijlage 1. Verantwoording thermometer- en barometerstand Bredase Economische Barometer Bijlage 2. Literatuur Bijlage 3. Afkortingen/ Verklarende woordenlijst

6 Economische Barometer Breda 2006 Samenvatting De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de vijfde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en de Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. Medio 2005 is een tussenstand uitgebracht van de barometer. In dit samenvattende hoofdstuk worden in een compacte vorm de belangrijkste resultaten van de Economische Barometer Breda 2006 gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van een thermometer- en een barometerstand. De thermometerstand geeft inzicht in hoe de Bredase economie er voor staat. Breda wordt hierbij ook vergeleken met de andere grote steden in Nederland. De barometerstand geeft aan wat de economische verwachtingen zijn voor Breda en het biedt aanknopingspunten voor toekomstige beleidsacties. Zie bijlage 1 voor een verantwoording van de thermometer- en barometerstand. Thermometerstand Het thermometercijfer geeft op basis van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Bij het thermometercijfer staan de eindprestatie-indicatoren van de Bredase economie centraal. Het gaat daarbij op de eerste plaats om het welvaartsniveau van de Bredase bevolking en om het lokale werkloosheidsniveau. Daarnaast is het belangrijk dat de regionale werkgelegenheidsfunctie van Breda overeenstemt met het economische ambitieniveau van de stad. Tenslotte zijn vanuit economisch perspectief een gezond en groeikrachtig lokaal en regionaal bedrijfsleven belangrijk. Thermometercijfer Bredase Economie Inkomensniveau 8,4 Thermometercijfer 6, Bedrijf sact ivit eit W est-brabant 6 Werkgelegenheidsfunctie 6 Thermometercijfers: 2001: 7,6 2002: 7,0 2003: 6,3 2004: 6,5 2005: 6,6 Werkloosheidsniveau 6,2 Bezettingsgraad Bredase bedrijven 6, De thermometerstand 2005 voor de Bredase economie komt uit op een 6,6. De economische situatie heeft zich in Breda licht verbeterd; ten opzichte van vorig jaar is de thermometerstand met 0,1 punt gestegen. 5

7 Samenvatting Wat betreft het inkomensniveau scoort Breda hoog in vergelijking met de meeste andere grote steden in Nederland. De barometer laat wel zien dat veel Bredanaars hun inkomen buiten de stad verdienen. Wat betreft de werkgelegenheidsfunctie is Breda weer een aantal plaatsen gedaald. Breda presteert in 2004 wat betreft werkgelegenheidscreatie onder het gemiddelde van de gemeenten van de G30 1. De Bredase werkloosheid ligt op het niveau van een jaar geleden, maar het lijkt er nu op dat de top van het werkloosheidsniveau begin 2005 heeft gelegen. Het Bredase bedrijfsleven presteert duidelijk beter dan een jaar geleden. De bezettingsgraad, die vorig jaar nog onder de zes scoorde, staat nu op 6,5. Ook het bedrijfsleven in geheel West-Brabant doet het beter dan een jaar geleden. Breda vergeleken met andere steden De thermometerstand geeft inzicht in de korte termijn ontwikkeling van de Bredase economie. In navolgende figuur wordt een vergelijking gemaakt tussen de economische prestaties van de G30-steden op een wat langere termijn. Op de Y-as staat de economische kracht van de steden aangegeven, uitgedrukt in het aantal banen per 100 inwoners. Op de X-as is aangegeven de werkgelegenheidsontwikkeling over de periode Het gemiddelde van de G30-steden is voor beide indicatoren gelijk gesteld aan 0. Het gaat in de figuur dus om een relatieve positionering. Voor Breda is tevens de positie van 1996, 2002 en 2003 weergegeven. Economische performance G30 Losing momentum Utrecht Moving ahead Breda 1996 Venlo 5 Maastricht Breda 2002 Nijmegen Breda 2003 Breda 2004 Heerlen Almelo Hengelo Alkmaar Tilburg -5 Den Haag Enschede Rotterdam Haarlem Dordrecht Zaanstad Falling further behind 's-hertogenbosch Eindhoven Arnhem Leiden Schiedam Economische kracht Leeuwarden Emmen Groningen Helmond Amsterdam Deventer Zwolle Groeiprestaties Amersfoort Lelystad Catching up Bron: Lisa, bewerking O&I (figuur ontleend aan European Innovation Scoreboard 2001) 1 G30: Nederlandse steden die deel uitmaken van het grotestedenbeleid 6

8 Economische Barometer Breda 2006 In de vorige barometer is aangegeven, dat Breda wat betreft economische kracht dreigde achter te blijven bij het gemiddelde van de G30. Uit de figuur blijkt, dat Breda wat betreft economische kracht vergeleken met de G30 onder dit gemiddelde is beland. Ook de groeiprestaties blijven achter bij het gemiddelde van de grote steden in Nederland. Terwijl Breda in 1996 op grond van beide prestatie-indicatoren nog in de kopgroep zat, is de stad de laatste jaren aan het wegzakken. Positief is wel, dat het dalingstempo van Breda afneemt en dat de groeiprestaties vergeleken met het jaar daarvoor iets minder negatief zijn. Barometerstand De barometerstand geeft een indicatie over de economische verwachtingen voor Breda. Uitgangspunt daarbij is dat de indicatoren een voorspellende waarde moeten hebben voor de verschillende onderdelen van de thermometerstand. Het gaat dan enerzijds om indicatoren die een voorspellende waarde hebben voor de ontwikkelingen op korte termijn en die het mogelijk maken te anticiperen op veranderingen in het lokale economische klimaat. Landelijke economische ontwikkelingen De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2005 gegroeid. Het bruto binnenlands product (BBP) was 0,9 procent hoger dan een jaar eerder. De werkgelegenheid was in het derde kwartaal 0,2 procent kleiner dan een jaar geleden. De daling van het aantal banen is echter veel geringer dan in voorgaande kwartalen. Dit blijkt uit de eerste raming van de kwartaalrekeningen (3e kwartaal 2005) van het CBS. De groei van het BBP is niet alleen te danken aan meer export, maar ook aan een hogere consumptie van huishoudens en verder aantrekkende investeringen. In het derde kwartaal van 2005 waren de investeringen in vaste activa 3,4 procent hoger dan in hetzelfde kwartaal van Dit was voor een belangrijk deel een gevolg van hogere bouwinvesteringen. De groei van de economie ligt in 2005 onder het gemiddelde van De groeivertraging van dit jaar is naar verwachting een tijdelijke onderbreking van de opgaande lijn. Het CPB verwacht dat de economische groei volgend jaar 2,5% bedraagt. Een belangrijke reden is het herstel van de economie in Europa, de belangrijkste afzetmarkt voor Nederlandse producten. De voorziene opleving van de Nederlandse economie is echter wel met aanzienlijke onzekerheden omgeven. Naast de eurokoers en de kapitaalmarktrente vormen met name de ontwikkelingen op de oliemarkt een belangrijke bron van onzekerheid. Early warners De Avans-stemmingsindicator november 2005 laat zien dat Bredase ondernemers een stuk optimistischer zijn dan een jaar geleden. De bezettingsgraad van het Bredase bedrijfsleven die in 2004 voor het eerst onder de zes gedaald was, staat nu op 6,5. De huidige bedrijfsactiviteit en toekomstverwachtingen scoren nu respectievelijk 6,6 en 6,5. De opgaande lijn is in de laatste meting van Avans het duidelijkst voor de zakelijke dienstverlening. Echter ook industrie en de logistieke sector doen het beter dan een jaar geleden. 7

9 Samenvatting Barometerscores 2006 Indicatoren Stand indicatoren Landelijke economische ontwikkelingen: Economische groei /+ + Werkgelegenheidsontwikkeling Werkloosheidsontwikkeling Early warners Avans stemmingsindicator 0 - -/0 -/0 0/+ Vraag/aanbodverhouding arbeidsmarkt /+ Uitgifte bedrijventerrein Opname (nieuwe) kantorenruimte /+ ++ Opname/aanbod kantorenmarkt Huurprijs toplocaties 0 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 3. Lokale basiscondities Diversificatie-index Aantrekkelijkheidsindex NYFER/Toplocaties Elsevier Score Breda als vestigingslocatie + Onderwijsniveau beroepsbevolking Kennisintensiteit Bredase bedrijfsleven Voorraad bedrijventerreinen Nieuwbouwprojecten kantoren Bereikbaarheid Ondernemingsklimaat 0/ /+ ++ zeer positief + positief 0 neutraal - negatief -- zeer negatief De vraag/aanbodverhoudingsindex geeft de verhouding aan tussen het aantal vacatures en het aantal werklozen. Bij een evenwichtige arbeidsmarktsituatie is deze index 100. De vraag-aanbod verhouding is in 2005 weer gestegen, maar met een waarde van 80 is de arbeidsmarkt in 2005 nog wel ruim te noemen. Voor 2006 wordt een verdere stijging van 8

10 Economische Barometer Breda 2006 deze waarde naar 92 verwacht. In 2006 zal het arbeidsmarktherstel verder doorzetten. Zo stijgt het aantal vacatures nog verder, slaat de werkgelegenheidsontwikkeling om van een lichte daling naar een substantiële groei en neemt de werkloosheid voor het eerst sinds 2000 structureel af. Aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt zal in West-Brabant de groei bij zowel de werkgelegenheid als het aantal vacatures vooral vanaf het middelbare opleidingsniveau optreden. Toch blijft het aantal vacatures voor lageropgeleiden nog altijd aanzienlijk. Voor de toekomst worden voornamelijk tekorten aan hoger opgeleiden verwacht. De gerealiseerde gronduitgifte in Breda in de periode laat een duidelijke piek zien in 1999 en 2000 (19 hectare), waarna dit cijfer is gedaald tot 13 hectare in Het uitgiftecijfer voor 2005 wordt geraamd op 5 hectare. Hiermee volgt Breda de dalende trend van de afgelopen jaren. De Bredase kantorenmarkt geeft tekenen van herstel te zien. In de eerste drie kwartalen bedraagt de opname op de Bredase kantorenmarkt m2. Deze opname ligt hiermee in drie kwartalen boven het jaargemiddelde van de jaren na De vraagaanbodverhouding, een belangrijke stemmingsindicator voor de kantorenmarkt, is daarmee in 2005 aanzienlijk verbeterd. In de periode varieerde de stemmingsindicator tussen 18 en 24; per 1 november 2005 is het niveau van deze stemmingsindicator met 38 aanzienlijk gunstiger. Lokale basiscondities De lokale basiscondities zijn bepalend voor een evenwichtige economische groei op de langere termijn. Van alle grote steden in Nederland heeft Breda de meest gediversificeerde economie. Wat betreft het percentage hoogopgeleiden scoort Breda met 37% flink boven het gemiddelde van 27%. Het biedt kansen voor Breda omdat veel hoogopgeleiden uit de regio nu werkzaam zijn in Zuid-Holland. Het toenemende ruimtetekort aan hoogwaardige bedrijventerreinen kan een belemmerende invloed hebben op de verdere economische groei op middellange termijn in Breda. In het verleden was de werkgelegenheidsgroei op bedrijventerreinen voor een belangrijk deel te danken aan een verdichting van het aantal arbeidsplaatsen (meer arbeidsplaatsen per ha), vooral als gevolg van de gunstige economische situatie. In de afgelopen, economisch mindere jaren, is er sprake van een aanmerkelijk banenverlies. Een belangrijk deel van de nieuwe kavels wordt opgevuld door reeds bestaande bedrijven in Breda. Per saldo levert dit nauwelijks nieuwe banen op voor Breda. In het verleden bood de kantorenmarkt en de markt voor bedrijfsruimten voldoende mogelijkheden voor nieuwe economische activiteiten. Het marktconforme aanbod lijkt echter af te nemen. Een belangrijk deel van de toegenomen vraag is gericht op nieuwe, kwalitatief hoogwaardige ruimte, terwijl ruimte die leeg komt vaak verouderd is. Een duidelijk signaal hiervoor is dat de bestaande bouw domineert in het aanbod, waaronder oudere, minder courante objecten. Daarbij is vooral de hardnekkige leegstand toegenomen. De Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat van Ecorys (voorheen van Research voor Beleid) inventariseert eens per twee tot drie jaar in de gemeenten van het grotestedenbeleid de waardering van ondernemers voor het gemeentelijke ondernemingsklimaat en van de inspanningen die gemeenten plegen om dit klimaat te 9

11 Samenvatting optimaliseren. In het voorjaar van 2005 waren de resultaten bekend van de derde meting van de Benchmark. Belangrijk gegeven hierin is dat het rapportcijfer voor het ondernemingsklimaat in Breda met een 6,7 al sinds de eerste meting in 2000 boven het gemiddelde van de G30 ligt. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van Breda scoort beter dan gemiddeld op de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening, parkeermogelijkheden, bereikbaarheid, beschikbaarheid bedrijfslocaties en kwaliteit van de woonomgeving. Alleen de bereikbaarheid van het bedrijfspand per openbaar vervoer scoort wat negatiever dan het landelijk gemiddelde. Een bevestiging van de zich verbeterende positie van Breda komt ook uit het jaarlijkse onderzoek naar Toplokaties van Elsevier en Bureau Louter. In dit onderzoek scoort Breda van de grote steden in Nederland na s-hertogenbosch als tweede economische toplocatie. Vorig jaar stond Breda nog op een derde plek. Het Bredase bedrijfsleven waardeert Breda als vestigingslocatie met een rapportcijfer 7. Het bedrijfsleven verwacht een verdere verbetering van Breda als vestigingslocaties met de komst van de HSL. Conclusies barometerstand dynamiek terug in de Bredase economie De Economische Barometers van 2004 en 2005 lieten zien dat de economie van Breda en de regio in zwaar weer terecht was gekomen. De Economische Barometer van 2006 laat zien dat de situatie van de Bredase economie zich stabiliseert. Breda presteert rond het gemiddelde van de grote steden in Nederland, terwijl midden negentiger jaren Breda nog tot de economische kopgroep behoorde van de grote steden in Nederland. De negatieve resultaten van het afgelopen jaar worden nog voor een belangrijk deel bepaald door de nawerking van de ontslaggolf in de Bredase industrie. Belangrijk verschil met vorig jaar is dat de dynamiek terug is in de Bredase economie. De marktopname van kantoorruimte bereikt in 2005 voor Breda een recordhoogte, terwijl de uitgifte van bedrijfsruimte is verdubbeld vergeleken met het jaar daarvoor. Het aantal vacatures is in West-Brabant in 2005 verdubbeld. De Bredase ondernemers zijn aanzienlijk gunstiger gestemd dan een jaar geleden. Dezelfde ondernemers beoordelen Breda positief als vestigingslocatie, met name bereikbaarheid en ligging van Breda scoren positief. Ook in 2005 hebben zich weer een aantal belangrijke (Benelux)-hoofdkantoren in Breda gevestigd. Het bedrijfsleven verwacht een belangrijke positieve impuls van de komst van de HSL voor de Bredase economie. De sterk verbeterde uitgangspositie van de Bredase economie, gecombineerd met de gunstige verwachtingen voor de landelijke economie, zullen in 2006 leiden tot een verder herstel van de Bredase economie. Paradox van het economische herstel Ondanks het gunstige verwachtingspatroon van de Bredase economie ontstaan er juist door de positieve ontwikkelingen een aantal fricties die het economisch herstel in de weg kunnen staan. Op de eerste plaats geldt dit voor de beschikbaarheid van kantoor- en bedrijfsruimte die voldoet aan de eisen van vestigingskandidaten. Door het versnelde uitgiftetempo in het afgelopen jaar dreigt er een tekort te ontstaan aan courant marktaanbod. Een belangrijk deel van de vraag is gericht op nieuwe, kwalitatief hoogwaardige, ruimte, terwijl ruimte die leeg komt vaak verouderd is. Een duidelijk signaal hiervoor is dat de bestaande bouw domineert in het aanbod, waaronder oudere, minder courante objecten. Vooral de hardnekkige leegstand is toegenomen. De toename van het aandeel leegstand in het aanbod duidt op een voorzichtige markt, waarbij het aandeel in aanbouw en nog te bouwen ruimte afneemt. 10

12 Economische Barometer Breda 2006 Een tweede frictie betreft de beschikbaarheid aan bedrijventerreinen. De uitgifte van bedrijventerreinen heeft in 2005 met een uitgifte van 5 ha een dieptepunt bereikt. De uitgeefbare percelen liggen verspreid over zeven terreinen in Breda. Op het moment dat de economie aantrekt en bedrijven van buiten Breda zich hier willen vestigen, is het de vraag of een toenemende belangstelling voor Breda met name kwalitatief (wat betreft onder meer ligging en grootte van kavels) voldoende gefaciliteerd kan worden. Een derde frictie betreft toenemende kwalitatieve discrepanties op de arbeidsmarkt. Uit de recente arbeidsmarktprognoses blijkt dat het aantal banen de komende tijd sterker toeneemt dan de groei van de beroepsbevolking, waardoor het aantal werklozen naar verwachting afneemt tot het dalniveau van de jaren , een periode die werd gekenmerkt door grote kwalitatieve en kwantitatieve fricties op de arbeidsmarkt. Deze situatie dreigt ook weer de komende jaren te gaan ontstaan. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het regionaal arbeidsaanbod zijn van belang voor een goede arbeidsmarktwerking. 11

13 Samenvatting IKEA prijst 1. slagvaardig gemeentebeleid BREDA HEEFT VOORTVAREND GEHANDELD Wat de ontwikkelingen op de woonboulevard betreft, kan ik niet anders zeggen dan dat de gemeente met een lange termijn visie heeft gewerkt. Kijk naar wat er is gebeurd met de herindeling van dit gebied en de hele infrastructuur. Waar sommige gemeenten lang bezig zijn met procedures rond grondaankopen en bestemmingsplannen, heeft Breda voortvarend gehandeld. Het feit dat IKEA hier nu al 2,5 jaar is gevestigd, komt onder andere door de samenwerking met de gemeente. Wij waren in eerste instantie van plan om hier pas na afronding van de A16 en de HSL te starten. Aan het woord is Otto Cazemier, bedrijfsleider van het Zweedse woonwarenhuis. Het aantrekken van banden tussen de binnenstad en de woonboulevard staat niet op de agenda van Otto Cazemier. Begrijp me goed, IKEA sluit zich nergens voor af, maar gaat uit van eigen kracht. Breda Winkelstad zegt mij niet veel. Mijn prioriteit ligt voorlopig bij deze zaak. Wij verlagen elk jaar de prijzen en vernieuwen dertig procent van het assortiment. Dat doet IKEA om loyaliteit te kweken onder klanten. Je mag het gerust een luxepositie noemen, want dit beleid zorgt ervoor dat wij minder afhankelijk zijn van concurrenten of van acties van andere retailers. Ik denk dat IKEA ook zonder bemoeienis met de binnenstad een wezenlijke bijdrage levert aan de economische ontwikkeling van Breda. We zijn begonnen met 270 medewerkers en hebben nu al 330 mensen in dienst. Toestroom IKEA ontpopt zich als publiekstrekker bij uitstek. Veertig procent van de bezoekers is afkomstig uit het postcodegebied Breda. Zestig procent is in ieder geval langer onderweg. De constante toestroom van publiek voedt de gedachte dat de woonboulevard zonder IKEA minder succesvol zou zijn. De aantrekkingskracht van deze zaak is enorm. Dat heeft direct een positieve uitwerking op andere zaken op de woonboulevard, rekent Otto Cazemier voor. Dat doen we gratis! Zoals gezegd sluiten we ons nergens voor af. Zo ben ik voorstander van gezamenlijk overleg met alle ondernemers en de gemeente om de sfeer op de woonboulevard te verbeteren. Vergeleken met twee tot drie jaar geleden, is er door de groenvoorzieningen en de aankleding al een wereld van verschil merkbaar. Maar het kan nòg beter. Bereikbaarheid Een ander punt is de bereikbaarheid. In de detailhandel heeft een goede bereikbaarheid een wezenlijke invloed op de omzet. Allereerst gaat het hier natuurlijk om parkeergelegenheid. Om een ander voorbeeld te noemen, s avonds is de woonboulevard niet of nauwelijks per bus bereikbaar. Ik denk dat slechts één procent van onze bezoekers met het openbaar vervoer komt. Dit percentage kan omhoog. Maar dan moet het openbaar vervoer, bijvoorbeeld tussen de binnenstad en de woonboulevard wél verbeteren. Daar moet de gemeente samen met ondernemers het voortouw in nemen. In andere gemeenten is een systeem met busvervoer van de rand van de stad naar de binnenstad met succes ingevoerd, maar daar is wel lef voor nodig. De kosten gaan voor de baten uit. Ondersteunend IKEA gaat uit van eigen kracht. De ondernemers uit de Bredase binnenstad zien vooral bedreigingen uit het westen op zich afkomen. Otto Cazemier begrijpt het niet: Wij hebben een zaak voor funshoppers en runshoppers. De eerste brengt een langere tijd door in de winkel, de tweede komt om snel zaken te doen en is weer weg. De binnenstad trekt wellicht meer funshoppers dan runshoppers. Als de kracht in funshopping ligt, zorg dan voor goede parkeergelegenheid en een gevarieerd winkelaanbod. Neem als ondernemer een voorbeeld aan IKEA. Verlaag elk jaar de prijzen om de loyaliteit vast te houden. Ik vind dat de horeca zichzelf uit de markt prijst. De tegenargumenten zijn bekend, de horeca in de stad beweert dat we geld toeleggen op het restaurant. Geloof me, het restaurant is ondersteunend aan de winkelfunctie, maar is zeker geen verlieslatende post. Sterker nog, mensen die in de binnenstad gaan winkelen, komen bij ons eten. Dat heeft alles met de lage prijs te maken. 12

14 Economische Barometer Breda Inleiding De voorliggende rapportage van de Bredase Economische Barometer is de vijfde rapportage van het samenwerkingsverband tussen de gemeente Breda, de Rabobank Breda en de Avans Hogeschool. In de rapportage wordt een beschrijving gegeven van de economische situatie in Breda en de regio West-Brabant. De belangrijkste aspecten waardoor de economische situatie wordt bepaald zijn voor Breda: de algemene economische situatie; economisch profiel van Breda; ruimte voor bedrijvigheid in Breda: kantoorlocaties en bedrijventerreinen Breda als winkelstad; Breda als scharnierpunt tussen West-Brabant en BrabantStad. Deze ontwikkelingen zullen achtereenvolgens in de volgende hoofdstukken aan de orde komen. In de samenvatting wordt de economische situatie van Breda geschetst met behulp van een thermometerstand. Het thermometercijfer geeft door middel van een rapportcijfer inzicht in de actuele stand van de Bredase economie. Daarnaast wordt in de samenvatting met behulp van de barometerstand een indicatie gegeven over de economische verwachtingen voor Breda 13

15 Algemeen beeld Bredase economie 14

16 Economische Barometer Breda Algemeen beeld Bredase economie 2.1. Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de economische positie van Breda vergeleken met andere grote steden, en op trends die hierbij te onderscheiden zijn. Hiertoe zullen enerzijds de actuele werkgelegenheidsontwikkelingen en de arbeidsmarktontwikkelingen worden geanalyseerd. Anderzijds zullen ook de meer structurele randvoorwaarden voor economische groei nader worden bezien. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op ontwikkelingen die bekend zijn uit voorgaande Bredase Economische Barometers. Daarna worden de economische stemming, de werkgelegenheidssituatie in Breda en de groei hiervan in de laatste jaren beschreven. Paragraaf 2.4 geeft de situatie van de arbeidsmarkt weer van zowel de stad als de regio Breda. De laatste paragraaf van dit hoofdstuk gaat in op het ondernemingsklimaat. Hierbij spelen factoren als leefbaarheid, veiligheid, inkomen, uitkeringsafhankelijkheid, armoede en dergelijke een rol Ontwikkelingen uit vorige Barometers Breda wil haar economische positie versterken in een steeds groter wordende regio. Het welvaartsniveau van de inwoners indiceert mede de economische positie van de stad. Dit welvaartsniveau kan afgemeten worden aan het gestandaardiseerde huishoudensinkomen. Van de grote gemeenten behoort Breda tot de top 5 van gemeenten met het hoogste gestandaardiseerde huishoudensinkomen. De economische positie van Breda was tot 2002 vrij sterk. Breda kende stabiele economische ontwikkelingen: grote economische schommelingen kwamen in Breda minder voor. Breda beschikt over de meest gediversificeerde economie van de G30. Na 2002 bleek de economische recessie extra negatief door te werken op de Bredase economie. De aanwezigheid van verouderde economische sectoren heeft daarbij een rol gespeeld en mogelijk is ook de exportafhankelijkheid van het Bredase bedrijfsleven daar op van invloed geweest. De meest positieve kenmerken van Breda als vestigingsplaats zijn de ligging in Nederland en de Benelux, de bereikbaarheid en de afzetmogelijkheden. Breda heeft daarnaast een relatief hoogopgeleide bevolking. Van de Bredanaars heeft 36% een diploma op hbo of universitair niveau. Dit ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 28%. Van de grote steden in Nederland staat Breda op een tiende plaats. De meeste steden die boven Breda staan zijn universiteitssteden. Van deze hoger opgeleiden werken er veel buiten Breda. Van de Bredanaars die elders werken heeft ruim 40% een opleiding op hbo/wo-niveau. Het vergelijkbare percentage hoogopgeleiden van de inkomende pendel is met bijna 30% fors lager. Het zijn relatief veel laagopgeleiden die voor hun werk naar Breda komen Samenvatting De tekenen van een herstel zijn zichtbaar in de Bredase werkgelegenheid en op de arbeidsmarkt. Weliswaar is voor het vierde achtereenvolgende jaar de werkgelegenheid in Breda gedaald, maar deze daling is geringer dan in de voorgaande jaren. Deze daling 15

17 Algemeen beeld Bredase economie is overigens wel groter dan in de andere GSB-gemeenten. In de periode blijft de werkgelegenheidsgroei in Breda achter bij die van de overige GSB-gemeenten. Het afgelopen jaar was vooral de afname van banen bij de industrie groot. Een groei van de werkgelegenheid is vooral te zien bij de sector handel en reparatie, maar ook in de quartaire sector. Het Centraal PlanBureau verwacht op landelijk niveau een economische groei in Vanaf de tweede helft van 2004 is ook een licht herstel te zien van de arbeidsmarkt: het aantal vacatures neemt toe evenals het uitzendvolume en de werkloosheidsstijging vlakt af. Dit herstel zet in 2005 door. Het werkloosheidsniveau ligt in 2005 net iets boven het landelijk gemiddelde. De groei van het aantal oudere, langdurige en vrouwelijke werklozen is bovengemiddeld. De jeugdwerkloosheid daarentegen daalt sterker dan gemiddeld. Verschillende lokale basiscondities blijven positief voor Breda. Het woon- en leefklimaat is prettig. Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking is relatief hoog. Het inkomensniveau ligt ruim boven het gemiddelde van de G30. De waardering van het bedrijfsleven voor het ondernemingsklimaat van Breda is duidelijk hoger dan gemiddeld in de G30. De bedrijven zijn in 2005 vooral positiever dan drie jaar geleden over de beschikbare bedrijvenlocaties en de bereikbaarheid per auto. De veiligheid en de beperkte parkeermogelijkheden worden door de bedrijven als negatieve vestigingsplaatsfactoren genoemd. De Avans-stemmingsindicator voor het Bredase bedrijfsleven (industrie, logistiek en zakelijke dienstverlening) laat zien dat de stemming onder ondernemers positiever is dan een jaar geleden. Vooral bij de bedrijven in de zakelijke dienstverlening, maar ook in de industrie is de stemming verbeterd tot ongeveer het niveau van Voor de logistieke bedrijven ontwikkelt het producentenvertrouwen zich nog niet in een duidelijke richting, maar het beeld is wel voldoende. Dit is ook een landelijke trend. Missie: Versterken van de economische positie van Breda in een steeds groter wordende regio 2.3 Economische structuur en werkgelegenheid Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Nieuwe economische activiteiten Werkgelegenheidsfunctie Breda 2.4 Arbeidsmarkt Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Werkloosheid 2.5 Ondernemersklimaat Waardering ondernemingsklimaat 16

18 Economische Barometer Breda Economische structuur en werkgelegenheid Indicatoren Producentenvertrouwen Werkgelegenheidsgroei Nieuwe economische activiteiten Werkgelegenheidsfunctie Breda Bronnen: Avans Hogeschool, Afdeling onderzoek en Informatie, Lisa Producentenvertrouwen Sinds 1954 vraagt het Centraal Bureau voor de Statistiek aan ondernemers via een enquête naar de ontwikkeling van hun industriële bedrijf. Deze maandelijkse en kwartaalenquêtes staan bekend onder de naam producentenvertrouwen. Avans Hogeschool voerde in het kader van de Economische Barometer Breda onderzoek uit naar het producentenvertrouwen in Breda. In afwijking van het landelijke onderzoek heeft Avans Hogeschool gekozen voor een onderzoek naar de mening van ondernemers uit drie sectoren: industrie, logistieke bedrijven en zakelijke dienstverlening. De bedrijven hebben een voor hun sector toegesneden vragenlijst ontvangen. De samenstelling van de vragen is zodanig dat de antwoorden een beeld geven van de mening van de respondenten over hun huidige bedrijfsactiviteiten en de bezettingsgraad. Daarnaast zijn ze gevraagd hun oordeel te geven over de toekomstige bedrijfsactiviteiten. Als laatste onderdeel is gevraagd naar verwachte knelpunten zoals moeilijk vervulbare vacatures. Ook in 2005 hebben zowel in het voorjaar als in het najaar peilingen onder Bredase ondernemers plaats gevonden. In totaal zijn er nu negen metingen geweest, waardoor bewegingen in kaart gebracht kunnen worden. Industrie Het producentenvertrouwen in Nederland, de CBS-stemmingsindicator van de ondernemers in de industrie, is in oktober 2005 sterk verbeterd en uitgekomen op 4,3. Het vertrouwen van de producenten heeft daarmee de hoogste stand bereikt sinds januari De ondernemers in de industrie zijn vooral positief over de verwachte productie in het laatste kwartaal van dit jaar. De Avans-stemmingsindicator voor de Bredase industrie laat een zelfde positief beeld zien. Het toekomstbeeld is in Breda minder positief dan in

19 okt-01 apr-02 okt-02 apr-03 okt-03 apr-04 okt-04 apr-05 okt-05 Algemeen beeld Bredase economie Figuur 1 Avans-stemmingsindicator Bredase industrie 7,5 7 6,5 rapportcijfers 6 5,5 5 4,5 4 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool De stemming van de Bredase industriële ondernemers is positiever dan de laatste twee metingen (najaar 2004 en voorjaar van 2005). Zowel de beoordeling van de bezettingsgraad, de toekomstverwachtingen, als de huidige bedrijfsactiviteit zijn hoger dan een half jaar geleden. De Bredase industriële ondernemers geven een duidelijke voldoende voor de drie onderdelen van de Avans-stemmingsindicator. Logistiek Het beeld van de Bredase logistieke sector geeft nog geen duidelijke richting te zien. Wel scoren alle onderdelen van de ondernemingspeiling voor het eerst sinds april 2002 voldoende. Met een 6,6 scoort de huidige bedrijfsactiviteit in de logistieke sector het meest positief. De bezettingsgraad en de toekomstverwachtingen scoren iets boven een zes. Opvallend is het signaal dat de eerste bedrijven in de logistieke sector reeds problemen hebben met het opvullen van vacatures en daardoor ook knelpunten ervaren met het voldoen aan de vraag. 18

20 okt-01 apr-02 okt-02 apr-03 okt-03 apr-04 okt-04 apr-05 okt-05 Economische Barometer Breda 2006 Figuur 2 Avans-stemmingsindicator Bredase logistieke bedrijven 7,5 7 6,5 rapportcijfers 6 5,5 5 4,5 4 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool Zakelijke dienstverlening De Bredase ondernemers in de zakelijke dienstverlening zijn, overeenkomstig het landelijk beeld, het meest optimistisch. Zij beoordelen hun bezettingsgraad en huidige bedrijfsactiviteit met een 7. De toekomstverwachtingen scoren een 6,8. Het afgelopen jaar is de stemming in de zakelijke dienstverlening duidelijk verbeterd. De stemmingsindicatoren zijn weer terug op het niveau van De ondernemers in de zakelijke dienstverlening zijn op alle onderdelen positiever dan in de industrie en de logistieke sector. In de logistieke sector zijn ook relatief de meeste bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures. 19

21 okt-01 apr-02 okt-02 apr-03 okt-03 apr-04 okt-04 apr-05 okt-05 Algemeen beeld Bredase economie Figuur 3 Avans-stemmingsindicator Bredase bedrijven in de zakelijke dienstverlening 7,5 7 6,5 rapportcijfers 6 5,5 5 4,5 4 Bezettingsgraad Huidig Toekomst Bron: Onderzoek Producentvertrouwen Avans Hogeschool Conclusie De Avans-stemmingsindicator voor de verschillende onderdelen van het Bredase bedrijfsleven bedraagt 6,5. Een jaar geleden stond de stemmingsindicator nog op 6,1. In alle onderscheiden sectoren van het Bredase bedrijfsleven zijn de ondernemers positiever dan een jaar geleden. De ondernemers in de zakelijke dienstverlening zijn het meest positief over hoe hun bedrijfssector er voor staat. Afgaande op het oordeel van de ondernemers lijkt de Bredase economie zich in een duidelijke herstelfase te bevinden. Werkgelegenheidsgroei Breda telt in banen. Dit betekent dat voor het vierde jaar op rij sprake is van een daling van de werkgelegenheid. De daling in het afgelopen jaar was geringer dan in voorgaande jaren. In de periode gingen ruim banen verloren, tussen 2004 en 2005 waren dat er

22 Economische Barometer Breda 2006 Figuur 4 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda aantal banen Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Voor de Nederlandse economie voorziet het CPB dit jaar een tijdelijke terugval van de economische groei. Dit houdt verband met de wereldwijde groeivertraging en de ongunstige ontwikkeling van het reële beschikbaar gezinsinkomen. In 2006 zal de groei naar verwachting weer aantrekken. De binnenlandse bestedingen ontwikkelen zich dan waarschijnlijk een stuk positiever, mede door een gunstiger ontwikkeling van de koopkracht van huishoudens die met gemiddeld 1% zal toenemen. Mede door de overgang naar het nieuwe zorgstelsel zijn de verschillen tussen huishoudens echter groot. De situatie op de arbeidsmarkt ziet er in de raming voor 2006 rooskleuriger uit, met meer werkgelegenheid en een dalende werkloosheid. Voorwaarde is dat de loon- en prijsontwikkeling gematigd blijven. De voorziene opleving van de Nederlandse economie is met aanzienlijke onzekerheden omgeven. Met name de ontwikkelingen op de oliemarkt vormen een belangrijke bron van onzekerheid. De afname van het aantal banen in Breda tussen 2001 en 2005 komt uit op 4,7%. In de periode kende de Bredase werkgelegenheid nog een gemiddelde jaarlijkse groei van 2,9%. 21

23 Algemeen beeld Bredase economie Groei en afname werkgelegenheid Figuur 5 Werkgelegenheidsontwikkeling Breda naar economische activiteit Overige diensten Gezondheids- en w elzijnszorg Onderw ijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouw nijverheid Nutsbedrijven Industrie Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Het afgelopen jaar nam de daling van de werkgelegenheid in de sectie industrie flinke proporties aan. Verdwenen een jaar eerder al ruim 800 banen, tussen 2004 en 2005 kromp de werkgelegenheid in de industrie nog veel harder (-2.000). Ook het aantal banen in de bouwnijverheid nam opnieuw af. Wel laten in tegenstelling tot vorig jaar, toen de werkgelegenheid in de hele marktsector daalde, de secties horeca en handel en reparatie weer banengroei zien. In de horeca was de groei (+90 banen) nog bescheiden. In de sectie handel en reparatie kan echter, met een banengroei van 715, gesproken worden van een grote opleving. Binnen de quartaire sector groeide de werkgelegenheid in de sectie onderwijs het meest. Gezondheids- en welzijnszorg en de sectie openbaar bestuur lieten eveneens banengroei zien. Economische dynamiek Ondernemerschap en dynamiek zijn centrale thema s in de economische politiek. Hieraan is ook de vraag naar werkgelegenheidscreatie gekoppeld. Dynamische analyse kan waardevol zijn voor de beschrijving en analyse van verschillen tussen economische sectoren. Veranderingen in de populatie van bedrijven door oprichting en opheffing hebben een direct effect op de werkgelegenheid. Bovendien verandert de werkgelegenheid door veranderingen in de werkgelegenheid bij bedrijven die zijn gecontinueerd. Het navolgend overzicht geeft per economische sector aan wat de gevolgen voor de werkgelegenheid zijn van deze economische dynamiek. 22

24 Economische Barometer Breda 2006 Figuur 6 Dynamiek werkgelegenheidsontwikkeling naar econimische sectie Overige diensten Gezondheids- en w elzijnszorg Onderw ijs Openbaar bestuur en overheid Zakelijke dienstverlening Financiele instellingen Vervoer/opslag/communicatie Horeca Handel en reparatie Bouw nijverheid Industrie Nieuw e vestigingen Groei bestaande vestigingen Opgeheven vestigingen Afname bestaande vestigingen Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Onderzoek van het CBS 2 geeft aan dat de dynamiek in de regel hoog is in economische secties, met zowel een groot aantal oprichtingen, als een groot aantal opheffingen. Het statistisch overzicht van de vestigingen in Breda bevestigt dit beeld. In de secties zakelijke dienstverlening en handel komen veel startende bedrijven voor. Er verdwijnen ieder jaar veel banen, maar er komen ook weer veel nieuwe banen bij. Hoewel het afgelopen jaar in de sectie handel meer dan banen verloren gingen, kwam de werkgelegenheid daar uit op een positief saldo (+ 377). Dit kwam vooral door het grote aantal werknemers dat in nieuwe vestigingen emplooi vond. Ook in de zakelijke dienstverlening vonden veel mensen een baan in een van de nieuwe vestigingen. Vanwege de grote uitstoot van personeel in bestaande vestigingen sloot de sectie zakelijke dienstverlening toch af met een klein negatief saldo (-79). Het afgelopen jaar gaf ook de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sectie onderwijs blijk van grote dynamiek. Niet zozeer omdat onderwijsinstellingen werden opgeheven of gevestigd. Er was sprake van een bijzonder grote groei van de werkgelegenheid in al bestaande instellingen. 2 CBS, de dynamische industrie, maart

25 Algemeen beeld Bredase economie Starters Starters leveren een belangrijke bijdrage aan de lokale economische dynamiek. Ondanks de niet bepaald gunstige economische periode is het aantal starters ten opzichte van 2004 weer toegenomen; van 853 naar 981. De startende bedrijven hebben gezorgd voor banen in Breda. Dit betekent een gemiddelde van minder dan anderhalve baan per startende onderneming. De meeste startende bedrijven zijn dan ook kleinschalig en beginnen meestal als eenpersoonsonderneming (80%). Het aantal starters is het grootst in de zakelijke diensten met 399 starters. Ook in de detailhandel en de groothandel is het aantal starters groot, respectievelijk 106 en 105. Vergeleken met 2004 is het aantal starters vooral in de secties zakelijke diensten en bouwnijverheid toegenomen Figuur 7 Starters in Breda Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Horeca Zakelijke diensten Overig Totaal Bron: Vestigingenregister Onderzoek en Informatie Banenontwikkeling G30 Zoals ook al in de vorige edities van de Economische Barometer werd geconstateerd (zie paragraaf 2.3), blijkt dat de economische recessie meer dan gemiddeld negatief uitpakt voor de Bredase economie. In Breda is de werkgelegenheidsdaling groter dan in de meeste andere grote gemeenten in Nederland. De aanwezigheid van verouderde economische sectoren heeft daarbij een rol gespeeld en mogelijk is ook de exportafhankelijkheid van het Bredase bedrijfsleven daar op van invloed geweest. 24

26 Economische Barometer Breda 2006 Figuur 8 Banenontwikkeling G Alkmaar Eindhoven 's-gravenhage Lelystad Tilburg Leeuw arden Arnhem Zw olle Amsterdam Utrecht Haarlem Maastricht Leiden 's-hertogenbosch Venlo Nijmegen Schiedam Groningen Emmen Rotterdam Amersfoort Enschede Hengelo (O.) Breda Almelo Helmond Dordrecht Heerlen Deventer Zaanstad toe-/afname banen (%) Bron: Lisa, bewerking Onderzoek en Informatie Werkgelegenheidsfunctie Breda Het belang van de werkgelegenheidsfunctie kan worden uitgedrukt in het aantal banen per 100 inwoners. Breda komt van de G30 wat betreft werkgelegenheidsfunctie op een vijftiende plaats. Breda staat qua bevolkingsomvang op een achtste plaats. Dit betekent dat de werkgelegenheidsfunctie minder sterk is dan men op grond van de bevolkingsomvang zou mogen verwachten. Ook qua groei over de periode blijft Breda achter bij de andere grote gemeenten en komt Breda niet verder dan de zevenentwintigste plaats. 25

27 Algemeen beeld Bredase economie 2.5. Arbeidsmarkt Indicatoren Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Afstemming opleidingsniveau beroepsbevolking/vraag arbeidsmarkt Werkloosheid Bron: CWI Nederland, CWI Districtskantoor Zuidwest Nederland, CBS, ECORYS-NEI, SEOR, TNO INRO Evenwichtige vraag/aanbodverhouding Een gezonde verhouding op de arbeidsmarkt tussen vraag en aanbod werkt positief door op de regionale bedrijvigheid. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het regionaal arbeidsaanbod zijn van belang voor een goede arbeidsmarktwerking In de periode was met een vraag/aanbodverhouding van ruim boven de 100 sprake van een overspannen arbeidsmarkt. In de periode is de arbeidsmarktontwikkeling tegengesteld. Enerzijds nam de omvang van de werkloosheid sterk toe, anderzijds daalde het aantal vacatures in die periode fors (-35%). De vraag-/aanbodverhouding lag in die periode met een gemiddelde waarde van 74 ver beneden de 100. Figuur 9 Ontwikkeling vacatures en werkloosheid gemeente Breda progn. 2005* progn. 2006* vacatures niet-w erkende w erkzoekenden Bronnen: CWI regionale arbeidsmarktprognoses , Werkgelegenheidsenquête 2005, RBA MWB, Bewerking Onderzoek en Informatie Het afgelopen jaar trad een voorzichtig herstel van de arbeidsmarkt trad op. In 2004 groeide het aantal vacatures voor het eerst sinds 2000 weer. De werkloosheidsgroei zwakte in de loop van 2004 af tot 5%. De situatie op arbeidsmarkt verbetert licht. Dit komt in 2005 tot uiting in een verdere stijging van het aantal ontstane vacatures, een tot stilstand komende daling van de werkgelegenheid, een minder snel stijgende werkloosheid en een toenemend uitzendvolume. 26

28 Economische Barometer Breda 2006 In 2006 zal het arbeidsmarktherstel verder doorzetten. Zo stijgt het aantal vacatures nog verder, slaat de werkgelegenheidsontwikkeling om van een lichte daling naar een substantiële groei en neemt de werkloosheid voor het eerst sinds 2000 structureel af. De vraag-aanbod verhouding is dan ook weer stijgende en zal dit jaar op een waarde van 80 uitkomen en in 2006 een waarde van 92 gaan krijgen. Uit de recente arbeidsmarktprognoses blijkt algemeen dat het aantal banen de komende tijd sterker toeneemt dan de omvang van de beroepsbevolking, waardoor het aantal werklozen afneemt tot het dalniveau van de jaren Een periode die werd gekenmerkt door grote kwalitatieve en kwantitatieve fricties op de arbeidsmarkt. Deze situatie dreigt ook weer de komende jaren te gaan ontstaan. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het regionaal arbeidsaanbod zijn van belang voor een goede arbeidsmarktwerking. Opleidingsniveau beroepsbevolking versus vraagzijde Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking geeft in vergelijking met het opleidingsniveau van de Bredase werkgelegenheid een afwijkend beeld. De samenstelling van de Bredase beroepsbevolking geeft duidelijk een oververtegenwoordiging bij hoger opgeleiden (+6%) te zien en een ondervertegenwoordiging bij lager opgeleiden (- 10%). Werkloosheid Het aantal werklozen in Breda steeg in 2002 en 2003 fors met gemiddeld 30%. Vanaf halverwege 2004 is een afvlakkende werkloosheidsontwikkeling zichtbaar. De werkloosheidstijging neemt dit jaar af tot circa 2%. Het aantal werklozen bedraagt begin september personen. Figuur 10 Ontwikkeling werkloosheid gemeente Breda prognose 2006 Bron: CWI, bewerking Onderzoek en informatie 27

29 Algemeen beeld Bredase economie Wel is de stijging van ouderen, langdurig werklozen en vrouwen in 2005 meer dan gemiddeld. De jeugdwerkloosheid daalt vanaf maart 2005 meer dan gemiddeld. Het werkloosheidspercentage geeft een goede indicatie voor het werkloosheidsniveau van de grote steden. De meest recente percentages hebben betrekking op begin Door de sterke werkloosheidsstijging in de afgelopen jaren is Breda van een 9e plaats begin 2004 afgezakt naar een middenpositie. Begin 2005 bekleedt Breda een 14e plaats. Figuur 11 Ontwikkeling werkloosheidspercentage Breda en Nederland Werkloosheidspercentage aug- 2005* gemeente Breda Nederland Bronnen: CBS, Etin Adviseurs, CWI bewerking Onderzoek en Informatie* schatting 2005 In de periode stijgt het werkloosheidsniveau in Breda sneller dan de Nederlandse. Het Bredase werkloosheidpercentage komt vanaf 2003 boven dat van Nederland uit. In 2004 is de ontwikkeling van het werkloosheidspercentage vrijwel gelijk aan het landelijke. Per augustus 2005 wordt het Bredase werkloosheidsniveau geschat op circa 6,6%, circa 0,2 procent hoger dan Nederland. Werkloosheidsduur De langdurige- en de zeer langdurige werkloosheid namen de afgelopen drie jaar toe. Een groot gedeelte van de vanaf 2002 ingestroomde werklozen is inmiddels langdurig werkloos (doorschuifeffecten). Het aandeel van de langdurig werklozen op de totale werkloosheid komt begin september 2005 in Breda uit op 60%. Parallel aan deze ontwikkeling neemt ook het aantal werklozen met een grote(re) afstand tot de arbeidsmarkt, dat wil zeggen personen die niet direct bemiddelbaar zijn naar een baan, meer dan gemiddeld toe. 28

30 Economische Barometer Breda 2006 Leeftijd en opleiding De werkloosheid onder ouderen blijft groot en is nog steeds stijgende. Daarvan ondervinden 57,5 jarigen de grootste toename (+27%). Inmiddels is 55% van de Bredase werklozen 40 jaar of ouder; bijna 30% behoort tot de 50-plussers. De jeugdwerkloosheid steeg in de periode sterk. Vanaf de tweede helft 2004 komt er een kentering in deze ontwikkeling en daalt de jeugdwerkloosheid meer dan gemiddeld tot 550 jongeren medio september Tot en met september 2005 daalt de werkloosheid onder mbo- en hbo opgeleiden licht. In 2005 stijgt de werkloosheid vooral bij de personen zonder diploma (< vbo, +180). Het aantal werklozen tot en met mavo/vbo stijgt iets meer dan gemiddeld. Het ROA verwacht een ongunstig arbeidsmarktperspectief voor ongeschoolden (vaak drop-outs van het VMBO), en gediplomeerde schoolverlaters van het VMBO en het HAVO/VWO. Voor afgestudeerden van het middelbaar en hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs zijn de arbeidsmarktperspectieven beduidend beter, al verschilt dit perspectief per opleidingsrichting. Een startkwalificatie op MBO-niveau (niveau 2) wordt door het ministerie van OCW beschouwd als een voorwaarde om met succes een beroep uit te kunnen oefenen Ondernemingsklimaat Indicator Waardering gemeentelijk ondernemersklimaat Bron: Ecorys, Research voor Beleid; Onderzoek & Informatie De Benchmark gemeentelijk ondernemingsklimaat van Ecorys (voorheen van Research voor Beleid) inventariseert eens per twee tot drie jaar in de gemeenten van het Grotestedenbeleid de waardering van ondernemers voor het gemeentelijke ondernemingsklimaat en van de inspanningen die gemeenten plegen om dit klimaat te optimaliseren. In het voorjaar van 2005 waren de resultaten bekend van de derde meting van de Benchmark. Belangrijk gegeven hierin is dat het rapportcijfer voor het ondernemingsklimaat in Breda met een 6,7 al sinds de eerste meting in 2000 boven het gemiddelde van de G30 ligt. Het cijfer lag in 2002 hoger dan in 2000, maar is in 2005 weer gedaald tot het niveau van De algemene waardering van het ondernemingsklimaat is opgebouwd uit verschillende aspecten, zoals de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening, parkeermogelijkheden, bereikbaarheid, beschikbaarheid bedrijfslocaties en kwaliteit van de woonomgeving. Op deze genoemde aspecten scoort Breda beter dan het landelijk gemiddelde. Alleen de bereikbaarheid van het bedrijfspand per openbaar vervoer scoort wat negatiever dan het landelijk gemiddelde. Voor de meeste aspecten geldt hetzelfde als voor het algemene rapportcijfer van het ondernemersklimaat: de cijfers zijn in 2002 gestegen ten opzichte van 2000, maar liggen in 2005 weer op het niveau van Vooral voor de 29