OPERATIONALISERING CRITERIA M-DECREET TYPE 2 Versie 2

Transcriptie

1 OPERATIONALISERING CRITERIA M-DECREET TYPE 2 Versie 2 Deze tekst is een herwerking van de netoverstijgende nota voor CLB s die in maart 2015 werd verspreid. Die eerste versie kwam tot stand vanuit overleg tussen Filip Bally (OVSG), Elif Beyazi (OVSG), Tine Gheysen (VCLB), prof. dr. Bea Maes (KUL), Walter Magez (CAP vzw), Stefanie Pieters (GO!) en Lies Verlinde (VCLB). Een update drong zich op vanuit de uitwerking van het Classificerend Diagnostisch Protocol Verstandelijke Beperking (Kwaliteitscentrum Diagnostiek, onder publicatie) en feedback aangeleverd vanuit de CLB, door Filip Bally (OVSG), Tine Gheysen (VCLB), Mart Nuyts (GO!), Stefanie Pieters (GO!) en Lies Verlinde (VCLB). Op dit moment (oktober 2016) is er nog geen duidelijkheid over de ondersteuning van leerlingen met een verslag type 2 in het gewoon onderwijs vanaf schooljaar Alle verwijzingen naar GON/ION zijn daarom uit deze tekst verwijderd. Van zodra duidelijk wordt hoe die ondersteuning er zal uitzien, volgt een update van de tekst. Voor leerlingen die op dit moment binnen een niveau recht hebben op ION, is de verwachting dat die ondersteuning als overgangsmaatregel zal blijven doorlopen binnen het niveau. Bij wijziging van niveau zal uiteraard de nieuwe regeling gelden, waarvan we op dit moment nog niet weten wat die zal inhouden. De richtlijnen inzake operationalisering criteria type 2 zijn te situeren binnen een handelingsgericht diagnostisch traject (HGD-traject) dat Centra voor Leerlingenbegeleiding samen met een leerling, zijn ouders of opvoedingsverantwoordelijken, het schoolteam en eventuele andere betrokkenen lopen. Het bepalen of een leerling al dan niet tot de doelgroep van type 2 behoort, is bijgevolg niet het startpunt om te bepalen of er al dan niet sprake kan zijn van een verslag, maar valt eerder te situeren naar het einde toe van een heel traject dat met alle betrokkenen werd gelopen. Eerst moet een duidelijk beeld geschetst worden van de onderwijsbehoeften van de leerling en als daaruit duidelijk blijkt dat er nood is aan ondersteuning vanuit of overstap naar het buitengewoon onderwijs zullen de criteria zoals ze bepaald zijn voor type 2 meegenomen worden in de afweging om al dan niet tot een verslag te komen. Als na een kwaliteitsvol gelopen HGD-traject blijkt dat een leerling voldoet aan de criteria voor type 2, dan is doorgaans een individueel aangepast curriculum (gewoon onderwijs) of overstap naar buitengewoon onderwijs aangewezen. De regelgeving sluit de opmaak van een gemotiveerd verslag type 2 niet uit, maar het lijkt weinig waarschijnlijk dat een leerling aan de criteria type 2 voldoet en toch gemeenschappelijk curriculum kan volgen. Deze nota is bedoeld voor CLB-teams om bijkomende handvatten aan te leveren in functie van de afwegingen waar de criteria voor type 2 een rol spelen. De uiteindelijke afweging ligt bij het CLB-team in kwestie en zal afhankelijk zijn van casus tot casus, maar met deze nota willen we toch streven naar meer gelijkgerichtheid 1

2 tussen centra door een aantal elementen uit het M-decreet concreter te operationaliseren. Deze nota werd besproken met prof. Bea Maes omdat we deze operationalisering zo goed mogelijk willen laten aansluiten bij recente wetenschappelijke evoluties. De nota werd ook voorgelegd aan en afgetoetst bij de overheid. De overheid onderschrijft de algemene richtlijnen, maar doet geen uitspraak over de meer technische aspecten van deze nota. Daarvoor zijn we als sector zelf bevoegd. De uiteindelijke keuzes inzake cutoff zijn het resultaat van netoverstijgend CLB-overleg. De keuzes zijn zoveel mogelijk gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, maar zijn voor een deel ook pragmatische keuzes. We willen er heel uitdrukkelijk op wijzen dat het al dan niet voldoen aan criteria type 2 een aanduiding is van de ernst die niet samenvalt met de indeling licht, matig, ernstig of diep verstandelijke beperking. Om tot een correcte classificatie te komen, verwijzen we naar het Protocol diagnostiek bij vermoeden van zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking van Prodia 1 en naar het Classificerend Diagnostisch Protocol Verstandelijke Beperking van het Kwaliteitscentrum Diagnostiek (onder publicatie) 2. Op het einde van het handelingsgericht diagnostisch traject dat wordt gelopen zijn twee stappen te onderscheiden. Een eerste stap betreft het beoordelen van de nood aan een verslag, in een tweede stap kan dan met ouders bekeken worden in welke mate zij met dit verslag een overstap wensen te maken naar buitengewoon onderwijs, dan wel kiezen voor verder schoollopen in het gewoon onderwijs met ondersteuning. ALGEMENE RICHTLIJNEN We vragen extra aandacht voor degelijke differentiaaldiagnostiek. In een aantal situaties zijn zwakke scores op intelligentietesten of schalen adaptief gedrag immers niet te verklaren door een verstandelijke beperking, maar zijn deze resultaten beïnvloed door andere factoren. Als dit laatste het geval is, dan dient voorzichtig omgegaan te worden met de bekomen IQ-score of score adaptief gedrag, en dient men voorzichtig te zijn met het toekennen van een classificatie verstandelijke beperking. Indien bijvoorbeeld het globaal IQ minder betrouwbaar is omwille van andere factoren (anderstaligheid, motorische of sensorische beperkingen, taalstoornis, ) dan is het bekijken van de IQ-, factor- en/of indexscores die niet of minder negatief beïnvloed worden door voornoemde factor(en) zeer belangrijk. Deze deelscores kunnen mee bepalen in welke mate de hypothese verstandelijke beperking verder wordt meegenomen in het HGD-traject. Deze nota behandelt verder de operationalisering van de criteria type 2 zowel op vlak van intelligentie als op vlak van adaptief gedrag. Het is belangrijk dat er een proces van brede handelingsgerichte diagnostiek gebeurt met het oog op een degelijke analyse van onderwijs- en opvoedingsbehoeften. Categoriale

3 classificatie kan hier deel van uitmaken. We verwijzen hiervoor naar de diagnostische protocollen van Prodia 3. De afweging Komt deze leerling mogelijks in aanmerking voor type 2? is nodig in drie situaties: o o o De onderwijs- en opvoedingsbehoeften van een leerling, vastgesteld binnen een HGD-traject zijn van die aard dat overwogen wordt om een verslag op te maken dat recht geeft op type 2 onderwijs. Deze tekst geeft handvatten aan het CLB-team om te beoordelen of de leerling hiervoor in aanmerking komt. De onderwijs- en opvoedingsbehoeften van een leerling, vastgesteld binnen een HGD-traject zijn van die aard dat overwogen wordt om een (gemotiveerd) verslag op te maken dat recht geeft op type 3, type 7 taal-spraak of type 9, maar er is een vermoeden dat de leerling ook aan de criteria voor type 2 voldoet. Het M-decreet stelt dat leerlingen die voldoen aan de criteria voor type 2 geen (gemotiveerd) verslag type 3, type 7 taal-spraak of type 9 kunnen krijgen. Deze tekst biedt handvatten om deze afweging te maken. De onderwijs- en opvoedingsbehoeften van een leerling, vastgesteld binnen een HGD-traject zijn van die aard dat overwogen wordt om een (gemotiveerd) verslag op te maken dat recht geeft op ondersteuning vanuit geïntegreerd onderwijs type 4, type 6 of type 7, maar er is een vermoeden dat de leerling ook aan de criteria voor type 2 voldoet. Voor deze leerlingen sluit het M-decreet niets uit: beide types kunnen in principe worden toegekend. Het bepalen van het meest aangewezen type, gebeurt op basis van de onderwijsbehoeften van de leerling. We wijzen er op dat binnen de huidige context (tot schooljaar ) de aard en intensiteit van de ondersteuning kan verschillen naargelang het type dat op het (gemotiveerd) verslag staat. Of dit aangehouden wordt binnen de hervorming GON/ION vanaf is momenteel nog niet duidelijk. Voor leerlingen met een verslag waarvoor ouders de keuze maken het buitengewoon onderwijs, blijft de afweging ook voor de komende schooljaren overeind. We werken zoveel mogelijk met Vlaamse normgroepen, tenzij bij vragen van leerlingen uit Nederland, dan beoordeelt het CLB-team welke normgroep best aansluit bij de context van de leerling. Voor anderstalige en kansarme leerlingen houden we rekening met de principes van faire diagnostiek

4 CRITERIUM INTELLIGENTIE Formulering M-decreet: significante beperkingen in het intellectueel functioneren, wat op basis van een psychodiagnostisch onderzoek tot uiting komt in een totaal intelligentiequotiënt op een gestandaardiseerde en genormeerde intelligentietest kleiner of gelijk aan 60, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval 1. AANBEVELINGEN TEN AANZIEN VAN JONGE KINDEREN 4 Procesdiagnostiek bij de diagnosestelling van een verstandelijke beperking is altijd aangewezen, maar bij jongere kinderen willen we daar extra aandacht voor vragen. Zo pleiten we ervoor om de opmaak van een verslag type 2 voor (jonge) kleuters zeer goed te overwegen en het aanbod te herevalueren bij de overgang naar het lager onderwijs, ook al blijft het verslag vanuit de regelgeving bekeken, geldig voor de hele basisschool. Op jonge leeftijd kan een IQ minder betrouwbaar gemeten worden en is de score minder stabiel dan later in de ontwikkeling. Een testonderzoek is immers steeds een momentopname en een jong kind is meer onderhevig aan factoren die de testafname en werkhouding (negatief) kunnen beïnvloeden, zoals vermoeidheid, honger, zintuiglijke prikkels zoals geluiden, (leeftijdsadequate) angst in een nieuwe omgeving of het nog moeilijk kunnen reguleren van emoties en gedrag. Een kind wordt daarom best gedurende een ruime periode gevolgd vooraleer een definitieve uitspraak te doen over het cognitief functioneringsniveau. Op één bepaald ogenblik kan men immers wel een ontwikkelingsachterstand vaststellen, maar de precieze aard, omvang en verklaring voor deze achterstand wordt vaak pas duidelijk na herhaalde evaluatiemomenten op diverse ontwikkelingsdomeinen. Ook het differentiëren tussen een verstandelijke beperking en andere ontwikkelingsstoornissen zoals ASS of een taalstoornis wordt dan beter mogelijk. Concreet wordt bij deze jonge kinderen geadviseerd om na 2 jaar te hertesten en zeker te hertesten op scharniermomenten, zoals bijvoorbeeld de instap in kleuteronderwijs en de overgang tussen kleuter- en lager onderwijs. Daarnaast dient er bij de interpretatie van een IQ-score bij jonge kinderen ook rekening mee gehouden te worden dat de gemeten brede cognitieve vaardigheden onder de 5 jaar beperkter zijn dan op latere leeftijd. Zo brengt de WPPSI-III bij kinderen van 2,5 tot 4 jaar enkel de Gc (gekristalliseerde intelligentie) en Gv (visuele informatieverwerking) in kaart. Bij de Son-R, 2 ½ - 7;11 is dat Gf (vloeiende intelligentie) en Gv 5. Voor kinderen jonger dan 5 jaar wordt daarom eerder geopteerd voor de afname van een ontwikkelingsschaal dan een IQ-test. Ontwikkelingsschalen evalueren de vroegkinderlijke ontwikkeling op verschillende domeinen zoals cognitie, taal, motoriek, sociaal-emotioneel functioneren en adaptief gedrag. Vaak gebruikte ontwikkelingsschalen in Vlaanderen zijn: Bayley-III-NL en GOS 2 ½ - 4 ½. Deze schalen leveren geen IQ-score op, maar indexscore(s). 4 Voor verdere toelichting verwijzen we naar het Classificerend Diagnostisch Protocol Verstandelijke Beperking, Kwaliteitscentrum Diagnostiek, 2016 (onder publicatie). 5 Voor meer informatie over het CHC-model zie en 4

5 Overigens is in de Bayley-III-NL een vragenlijst adaptief gedrag opgenomen. De normering daarvan beperkt is tot 42 maanden, waardoor de bruikbaarheid binnen CLB-context beperkter is dan voor de PEDI-NL (zie verder). De normgegevens van de GOS dateren al van 1996, dus deze zijn slechts nog in uitzonderlijke omstandigheden te hanteren. De nadruk op procesdiagnostiek samen met het gebruik van ontwikkelingsschalen, maakt dat bij kinderen jonger dan 5 jaar eerder gesproken wordt over een algemene ontwikkelingsvertraging of achterstand of vermoeden van verstandelijke beperking. 2. AANBEVELINGEN OP VLAK VAN INSTRUMENTARIUM Bij het beoordelen of een leerling in aanmerking komt voor een verslag type 2, pleiten we voor het gebruik van een algemene intelligentietest 6. Indien men enkel beschikt over een IQ-cijfer op basis van een specifieke intelligentietest is het belangrijk om zoveel mogelijk aanvullende informatie te verzamelen over de brede cognitieve vaardigheden die niet aan de hand van de gehanteerde specifieke intelligentietest in beeld konden worden gebracht. Het gaat hier immers om een vrij belangrijke beslissing die niet kwaliteitsvol kan gemaakt worden zonder gebruik van een algemene intelligentietest. We opteren voor een betrouwbaarheidsinterval van.95 (voor testen die geen 95%-betrouwbaarheidsinterval hebben, nemen we het hoogst beschikbare betrouwbaarheidsinterval). We raden aan om zoveel mogelijk met Vlaamse normen te werken waar die voorhanden zijn (tenzij het uiteraard gaat om leerlingen uit Nederland waarbij mogelijks beter de Nederlandse normen gehanteerd worden). In het M-decreet is een IQ van 60 opgenomen als grenswaarde, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval. Dit betekent concreet: Vertrek van de behaalde IQ-score op een algemene intelligentietest Bepaal het 95%-betrouwbaarheidsinterval dat bij deze IQ score hoort. Ga na waar het betrouwbaarheidsinterval zich situeert ten opzichte van de grens van 60. o Indien het betrouwbaarheidsinterval 60 bevat of volledig onder de 60 ligt, behoort de leerling mogelijks tot de doelgroep van type 2. o Afhankelijk van de onderwijsbehoeften en de resultaten op het instrumentarium rond adaptief gedrag oordeelt het CLB-team of de leerling in aanmerking komt voor een verslag. 6 Zie Bijlage 1. Voor meer informatie omtrent de opdeling tussen algemene, beperkte algemene en specifieke intelligentietesten zie CAP-Basisvademecum 2012 p 1.21 en (na login, bij intelligentie). 5

6 CRITERIUM SOCIAAL AANPASSINGSGEDRAG (ADAPTIEF GEDRAG) 7 Formulering uit het M-decreet: significante beperkingen in het sociale aanpassingsgedrag, wat op basis van psychodiagnostisch onderzoek tot uiting komt in een uitslag op een gestandaardiseerde en genormeerde schaal voor sociaal aanpassingsgedrag, die minstens drie standaarddeviaties beneden het gemiddelde ligt ten opzichte van een normgroep van leeftijdgenoten, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval Werken met standaarddeviaties vraagt een normering van het instrument op een algemene populatie. Er zijn geen Vlaamse instrumenten voor adaptief gedrag die daaraan voldoen. Voor de PEDI-NL kunnen we werken op basis van de standaarddeviaties. Voor de SRZ-i en Vineland-Z kiezen we voor een herformulering via de standaardscore (SS) voor een meer specifieke populatie (als cutoff) en een pragmatisch betrouwbaarheidsinterval van +/- 1 SS. We raden af om te werken met leeftijdsequivalenten. We wijzen er op dat de instrumenten voor het meten van adaptief gedrag steeds gebaseerd zijn op een informant, met name ouders, leerkrachten en/of begeleiders die de leerling goed kennen. Op basis van de dagelijkse ervaringen spreekt de informant een oordeel uit over de verschillende adaptieve vaardigheden. Dit verschilt van een intelligentietest, waar rechtstreeks informatie wordt verzameld in interactie met de leerling. De betrouwbaarheid van de resultaten van adaptief gedrag, hangt daarom zowel samen met de kwaliteit van het instrument zelf, alsook met de kwaliteit van deze informatie. 1. AANBEVELINGEN OP VLAK VAN INSTRUMENTARIUM Tot de leeftijd van 4 à 5 jaar gaat de voorkeur uit naar de PEDI-NL. Voor leerlingen met meervoudige problematieken raden we aan om de PEDI-NL te gebruiken tot 7j6m. Vanaf 4 à 5 jaar gaat de voorkeur uit naar de Vineland-Z 8 of SRZ-i. Zie Bijlage 2 voor een overzicht van de materialen vermeld in de diagnostische protocollen van Prodia en het Kwalititeitscentrum Diagnostiek. Het invullen van de lijsten gebeurt bij voorkeur in een interview met ouders omdat men het instrument dan betrouwbaarder kan scoren en men dan ook nog kwalitatieve info kan verzamelen (bv. verschil tussen wat een kind/jongere effectief doet en wat de ouders inschatten dat hij/zij kan, bv. welk aanbod geven ouders, bv. context, bv. culturele invloeden enz). Voor SRZ-i en Vineland-Z baseren we ons op de tabel van Kraijer en Plas (Kraijer, D. & Plas, J., Handboek psychodiagnostiek en beperkte begaafdheid, Pearson, 2014, p. 63). Een standaardscore 6, berekend op de normgroep van de totale populatie van personen met een verstandelijke beperking, vormt de grens tussen een 7 We vermelden hier zowel de term Sociaal aanpassingsgedrag als adaptief gedrag. In het M-decreet is sprake van sociaal aanpassingsgedrag. Naar de toekomst toe is de term adaptief gedrag wenselijker om te hanteren. 8 De Vineland screener nemen we niet op in deze nota. Deze screener is als verkennend instrument onvoldoende om de diagnose verstandelijke beperking op te baseren. Van daaruit menen we dat dit instrument evenmin aangewezen is om te bepalen of een leerling al dan niet voldoet aan het criterium adaptief gedrag zoals geformuleerd bij type 2. 6

7 lichte en matige verstandelijke beperking. Rekening houden met het betrouwbaarheidsinterval werd ingevuld als ± 1 standaardscore. Voor standaardscore 6 is het betrouwbaarheidsinterval 5-7. Het gebruik van de SRZ-i en Vineland-Z wordt uitgewerkt in Bijlage 3. Afhankelijk van de onderwijsbehoeften en de resultaten van het IQ-onderzoek, oordeelt het CLB of de leerling in aanmerking komt voor een verslag en voor welk type. PEDI-NL is wel genormeerd op een normale populatie, alleen zijn er wat bedenkingen bij het gebruik van dit instrument om adaptief gedrag te beoordelen, omdat de schaal conceptueel opgemaakt is vanuit een ander perspectief. Voor kinderen vanaf 5 jaar wordt daarom bij voorkeur een ander instrument gebruikt. De PEDI-NL geeft in de handleiding ook geen totaalscore weer. Minstens 3 standaarddeviaties onder het gemiddelde betekent hier een normatieve standaardscore T 20 (m = 50, SD = 10) op de schalen rond functionele vaardigheden zelfverzorging én sociaal functioneren. We nemen de schaal ambulantie niet mee in de afweging omdat dit een schaal is die vooral op de motorische ontwikkeling gericht is. De schalen rond verzorgersassistentie worden niet standaard meegenomen in de afweging inzake criteria type 2. Ze kunnen wel relevante informatie bieden over de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen en zo mee helpen bepalen welk aanbod meest aangewezen is. Op basis van de meetfout zoals weergegeven in de handleiding komt het 95%-betrouwbaarheidsinterval over de hele schaal neer op ± 2 T-punten. Voor T-score 20 is het betrouwbaarheidsinterval dus In bijlage 4 wordt voor de subschalen zelfverzorging en sociaal functioneren toegelicht hoe op basis van de ruwe scores kan nagegaan worden of er al dan niet voldaan is aan het criterium adaptief gedrag. 7

8 AFWEGING OP BASIS VAN CRITERIA INTELLIGENTIE EN SOCIAAL AANPASSINGSGEDRAG WE ONDERSCHEIDEN 3 GROEPEN 1. BEHOORT DUIDELIJK TOT DOELGROEP TYPE 2 ZOALS BEPAALD IN M Leerlingen die duidelijk tot de doelgroep van type 2 behoren (zoals omschreven in het M-decreet) zijn leerlingen waarbij de betrouwbaarheidsintervallen van de scores behaald op een algemene intelligentietest en op een schaal voor adaptief gedrag volledig onder de grens liggen die bepaald is voor de verschillende schalen (60 voor TIQ ; 6 voor SRZ-i en Vineland-Z ; 20 voor PEDI-NL) Concreet betekent dit voor de Wechslerschalen en CHC-IQ: TIQ < 49. Voor andere intelligentietesten varieert het betrouwbaarheidsinterval mogelijks naargelang leeftijd. In deze gevallen dient de handleiding geraadpleegd te worden om bovenstaand principe toe te passen. We verwijzen naar Bijlage 3 voor de concrete grenzen op de SRZ-i en de Vineland-Z en naar Bijlage 4 voor de PEDI-NL. Een leerling die tot deze groep behoort, daarnaast een diagnose heeft zoals vermeld bij type 3, 7 (spraak- of taalstoornis) of type 9 én wiens onderwijsbehoeften van die aard zijn dat een verslag nodig is, komt enkel in aanmerking voor een verslag type 2 (gezien het exclusiecriterium in het M-decreet voor deze types). 2. BEHOORT DUIDELIJK NIET TOT DOELGROEP TYPE 2 ZOALS BEPAALD IN M Leerlingen die duidelijk NIET tot de doelgroep van type 2 behoren, zijn leerlingen waarbij de betrouwbaarheidsintervallen van de scores behaald op een algemene intelligentietest of de betrouwbaarheidsintervallen van een schaal voor adaptief gedrag volledig boven de grens liggen die bepaald is voor de verschillende schalen (60 voor TIQ ; 6 voor SRZ-i en Vineland-Z ; 20 voor PEDI-NL). Concreet betekent dit voor de Wechslerschalen en CHC-IQ: TIQ > 65. Voor andere intelligentietesten varieert het betrouwbaarheidsinterval mogelijks naargelang leeftijd. In deze gevallen dient de handleiding geraadpleegd te worden om bovenstaand principe toe te passen. We verwijzen naar Bijlage 3 voor de concrete grenzen op de SRZ-i en de Vineland-Z en naar Bijlage 4 voor de PEDI-NL. Indien bij deze leerlingen bijkomend sprake is van een gedrags- of emotionele stoornis, een taal-spraakstoornis of een autismespectrumstoornis, komen ze mogelijks in aanmerking voor een (gemotiveerd) verslag type 3, type 7-taal-spraak of type 9. 8

9 Noot: we verwachten dat een deel van de leerlingen die vroeger in aanmerking kwamen voor type 2 met de nieuwe criteria uit het M-decreet in deze groep zullen vallen. We pleiten voor een monitoring van de groep kinderen die in onze ogen nood heeft aan type 2, maar er niet meer voor in aanmerking komt. Voor deze groep leerlingen kunnen we echter geen oplossing bieden via operationalisering van de nieuwe criteria. Als we duidelijk problemen merken, moet dit aan het beleid gesignaleerd worden. 3. GRIJZE ZONE Leerlingen die mogelijks tot de doelgroep van type 2 behoren, zijn leerlingen waarbij voor minstens één instrument de grenzen die bepaald zijn (60 voor TIQ ; 6 voor SRZ-i en Vineland-Z ; 20 voor PEDI-NL) binnen het betrouwbaarheidsinterval van de behaalde score(s) vallen. Het CLB-team maakt voor deze leerlingen op basis van alle beschikbare elementen de uiteindelijke afweging of een verslag type 2 te verantwoorden is. Concreet voor de Wechslerschalen en CHC-IQ gaat het om het bereik 49 TIQ 65. Voor andere intelligentietesten varieert het betrouwbaarheidsinterval mogelijks naargelang leeftijd, in deze gevallen dient de handleiding geraadpleegd te worden om bovenstaand principe toe te passen. We verwijzen naar Bijlage 3 voor de SRZ-i en de Vineland-Z en naar Bijlage 4 voor de PEDI-NL. Indien bij deze leerlingen bijkomend sprake is van een gedrags- of emotionele stoornis, een taal-spraakstoornis of een autismespectrumstoornis, maakt het CLB-team op basis van de onderwijs-, opvoedings- en ondersteuningsbehoeften de afweging in welke mate de opmaak van een (gemotiveerd) verslag te verantwoorden is en welk type dan voor de leerling in kwestie meest aangewezen is. Voor elke casus moeten alle gegevens meegenomen worden in de afweging. Dit is de essentie van de integratiefase van het HGD-traject: wat is de samenhang van de gegevens over het functioneren van de leerling en hoe beïnvloedt de context (als ondersteunende of belemmerende factor) de prestaties van de leerling? Als slechts één onderdeel van een criterium niet voldoet en alle andere onderdelen wel, dan moet uiteraard nagegaan worden waarom dat element afwijkend scoort. Dit mag er echter niet toe leiden dat dit de eindbeslissing volledig bepaalt. Bij een vraag naar verslag type 2 betekent dit dat wanneer - zo goed als alle informatie over een leerling (onderwijs-, opvoedings- en ondersteuningsbehoeften, intelligentiequotiënt, informatie over adaptief gedrag vanuit observatie en gesprek met ouders/verzorgers ) dit ondersteunt, - maar bijvoorbeeld één van de twee subschalen van de PEDI-NL in de zone niet voldaan aan criterium type 2 valt toch een verslag type 2 kan worden gemaakt mits goede onderbouwing en motivering. 9

10 Wanneer de meerderheid van de gegevens niet in de richting van type 2 wijzen, komt de leerling in kwestie niet in aanmerking voor een verslag type 2. Dat is ook het geval wanneer bepaalde gegevens (ook al is het maar ongeveer een vierde van alle informatie) duidelijk tegen type 2 pleiten. Het betrokken CLB-team maakt voor de leerlingen, die in deze grijze zone vallen, telkens de afweging in overleg met CLB-collega s, CLB-directeur/ vestigingsverantwoordelijke / coördinator. Opgemaakt door ISC op 11 oktober

11 BIJLAGE 1 11

12 BIJLAGE 2 Materialen vermeld in Protocol diagnostiek bij vermoeden van zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking, Prodia, Meer informatie over deze instrumenten is te vinden op - filter op type materiaal: diagnostische fiche - filter op protocol: Zwakbegaafdheid/verstandelijke beperking Schalen voor sociaal aanpassingsgedrag - PEDI-NL: totale populatie tot 7;6 Schalen voor sociaal aanpassingsgedrag bij zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking - SRZ: Sociale Redzaamheidsschaal-Z - SRZ- i: interviewversie - SRZ-P( SRZ-plus) - Vineland-Z Materialen vermeld in Classificerend Diagnostisch Protocol Verstandelijke Beperking, Kwaliteitscentrum Diagnostiek, 2016 (onder publicatie). Synthese van de kwalificatie voor de instrumenten adaptief gedrag in Vlaanderen A. Goed: Geen B. Voldoende: Geen C. Voorlopig aanvaardbaar: - GTI: Gedragstaxatie-instrument - SRZ: Sociale Redzaamheidsschaal-Z - SRZ-i: Sociale Redzaamheidsschaal-Zinterviewversie - SRZ-Plus: Sociale Redzaamheidsschaal-Z voor hoger niveau - Vineland Z - Vineland Adaptive Behavior Scales: classroom version - PEDI-NL: Pediatric Evaluation of Disability Inventory D. Onvoldoende: ABAS-II, ABES-R2, ABIC, ABS, ABS-S:2, ABS-RC:2, Barthel-index, Cain Levine Social Competency Scale, CABS, Dolderse Schaal, ELIDA, KID-N, MAS, PAC, SIB-R, ICAP, Schaal voor Elementaire Zorg (Van den Boer), SRK, SSSQ, VSMS, Vineland Adaptive Behaviour Scales Expanded version, Vineland Adaptive Behaviour Scales Classroom version, Vineland Adaptive Behavior Scales-II, Vineland screener

13 BIJLAGE 3: Aanbevelingen voor SRZ-i en Vineland-Z bij aftoetsen criterium sociaal aanpassingsgedrag Formulering M-decreet criterium sociaal aanpassingsgedrag, als onderdeel van criteria type 2: significante beperkingen in het sociale aanpassingsgedrag, wat op basis van psychodiagnostisch onderzoek tot uiting komt in een uitslag op een gestandaardiseerde en genormeerde schaal voor sociaal aanpassingsgedrag, die minstens drie standaarddeviaties beneden het gemiddelde ligt ten opzichte van een normgroep van leeftijdgenoten, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval Bepalen van grenswaarde SRZ-i en Vineland-Z zijn niet genormeerd op een normale populatie maar op een populatie van kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking. Bijgevolg kan de grenswaarde niet bepaald worden aan de hand van het gemiddelde en de standaarddeviatie van de instrumenten zelf. Op basis van de handleidingen van de instrumenten en de tabel uit Handboek psychodiagnostiek en beperkte begaafdheid (Kraijer & Plas, Pearson, 2014, p. 63) werd de grenswaarde gelegd op standaardscore 6 van de normgroep (totale) populatie met een verstandelijke beperking. Ingeschat wordt dat dit overeenkomt met de grens tussen een lichte en een matige verstandelijke beperking. Rekening houden met het betrouwbaarheidsinterval Het bepalen van de betrouwbaarheidsintervallen van zowel de Vineland-Z als de SRZ-i gebeurt via de ruwe scores. De range van ruwe scores die met standaardscore 6 overeenkomen is vrij breed, waardoor het niet haalbaar bleek om op basis daarvan eenduidige en bruikbare richtlijnen vast te leggen zonder het interval ofwel heel breed ofwel heel eng vast te leggen. Van daaruit werd gekozen om een betrouwbaarheidsinterval vast te leggen op ± 1 standaardscore (Stc). Voor standaardscore 6 is het betrouwbaarheidsinterval dan 5 7. Na het scoren van het instrument aan de hand van de handleiding, zijn er 3 mogelijkheden: Standaardscore op SRZ-i of Vineland-Z (voor populatie met verstandelijke beperking) Stc 4 5 Stc 7 Stc 8 Besluit score valt onder de grenswaarde voldaan aan criterium type 2 score valt in het betrouwbaarheidsinterval grijze zone score valt boven de grenswaarde niet voldaan aan criterium type 2 13

14 BIJLAGE 4: Aanbevelingen voor PEDI-NL bij aftoetsen criterium sociaal aanpassingsgedrag Formulering M-decreet criterium sociaal aanpassingsgedrag, als onderdeel van criteria type 2: significante beperkingen in het sociale aanpassingsgedrag, wat op basis van psychodiagnostisch onderzoek tot uiting komt in een uitslag op een gestandaardiseerde en genormeerde schaal voor sociaal aanpassingsgedrag, die minstens drie standaarddeviaties beneden het gemiddelde ligt ten opzichte van een normgroep van leeftijdgenoten, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval De volgende subschalen werden geselecteerd om het niveau van het sociaal aanpassingsgedrag in kaart te brengen: - Functionele vaardigheid zelfverzorging (ZV) - Functionele vaardigheid sociaal functioneren (SF) Intercorrelatie ZV - SF 0 2 j.87 2 j 5 j.79 5 j 7j5m.53 De subschaal functionele vaardigheid ambulantie wordt niet meegenomen in de afweging criteria type 2 omdat deze subschaal vooral op de motorische ontwikkeling gericht is. De subschalen verzorgersassistentie worden niet standaard meegenomen in de afweging inzake criteria type 2. Ze kunnen wel relevante informatie bieden over de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen en zo mee helpen bepalen welk aanbod meest aangewezen is. Grenswaarde op basis van gemiddelde en standaarddeviatie PEDI-NL is genormeerd op een normale populatie. In de handleiding worden de ruwe scores op de verschillende subschalen omgezet in genormaliseerde standaardscores in T-waarden met - gemiddelde van 50 - standaarddeviatie 10 De grens van -3SD komt overeen met een T-score van 20. Equivalentietabel SD -4SD -3SD -2SD -1SD +1SD +2SD +3SD +4SD T Rekening houden met het betrouwbaarheidsinterval Het 95%-betrouwbaarheidsinterval over de hele schaal is ± 2 T-punten (zie handleiding: standaardmeetfout x 1,96). Voor T = 20 is het betrouwbaarheidsinterval Op basis daarvan zijn er 3 mogelijkheden: - T 17 score valt onder de grenswaarde = voldaan aan criterium type 2-18 T 22 score valt in het betrouwbaarheidsinterval = grijze zone - T 23 score valt boven de grenswaarde = niet voldaan aan criterium type 2 14

15 Interpretatie van scores van de twee subschalen Om te bepalen of er al dan niet voldaan is aan het criterium voor type 2 (binnen het M-decreet) worden de scores van de subschalen zelfverzorging (ZV) en sociaal functioneren (SF) gecombineerd. Gezien de inhoud van de twee schalen, werd de keuze gemaakt om bij de beoordeling in onderstaande tabel de score op de subschaal sociaal functioneren zwaarder te laten doorwegen. Sociaal functioneren Zelfverzorging Besluit T 17 T 17 Voldaan aan criterium T T 22 Voldaan aan criterium 18 T 22 T 17 Grijze zone 18 T T 22 Grijze zone T 17 T 23 Grijze zone (sterke discrepantie, nader onderzoek zinvol) T 23 T 17 Grijze zone (sterke discrepantie, nader onderzoek zinvol) 18 T 22 T 23 Niet voldaan aan criterium T T 22 Niet voldaan aan criterium T 23 T 23 Niet voldaan aan criterium Omzetting van betrouwbaarheidsinterval van standaardscore 20 naar ruwe scores per leeftijd Voor de verschillende leeftijden werd nagegaan welke ruwe subschaalscores overeenkomen met het 95%- betrouwbaarheidsinterval van T 20, met name 18 T 22. Deze tabel werd opgesteld aan de hand van de handleiding, Bijlage 3 Normscores functionele vaardighedenschaal. Er werd steeds de meest aansluitende score genomen bij respectievelijk T 18 en T 22. Bijvoorbeeld bij T 17,6 en volgende T 18,6 werd voor T 18 de ruwe score genomen die zich het dichtst situeert, nl. de ruwe score vermeld bij T 17,6. In enkele gevallen was het wenselijk aanvullend te smoothen zodat een hoger leeftijdsjaar nooit een lagere ruwe score heeft dan het vorige leeftijdsjaar. Ruwe Scores (RS) voor 18 T 22 (95% betrouwbaarheidsinterval van grenswaarde T 20) Zelfverzorging Sociaal functioneren Leeftijd T T 22 T 23 T T 22 T 23 2j0m 2j5m RS RS 15 RS 16 RS RS 18 RS 19 2j6m 2j11m RS RS 20 RS 21 RS RS 23 RS 24 3j0m 3j5m RS RS 27 RS 28 RS RS 30 RS 31 3j6m 3j11m RS RS 32 RS 33 RS RS 33 RS 34 4j0m 4j5m RS RS 44 RS 45 RS RS 39 RS 40 4j6m 4j11m RS RS 47 RS 48 RS RS 41 RS 42 5j0m 5j5m RS RS 51 RS 52 RS RS 42 RS 43 5j6m 5j11m RS RS 51 RS 52 RS RS 46 RS 47 6j0m 6j5m RS RS 52 RS 53 RS RS 47 RS 48 6j6m 6j11m RS RS 55 RS 56 RS RS 47 RS 48 7j0m 7j5m RS RS 58 RS 59 RS RS 50 RS 51 15