Intonatie (1) Intonatie (2) Intonatie (3) Intonatie (4) Opbouw van het college: Intonatie. Pieken en dalen. Kenmerken. Intonatie.

Transcriptie

1 1. Intonatie Opbouw van het college: Intonatie 1.1 Kenmerken 1.2 Functies Representatie Representatietheorieën 3. Universeel? 4. Conclusies 5. Experiment: emotionele intonatie Intonatie (1) Kenmerken Intonatie fundamental frequency (F) (in Hz) intensiteit (in db) duur (in msec) Intonatie (2) Functies linguistische functies zinstype focus informatiestructuur paralinguistische functies emotie geslacht / leeftijd / gezondheid, etc. Intonatie (2) Linguistische functie Gesproken taal: intonatie Geschreven taal: interpunctie Functie: het groeperen van woorden die qua betekenis en structuur een eenheid vormen Intonatie vormt dus frases Intonatie (3) F: intonatie-contouren / melodie verloop tussen pieken en dalen suprasegmenteel en postlexicaal: frases als geheel Intonatie (4) Pieken en dalen focus: gegeven vs. nieuwe informatie contrast pieken: accenten Zinstype: declaratief, komma of vraagteken 1

2 4 Contrast (accent) Intonatie (5) Contrast 4 (accent) Intonatie (6) ZIJ stu deert taal kun de 1 zij stu DEERT taal kun de Contrast (accent) 4 Intonatie (7) Intonatie (7) Declaratief: daling aan het einde (edge tone) zij stu deert TAAL ku n de hij heeft al ge ge ten Intonatie (7) Komma: halve stijging (edge tone) Intonatie (7) Vraag: hoge stijging (edge tone) hij heeft al ge ge ten,... heb je al ge GE ten?

3 Intonatie (7) Disambigueren (edge tones) Intonatie (7) Disambigueren (edge tones) we ten schap pers, die al tijd met hun neus in de boe ken zit ten, zijn niet ge zel lig we ten schap pers die al tijd met hun neus in de boe ken zit ten, zijn niet ge zel li g Representatie (1) Twee representationele theorieën: 1) Autosegmental-metrical (AM) theory (Pierrehumbert, 198) 2) ('t Hart, Collier & Cohen, 199) Representatie (2) Autosegmental-metrical (AM) theory (Pierrehumbert, 198) lineair: keten van locale 'events' op bepaalde punten in de keten tussen de 'events': fonologisch ongespecificeerde transities van de ene 'event' naar de volgende Representatie (3) 'Events': pitch accents: geassocieerd met prominente syllabes edge tones: geassocieerd met grenzen van prosodische domeinen van verschillende omvang Representatie (4) Geanalyseerd als combinaties van primitieve 'level tones' of 'pitch targets': High (H) en Low (L) Level tone / pitch target: lokaal minimum of maximum; ombuigpunt of toonhoogtedoel accent = toonhoogteverandering 3

4 Representatie (5) Pitch accents H, L of combinatie centrale toon van pitch accent: T* (H* of L*) 'leading tones' en 'trailing tones': T - mogelijke combinaties: H* L*+H - H*+L - L* L - +H* H - + L* Representatie (5) Pitch accents enkele bekende Nederlandse combinaties: H* H*+L- peak accent L* low accent L*+H- scooped accent (glijdend, scheppend) L-+H* rising peak accent H+!H* downstepped peak accent Edge tones Representatie (6) 1) phrase accents: enkelvoudige, vrijstaande tonen H of L; tussen het laatste pitch accent en de boundary tone 2) boundary tones: enkelvoudige tonen aan het einde van de frase: H% of L% Representatie (7) Boundary tone Pitch accents Phrase accent Boundary tone H* H% L* H - H% L% L*+H - L - L% L - +H* H*+L - H - +L* (H*+H - ) Representatie (8) Representatie (8) Edge tones: Nederlandse combinaties van Phrasal accents met Boundary tones: L-L% declaratief L-H% continuation rise, komma H-H% ja / nee-vraag H-L% final level plateau, komma %L H* H*+L L-L% maan dag is zij naar Ro me ge vlo gen

5 Representatie (8) 6 45 Representatie (9) (Instituut voor Perceptie Onderzoek, Eindhoven) ('t Hart, Collier & Cohen, 199) Model voor spraaksynthese 15 zij is maan dag ge ko men Aanname: spraakmelodie is een continue alternantie tussen relatief hoge en lage toonhoogte-niveaus Representatie (1) : geïdealiseerd als opeenvolgingen van toonhoogte-bewegingen en verbindende lijnsegmenten Bepaalde toonhoogte-bewegingen zijn relevant voor de luisteraar Geabstraheerd van details Uitlijning van de bewegingen met de syllabe(s) Representatie (11) Twee types van toonhoogte-bewegingen 1) prominentie-verlenend op lexicaal geaccentueerde syllabe van prominent woord 2) niet prominentie-verlenend op frase-grenzen of verspreid over een aantal syllabes op frase-einde Representatie (12) Prominentie verlenend Niet-prominentie verlenend Stijging Vroege stijging 2 'Komma' of 'vraaghaaltje' Representatie (13) A Vroege daling B Niet-finale daling Daling A B lijnstukken tussen stijgingen en dalingen geïdealiseerd als rechte lijnsegmenten: bovenlijn Ø onderlijn 4 Inclinatie 5 Extra stijging D Langzame daling, eind van uiting E Halve daling 5

6 Representatie (14) Hoedpatronen Type 1 Rise + Type A Fall () 1 A () Punthoed: beide bewegingen deel van zelfde accent 6 Representatie (15) Hoedpatronen Type 1 Rise + Type A Fall 1 Ø A Platte hoed: beide bewegingen als aparte accenten maan dag is zij naar Ro me ge vlo gen zij is maan dag ge ko men Declinatie (1) Declinatie (2) Toonhoogte van frase daalt geleidelijk over het verloop van de frase Fysiologisch? longen lopen leeg, druk wordt lager Structurerend? spreker geeft aan hoe lang de frase wordt: langere zin, minder steile helling subfrases hebben eigen hellingen binnen grote declinatielijn, dus reset bij begin subfrases Subfrases: declinatie in declinatie (Ladd, 1996) Declinatie (3) Declinatie (1) Joost gaat op vakantie naar Frankrijk en Anton gaat met de zeilboot naar Engeland en Karel wil naar een cursus in Duitsland. Topline en baseline: Anafhankelijk van elkaar gevarieerd Baseline: Prominentie Emoties Identificatie vraag of declaratief (Schreuder, 1999) Universeel 6

7 Representatie (2) Representatietheorieën Representatie (16) Representatietheorieën : Declinatielijnen Declinatie is niet binair weer te geven, geleidelijke afloop van de toonhoogte Verschillen AM: lokale 'events' belangrijke 'events', onbelangrijke transities associatie met syllabe abstract: fonologisch : lijnsegmenten melodie toonhoogte-verandering uitlijning t.o.v. de syllabe declinatie Representatie (17) Welke beter? Experimentele data voorspellen dat AM een betere beschrijving is (Pierrehumbert, 198): a. Vraag: What about Anna? Who did she come with? Antwoord: Anna came with Manny b. Vraag: What about Manny? Who came with him? Antwoord: Anna came with Manny Representatie (18) Welke beter? Constante relatie tussen de hoogte van beide pieken Geen constante relatie tussen bewegingen, dus geen correlatie tussen H en L van één toonhoogte-accent Dit blijkt ook uit perceptie-experimenten (Rietveld & Gussenhoven, 1985) Representatie (18) Welke beter? Representatie (19) Representatietheorieën De nieuwste theorie: ToBI (Silverman e.a., 1992) Uitlijning van tonen met syllaben in stricte zin van te strict AM: alleen associatie met syllabe Set van conventies voor het labelen van prosodische kenmerken van digitale spraak To: Tones; BI: Break Indices Gebaseerd op AM Verschillende 'tiers': o.a. fonetische transcriptie, tone-tier en tier voor aangeven van sterkte van elke woord- en frasegrens 7

8 Universeel? (1) Universeel? (2) Universeel: Universeel: declinatie algemene associaties: laag of dalend: volledigheid, einde hoog of stijgend: vragen, non-finaliteit locale pieken en dalen: informatieve woorden te maken met paralinguïstische functies? "Plaagliedjes" "Roep-contour" na na na h Ka Rak joe na h rel! ker! hoe! na Universeel? (3) Conclusies Uitzonderingen en afwijkingen: Vraag-intonatie Hongaars, Fins, Chinees, Venlo: omlaag! Veel subtiele verschillen, waaraan je buitenlanders kunt herkennen Toontalen: rekening houden met lexicale toon Beide representatie-theorieën kunnen een goede representatie geven van intonatiecontouren; AM lijkt betere voorspellingen te doen en is praktischer voor het labelen van digitale spraak; fonologisch; Intonatie kent enkele universalia, maar veel is niet universeel. Experiment majeur / mineur: (Maartje Schreuder, Laura van Eerten, Dicky Gilbers) Vrolijke en verdrietige muziek: Majeur: grote terts (4 semitonen: C E) Mineur: kleine terts (3 semitonen: C Es) Ook majeur en mineur in emotionele spraak? Methode: 5 schoolmeesters / -juffen 4 verhaaltjes laten voorlezen van Teigetje en Iejoor (Winnie de Poeh) Teigetje: vrolijk Iejoor: somber Clusteranalyse intonatiecontour (F) Muziekpartituren 8

9 Clusteranalyse: Teigetje Semitonen: Teigetje 2 x grote terts Majeur! Gis C E Clusteranalyse: Iejoor (smaller bereik) Semitonen: Iejoor kleine terts Fis Gis Mineur! 5 Tweaking: afronden naar dichtstbijzijnde semitoon Omgezet naar MIDI (muziekformaat) met piano Originele spraak en pianomelodie samengevoegd 4 spraak 2 1 = origineel = semitonen piano (Fragment van Iejoor, andere spreker) 9

10 peak accent H* peak accent H*+L low accent L* scooped accent L*+H rising peak accent L-+H* downstepped peak accent H+!H* 1

11 declarative boundary tone L-L% continuation rise, komma L-H% ja / nee-vraag H-H% final level plateau, komma H-L% 11