Gemeenten stoten exploitatie sportaccommodaties

Transcriptie

1 Onderwerp artikel Gemeenten stoten exploitatie sportaccommodaties af Boventitel 15 pt kapitalen 6 Foto: Feenstra Fotografie

2 Het is een trend: gemeenten dragen het beheer en de exploitatie van gemeentelijke sportaccommodaties over aan private partijen. Welke haken en ogen zitten hieraan? En is men tevreden over het resultaat? Tekst: IJdo Groot Er zijn verschillende redenen voor gemeenten om de exploitatie van gemeentelijke sportaccommodaties af te stoten. Een veelgehoorde reden is: het levert voordelen op voor de gemeentekas. In deze tijd van bezuinigingen is dat vaak een aanleiding tot privatiseren. Andere gemeenten houden hun kerntaken tegen het licht en komen daarbij tot de conclusie dat het beheren en exploiteren van sportaccommodaties niet tot de kerntaken behoort. Het in vaste dienst hebben, bijvoorbeeld, van een sporthalbeheerder of zweminstructeur past een regiegemeente niet. Mee kan spelen dat een marktpartij, al of niet commercieel, sportaccommodaties vaak slimmer en financieel gunstiger kan exploiteren dan een gemeente. Wegstrepen Sommige gemeenten kunnen of willen het beheer en de exploitatie van hun accommodaties niet meer betalen. Afstoting en eventueel sloop wordt dan aangekondigd, daarmee het initiatief overlatend aan een private partij om de accommodatie alsnog over te nemen. Deze gemeenten realiseren zich soms niet dat ze niet van de ene op de andere dag van de kosten af zijn, ervaart Ton Rutten, adviseur/procesmanager maatschappelijk vastgoed bij Hospitality Consultants, een bedrijf dat dergelijke exploitatieoverdrachten begeleidt. Je kunt bijvoorbeeld overhead niet zomaar wegstrepen. De ambtenaren die de exploitatie uitvoerden, zullen moeten worden overgedragen, afvloeien of ander werk krijgen. Daarbij moeten ze financieel worden gecompenseerd. Tevens zul je de nieuwe exploitant de eerste tijd na de overdracht moeten bijstaan. Wellicht met advies, maar bijna zeker met financiële ondersteuning. In ieder geval dien je de accommodatie in goede orde over te dragen. Dus achterstallig onderhoud dient eerst door de gemeente te worden weggewerkt. Dat kost geld. Oma Andere gemeenten zoeken zelf een private partij, stichting of commerciële exploitant. Uitgangspunt is het behoud van de accommodatie tegen lagere kosten. Doorgaans is de exploitatie voor een private partij financieel niet interessant. Zijn deze partijen dan wel te vinden? Jawel, weet Rutten, maar zij willen de exploitatie overnemen louter uit maatschappelijke overweging. Ik zie vaak dat een dergelijke partij emotioneel betrokken is bij de accommodatie, zoals bij een zwembad waarin oma nog heeft Verder lezen Participatiekaart geeft een overzicht van burgerparticipatieprojecten in de openbare ruimte. Kijk hiervoor op gezwommen of dat door burgerinitiatief tot stand is gekomen. Deze mensen willen daarom sloop voorkomen. Door de exploitatie van de gemeente over te nemen, hopen zij de openstelling te rekken. Voor een Gemeenten maken zich zorgen over de borging van de veiligheid en de kwaliteit van de voorziening. dergelijke private partij of stichting is het alleen financieel haalbaar als de gemeente de accommodatie voor een zeer gering bedrag overdraagt. Deze partijen kunnen vervolgens de kosten laag houden met een slimme exploitatie en door de inzet van vele vrijwilligers. Zorgen Alvorens een accommodatie te willen verkopen, maken de meeste gemeenten zich zorgen over de borging van de veiligheid en de kwaliteit van de voorziening. Veel gemeenten zijn huiverig voor nadelige gevolgen als zij geen zeggenschap meer hebben. Rutten: Je wilt niet dat een paar jaar na de overdracht een ongeluk gebeurt door achterstal- 7

3 lig onderhoud. Je wilt ook niet dat de exploitant na vijf jaar zegt: Mijn onderhoudspotje is leeg, ik kan de accommodatie niet meer Je zult de nieuwe exploitant de eerste tijd moeten bijstaan. opknappen, hier is ie terug. De gemeente kan samen met de nieuwe exploitant in een contract vastleggen dat de gemeente periodiek wil controleren of de exploitant het noodzakelijke onderhoud uitvoert. Ook kan worden bedongen dat de gemeente regelmatig de boekhouding inziet. Zij kan dan controleren of de exploitant de juiste investeringen doet of op een faillissement afstevent. Leg ook vast wat er gebeurt als het niet goed gaat. De gemeente kan eisen dat zij als eerste recht heeft op terugkoop van de accommodatie als de exploitatie niet volgens de afspraken wordt uitgevoerd. Niet dichttimmeren Een gemeente kan na overdracht van de exploitatie tevens invloed uitoefenen op de uitvoering van het sportbeleid. Rutten: Dat kan op verschillende manieren. De hoogte van tarieven of de te gebruiken uren voor bepaalde doelgroepen kun je vastleggen in een contract, zodat bijvoorbeeld ouderen hun vaste uurtje en hun goedkope kaartje behouden. Daarnaast kan de gemeente afspreken dat de exploitant niet de vaste gebruikers van de accommodatie de entree mag weigeren ten gunste van commerciële activiteiten. Rutten waarschuwt gemeenten anderzijds een contract niet helemaal dicht te timmeren. De nieuwe exploitant moet voldoende vrijheid hebben in de bedrijfsvoering om geld te kunnen verdienen. Hoe opener de gemeente het contract laat, hoe interessanter het wordt voor een commerciële partij Wethouder Frits Alberts van de gemeente Borger-Odoorn en het bestuur van dorpsbedrijf De Ommezwaoi 8

4 om de exploitatie over te nemen. Hierin moet je een balans vinden. Dat die balans bestaat blijkt wel uit diverse geslaagde projecten. Concurrentieverstoring Alvorens een accommodatie over te dragen dient een gemeente de juridische aspecten te bekijken, vooral als ze ook de grond wil afstaan. Die gemeente moet juridisch de mogelijkheid afdekken dat de nieuwe exploitant na een tijdje kan zeggen: Ik sloop de accommodatie en verkoop de grond. Tevens moet men rekening houden met regels met betrekking tot gunning en concurrentieverstoring. Een gemeente mag niet één partij voortrekken door bijvoorbeeld de gebruiker van de accommodatie de exploitatie toe te zeggen en andere geïnteresseerde partijen bewust buiten te sluiten. Bij financiële ondersteuning moet de gemeente oppassen voor concurrentieverstoring. Als een accommodatie voor een appel en een ei wordt verkocht en voor een lange periode door de gemeente wordt gesubsidieerd, levert dit de nieuwe exploitant voordeel op ten opzichte van commerciële exploitanten met soortgelijke accommodaties. Dat mag niet. De Europese regelgeving verbiedt marktverstoring door overheden. Eigen belang Het privatiseren en afstoten van de exploitatie is vaak een moeilijk traject, omdat meerdere gemeentelijke afdelingen erbij betrokken zijn, met ieder een eigen belang. Die belangen moeten op elkaar worden afgestemd, zodat een werkbare situatie voor de nieuwe exploitant ontstaat. Dus: breng de betrokken afdelingen sport, accommodatiebeheer, vastgoed, financiën, enzovoort bij elkaar, kijk wat je gezamenlijk wilt bereiken en wat moet worden geborgd. Onderzoek gezamenlijk de valkuilen. Mede door dit afstemmen kan het privatiseren van sportaccommodaties veel tijd kosten. Het is belangrijk dat een gemeente de tijd neemt om te inventariseren wat zij wel en wat zij niet wil borgen voordat de accommodatie in de markt wordt gezet. Deze voorbereiding kost gauw een jaar. Is de nieuwe exploitant gevonden, reken dan op nog een jaar waarin wordt overlegd, afspraken worden gemaakt, contracten worden op- en bijgesteld, enzovoort. Als je het veel sneller wilt doen, loop je een grotere kans dat je iets vergeet, of dat de borging niet waterdicht is geregeld. Bij twijfel zouden we niet verder zijn gegaan. De praktijk In de gemeente Borger-Odoorn liggen drie buitenbaden. Tot voor kort werden alle drie geëxploiteerd door de gemeente. De totale kosten daarvan zouden, zo was in 2011 berekend, bijna 1 miljoen euro per jaar worden. Te veel, meende het college van B&W, dat besloot te stoppen met de exploitatie van een van de drie: het buitenbad De Zwaoi. De gemeente zou zo 2 ton kunnen bezuinigen. De gemeente wilde echter het zwembad niet sluiten. Men hoopte dat een private partij of stichting de exploitatie zou overnemen. Vandaar dat juist voor De Zwaoi in Valthermond werd gekozen, legt wethouder Frits Alberts uit. In dat dorp zijn een potentiële organisatie-energie en maatschappelijke betrokkenheid aanwezig die we hoopten aan te kunnen boren. Dat lukte. Diverse dorpsbewoners voelden zich aangesproken. Zij richtten de stichting dorpsbedrijf De Ommezwaoi op met de bedoeling de exploitatie over te nemen. Meerdere voorlichtingsavonden in Valthermond waren nodig om de bewoners uit te leggen wat de gemeente van hen verwacht en wat bij een exploitatie komt kijken. Het dorpsbedrijf bestaat uit dorpsbewoners die bedrijfstechnisch onderlegd zijn, onder wie ondernemers. Vandaar de samenvoeging van dorp en bedrijf. Daarnaast zijn mensen met organisatie-ervaring erbij betrok- 9

5 ken. Een ambtenaar die voorheen verantwoordelijk was voor de dagelijkse gang van zaken in het zwembad, is op verzoek van het dorpsbedrijf daar gedetacheerd. We hebben het volste vertrouwen in de kennis en kunde van het dorpsbedrijf. Bij twijfel zouden we niet verder zijn gegaan. Controleren Deze kennis en kunde stelde het dorpsbedrijf in staat in vijf maanden een businessplan te schrijven. Hoe denkt de stichting de exploitatie financieel gezond te krijgen? Alberts: Het businessplan gaat uit van de inzet van ongeveer zestig vrijwilligers, het reduceren van de energiekosten door nieuwe verwarmingstechnieken en de werving van donateurs en sponsors. Bovendien zullen meer bezoekers worden aangetrokken door onder andere een breder programma-aanbod, verruimde openingstijden, herinvoering van zwemlessen en de aanleg van wifi. Ook is een kleine tariefsverhoging voorzien. De tarieven mag de stichting zelf bepalen. De gemeente zag wel wat in dit plan. Eind november 2012 ging de gemeenteraad akkoord; 25 februari van dit jaar werd de sleutel van buitenbad De Zwaoi overgedragen aan het dorpsbedrijf. Dit proces verliep best snel. Ondanks de snelheid hebben we het Zwembad De Zwaoi Zwembad De Zwaoi traject zorgvuldig doorlopen. Het is belangrijk goede afspraken te maken en regelmatig voortgang, problemen en ontwikkelingen te bespreken. Zo hebben we de communicatiestructuren en -momenten vastgelegd. Wanneer en hoe moet de stichting kengetallen aanleveren die de gemeente wil controleren, bijvoorbeeld. We monitoren niet omdat we de zaak niet vertrouwen, maar omdat niemand weet hoe de exploitatie in de toekomst zal uitpakken. Het is een experiment waarbij we graag de vinger aan de pols houden. Als het misgaat, kan de gemeente het bad terugkopen. Dat moment zien we graag van tevoren aan komen. Vrijwilligers Tevens zijn afspraken gemaakt over de inzet van vrijwilligers via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De Wmo regelt dat mensen met een beperking ondersteuning kunnen krijgen. Het kan gaan om ouderen, gehandicapten of mensen met psychische problemen. De gemeente heeft met de stichting afgesproken dat zij een aantal van deze mensen als vrijwilliger zal aannemen. Deze afspraak blijft bestaan zolang de stichting de exploitatie van De Zwaoi in handen heeft. Verder hebben we geen eisen gesteld aan personeelsbeleid, vergoedingen voor de vrijwilligers, enzovoort. In dat soort zaken heeft de stichting alle vrijheid. Ik hoop dat de mensen die tot nu toe hebben toegezegd als vrijwilliger te komen werken dat ook daadwerkelijk doen. De stichting heeft er zestig nodig en dat is best veel. Eventuele exploitatietekorten zullen niet door de gemeente worden aangevuld. Wel betaalt de gemeente gefaseerd euro voor onderhoudsklussen. Het bad moet netjes worden overgedragen, vindt Alberts. Je kunt een private partij niet opzadelen met een slecht onderhouden accommodatie. Geld lenen bij een bank zal 10

6 de stichting in deze opstartfase niet lukken. We geven haar daarom de tijd en rust om de zaak financieel op te bouwen. Daarnaast blijft de gemeente de komende twee jaar meedenken. In oktober dit jaar wordt de exploitatie geëvalueerd en wordt gekeken of het zinvol is ook voor het jaar daarna (nieuwe) afspraken te maken. Gaat het ook in 2014 goed, dan wordt na twee jaar huur het dorpsbedrijf voor 1 euro eigenaar van het bad. Teruggekomen De gemeente Almere is teruggekomen op haar privatiseringsbeleid uit de jaren negentig. Destijds werden beheer en exploitatie van enkele buitensportaccommodaties aan de gebruikers overgedaan. In de jaren negentig was privatiseren landelijk beleid, herinnert Liesbeth Dirks, teamleider Buitensport bij de gemeente en als zodanig verantwoordelijk voor de exploitatie van Er werden relatief weinig afspraken gemaakt over de exploitatie. de huidige gemeentelijke buitensportverenigingen, zich. Drie voetbalverenigingen kregen de kleedkamergebouwen in beheer; vijf tennisverenigingen de gebouwen en de sportvelden. De gebouwen werden om niet of voor zeer weinig geld verkocht aan de verenigingen. De ondergrond bleef eigendom van de gemeente. In de meeste gevallen stelde de gemeente een eenmalig budget beschikbaar om de oude gebouwen te updaten. Verdere financiële ondersteuning was er niet. Er werden relatief weinig afspraken gemaakt over de exploitatie. De gemeente heeft geen periodiek af te leggen financiële verantwoording geëist, bijvoorbeeld. De verenigingen kregen alle vrijheid. Sluitpost Een voetbalvereniging viel een aantal jaar geleden om; het gebouw kwam terug bij de gemeente. De gemeente schrok van het achterstallig onderhoud. De vereniging had onderhoud jarenlang als sluitpost gezien. Er was niet of nauwelijks in onderhoud geïnvesteerd. Toen de gemeente het gebouw terugkreeg, stond het er miserabel bij. De gemeente wilde het opnieuw verhuren, dus moest zij fors investeren om het achterstallig onderhoud weg te werken. Hoewel de overige voetbal- en tennisverenigingen redelijk goed functioneren, constateert de gemeente dat ook zij moeite hebben met het begroten van een onderhoudspost. Weer andere verenigingen hebben aangegeven dat zij het gebouw waarin zij sporten niet wensen over te nemen van de gemeente. Deze verenigingen denken dat het financieel niet haalbaar is. Als gebruikers aangeven het niet te willen, moet je als gemeente niet doordrukken. Mede hierdoor, en door de ervaring met het achterstallig onderhoud van de geprivatiseerde gebouwen, draagt de gemeente nu geen buitensportaccommodaties over aan Wethouder Frits Alberts, gemeente Borger-Odoorn sportverenigingen. Verder lezen Buurt in Beweging Handleiding voor een wijkatelier over gezonde leefomgeving In deze handleiding is te lezen hoe wijkbewoners gesprekspartner kunnen worden van een gemeente. Daarbij wordt ingegaan op het in gezamenlijkheid creëren van een gezonde leefomgeving en wordt het voorbeeld van de gemeente Bergen op Zoom aangehaald, die in 2009 startte met het project Gezond Inrichten, bedoeld om van de wijk Gageldonk-West een beweegvriendelijke wijk te maken. U kunt de handleiding downloaden op op het Visie & beleidsplein onder de sectie Sport, bewegen & gezondheid. 11