Onderzoeksgegevens en meetinstrumenten

Transcriptie

1 Dit rapport is een uitgave van het NIVEL in De gegevens mogen met bronvermelding (MJ van den Berg, ED Kolthof, DH de Bakker, J van der Zee. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. De werkbelasting van huisartsen. Utrecht: NIVEL, 2004) worden gebruikt. Het rapport is te bestellen via receptie@nivel.nl. Kijk voor actuele informatie op de website van de Tweede Nationale Studie:

2 3

3 Onderzoeksgegevens en meetinstrumenten 3.1 Inleiding 41 Opzet gegevensverzameling De gegevens die gebruikt worden om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn verzameld in het kader van de (ns2). Een uitgebreide beschrijving van opzet, gegevensverzameling en representativiteit is te vinden in het rapport Vraagstellingen en methoden van de Tweede Nationale Studie (Schellevis et al., 2004). In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op algemene aspecten van de opzet en uitgebreider op aspecten die specifiek van belang zijn bij het lezen van dit rapport. De gegevensverzameling van de ns2 vond plaats tussen mei 2000 en april 2002; de meeste gegevens hebben betrekking op het kalenderjaar Voor de gegevensverzameling werd medewerking gevraagd aan de deelnemers van het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsenzorg ( linh), een samenwerkingsverband van nhg, lhv, wok en nivel (Verheij, 2002). Van de 89 praktijken die in 1999 aan LINH deelnamen, waren er 61 bereid om aan de ns2 deel te nemen. Daarna werden 43 nieuwe praktijken geworven voor deelname aan linh en de ns2, waarmee het totale aantal deelnemende praktijken aan de ns2 op 104 kwam. In de gegevensverzameling van de ns2 zijn drie niveaus te onderscheiden: verzameling van gegevens in de huisartspraktijk (contacten, deelcontacten en ziekte episoden van patiënten), over de huisartspraktijk en over de patiëntenpopulatie (Schellevis et al., 2004). Een overzicht van de gegevensverzameling wordt gegeven in tabel 3.1. In dit hoofdstuk wordt nu een beschrijving gegeven van de gegevens en meetinstrumenten die in de verschillende hoofdstukken van dit rapport worden gebruikt. Van alle gegevensbronnen zal een korte inhoudelijke beschrijving worden gegeven. In de overige hoofdstukken zal steeds in de methodenparagraaf worden vermeld van welke databronnen binnen het betreffende hoofdstuk gebruik gemaakt is. Verdere informatie over de dataverzameling, respons enz. wordt daarbij achterwege gelaten.

4 de werkbelasting van huisartsen Tabel 3.1 Overzicht van de gegevensverzameling van de Tweede Nationale Studie (104 praktijken, 195 huisartsen tenzij anders vermeld) Aard van de gegevens Wijze van gegevensverzameling n Over de patiëntenpopulatie Uitgangspopulatie Eenmalig bij de start van de studie personen Eindpopulatie Eenmalig aan het einde personen van de studie 42 Midtimepopulatie Rekenkundig gemiddelde van uit personen gangspopulatie en eindpopulatie Sociaal-demografische gegevens Schriftelijke patiëntregistratie bij personen de start van de studie Interview over gezondheid en Mondelinge patiëntenquête personen zorggebruik gespreid over 12 maanden In de huisartspraktijk Aan de huisarts gepresenteerde Contactregistratie gedurende ziekte-episoden klachten en aandoeningen 12 maanden (96 praktijken) Contactkenmerken Contactregistratie gedurende contacten 6 weken (90 praktijken) Voorgeschreven geneesmiddelen Contactregistratie gedurende voorschriften 12 maanden (100 praktijken) Verwijzingen Contactregistratie gedurende verwijzingen 12 maanden (101 praktijken) Diagnostische en therapeutische Contactregistratie gedurende deelcontacten verrichtingen 6 weken verrichtingen Huisarts-patiënt communicatie Video-opnames 2784 opgenomen spreekuurconsulten (142 huisartsen) Over de huisartspraktijk Visitatie Instrument Visitatie 181 huisartsen Praktijkvoering (98 praktijken) Praktijkenquête Schriftelijke enquêtes 104 praktijken Huisartsenquête (2 delen) 195 huisartsen Praktijkondersteunend 271 praktijkassistenten/ personeelenquête praktijkondersteuners 3.2 De onderzoekspopulatie De data in dit rapport (en in de gehele Tweede Nationale Studie) hebben betrekking op huisartsen en praktijkondersteunend personeel in 104 huisartspraktijken in Nederland. Binnen deze 104 praktijken zijn 195 huisartsen (zelfstandig gevestigden en huisartsen in dienst van een huisarts [hidha s]) en

5 onderzoekgegevens en meetinstrumenten 271 assistenten en ondersteuners werkzaam. Huisartsen in opleiding (haio s en co-assistenten zijn niet bij de Tweede Nationale Studie betrokken). Er is gestreefd naar een landelijk representatieve onderzoekspopulatie met betrekking tot een aantal relevante achtergrondkenmerken (deze worden uitvoeriger beschreven in paragraaf 3.4). Een vereiste voor deelname aan de Tweede Nationale Studie was dat binnen de praktijk gebruik werd gemaakt van een Huisarts Informatie Systeem (his). Uit eerder onderzoek is gebleken dat er nauwelijks een relatie bestaat tussen de mate van automatisering van huisartsen en hun huisartsgeneeskundig handelen (De Bakker et al., 2000). 3.3 Gegevensbronnen; inhoud en respons In 2001 zijn op drie momenten vragenlijsten naar de deelnemers verstuurd. Deze zullen hieronder kort worden beschreven. Alle vragenlijsten zijn over de post verstuurd. Respondenten die niet reageerden, kregen één of meerdere herinneringen met het verzoek de lijst alsnog in te vullen. 43 De praktijkenquête De praktijkenquête bevatte vragen die betrekking hebben op kenmerken van de praktijk zoals de automatisering en ict, de aanwezigheid van instrumenten, de praktijkondersteuning en gestructureerde overlegvormen. De praktijkenquête is op 1 maart 2001 verstuurd naar alle 104 ns2-contactpersonen binnen de deelnemende praktijken (dit was er in iedere praktijk één). Er zijn data over 100 praktijken, waarin in totaal 187 huisartsen werkzaam zijn. De netto repons is hiermee 96%. Huisartsenquête deel 1 Het eerste deel van de huisartsenquête bevatte vragen op zowel organisatorisch als vakinhoudelijk gebied. Voorbeelden van onderwerpen die aan de orde kwamen, zijn de regeling van de spreekuren, overlegvormen binnen en buiten de praktijk, samenwerking met de bedrijfsarts, lidmaatschappen, nevenfuncties, zorg voor specifieke groepen en vragen over de privésfeer zoals samenstelling van het huishouden en zorgtaken. Huisartsenquête deel 1 is op 1 maart 2001 verstuurd naar 195 huisartsen. 191 vragenlijsten werden geretourneerd waarvan drie anoniem. 188 vragenlijsten zijn bruikbaar. De netto repons is 96%. Huisartsenquête deel 2 Het tweede deel van de huisartsenquête bevatte vragen die betrekking hadden op zowel objectieve als subjectieve werkbelasting van huisartsen. Voorbeelden hiervan zijn een serie vragen over het aantal diensten dat men draait, arbeidssatisfactie, symptomen van burnout en belastende situaties tijdens het werk. Huisartsenquête deel 2 is verstuurd op 6 september Zeven van de oorspronkelijke 195 huisartsen waren in de tussentijd vertrokken of hadden te kennen gegeven niet mee te willen doen. Voor één van deze vertrokken huisartsen is een nieuwe huisarts in de plaats gekomen. Er zijn 189 exemplaren verstuurd. In totaal kwamen 164 bruikbare lijsten retour. De netto respons bedraagt hiermee 87%. Tijdsbestedingsonderzoek huisartsen Als instrument voor het tijdsbestedingsonderzoek werd een formulier gebruikt waarop artsen gedurende 7 dagen 24 uur lang noteerden wat per kwartier hun belangrijkste activiteit was geweest,

6 de werkbelasting van huisartsen startende met maandag van uur tot uur en eindigend op zondag, van uur tot uur. Hierbij konden artsen gebruik maken van acht verschillende codes: 44 c v a o f s b p Consult (incl. telefonisch consult) Visite Overige patiëntgebonden activiteiten: overleg over individuele patiënten, uitschrijven van recepten, bijwerken van het medisch dossier, consultatiebureau, keuringen Overleg, niet-patiëntgebonden (mono- of multi-disciplinair, binnen of buiten de praktijk, werkoverleg met assistentes) Financiële administratie Na- en bijscholing, congresbezoek, lezen vakliteratuur, deelname aan wetenschappelijk onderzoek Overige beroepsactiviteiten: preventieprojecten, protocolontwikkeling, voorlichting of cursus geven, activiteiten binnen rhv of dhv Pauze / privé; alle tijd waarin niet gewerkt wordt De artsen werden geïnstrueerd per kwartier de code toe te kennen die het meest van toepassing was, dus de code te geven van het soort activiteit waaraan dat kwartier de meeste tijd besteed was. Er diende op zeven achtereenvolgende dagen geregistreerd te worden en aan de artsen werd gevraagd hiervoor een week te kiezen die representatief was voor een normale werkweek (bijvoorbeeld geen langdurige afwezigheid door vakantie of uitgebreid congresbezoek). De tijdschrijfformulieren werden op 6 september 2001 verzonden, tegelijk met huisartsenquête deel 2. Van de 189 verzonden tijdschrijfformulieren werden er 164 geretourneerd waarvan drie blanco en twee anoniem. Er bleven 159 bruikbare formulieren over; een netto respons van 84%. Enquête Praktijkondersteunend Personeel De enquête voor het praktijkondersteunend personeel bevatte vragen over onder andere de opleiding, werkervaring en nascholing, omvang van de werkweek en het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden. Op 12 juni 2001 werd de enquête Praktijkondersteunend Personeel verzonden naar 271 assistenten en ondersteuners. 247 van deze vragenlijsten zijn geretourneerd waarvan één anoniem. 246 vragenlijsten waren bruikbaar. De netto respons is 91%. Tijdsbestedingsonderzoek Praktijk Ondersteunend Personeel Op dezelfde wijze als bij de huisartsen is een tijdsbestedingsonderzoek gehouden onder het Praktijkondersteunend Personeel. De codes die op het tijdschrijfformulier ingevuld konden worden waren als volgt: c t l m f o b p Consult Telefonisch contact of contact aan de balie Labwerkzaamheden Medische administratie Financiële administratie Werkoverleg Overige beroepsactiviteiten Pauze/privé

7 onderzoekgegevens en meetinstrumenten De tijdschrijfformulieren voor het Praktijk Ondersteunend Personeel zijn samen met de enquête voor praktijkondersteunend personeel verstuurd op 12 juni Van de 271 werden er 229 geretourneerd waarvan vier blanco in verband met ziekte of verlof. Veertien lijsten waren onbruikbaar omdat deze niet volgens de instructie, onleesbaar of onvolledig waren ingevuld. De netto respons bedraagt 78%. Patiëntenquête Voor enkele analyses is gebruik gemaakt van de Patiëntenquête. Het doel van de patiëntenquête was het verzamelen van gegevens over het thema gezondheid en zorggebruik bij een aselecte steekproef van personen die bij de aan de Tweede Nationale Studie deelnemende huisartspraktijken staan ingeschreven. Er zijn ca. 80 patiënten per fte huisarts geïnterviewd. Wanneer kinderen jonger dan twaalf jaar in de steekproef zaten, werd een proxy-interview bij één van de ouders/ verzorgers afgenomen. Om te corrigeren voor seizoenseffecten werd de uitgezette steekproef aselect over vier kwartalen verdeeld. De totale respons bedraagt 64,5% ( interviews uit benaderde personen). De interviews zijn mondeling afgenomen met behulp van een notebook-computer bij de respondenten thuis in de periode van t/m In het rapport van Van Lindert et al. (2004) wordt uitgebreid verslag gedaan van de Patiëntenquête. 45 Gegevens uit de NIVEL huisartsenregistratie Sinds 1974 wordt op het nivel een registratie bijgehouden van gevestigde huisartsen en hidha s. De gegevens voor deze registratie worden verkregen via diverse bronnen (Huisarts en Verpleeghuisarts Registratie Commissie, nhg e.d.) en via eigen gegevensverzameling. Gegevens die in de registratie worden bijgehouden zijn onder andere leeftijd, geslacht, sekse, aantal uren werkzaam per week, vestigingsjaar, universiteit van afstuderen, regio en urbanisatiegraad. Naast de databronnen die in dit hoofdstuk worden beschreven is een enkele keer gebruik gemaakt van registratiegegevens uit huisartspraktijken. Voor een beschrijving van deze gegevens verwijzen we naar de overige rapporten van de Tweede Nationale Studie. Responsoverzicht In tabel 3.2 zijn de responsgegevens per enquête op en rijtje gezet. In de bijlage is een extra tabel (tabel 3.3) opgenomen waaruit is af te lezen hoeveel huisartsen een bepaalde combinatie van vragenlijsten hebben ingevuld. Tabel 3.2 Aantallen verzonden en geretourneerde vragenlijsten, brutorespons en nettorespons Enquête Huisarts- Huisarts- Tijdbeste- Praktijk- Enquête POP 1 -tijd enquête enquête dings- enquête POP 1 schrijven deel 1 deel 2 onderzoek huisartsen Datum Verzonden Bruikbare data Netto respons 96% 87% 84% 96% 91% 78% 1 pop= praktijkondersteunend personeel (assistenten en ondersteuners op hbo-niveau)

8 de werkbelasting van huisartsen 3.4 Vergelijking met Eerste Nationale Studie In veel hoofdstukken zijn vergelijkingen gemaakt met data van de Eerste en de Tweede Nationale Studie. De Eerste Nationale Studie vond plaats in 1987/1988. De wijze van dataverzameling komt voor een groot gedeelte overeen. In het rapport Vraagstellingen en methoden wordt uitgebreider ingegaan op de vergelijkbaarheid van de beide Nationale Studies. De wijze van data verzameling, de respons en de respresentativiteit van de gegevens van de Eerste en Tweede Nationale Studie zijn uitgebreid beschreven in eerdere publicaties (De Bakker et al., 2000; Foets et al., 1991; Schellevis et al., 2003) Representativiteit De 195 huisartsen die deelnemen aan de Tweede Nationale Studie zijn op een aantal kenmerken vergeleken met alle huisartsen in Nederland. Hieronder volgt een korte beschrijving van de representativiteit In tabel 3.4 is een aantal kenmerken van de ns2-huisartsen en van de gehele huisartsenpopulatie in Nederland op een rijtje gezet. De mate waarin de onderzoekspopulatie overeenkomt met de gehele Nederlandse huisartsenpopulatie is getoetst met een Chi-kwadraattoets 1. Wat betreft verdeling naar geslacht, leeftijd, voltijd/deeltijd, al dan niet werkzaam in een achterstandsgebied, al dan niet apotheekhoudend en mate van stedelijkheid wijken de ns2-huisartsen niet statistisch significant af van de Nederlandse huisartsenpopulatie. Wel zijn er onder de ns2-huisartsen relatief meer huisartsen die werkzaam zijn in groepspraktijken of gezondheidscentra en relatief weinig solisten. Tabel 3.4 Kenmerken van huisartsen en praktijken die deelnemen aan de Tweede Nationale Studie vergeleken met alle huisartsen in Nederland in 2001 (percentages) Huisartsen Huisartsen χ 2 p Tweede Natio- populatie nale Studie Nederland (n=195) (n=7676) Vrouwen 26,6 26,3,001,975 Leeftijd 8,250, jaar - 0, jaar 3,6 5, jaar 14,6 15, jaar 17,7 20, jaar 30,2 24, jaar 25,0 22, jaar 8,3 9, jaar 0,5 2,1 65 jaar - <0,1 Vervolg tabel 3.4 op de volgende pagina

9 onderzoekgegevens en meetinstrumenten Vervolg tabel 3.4 Huisartsen Huisartsen χ 2 p Tweede Natio- populatie nale Studie Nederland (n=195) (n=7676) Voltijd werkzaam 53,6 57,0,646,421 Werkzaam in achterstandsgebied 8,9 5,8 2,431,119 Praktijkvorm 29,87 <,001 Solo 30,7 43,0 Duo 27,6 32,5 Groepspraktijk/ gezondheidscentrum 41,7 24,6 Apotheekhoudende praktijk 9,4 10,0,050,722 Stedelijkheid 8,499,075 Zeer sterk verstedelijkt 17,2 18,6 Sterk verstedelijkt 23,4 24,8 Matig verstedelijkt 18,2 20,0 Weinig verstedelijkt 29,2 21,0 Niet verstedelijkt 12,0 15,6 47 Bron: Huisartsenregistratie nivel Noten 1 Met continuïteitscorrectie bij dichotome variabelen

10 de werkbelasting van huisartsen Literatuur Bakker D de, Jabaaij L, Abrahamse H, Hoogen H van den, Braspenning J, Althuis T van, Rutten R. Jaarrapport linh Utrecht; Nijmegen: nivel; lvh;nhg;wok 2001 Bensing JM, Foets M, Velden J van der, Zee J van der. De Nationale Studie van ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk: achtergronden en methoden. Huisarts en Wetenschap, 1991; (34) 2: Foets M, Velden J van der. Een Nationale Studie van ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk; basisrapport, meetinstrumenten en procedures. Utrecht: nivel, 1990 Schellevis FG, Westert GP, Bakker DH de, Groenewegen PP. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. Vraagstellingen en methoden. Utrecht/Bilthoven: nivel/rivm, 2004 Verheij RA, Jabaaij L, Abrahamse H, Van den Hoogen H, Braspenning J, Van Althuis T, Rutten R. Wat is linh? In: Landelijk Informatienetwerk Huisartsenzorg. Feiten en cijfers over huisartsenzorg in Nederland. Utrecht: linh, < \Wat is linh?, bezocht op

11 onderzoekgegevens en meetinstrumenten Bijlage hoofdstuk 3 Toelichting: In tabel 3.3 zijn de aantallen bruikbare (ingevulde) vragenlijsten weergegeven per enquête. De verschillende enquêtes staan in de kolommen. In de rijen worden de aantallen respondenten weergegeven die een bepaalde combinatie van bruikbare vragenlijsten hebben ingevuld. De eerste rij geeft bijvoorbeeld aan dat er 152 respondenten zijn die alle enquêtes hebben ingevuld, de derde rij geeft aan dat er zeven respondenten zijn die alle enquêtes hebben ingevuld met uitzondering van het tijdschrijfformulier. De een na onderste rij geeft het aantal bruikbare vragenlijsten weer per enquête. In laatste kolom staan alle aantallen per combinatie. In totaal zijn er 191 respondenten die tenminste één bruikbaar enquêteformulier hebben geretourneerd. Het betreft hier alleen de enquêtes die zijn afgenomen onder huisartsen. Tabel 3.3 Aantallen bruikbare vragenlijsten per enquête en per combinatie van geretourneerde vragenlijsten 49 Enquête Huisarts- Huisarts- Tijdbestedings- Praktijkenquête deel 1 enquête deel 2 onderzoek enquête* huisartsen Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons Bruikbare respons 1 1 Bruikbare respons Bruikbare respons Aantal per enq Totaal 191 *Het aantal praktijken waarvan een bruikbare vragenlijst is ontvangen is 100, waarbinnen 187 huisartsen.