Diabetes: de weg tussen weten en doen

Transcriptie

1 Diabetes: de weg tussen weten en doen Hoe de wettelijke reglementering omzetten in de praktijk zonder de aansprakelijkheid uit het oog te verliezen? Prof J. Vande Moortel Bespreking casussen en tips Mevr. A Simkens Patiënten VROEGER NU zwijgzaam assertief, communicatief volgzaam alert, beslist mee geen agressie soms agressie minder bewust over zijn rechten zeer bewust over zijn rechten geen ombudsdienst ombudsdienst zelden juridisch gevolg juridische gevolg 1

2 VERPLEEGKUNDIGEN??? SCHRIK BANG DISCUSSIES GROTE DRUK STRESS THEORIE = PRAKTIJK? EVOLUTIE IN DE ZORG = EVOLUTIE IN DE WET? Mag een educator zelf insulinedosis aanpassen? Mag je een staand order automatisch opstarten? Mag een educator een partner/ opvoeder/ een ouder de toediening van een insuline-injectie aanleren? Mag ik als verpleegkundige weigeren een handeling uit te voeren? Wat als je aangeklaagd wordt? Hoe jezelf beschermen? 2

3 AXIOMA S 1. We leven in een rechtsstaat 2. De wet is niet altijd zoals ze zou moeten zijn Gezondheidszorg Wie is bevoegd? K.B. nr. 78 Uitvoeringsbesluiten Onder welke voorwaarden? Wet op de rechten van de patiënt 3

4 PATIENTENRECHTEN het recht van de patiënten Theorie Praktijk Theorie = wet betreffende de rechten van de patiënt Datum : Publicatie : PATIENTENRECHTEN Voor : patiënt T.a.v. : beroepsbeoefenaar 4

5 GEZONDHEIDSZORG Diensten met oog op bevorderen vaststellen behouden herstellen verbeteren van de gezondheidstoestand WIE HEEFT DEZE RECHTEN? De patiënt Zijn vertegenwoordiger - wettelijk - contractueel - cascaderegeling 5

6 VERTEGENWOORDIGER Wettelijk geregeld : Minderjarigen Tot (voorlopig) Verlengde staat van minderjarigen Gerechtelijk onbekwaamverklaarden VERTEGENWOORDIGER Wettelijk Contractueel - met een wens - zonder een wens zoniet : Cascadesysteem 6

7 VERTEGENWOORDIGER CASCADESYSTEEM 1. Partner 2. Kinderen 3. Ouders 4. Broers/zussen UITZONDERGING in het belang van de patiënt en teneinde een bedreiging van diens leven of een ernstige aantasting van diens gezondheid af te wenden 7

8 PATIENTENRECHTEN Kwaliteitsvolle dienstverlening Vrije keuze van beroepsbeoefenaar Informatie over gezondheidstoestand Voorafgaande en vrije toestemming Inzagerecht patiëntendossier Bescherming persoonlijke levenssfeer Klachtenbemiddeling Aangepaste zorg rond pijn CASUS 1 Geopereerde patiënte 3 x/dag NovoMix30 : 18 E - 12 E - 16 E doet regelmatig hypo s Overleg met de endocrinoloog dosis insuline aangepast Voor avondmaal glycemie 96mg/dl Opdracht arts: geef insuline voor de maaltijd Verpleegkundige dient geen insuline toe uit schrik Gevolg: hyperglycemie Mag ik als verpleegkundige weigeren een verpleegkundige handeling uit te oefenen? 8

9 AANSPRAKELIJKHEID VERSUS VERANTWOORDELIJKHEID V O R M E N I. BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID 1. Aquiliaanse aansprakelijkheid A. Eigen daden B. Andermans daden C. Gebrekkige zaken 2. Contractuele aansprakelijkheid II. Strafrechtelijke aansprakelijkheid 9

10 CASUS 2 Gehospitaliseerde patiënt : 4 injecties/dag : 22 E Lantus + 3x 6 E NovoRapid doet regelmatig hypo s Verpleegkundige schrik voor hypo s beslist een halve dosis Lantus toe te dienen Kan dit? Mag dit? Patiënt legt een klacht neer bij de ombudsdienst WAT IS NU VERPLEEGKUNDE? A-handelingen - het observeren, het herkennen en het vastleggen van de gezondheidsstatus zowel op psychisch, fysisch als sociaal vlak - het omschrijven van verpleegproblemen - het bijdragen aan de medische diagnose door de arts en aan het uitvoeren van de voorgeschreven behandeling - het informeren en adviseren van de patiënt en zijn familie - het voortdurend bijstaan, uitvoeren en helpen uitvoeren van handelingen, waardoor de verpleegkundige het behoud, de verbetering en het herstel van de gezondheid van gezonde en zieke personen en groepen beoogt - (de handelingen van palliatieve zorg ter verrichten) - het verlenen van stervensbegeleiding en begeleiding bij verwerking van het rouwproces B- handelingen technisch - verpleegkundige verstrekkingen C- handelingen medische handelingen toevertrouwd door een arts 10

11 Technisch verpleegkundige verstrekkingen B1 B2 geen voorschrift nodig wel voorschrift nodig B1 moeten worden uitgevoerd aan de hand van - standaard verpleegplan - procedures B2 moeten aan de hand van - geschreven medisch voorschrift - mondeling medisch voorschrift - staand order Procedures Standaardverpleegplan(SVP) Procedure : de uitvoering van een medische of verpleegkundige verstrekking/handeling Standaardverpleegplan: individuele benadering van de patiënt Procedures en standaardverpleegplannen richtinggevend worden in het geval van B2 verstrekkingen (medicatietoediening bij diabetes) dikwijls gekoppeld aan staand orders. De opmaak van een staand order multi-disciplinair ondertekend door het medisch-verpleegkundig departement, geneesheer diensthoofd en apotheker. Regelmatig update noodzakelijk 11

12 Medisch voorschrift Geschreven / elektronisch / telefax Mondeling / telefonisch / radiofonisch / webcam herhalen schriftelijk te bevestigen Staand order verwijst naar procedures en standaardverpleegplannen op naam van de patiënt CASUS 3 Ambulante patiënt met ontregelde glycemie tel de educator, en vraagt telefonisch advies Verpleegkundige vraagt naar de mogelijke oorzaken en past zonder overleg met de arts het aantal eenheden insuline aan Is dit wettelijk ok? Zijn er situaties waarin het wel mag? 12

13 MEDISCH VOORSCHRIFT Enkel in dringende gevallen mag een staand order worden toegepast zonder dat de arts de patiënt bij naam heeft aangeduid De arts behoudt het toezicht op de totaliteit van de behandeling waarin elke partner voor zijn daden aansprakelijk blijft. De arts is verantwoordelijk voor de inhoud van het voorschrift terwijl de verpleegkundige verantwoordelijk is voor de uitvoering ervan Verpleegkundige beoordeelt niet akkoord verplicht de arts te verwittigen CASUS 4 Patiënt wordt gehospitaliseerd voor operatie Verpleegkundige moet het staand order pre-en post-operatief beleid volgen om 07u, maar durft dit niet toe te passen Tel naar de behandelende arts =onbereikbaar Tel naar de anesthesist = antwoordt geen kennis te hebben van het order en vraagt om dit toe te passen Verpleegkundige past uiteindelijk zelf de dosis aan. Mag zij dit doen? Moet zij overleggen met haar collega s? Of, moet zij wachten tot de behandelende arts bereikbaar is? De operatie wordt uitgesteld Patiënt legt een klacht neer. Wie is er verantwoordelijk? De verpleegkundige de behandelende arts de anesthesist? Is de verpleegkundige beschermd door haar arbeidsovereenkomst? 13

14 Verdediging burgerlijk : Fout? Causaal verband? Artikel 18 AOW/ Wet CASUS 5 Verpleegkundige volgt een diabetes bijspuitschema omdat patiënt een ernstige hyperglycemie heeft. Nergens staat beschreven dat een staand order mag gevolgd worden,maar men heeft de gewoonte dit algemeen toe te passen zodra een patiënt een hyperglycemie doet Patiënt gaat niet akkoord met de toepassing van het bijspuitschema Verpleegkundige zegt dat ze dit moet doen Gevolg patiënt doet een ernstige hypoglycemie en raakt buiten bewustzijn Familie merkt dit op en legt een klacht neer bij de ombudsdienst en onderneemt juridische stappen Mag je tegen de wil van de patiënt verder handelen en bijspuiten? Wat zijn de gevolgen voor de verpleegkundige? 14

15 Geen uitzondering mogelijk bij Bekwame, bij bewustzijn zijnde, meerderjarige patiënt Vertegenwoordiger die conform de wens van de patiënt beslist CASUS 6 Opname nieuwe diabetespatiënt type2 : leeftijd 75jr Start 2 insuline-injecties/dag: Humuline 30/70 : 8 E voor ontbijt 6 E voor avondmaal Patiënt beeft en vraagt om de inspuiting aan zijn echtgenote aan te leren omdat zij dit thuis bij hem toch zal toedienen De educator bespreekt dit met de endocrinoloog, gaat hierop in en leert de echtgenote de insuline-injectie aan Theorie Praktijk? Wat kunnen de gevolgen zijn voor de verpleegkundige als zij dit aanleert op uitdrukkelijke vraag van de patiënt? Wie is er verantwoordelijk als de echtgenote een verkeerde dosis toedient? 15

16 BEROEPSUITOEFENING Bescherming titel Bescherming beroep Artikel 38ter K.B. nr. 78 Onverminderd de in het Strafwetboek gestelde straffen wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden en met een geldboete van zesentwintig tot tweeduizend frank of met een van deze straffen alleen: hij die zonder in het bezit te zijn van de vereiste erkenning of zonder te voldoen aan de voorwaarden gesteld in artikel 21quater, 1, één of meer activiteiten van de verpleegkunde zoals bedoeld in artikel 21quinquies, 1, a), uitoefent met de bedoeling er financieel voordeel uit te halen of gewoonlijk één of meer activiteiten zoals bedoeld in artikel 21quinquies, 1, b) en c), uitoefent. Die bepaling is niet van toepassing op de personen die gemachtigd zijn de geneeskunde uit te oefenen en op de vroedvrouwen, de zorgkundigen en de beoefenaars van de kinesitherapie en de paramedische beroepen, voor wat de reglementaire uitoefening van hun beroep betreft. Ze is evenmin van toepassing op de student in de geneeskunde, de student in de kinesitherapie, de student vroedvrouw en de personen in opleiding voor een paramedisch beroep die de vermelde activiteiten verrichten in het kader van hun opleiding of op de student die de vermelde activiteit verricht in het kader van een erkende opleiding voor het behalen van een in artikel 21quater, 1, of artikel 21quinquiesdecies, bedoelde erkenning. 16

17 CASUS 7 Jan 10 jaar doet tijdens de speeltijd om 10u een ernstige hypoglycemie en is nog weinig aanspreekbaar Glycemie 35mg/dl Hij wordt 4x/dag ingespoten : Lantus 6 E - NovoRapid : 4 E - 4 E - 4 E Glucagen ligt in de ijskast op school Diabeteseducator heeft ooit aan de leerkrachten van Jan de werkwijze van de toediening van de glucagen-inspuiting uitgelegd Mag de leerkracht glucagen toedienen? STRAFRECHTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID (on)opzettelijke doding (on)opzettelijk toebrengen van slagen en verwondingen schuldig verzuim wederrechtelijke en willekeurige vrijheidsberoving onwettige uitoefening van de geneeskunst onwettige uitoefening van de verpleegkunde 17

18 Insulinetoediening door zorgkundigen opvoeders ouders echtgenoten??? Zorgkundigen? Toediening van medicatie is een verpleegkundige handeling waarvoor een voorschrift van de arts vereist is. Staat vermeld op de lijst van de verpleegkundige handelingen als B2-handeling (KB van ). Een zorgkundige mag dit dus niet toedienen Opvoeders? Ouders? Echtgenoten? Als zij de techniek aangeleerd gekregen hebben, mogen zij deze handeling uitvoeren? NEEN : Het is aan beroepsbeoefenaars verboden de uitvoering van deze handeling door niet-bevoegden toe te laten of hiertoe opdracht te geven Enkel artsen en verpleegkundigen mogen dit uitvoeren Patiënt mag wel bij zichzelf medicatie toedienen :wet patiëntenrechten CASUS 8 Diabetespatiënt 85 jaar, wordt s nachts gehospitaliseerd via de spoed wegens acuut longoedeem. Zijn echtgenote was meegekomen. De spoedarts vraagt zijn thuismedicatie na, maar de patiënt kan dit zelf niet zo goed vernoemen Zijn echtgenote had op een brief de thuismedicatie vermeld staan en geeft dit af De spoedarts vond dit niet betrouwbaar en kijkt in synops na welke thuismedicatie hij bij de vorige opname genomen had want hij was twee maanden eerder ook gehospitaliseerd geweest en hij neemt dit over in het opnamedossier. s Morgens wordt de patiënt getransfereerd naar de afdeling Patiënt doet verschillende hypo s na elkaar, voelt zich zeer slecht en is nog moeilijk aanspreekbaar. Glucose-infuus werd toegediend Diabetesconsulente komt langs, kijkt volledig het dossier na en merkt op dat er een verkeerde insulinesoort is toegediend, nl de soort van de vorige hospitalisatie en niet zijn huidige soort. Ze overlegt met de endocrinoloog die vertelt dat patiënt bij zijn laatste consult een wijziging gehad heeft van de insulinetherapie en overgeschakeld was naar andere insulinesoorten. Alles wordt aangepast in het electronisch medicatiebeheer. De echtgenote van de patiënt dient een klacht in. Wie is er verantwoordelijk? 18

19 Vereisten van aansprakelijkheid 1. Fout 2. Schade 3. Causaal verband CASUS 9 o Thuisverpleegkundige doet op zaterdag haar boodschappen in de Carrefour en wordt aangesproken door één van haar patiënten. o Patiënt vertelt dat zijn glycemie vaak te hoog is en vraagt of hij zijn dosis insuline niet mag aanpassen. o Verpleegkundige vraagt hoeveel hij zich inspuit. o Patiënt deelt mee: 2x/dag NovoMix30 : 28 E voor ontbijt en 26 E voor avondmaal o Verpleegkundige raadt hem aan om zowel voor ontbijt als voor avondmaal 2 E meer in te spuiten Mocht de verpleegkundige advies geven? 19

20 CASUS 10 o o o Verpleegkundige gaat bij een diabetespatiënt thuis insuline toedienen en glycemiecontrole doen De huisarts heeft voor zijn patiënt een individueel inspuitschema opgemaakt. De insuline wordt toegediend, de glycemiewaarden worden gecontroleerd en genoteerd in het dagboekje, maar de verpleegkundige past de opdracht niet toe De patiënt zijn glycemie wordt hierdoor sterk ontregeld en zijn gezondheidstoestand gaat achteruit Wat kunnen de gevolgen zijn voor de verpleegkundige? CASUS 11 Gehospitaliseerde patiënt - 80jaar wordt ontslaan 4 injecties/dag: Insulatard 12 E Actrapid 8 E - 6 E 8 E Heeft hyperglycemie door cortisone therapie wegens pneumonie o De endocrinoloog schrijft een aanpassingsschema voor dat door de thuisverpleging verder moet gevolgd worden. o Huisarts bezoekt zijn patiënt en geeft een ander schema want de thuissituatie is helemaal anders. o De traagwerkende insuline wordt opgedreven o Gevolg: in het weekend heeft patiënt regelmatig lage glycemiewaarden. Verpleegkundige belt dokter van wacht maar deze kent de patiënt niet. o De verpleegkundige past zelf de insuline aan 20

21 THUISSITUATIE Bij patiënten behandeld met 1 of 2 injecties/dag zal in een thuissituatie bij problemen met glycemie de verpleegkundige overleggen met de huisarts. Vaak wordt advies gevraagd aan een diabeteseducator van het zorgtraject en de huisarts volgt dit meestal op Bij geconventioneerde patiënten met een intensief insulineschema en ontregelde glycemie neemt de thuisverpleging op vraag van de huisarts contact op met het diabetescentrum van de patiënt= dienst diabeteseducatie diabeteseducator aan de lijn Of de educator van het diabetescentrum regelt dit zelf of er wordt overlegd met de endocrinoloog Wie is er uiteindelijk verantwoordelijk als het zou mislopen? FOUT (straf)wet overtreden onzorgvuldig handelen goede verpleegkundige? 21

22 Toekomst??? Evolutie naar volledig elektronisch medisch dossier Inscannen van gegevens en toevoegen aan het elektronisch medisch dossier Afzonderlijk item voorzien voor notering van gegevens die betrekking hebben op derden Aanpassing van de wet? Toegangsrecht tot dossier? Belang van identiteitskaart als elektronische handtekening? GOUDEN TIPS Noteer alles in het dossier Patiënt weigert een handeling? noteer dit in het elektronisch dossier, maar noteer ook de aan hem gegeven informatie Of, maak document op,laat ondertekenen door de patiënt en voeg toe aan het dossier Bij doorgave van een wijziging in medicatie tijdens een teamoverleg, herhaal de wijziging aan de collega en noteer (check dubbele check voorkomt zorgincidenten) 22

23 GOUDEN TIPS Noteer alles in het dossier Patiënt weigert een handeling? noteer dit in het electronisch dossier, maar noteer ook de aan hem gegeven informatie Of, maak document op,laat ondertekenen door de patiënt en voeg toe aan het dossier Bij doorgave van een wijziging in medicatie tijdens een teamoverleg, herhaal de wijziging aan de collega en noteer (check dubbele check voorkomt zorgincidenten Gouden tips Wanneer bij telefonisch overleg met de arts een wijziging in de therapie wordt doorgegeven: herhaal aan de telefoon de gegeven opdracht en noteer: na telefonisch overleg met de arts. Bij mail / Fax: uitprinten en in dossier bewaren Bij gegeven educatie aan partner/ ouders: noteer in dossier: GVO, laten uitvoeren door een verpleegkundige en de opvolging door een educator 23

24 GOUDEN TIPS Bij vraag naar telefonisch advies door de patiënt overleg met behandelende arts en noteer in dossier: telefonisch advies na overleg met de arts + de gegeven aanpassing + laten ondertekenen door de arts Geen arts bereikbaar bij vraag naar telefonisch advies en het is dringend? doorverwijzen naar de huisarts voor het verkrijgen van het voorschrift OPLOSSING??? overleg op voorhand met de arts voor de patiënt een toegestaan aanpassingsschema en noteer in dossier de toepassing. Zodra de arts aanwezig is, laat dit ondertekenen gegevens die betrekking hebben op derden apart noteren DE 10 GEBODEN CHECK DUBBELE CHECK OVERLEG DURF TE VRAGEN DURF EEN ARTS TE BENADEREN NOTEREN - ATTESTEREN UP-TO-DATE WAAKZAME ZORG VOORKOMT ZORGINCIDENTEN UNIFORMITEIT over de afdelingen heen + transmuraal KWALITEIT DOORSTROMING van correcte informatie heen en terug kennis is belangrijk om te weten met wat je bezig bent SAMEN STERK -TEAMSPIRIT 24

25 DANK-SUCCES- YES-WE-CAN!!! 25