DETENTIEREGIME EN LANGGESTRAFTEN Een gevalstudie voor de gevangenis van Oudenaarde

Transcriptie

1 DETENTIEREGIME EN LANGGESTRAFTEN Een gevalstudie voor de gevangenis van Oudenaarde Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door ( ) FOULON Sylvie Academiejaar Promotor : Commissarissen : Prof. Dr. Tom Vander Beken Lic. Elisabet Michiels Lic. Annelies Balcaen

2 Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen Ondergetekende, FOULON Sylvie ( ) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: Handtekening

3 Woord vooraf WOORD VOORAF Deze scriptie kwam tot stand in het kader van het behalen van het diploma Master in de Criminologische Wetenschappen. In dit woord vooraf wil ik iedereen bedanken die ook maar enigszins geholpen heeft bij het maken ervan. In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar professor Tom Vander Beken. Niet enkel voor de kritische blik die hij op dit werk heeft geworpen, maar tevens voor de professionele begeleiding. De twee commissarissen die bereid waren om deze eindverhandeling te lezen, Mevrouw Elisabet Michiels en Mevrouw Annelies Balcaen, wil ik hierbij ook bedanken voor hun interesse. Verder dank ik al het academisch personeel voor de deskundige opleiding tot Master in de Criminologische Wetenschappen. Voorts wil ik in dit voorwoord ook een aantal mensen bedanken die meegewerkt hebben aan het onderzoek van deze scriptie. De Heer Hans Claus, inrichtingshoofd van de gevangenis te Oudenaarde, voor de vriendelijke ontvangst en de vlotte samenwerking. Mevrouw Marion Vandenbossche, communicatieverantwoordelijke bij ECHO in de gevangenis van Oudenaarde, voor de begeleiding en ondersteuning tijdens het onderzoek. Als laatste in de rij, wil ik zeker ook de gedetineerden bedanken voor hun medewerking en om mij ook buiten de interviews om, nog heel wat informatie te geven over het gevangenisleven. Tot slot ook nog een grote dankjewel aan alle mensen die mij gedurende deze opleiding zijn blijven steunen. Vooreerst mijn ouders, van wie ik de kans heb gekregen om deze studies aan te vatten, zonder hun hulp was het nooit gelukt om deze opleiding tot een goed einde te brengen. Maar ook vrienden en vriendinnen die er steeds voor mij waren en met wie ik samen een leuke studententijd heb meegemaakt. Sylvie Foulon Mei 2010 I

4 Inhoudstafel INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF...I INHOUDSTAFEL...II KERNWOORDEN...VII ALGEMENE INLEIDING Algemene probleemstelling Doelstelling en methodologie Criminologische relevantie Beperkingen Opbouw...5 DEEL 1: LANGGESTRAFTEN ALS EEN APARTE CATEGORIE GEVANGENEN?...6 Inleiding...6 HOOFDSTUK 1: De betekenis in werkelijkheid van de vrijheidsberovende straf Inleiding Wat? Juridische elementen De kern is vrijheidsberoving Theoretisch perspectief De gevangenis is een total institution De gevangenis is een power-system Doel en functie Gevolgen van een gevangenisstraf Besluit...14 HOOFDSTUK 2: De langgestrafte : een duidelijk beeld Inleiding Definitie Aantal, evolutie en profiel Mythes Achteruitgang van fysische en geestelijke gezondheid Langgestraften zijn modelgevangenen Een specifieke problematiek Besluit...22 HOOFDSTUK 3: Een gerichte aanpak voor langgestraften Inleiding Aanbevelingen van het European Committe for the Prevention of Torture Verlangens Ten geleide: een langgestrafte gedetineerde aan het woord Dé grootste zorg van een gevangene...25 II

5 Inhoudstafel Separatie van familie en vrienden Het gebrek aan ruimte en privacy Het reglement in de gevangenis Vooruitgang door het systeem Werkprogramma s...28 DEEL 2: HET DETENTIEREGIME Inleiding...29 HOOFDSTUK 1: Algemene beschouwingen met betrekking tot het detentieregime Inleiding Definitie Historiek Belangrijke determinanten De materiële infrastructuur De overbevolking Kwaliteit van de relaties binnen de gevangenismuren Besluit...35 Hoofdstuk 2: Een gevalstudie: De strafinrichting te Oudenaarde Inleiding De gevalstudie Definitie Doel Voorstelling strafinrichting Oudenaarde Infrastructuur Gedetineerden Visie Besluit...40 HOOFDSTUK 3: Het detentieregime in praktijk onder de loep Inleiding Het dagelijks ritme: een strikt dagschema Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Materiële omstandigheden De cel Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Hygiëne Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Kledij Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Voeding Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Kantine Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Arbeid en eerlijke toebedeling...48 III

6 Inhoudstafel Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Algemeen Tewerkstelling in de werkhuizen Huishoudelijke taken Vorming Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Ontspanning en vrijetijdsbesteding Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Contact met de buitenwereld Bezoek Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand...55 a. Tafelbezoek...55 b. Glasbezoek...55 c. Ongestoord bezoek...55 d. Familiaal bezoek...55 e. Kinderbezoek Briefwisseling Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Telefoon Wettelijke bepalingen Feitelijke toestand Besluit...59 DEEL 3: DE DETENTIEBELEVING BIJ LANGGESTRAFTEN TE OUDENAARDE Inleiding...60 HOOFDSTUK 1: Belevingsonderzoek Inleiding Definitie Belang Kritische beschouwingen bij de subjectieve beleving bij langgestraften Het importatie-deprivatiedebat Invloed van individuele aspecten Besluit...65 HOOFDSTUK 2: Het empirisch onderzoek te Oudenaarde Inleiding Doelstelling Onderzoeksopzet Soort onderzoek Keuze en verantwoording van het instrument van dataverzameling Voordelen Nadelen Selectie van de onderzoekseenheden De populatie Respondenten De topiclijst Algemene gegevens...71 IV

7 Inhoudstafel Visie omtrent de strafduur Keuze van de regime-elementen Relaties binnen de gevangenis Relaties met personeel Relatie tussen gedetineerden onderling Procedure Officiële toelating Infomed consent Voorbereiding Tijdstip Onderzoeksruimte Betrouwbaarheid Validiteit...77 HOOFDSTUK 3: De bevindingen Inleiding Algemene gegevens De leeftijd Duur van de uitgesproken straf Resterende strafduur De visie op de opgelegde strafduur Het dagelijks ritme: het strikte dagschema Materiële omstandigheden De cel Hygiëne Kledij Voeding Kantine Arbeid Algemeen Aanbod Eerlijke toebedeling Vorming Ontspanning en vrijetijdsbesteding De wandeling Sport Andere Contact met de buitenwereld Algemeen Bezoek Tafelbezoek Glasbezoek Ongestoord bezoek Familiaal bezoek Kinderbezoek Telefoon Briefwisseling Contacten binnen de gevangenis Relatie met personeel Relatie met medegedetineerden Besluit...93 CONCLUSIES BIBLIOGRAFIE V

8 Inhoudstafel 1. Boeken Tijdschriften Varia BIJLAGEN Bijlage 1: Dagindeling gevangenis te Oudenaarde Bijlage 2: Brief aan gedetineerden Bijlage 3: Topiclijst VI

9 Kernwoorden KERNWOORDEN Detentieregime Langgestraften Belevingsonderzoek Strafinrichting Oudenaarde VII

10 Algemene inleiding ALGEMENE INLEIDING Bij het lezen van de titel van dit werkstuk zou u kunnen denken: Alweer over de gevangenis. Deze gedachte is het logische gevolg van het oneindig aantal publicaties over het gevangeniswezen die we het laatste decennia om het hoofd geslingerd krijgen. Het gaat dan grotendeels om een schrijven over de klassieke thema s zoals de aanhoudende overbevolking en in één adem de discussie over het al dan niet bouwen van nieuwe gevangenissen, de desinteresse van het grote publiek of de traagheid van de beleidsmakers. Gevolg hiervan is dat een belangrijk deel van de bestraffingsrealiteit onvoldoende belicht wordt, met name de detentiebeleving. Het is vanuit die vaststelling dat ik in deze thesis wil ingaan op de subjectieve beleving van gedetineerden en meer in het bijzonder op hoe de langgestraften in de gevangenis van Oudenaarde hun detentieregime ervaren. In dit inleidende stuk komen achtereenvolgens de algemene probleemstelling en de doelstelling, de methodologie en de criminologische relevantie aan bod. Verder wordt er kort ingegaan op enkele beperkingen van deze masterproef, om te eindigen met de verdere inhoud van het werkstuk Algemene probleemstelling Als er een misdrijf begaan wordt, volgt er normaal gezien een maatschappelijke reactie. De gevangenisstraf is een mogelijke formele reactie op een inbreuk van (straf)rechtsnormen. In een ruimer kader is de plaatsing van de gevangenis als een geïnstitutionaliseerde fase van de strafrechtsbedeling essentieel. Een vrijheidsbenemende maatregel is met andere woorden geen alleenstaand gegeven, maar behoort tot een langer spectrum van opeenvolgende fasen die we de strafrechtsketen noemen. Deze keten begint bij het plegen van een misdrijf en evolueert verder via een strafrechtelijk onderzoek, over een 1

11 Algemene inleiding inverdenkingstelling, een gerechtelijk proces tot een definitieve veroordeling. In elke fase van de strafrechtsketen worden beslissingen genomen die uiteindelijk al dan niet kunnen resulteren in een gevangenisstraf. De gevangenis is dus de instelling waarin men de veroordeelde opsluit, nadat hij via opsporing en veroordeling vaak herhaaldelijk onder de publieke aandacht werd gebracht. 1 Rechtszaken worden, zeker bij zware criminele feiten, in de media breed uitgesmeerd en sensationeel gebracht, maar zodra verdachten zijn veroordeeld en hun straf uitzitten, heerst er een grote stilte rond hun lot en hun bestaan. Ze verdwijnen, in het geval van de langgestraften, voor jaren achter de muren van een gesloten instelling. Hoe de opgelegde straf dan wordt uitgevoerd is een probleem waarover zich nog weinigen zorgen maken. Opsluiting is geen straf, want het leven in de gevangenis is soms beter dan buiten de gevangenis. Ze krijgen alles wat ze nodig hebben en moeten zich van niks aantrekken. of Ze hebben het daar toch goed: het enige wat ze moeten doen is eten, drinken en slapen. Slechts enkelingen ergeren zich mateloos bij dergelijke uitspraken over de gevangenis en over wie er in verblijft. Vooroordelen als deze hierboven ontstaan door onwetendheid. Men kan dit niemand kwalijk nemen, want er is heel weinig informatie over het leven in de gevangenis en over de mensen die er verblijven. Wanneer gedacht wordt dat gedetineerden in een soort hotel verblijven, voorzien van televisie op de kamer, ruime bezoekfaciliteiten, soepele verlofregelingen vergeet men dat het belangrijkste recht nl. het vrij beslissingen kunnen en mogen nemen, hen gedurende hun detentie wordt ontnomen. Er worden strakke regels gehanteerd die een gedetineerde depersonificeren en die een groot aantal frustraties opwekken, met alle gevolgen vandien. De vanzelfsprekendheden waar ons leven uit opgebouwd is, zijn aan hun bestaan ontvallen. Het leven in de gevangenis is dan ook een volstrekt onnatuurlijk leven. Al te vaak ontbreekt nog het besef dat opsluiting in een gevangenis een zeer ernstige ingreep in het bestaan van een individu betekent. Hoewel dit niet het ultieme doel is, kan deze masterproef misschien ook bijdragen tot een juistere beeldvorming omtrent het leven binnen de gevangenismuren. 1 PETERS, T., Ongelijke levensvoorwaarden in de Centrale Gevangenis te Leuven, Leuven, Acco, 1976, 1. 2

12 Algemene inleiding 1.2. Doelstelling en methodologie Het uiteindelijke doel van deze masterproef is het leveren van een bescheiden bijdrage aan het penitentiair onderzoek bij langgestraften in België. Meer bepaald bestaat het opzet van deze scriptie erin mee te zoeken naar het ideale evenwicht tussen een veilige detentie en het behoud van de orde en discipline in de inrichting enerzijds, en een humane detentie, met een actieve en constructieve invulling en een zo hoog mogelijke tevredenheid bij de langgestraften, ter voorbereiding op hun invrijheidsstelling, anderzijds. Om mezelf van enige theoretische achtergrond omtrent het onderwerp te voorzien, werd de literatuur geraadpleegd. Hierbij werd al vlug vastgesteld dat over de uitvoering van lange straffen als onderzoeksdomein nog maar weinig concrete en exacte informatie beschikbaar is. Maar ook omtrent de detentiebeleving in het algemeen blijkt het aantal beschikbare studies mager te zijn. De tweede stap bij de methodologie is het empirisch onderzoek. Om tot een zo hoog mogelijke tevredenheid bij de langgestrafte zelf te komen, moeten we inzicht zien te verwerven in de manier waarop langgestraften hun detentieregime beleven. Daartoe werden in een kwalitatief onderzoek bij langgestraften in de gevangenis te Oudenaarde, de theoretische beginselen rond het detentieregime voor langgestraften getoetst aan de beleving door de gedetineerden zelf. De keuze voor de strafinrichting van Oudenaarde is duidelijk aangezien deze gevangenis, met zijn specifieke categorieën gedetineerden, een unieke plaats inneemt in het Belgisch gevangeniswezen. De belangrijkste indicatie, die trouwens deze gevangenis het sterkst kenmerkt, is de lange straf. Dit heeft tot gevolg dat de gedetineerden gedurende een relatief langdurig periode in de stelling verblijven en deel uitmaken van een traag afvloeiende populatie Criminologische relevantie De essentie van de vrijheidsberoving is dat mensen beroofd worden van hun vrijheid en niet langer kunnen deelnemen aan het leven in de vrije samenleving. 3

13 Algemene inleiding Maar mensen zonder meer opsluiten werkt contraproductief. Zonder enig zicht op een toekomstperspectief stapelen zich bij een gedetineerde gevoelens van machteloosheid, stigmatisering, schuldgevoel, kwaadheid, wantrouwen en hopeloosheid op. Deze cocktail van negativiteit kan na de detentie alleen maar leiden tot herval en opnieuw een gevaar voor de samenleving. Daarboven komt dat hoe langer de detentie duurt, des te groter de impact op de gedetineerde is. In eenieders belang is het dus aangewezen dat de gedetineerde zich, voor zover mogelijk binnen deze specifieke context, goed voelt. In dat opzicht is het als criminoloog belangrijk, theoretisch inzicht te hebben in de manier waarop met gevangenen wordt omgegaan. In dit werkstuk zal de gevangenis dan ook bestudeert worden als een sociaal systeem. Met in het bijzonder aandacht voor de inhoud van de regime-elementen waaraan langgestraften onderworpen worden en hun mening hieromtrent. De praktische relevantie van het onderzoek vertaalt zich in een betere interne werking in de gevangenis. Onaangepaste regimes zorgen vaak voor spanningen onder gedetineerden, tussen personeel en gedetineerden, tussen personeel. Elke betrokkene heeft er baat bij als deze spanningen tot een minimum kunnen gereduceerd worden Beperkingen Vanuit dit werkstuk zal het niet mogelijk zijn om tot algemeenheden te komen omtrent langgestraften en hun detentieregime. Binnen het kader van deze masterproef is dit noch wenselijk, noch mogelijk. Deze verhandeling kan slechts een aanzet zijn tot of een vertrekpunt bij verder onderzoek. Het empirisch onderzoek dat uitgevoerd werd, richt zich bovendien enkel tot een beperkte groep van langgestraften, gezien de opzet van het onderzoek louter kwalitatief van aard is. Veralgemeningen zijn dus uit den boze. Verder is het onderzoek ook beperkt gebleven tot mannelijke langgestraften, niet omdat vrouwelijke langgestraften geen interessante onderzoeksgroep zouden vormen, wel omdat in de gevangenis van Oudenaarde enkel mannelijke gedetineerden verblijven. 4

14 Algemene inleiding 1.5. Opbouw Het eerste deel gaat over langgestraften. Als we op zoek willen naar het ideale detentieregime voor langgestraften, is het uitermate belangrijk om te weten over wie we spreken, wie de langgestrafte is en wat de specifieke problematiek van deze groep is. Het eerste hoofdstuk handelt over de vrijheidsberovende straf in het algemeen, maar in het tweede en derde hoofdstuk wordt specifiek naar de groep langgestraften gekeken. Het tweede deel is opgebouwd rond het detentieregime of de levensomstandigheden in de gevangenis. In een eerste hoofdstuk worden algemene beschouwingen hieromtrent naar voor gebracht. Vervolgens wordt in het tweede hoofdstuk de gevalsstudie voor de strafinrichting te Oudenaarde besproken, met de nadruk op de voorstelling van deze inrichting. Het laatste hoofdstuk van dit deel behandelt de verschillende regime-aspecten, met telkens aandacht voor de wettelijke bepalingen hieromtrent en de feitelijke toestand in Oudenaarde. Het bestek van deze masterproef is te beperkt om het begrip regime in al zijn facetten te bekijken, vandaar dat deze die werden bevraagd er zijn uitgelicht. Het derde en laatste deel is gebaseerd op het empirisch onderzoek dat uitgevoerd werd in de gevangenis van Oudenaarde. Het eerste hoofdstuk gaat in op de specificiteit van een belevingsonderzoek. Welke zijn de mogelijkheden en de beperkingen? Het tweede hoofdstuk is volledig gewijd aan de methodologie van het eigen empirisch onderzoek. Om tot het doel van het onderzoek te komen, namelijk inzicht verwerven in de beleving van langgestraften van diverse regime-aspecten, werden diepte-interviews afgenomen bij negen langgestraften. In het derde hoofdstuk volgen de bevindingen uit dat onderzoek. Het is opgebouwd aan de hand van de topiclijst die gehanteerd werd bij de interviews. Ter afsluiting van dit werkstuk wordt getracht te komen tot enkele conclusies. De belangrijkste bevinden uit de literatuurstudie en uit het eigen empirisch onderzoek worden op die plaats nogmaals herhaald. 5

15 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? Inleiding De stijging van de Belgische gevangenispopulatie en als gevolg daarvan de overbevolkte gevangenissen, zijn een hot item geworden. Elke dag opnieuw verschijnen artikels en wordt er gedebatteerd over hoe we dit probleem zouden moeten aanpakken. Naar alle waarschijnlijkheid zal het echter nog enkele jaren duren vooraleer er daadwerkelijk iets verandert, ook daar zijn uiteenlopende verklaringen voor. Maar zoals gezegd, is het niet de bedoeling om deze problematiek hier opnieuw in de verf te zetten, niettemin wil ik er even bij stil staan omdat mijn belangstelling voor langgestraften daaruit ontsprongen is. Als we kijken naar de oorzaak van die stijgende gevangenispopulatie, dan komen we enkele interessante bevindingen. 2 Vooreerst is het ontnuchterend, dat de stijging van de gevangenispopulatie niet kan toegeschreven worden aan het stijgend gebruik van de gevangenis bij wijze van straf of als bezwarende maatregel. Er worden dus niet meer mensen opgesloten, integendeel, er is zelfs een daling van het aantal opsluitingen de laatste 20 jaar. De verklaring die wel voor waar mag aangenomen worden, is die van een toename van het aantal langgestraften en beklaagden. De stijging van het aantal langgestraften is dan weer het gevolg van een combinatie van factoren zoals het afschaffen van de doodstraf, die bij zware misdrijven vervangen wordt door een veroordeling tot vaak zeer lange gevangenisstraffen. Hoewel het zeker interessant is om de geschetste problematiek van de stijgende gevangenispopulatie op lange termijn te bespreken en aan te pakken, moeten we evenzeer 2 MAES, E. en SCHEIRS, V., De Belgische gevangenispopulatie in cijfers, in Achter tralies in België, DAEMS, T., PLETINCX, P., ROBERT, L., SCHEIRS, V., VAN DE WIEL, A., en VERPOEST, K., (eds.), Gent, Academia Press, 2009,

16 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? nu het probleem zich effectief stelt, en willicht nog jaren zal blijven bestaan, op korte termijn kiezen voor een gefundeerde benadering, met weloverwogen keuzes. Een verantwoorde invulling van de regimes voor langgestraften is daar één van! Om de keuze voor langgestraften extra kracht bij te zetten, citeer ik een opmerkelijk uitspraak van Luc ROBERT 3, Ze komen allemaal terug! Dat is het boemerangeffect van de gevangenis 4. Is het niet vroeg dan is het wel later, maar uiteindelijk komen ook langgestraften, met uitzondering van enkelingen, terug in de vrije samenleving. Als we gedurende die lange detentieperiode niets zinnigs met hen doen, creëren we tijdbommen, die het risico lopen te ontploffen na hun vrijlating Een gevoelige stijging dus van het aantal langgestraften, maar om wie gaat het precies als we over langgestraften spreken? Wat is een lange gevangenisstaf en wie zijn diegenen die ertoe veroordeeld worden? Vormen deze gedetineerden een aparte categorie onder de gevangenispopulatie en waarom? Op al deze vragen zal u zeker een antwoord vinden in het tweede en derde hoofdstuk van dit deel. Echter vooraleer we daartoe komen, wordt in een eerste hoofdstuk ingaan op de vrijheidsberovende straf in zijn totaliteit: waarover gaat het, wat is de impact ervan en welke gevolgen zijn daaraan gekoppeld? 3 Luc Robert is assistent in het Leuvens Instituut voor Criminologie, K.U.Leuven. 4 ROBERT, L., Ze komen allemaal terug! Het boemerangeffect van de gevangenis, Fatik, 2008, afl.117, 3. 7

17 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? HOOFDSTUK 1: De betekenis in werkelijkheid van de vrijheidsberovende straf 1.1. Inleiding De positie van de gevangenis is, zoals hiervoor reeds aangegeven, specifiek: het is bij wijze van spreken het eindstation op het traject waar slechts een beperkte, uitgeselecteerde groep toekomt. Wie in de gevangenis terechtkomt, wordt door alle andere voorafgaande instanties bepaald, maar niet door het gevangeniswezen zelf. De gevangenis als penitentiaire organisatie beslist dus niet over de rekrutering van haar leden en bepaalt evenmin de duurtijd van de opname. Het is een soort opvangservice ten aanzien van de andere instanties in de strafrechtsbedeling. Maar wat betekent het voor de persoon in kwestie, van zijn hoogste goed, zijn vrijheid, te worden beroofd? In dit hoofdstuk wordt de vrijheidsberovende straf in haar geheel belicht. Wat is een vrijheidsberovende straf en wat betekent dit voor diegenen die ze moeten ondergaan? In de eerste paragraaf worden deze vragen, mede op basis van enkele theoretische perspectieven, beantwoord. In de tweede paragraaf komen het doel en de functie van deze straf aan bod om in de laatste paragraaf te komen tot de belangrijkste gevolgen ervan. 8

18 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? 1.2. Wat? Juridische elementen In het Belgisch recht is nergens een definitie te vinden van straf. 5 Volgens de Cassatierechtspraak is dit een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als sanctie wegens een gepleegd misdrijf 6. Uit deze definitie kunnen de juridische kenmerken van een straf worden afgeleid, met name haar wettelijk, gerechtelijk, persoonlijk en individueel karakter 7. Het Belgisch Strafwetboek kent voor strafrechtelijk meerderjarigen drie hoofdstraffen: de vrijheidsberovende straf, de geldboete en de werkstraf. Voor de vrijheidsberovende straffen wordt gebruik gemaakt van verschillende termen: opsluiting en gevangenisstraf voor gemeenrechtelijke misdrijven, hechtenis voor de politieke misdaden. Met de vrijheidsstraf wordt bedoeld de strafrechtelijke sanctie die de strafrechter oplegt aan een persoon die veroordeeld wordt voor het plegen van een misdrijf en die tot gevolg heeft dat deze persoon geheel of gedeeltelijk wordt beroofd van zijn vrijheid door de detentie in een gevangenis. Vrijheidsstraffen worden dus uitgevoerd in strafinrichtingen. De verdeling van de gedetineerden over de strafinrichtingen is vandaag niet meer gericht op de daad, maar op de persoon van de delinquent. De hedendaagse selectiecriteria zijn onder meer leeftijd, gerechtelijke en penitentiaire antecedenten, de duur van de straf, het onderscheid tussen beklaagden en veroordeelden enz De kern is vrijheidsberoving De essentie van de vrijheidsberoving is dat mensen beroofd worden van hun vrijheid en niet langer kunnen deelnemen aan het leven in de vrije samenleving. Volgens NEYS betekent dit het feit dat men opgesloten wordt tussen de muren van een instelling en dat men binnen die 5 VAN DEN BERGHE, Y., Uitvoering van vrijheidsstraffen en rechtspositie van gedetineerden, Gent, Larcier, 2006, Cass., 14 juli 1924, Pas., 1924, 1, 473; Cass., 4 december 1944, Pas., 1945, 1, 59 en Cass., 30 juni 1949, Pas., 1949, 1, VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht: in hoofdlijnen, Maklu, Antwerpen, 2009,

19 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? muren in zijn vrijheid wordt beknot. 8 Dat klinkt logisch en evident, maar wat detentie met je doet is echter veel meer dan enkel je vrijheid ontnemen. Het behelst een complex geheel van beperkingen, frustraties, zorgen, stress Dit alles maakt de straf tot meer dan wat de wetgever beoogt. Vrijheidsberoving is dan ook een zeer ingrijpende en schokkende gebeurtenis. De vrijheidsberoving wordt door diegenen die er aan onderworpen zijn, als frustrerend en pijnlijk ervaren omdat ze steunt op een morele verwerping door de samenleving. Een gevangene heeft het evidente basisvertrouwen als lid van de samenleving verloren. Daarnaast raakt de vrijheidsberoving ook aan de basisveiligheid waarmee iemand zich normaliter binnen die samenleving beweegt. De wereld waarin de gedetineerde leeft, biedt weinig vertrouwen en stabiliteit. Deze onzekere wereld leidt naar onzekerheid en angst Theoretisch perspectief De gevangenis is een total institution Mensen die denken dat een straf uitzitten niet veel te betekenen heeft, vergissen zich zwaar. De vrijheidsberoving kraakt een mens soms tot op het bot en maakt vele slachtoffers. 9 Deze uitspraak sluit perfect aan bij de theorie van GOFFMAN uit Volgens Erving GOFFMAN, een Canadese socioloog en één van de meest invloedrijke sociale denkers van de twintigste eeuw, is de gevangenis een totaalinstituut. In 1957 publiceerde hij daarover een uitvoerige studie. 10 Het totaalinstituut wordt gedefinieerd als een verblijfplaats van een groot aantal mensen, die zich daar min of meer gedwongen in eenzelfde situatie bevinden en onderworpen zijn aan strikte leefregels. Het leven in een dergelijke instelling wijkt op cruciale punten af van het leven in een moderne maatschappij. Een essentieel kenmerk van de totale institutie is haar extreem gesloten karakter, waarbij gestreefd wordt naar een totale controle op de ingezetenen. Cruciaal hierbij is dat de 8 NEYS, A., Gevangenisstraf als doorleefde realiteit in Tralies in de weg: het Belgisch gevangeniswezen historiek, balans en perspectieven, NEYS, A., PETERS, T., PIETERS, F. en VANACKER, F., (eds.), Leuven, Universitaire Pers, 1994, STOCKFLETH, G., Schaduw van mijn spiegelbeeld. Leven in een gevangenis, Antwerpen, Garant, 2010, GRAVIER, L., Achter Tralies. Het gevangeniswezen in Nederland, Deventer, Van Loghum Slaterus,

20 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? grenzen met de verschillende levenssferen neergehaald zijn. Men woont en werkt op een volledig formeel gereguleerde manier en er is nauwelijks of geen scheiding tussen de verschillende levenssferen: wonen, werken, recreëren. GOFFMAN beschrijft, hoe zich allerlei processen en systemen binnen deze systemen voltrekken, die staf en bewoners volledig ondergeschikt maken aan het instituut. Van bij de aankomst in de gevangenis legt de gedetineerde een deel van zijn identiteit, zijn persoonlijkheid af: hij krijgt een celnummer en een rolnummer; zijn kledij wordt vervangen door een gevangenisuniform; persoonlijke bezittingen worden slechts toegestaan als ze reglementair zijn toegelaten. Voor alles is toelating nodig en er is altijd en overal controle. Privacy is totaal onbestaand. Op elk moment van de dag en de nacht kan men in de cel bekeken worden. Na het bezoek bestaat steeds de kans op een lijfonderzoek. De post wordt gelezen, vragen blijven onbeantwoord, bevelen moeten zonder tegenspraak gevolgd worden, je kiest niet met wie je een cel en dus je leven deelt, Dit alles leidt tot frustraties, machteloosheid, woede, apathie en het gevoel van totale afhankelijkheid. De gevangenis laat met andere woorden nog maar weinig over van wat nodig is om op een normale wijze te functioneren. Aanvaarding, respect, vertrouwen, verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag zijn allemaal ver zoek in deze totale institutie. De rol als vader, echtgenoot, zoon, of kostwinner voor het gezin, wordt tijdens de detentie noodgedwongen onderbroken. De verveling en het gebrek aan een zinvolle of constructieve bezigheid zorgen voor een gelatenheid die gedetineerden ook alle initiatief ontneemt om een eigen levensproject uit te bouwen. Zelfs arbeid wordt in zijn betekenis herleid tot tijdverdrijf en zakgeld voor de kantine De gevangenis is een power-system SYKES heeft de gevangenis bestudeerd als een bijzonder type van sociaal systeem, waarin gepoogd wordt om totale controle te scheppen en te handhaven. Hieruit is gebleken dat hoewel de bewakers formeel over extreme machtsmiddelen beschikken om de aan het systeem opgelegde taken te volbrengen, zij deze middelen in de praktijk niet naar believen kunnen gebruiken PETERS, T., o.c.,

21 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? Het systeem kan zich blijkbaar geen blote machtsuitoefening permitteren om welwillendheid af te dwingen. Veeleer ziet men in de contacten tussen bewakers en gedetineerden een zoeken naar een evenwicht in de machtsverhoudingen waarbij gestreefd wordt naar een voor beide partijen aanvaardbare, maar ook werk- en leefbare situatie. Hoewel dit later uitgebreider aan bod komt, verwijs ik hier reeds naar de relevantie van dit topic bij de bevraging. De contacten met het personeel bepalen immers mee de detentiebeleving van de gedetineerden Doel en functie Wat is het doel, de functie van de gevangenisstraf? Hierop kan geen eenduidig antwoord worden gegeven, nochtans zou dit de invulling van de gevangenisstraf kunnen vereenvoudigen. Omtrent dit doel bestaan zeer uiteenlopende opvattingen, die soms lijnrecht tegenover elkaar staan. Deze verschillende meningen vormen ook de basis voor de discussie die op vele terreinen in de samenleving wordt gevoerd aangaande het regime en de behandeling van gedetineerden. De visie die de beleidsmakers hierover hebben, bepaalt dan ook hoe het gevangenisleven er in theorie hoort uit te zien. De oriëntatienota s van juni 1996 van toenmalig minister van Justitie, Stefaan De Clerck, stellen twee objectieven prioritair, nl. een veilige en menswaardige strafuitvoering en het voorbereiden van de reïntegratie met het oog op het voorkomen van recidive. 12 Om dit dubbel doel te kunnen waarmaken, wordt het beleid vandaag opgebouwd rond drie kernfuncties. De bewarende functie van de gevangenis houdt in dat onze maatschappij wordt beschermd en beveiligd tegen gevaarlijk geachte mensen. Impliciet schuilt hier ook een preventiedoel achter. Zolang mensen in de gevangenis zitten, kunnen ze immers geen nieuwe misdrijven plegen. Maar ook ten aanzien van andere potentiële overtreders is op die manier een voorbeeld gesteld. 12 VAN DEN BERGHE, Y., o.c.,

22 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? De schadebeperkende functie zit in art. 6 2 van de Basiswet 13 vervat. Dit artikel stelt dat bij de uitvoering van de vrijheidsberovende straf alle vermijdbare detentieschade dient voorkomen te worden. Alles moet in het werk gesteld worden om gevolgen van een detentie tot een minimum te herleiden. Als derde en laatste is er de resocialiserende en re-integrerende functie. Het doel hiervan is het vergroten van de kans op een succesvolle terugkeer van de gedetineerde naar de maatschappij. De gedetineerde moet de mogelijkheid krijgen om zelf bij te dragen aan de uitwerking van een individueel detentieplan. Dat plan beoogt een strafuitvoering, gericht op herstel, rehabilitatie en re-integratie Gevolgen van een gevangenisstraf De gevolgen van de detentie in het maatschappelijk leven zijn alom bekend. Heel wat gedetineerden worstelen met de vraag welke plaats ze de detentietijd in hun leven moeten geven. Ze zoeken noodgedwongen naar een houvast om orde in de chaos te scheppen en het hoofd boven water te houden. Een verblijf in de gevangenis is voor de gedetineerde een zware confrontatie met de fundamentele beperkingen van zijn eigen leven. Het verblijf in de gevangenis creëert een werkelijkheid die er niet is. Die werkelijkheid bestaat uit allemaal mooie herinneringen aan het vrije leven. In het begin zijn gedetineerden nog betrokken op de buitenwereld, maar na een tijdje houden ze zich voornamelijk bezig met wat er zich binnen de muren afspeelt. Daardoor ontstaat er een vervormd beeld van de buitenwereld en hoe het er daar aan toe gaat. Wanneer de invrijheidstelling in het vizier komt, dient de werkelijkheid van buiten zich opnieuw aan. Onzekerheid en angst voor de toekomst zijn dan reëel. Uiteindelijk is de straf ná de straf de werkelijke consequentie van het in aanraking komen met justitie. De detentiesituatie bood nog mogelijkheden om een zeker evenwicht te vinden 13 Basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden, B.S. 1 februari

23 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? binnen de inrichting. De gedetineerde kon een eigen leefpatroon ontwikkelen binnen het geboden systeem, hoe voorgekauwd en deprimerend het regime ook was. Eenmaal buiten wordt het ernst. Langdurig gedetineerden zouden op een bepaald moment na hun vrijlating het liefst terugvallen in het statische detentiepatroon, dat ze in de vrije maatschappij op dat moment als veilig ervaren. 14 Gevangenen willen na hun straf dikwijls een nieuw leven beginnen, een eigen stek zoeken of opnieuw bij hun gezin wonen, werk vinden. Maar de kansen om daarin te slagen zijn, na de soms lange afzondering, erg laag. Na hun vrijlating is de kans groot dat zij, omwille van beperkte kansen of mogelijkheden, opnieuw in de problemen en de marginaliteit terechtkomen. Zij moeten zich met lege handen moeten zien te redden in een maatschappij die hen stigmatiseert, veroordeelt en afwijst. Er breekt in vele gevallen een uitzichtloze situatie aan van financiële en relationele problemen. 15 Werkgevers willen geen mensen met een strafblad, de stijgende huurprijzen maken het moeilijk een woning te vinden, de relatie met de partner en de kinderen is verbroken, de schulden stapelen zich op, de eenzaamheid slaat toe Uit het onderzoek van MOERINGS 16, naar het maatschappelijk proces dat gedetineerden na hun gevangenschap doormaken, werd geconcludeerd dat de gevangenisstraf inderdaad levenslang betekent! 1.5. Besluit Het minste wat kan gezegd worden is dat de vrijheidsberovende straf, een ingrijpend gebeuren is. We zouden kunnen stellen dat deze strafvorm verschillende bijkomende straffen inhoudt naast de eigenlijke vrijheidsberoving: stigmatisering, zelfvervreemding, afhankelijkheid Het strafrechtelijk beleid vandaag houdt hier rekening mee en tracht deze zogenaamde detentieschade zo veel mogelijk te beperken. 14 GRAVIER, L., o.c., GOODSTEIN, L., De aanpassing van de gedetineerde aan de gevangenis en de problemen die dit oplevert voor de terugkeer naar de maatschappij, Justitiële Verkenningen, jrg.6, nr.8, 1980, MOERINGS, M., De gevangenis uit, de maatschappij in: de gevangenisstraf en haar betekenis voor de sociale kontakten van ex-gedetineerden, Alphen aan den Rijn, Samson n.v., 1968,

24 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? HOOFDSTUK 2: De langgestrafte : een duidelijk beeld 2.1. Inleiding Nu we ons een beeld kunnen vormen over de gevangenisstraf als sanctie, kunnen we overgaan tot de volgende cruciale vraag. Wat is een lange gevangenisstraf en wie behoort tot de categorie langgestraften? Wat is tot nog toe wel en niet geweten over de langgestraften als mens? In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens gepoogd een overzicht van de verschillende definities voor het begrip langgestrafte te geven, alsook een beschrijving van deze groep. Verder gaan we in op enkele mythes die in wetenschappelijke kringen circuleren rond langgestraften. In de laatste paragraaf gaan we in op de specifieke problematiek waarmee langgestraften te maken krijgen Definitie De enige duidelijkheid die we hebben omtrent de definitie voor het begrip langgestrafte of lange gevangenisstraf, is dat er geen uniforme definitie bestaat. Er is met andere woorden nergens een vaststaand criterium te vinden, op basis waarvan de gedetineerden kunnen worden gecategoriseerd als kort- of langgestrafte 17. Ten eerste zijn er de wettelijke bepalingen. Het Strafwetboek bevat geen duidelijke indeling van de vrijheidsberovende straffen naar hun duur. Het enige onderscheid dat gemaakt wordt, is dat tussen de opsluiting en hechtenis als criminele straf 18 enerzijds en de 17 RIJKSEN, R., Vijf jaar tot levenslang. Langgestraften in de gevangenis te Breda, Alphen aan den Rijn, Samson n.v., 1967, Artikel 8-11 Strafwetboek 15

25 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? gevangenisstraf als correctionele straf 19 anderzijds. Deze categorieën worden nog verder opgesplitst, maar nergens is sprake van een korte of lange straf. In de Basiswet 20 daarentegen wordt wel een onderscheid gemaakt. Artikel 15 2 bepaalt dat veroordeelden tot criminele straffen of tot een correctionele straf van ten minste vijf jaar of tot één of meerdere correctionele straffen die gezamenlijk ten minste de duur van vijf jaar bereiken, moeten worden toegewezen aan een gevangenis die specifiek daarvoor bestemd is. We mogen afleiden dat hierbij op de categorie langgestraften gemikt wordt. Daarnaast brengt ook de vakliteratuur geen uitsluitsel, de definities verschillen over tijd en plaats. Zelfs binnen eenzelfde land bestaat hierover discussie. 21 Hieronder komen de visies van enkele belangrijke auteurs met betrekking tot dit onderwerp aan bod. Professor BAAN zei in 1956 reeds dat onder langgestraften dient te worden begrepen: zij die veroordeeld zijn tot het ondergaan van een vrijheidsberovende straf van vijf jaar of langer. Hij geeft toe dat de begrenzing van het begrip langgestraften tot hen die 5 jaar of langer hebben gekregen, een zeer willekeurige zaak is. De Nederlandse Prof. Dr. RIJKSEN meent dat we, omwille van historische redenen, de grens moeten trekken bij 5 jaar: de Code Pénal kende immers een afzonderlijke regeling voor de tenuitvoerlegging van straffen boven de 5 jaar. 22 Zijn collega NIEKERK hanteert hetzelfde criterium. 23 Ook John DE WIT legt de grens op 5 jaar, hij is van mening dat de langgestraften bestaan uit twee categorieën: diegenen die levenslang veroordeeld zijn en zij die tijdelijk veroordeeld zijn tot meer dan vijf jaar 24. Uit de bespreking van de Belgische gevangenispopulatie blijkt duidelijk dat ook MAES en SCHEIRS doelen op de crimineel en correctioneel veroordeelde gedetineerden met een straftotaal van meer dan vijf jaar, als ze spreken over langgestraften Artikel 25 Strafwetboek 20 Basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden, B.S. 1 februari JEWKES, Y. en BENNETT, J., Dictionary of Prisons and Punishment, Oregon, William Publishing, 2008, RIJKSEN, R., De huidige strafrechtelijke en penitentiaire situatie der langgestraften in De lange gevangenisstraf, RIJKSEN, R., NIEKERK, K.H., BAAN, P.A.H. en POMPE, W.P.J., Assen, Van Gorcum, 1965, NIEKERK, K.H., De praktijk van nu in De lange gevangenisstraf, RIJKSEN, R., NIEKERK, K.H., BAAN, P.A.H. en POMPE, W.P.J., Assen, Van Gorcum, 1965, DE WIT, J., De gevangenissen, Leuven, Davidsfonds, 1994,

26 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? Volgens Luc ROBERT zijn langgestraften, personen die veroordeeld zijn tot een vrijheidsstraf van meer dan 3 jaar of meer. 26 Hij baseert zich hierbij op indeling die gemaakt wordt in de wet op de externe rechtspositie 27, waardoor sindsdien een volwaardige rechtbank beslist over de invrijheidstellingsmodaliteiten van langgestraften. Timothy FLANAGAN baseert zich dan weer op de gemiddelde duur van de gevangenisstraffen in de staatsgevangenissen van de Verenigde Staten. 28 Hij stelt dat hij er in de jaren 80 zeker genoeg van was om als criterium vijf jaar continue opsluiting te gebruiken om de lange termijn opsluiting te definiëren. Toen was vijf jaar immers meer dan twee keer de gemiddelde duur van de gevangenisstraffen er werden uitgezeten. Tien jaar later zouden we de grens al op zeven jaar moeten leggen als we datzelfde criterium hanteren. Volgens FLANAGAN moet deze grens zich dus voortdurend aanpassen aan de wijzigende straftoemetingspraktijk. Uit de literatuur valt dus geen standaarddefinitie af te leiden. Toch mogen we concluderen dat het merendeel van de auteurs aanneemt dat een langgestrafte, die persoon is die veroordeeld werd tot een vrijheidsberovende straf van vijf jaar of langer, inclusief diegenen die veroordeeld werden tot levenslange gevangenisstraf. 29 Bovendien kunnen we stellen dat de opvattingen rond het criterium, zeer persoonlijk zijn. Zowel wetenschappers, gedetineerden zelf en anderen geven elk een persoonlijke invulling voor het begrip. Mijns inziens kan een vrijheidsberovende straf al vlug als lang beschouwd worden, zeker als je ze zelf dient te ondergaan. Tot slot, in verschillende wetenschappelijke werken worden langgestraften vermeld naast de vrouwelijke gedetineerden, diegenen die in hoogbeveiligde inrichtingen verblijven, jongeren, drugverslaafden, geïnterneerden, vreemdelingen, seksuele delinquenten.... Over het feit dat 25 MAES, E. en SCHEIRS, V., l.c., ROBERT, L., Geleidelijke terugkeer of plotse overgang naar de samenleving? Langgestrafte gedetineerden in de gevangenis van Andenne, in Achter tralies in België, DAEMS, T., PLETINCX, P., ROBERT, L., SCHEIRS, V., VAN DE WIEL, A., en VERPOEST, K., (eds.), Gent, Academia Press, 2009, Wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, B.S. 15 juni FLANAGAN, T., Long-Term Incarceration. Issues of Science, Policy and Correctional Practice in Long-Term Imprisonment. Policy, Science and Correctional Practice, FLANAGAN, T. (ed.), London, Sage Publications, 1995, VAN ZYL SMIT, D. en SNACKEN, S., Principles of European Prison Law and Policy, Oxford, Oxford University Press, 2009,

27 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? langgestraften een specifieke categorie gevangenen vormen, zijn de meeste auteurs het blijkbaar wel eens! 2.3. Aantal, evolutie en profiel Zoals reeds aangegeven vormen de langgestraften een steeds groter deel van de gevangenisbevolking. Samen met het toenemend aandeel beklaagden vormen zij de grootste oorzaak van de stijgende gevangenispopulatie in ons land. Tussen 1975 en 1990 is het aandeel van de langgestraften (levenslang, tijdelijk veroordeelden tot meer dan vijf jaar) bijna verdrievoudigd: van 419 gedetineerden, naar 1238, of van 6,4% van de dagelijkse bevolking naar 18,9%. Tussen 1985 en 1990 verdubbelde overigens het aantal levenslanggestraften van 110 tot Bekeken in de periode van 1980 tot 2005 blijkt deze stijging nog sterker. Het aantal crimineel en correctioneel veroordeelde gedetineerden met een straftotaal van meer dan vijf jaar is verzesvoudigd in deze periode. 31 We mogen er dus van uitgaan dat zich een steeds sterkere stijging van het aantal langgestraften voordoet. Bestaat er een vast profiel van de langgestrafte, over wie gaat het, wie zijn deze mensen? Dertig jaar geleden kon men in Amerika spreken van de blanke, mannelijke dader die veroordeeld was voor moord, verkrachting of overval. Hij had weinig criminele ervaring, geen substantiële achtergrond van illegaal druggebruik en hij zorgde voor weinig geweld in de gevangenis. 32 Vandaag blijkt uit onderzoek dat een verandering is opgetreden. De lange termijn gedetineerden zijn wel een meer homogene groep qua misdaden, waaronder een hoger percentage aan moorden, maar een meer heterogene groep in termen van ras en etniciteit, meer geweld in termen van vorig en huidig gedrag en meer betrokken bij druggebruik. 30 DE WIT, J., o.c., BEYENS, K., SNACKEN, S. en ElIAERTS, C., Barstende muren: overbevolkte gevangenissen: omvang, oorzaken en mogelijke oplossingen, Antwerpen, Kluwer, 1993, FLANAGAN, T., Long-Term Incarceration. Issues of Science, Policy and Correctional Practice in Long-Term Imprisonment. Policy, Science and Correctional Practice,

28 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? De langgestraften hebben niet alleen gemeen dat zij een ernstig misdrijf gepleegd hebben, zij hebben ook gemeen dat het misdrijf ontdekt is en dat zij daarvoor veroordeeld zijn tot een langdurige gevangenisstraf. De kloof tussen dader en samenleving die door het misdrijf ontstaan is, wordt door het ingrijpen van de overheid zichtbaar en voelbaar gemaakt. Door het opleggen van een langdurige gevangenisstraf speelt de samenleving rechtstreeks in op het gevoel van vervreemding. De ontstane afstand tussen dader en samenleving wordt geconcretiseerd in de vorm van een verwijderd worden uit de samenleving en dit zal voor de langgestraften het gevoel van vervreemding accentueren Mythes 33 Omtrent de situatie en problematiek van langgestraften heersen twee opmerkelijke mythes. Volgens de eerste mythe zouden deze gevangenen, over de tijd, onvermijdelijk te kampen hebben met een achteruitgang van hun fysische en geestelijke gezondheid. De tweede mythe stelt dat langgestraften, modelgevangenen zouden zijn. In deze paragraaf wordt op beiden kort ingegaan en bekeken wat er precies van aan is Achteruitgang van fysische en geestelijke gezondheid Deze assumptie is gesteund op vroeger onderzoek naar gevangenispsychosen. Men veronderstelde dat na een ruime tijd van opsluiting met weinig stimuli in een uni-seksuele omgeving, deze gevangenen de kunde van te functioneren als een affectieve, actieve persoon zouden verliezen. De gevangenen zouden emotioneel afgestompt worden, een verminderde concentratie Sociale onderzoekers zijn echter nog niet in staat geweest om deze verminderde effecten ook effectief aan te tonen. Men is het erover eens dat er geen systematisch of voorspellend effect bestaat over de lange termijn opsluiting. Eén van de belangrijkste studies is die van ZAMBLE uit 1992, hij onderzocht gedurende zeven jaar Canadese gevangenen met een lange gevangenisstraf en moest concluderen dat er een totaal gebrek aan bewijs is voor de 33 FLANAGAN, T., Long-Term Incarceration. Issues of Science, Policy and Correctional Practice in Long-Term Imprisonment. Policy, Science and Correctional Practice,

29 DEEL 1: Langgestraften als een aparte categorie gevangenen? algemene en wijdverspreide mythe van steeds slechter wordende effecten. 34 De gedetineerden werden geen sociaal geïsoleerden in de gevangenis en ze verloren ook het contact met de buitenwereld niet. Ze gingen zich niet aanpassen in een wijze waarop het voor hen moeilijk zou zijn om later opnieuw in de buitenwereld te kunnen functioneren. Er werd wel bewijs gevonden voor het feit dat zij zich bij het voortduren van de detentie steeds beter aanpasten aan de situatie. Doch het een heeft niks met het ander te maken. De meesten onder hen gingen ook niet over tot wanhoop of rebellie, integendeel er was een verbeterde gezondheid merkbaar, hun emotionele staat ging vooruit en er was zelfs een beperkt bewijs voor verbeterde copingsvaardigheden Langgestraften zijn modelgevangenen De modelgevangenen-mythe is ontstaan door de veronderstelling dat langgestraften een hogere leeftijd hebben en dus volwassener zijn in vergelijking met kortgestraften, maar uit onderzoek blijkt ook dit niet te kloppen. Volgens deze mythe zouden ze ook meer substantiële ervaring hebben met de gevangenisomgeving, ontwikkelen ze functionele relaties met de bewakers. Deze kijk op lange termijn gevangenen werd ondersteund door verschillende studies, die substantieel lagere aantallen van betrokkenheid in regelovertredend gedrag rapporteerden, maar van een sluitend bewijs kan niet gesproken worden. Verder wordt ook een verklaring gezocht in het feit dat langgestraften er zelf baat bij hebben om een stabiele, niet-vluchtige leefomgeving te bestendigen. Ze zouden bijdragen bij tot stabiliteit in de gevangenis, aangezien zij er alle belang bij hebben dat de organisatie van het gevangenisleven zo rustig mogelijk verloopt, de gevangenis is tenslotte hun (t)huis voor een lange tijd. Uit een onderzoek van PETERS 35 blijkt wel dat de verblijfsduur een onmiskenbaar stabiliserende rol speelt, doch nergens wordt gezegd dat langgestraften modelgevangenen zouden zijn. 34 ZAMBLE, E., Behaviour and adaption in long-term prison inmates: descriptive longitudinal results, Crime, Justice and Behaviour, 1992, afl.19, PETERS, T., o.c.,