GRONDPRIJSMONITOR 2012

Transcriptie

1 GRONDPRIJSMONITOR

2 ONTWIKKELINGEN IN DE AGRARISCHE GRONDMARKT Dienst Landelijk Gebied juli

3 Inhoud 1. Inleiding 2. Samenvatting 3. Leeswijzer 4. Uitgangspunten 5. Grondprijzen: het landelijke beeld 6. Regionale grondprijzen 7. Grondmarkt onder stedelijke invloed 8. Mobiliteit in de grondmarkt 9. Realisatie BBL ten opzichte van de totale markt Bijlagen 1. Gebiedsindeling naar groepen van landbouwgebieden 2. Kaart van de gebiedsindeling 3. Lange termijn trends in de kadastrale grondprijs en grondmobiliteit 3

4 1 Inleiding Dienst Landelijk Gebied (DLG) brengt jaarlijks met de grondprijsmonitor de ontwikkelingen in de agrarische grondmarkt in Nederland qua prijs en mobiliteit in beeld. De Staatssecretaris van Economische Zaken biedt de grondprijsmonitor aan de Tweede Kamer aan. 2 Samenvatting Tussen 2005 en 2009 stegen de landelijk gemiddelde agrarische grondprijzen sterk. Vanaf 2009 is er sprake van een jaarlijkse grondprijsstijging van gemiddeld twee procent. De relatieve grondmobiliteit (percentage verhandelde grond ten opzichte van het gehele areaal) is in 2012 ten opzichte van de voorgaande jaren ongeveer gelijk gebleven: ruim 1 procent van het areaal landbouwgrond wordt jaarlijks verhandeld. Het marktaandeel van Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) is in 2012 ten opzichte van het voorgaande jaar licht afgenomen. Het is een trend die al vanaf 2009 waarneembaar is. In vergelijking met 2009 is dat aandeel gedaald van 26 naar 9 procent. In de onderscheiden regio s varieert het marktaandeel van BBL op de agrarische grondmarkt van 0 procent (Noordoostpolder, Overige IJsselmeerpolders, Noord Noord-Holland, Weidegebied Utrecht en het Veehouderijgebied in Utrecht) tot 58 procent (Westelijk Holland). Qua prijsstelling werkt BBL, net als in voorgaande jaren, marktconform. Gemiddeld betaalde BBL 101% ten opzichte van de door de markt geboden prijs. Dat varieerde van 113% in Drenthe tot 71% in de westelijke Veluwe. 3 Leeswijzer In de grondprijsmonitor worden de ontwikkelingen in de grondprijs op drie niveaus gepresenteerd. Het landelijk gemiddelde beeld van de agrarische grondprijsontwikkeling (paragraaf 5), een specificatie van de grondprijsontwikkeling naar regio s (paragraaf 6) en tenslotte een verbijzondering naar de grondprijzen onder stedelijke invloed (paragraaf 7). Paragraaf 8 behandelt de mobiliteit in de grondmarkt. In paragraaf 9 is de realisatie van BBL binnen de totale agrarische grondmarkt in beeld gebracht. 4 Uitgangspunten Gebiedsindeling Vanaf 2007 wordt de grondprijsmonitor gebaseerd op een combinatie van provincies met landbouwgebieden, zoals die door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) worden gehanteerd. Een indeling alleen op basis van provincies geeft een beperkt beeld omdat binnen één provincie regio s met verschillende grondmarkten kunnen zijn. Landbouwgebieden zijn op basis van vergelijkbaarheid van grondprijzen en overeenkomst in de landbouwstructuur geclusterd in twintig groepen (zie bijlagen 1 en 2). Bij zogenaamde rode transacties gaat het om transacties die een rode achtergrond (woningbouw, bedrijfsterrein) hebben en niet om topografisch onderscheidbare gebieden. Als gevolg van gerealiseerde of in procedure zijnde bestemmingsplanwijzigingen (van agrarische bestemming naar een bestemming voor stadsuitbreiding) worden andere prijzen betaald dan de agrarische prijzen (zie tabel 1). Aard van het bronmateriaal De gegevens waarop deze grondprijsmonitor is gebaseerd, zijn afkomstig van het Kadaster en van BBL. Bij alle berekeningen zijn uitsluitend transacties van pachtvrije gronden betrokken, waarbij de verkrijgers zowel agrariërs als niet-agrariërs kunnen zijn. 4

5 Voor de grondprijsmonitor worden voor de BBL-data en de Kadaster-data dezelfde selecties toegepast. De monitor betreft grasland, bouwland, tuinland (geen glastuinbouw) en boomgaard. Transacties met betrekking tot bijvoorbeeld natuur, glastuinbouw of bollenteelt worden uitgesloten, vanwege de atypische prijsvorming. De gegevens hebben betrekking op de verkoop van landbouwgrond. Transacties waarbij sprake is van bijkomende zaken als (melk)quotum, gebouwen, schadevergoedingen of toeslagrechten worden bij de selectie van brondata uitgesloten. Familietransacties en transacties van gehele bedrijven (inclusief gebouwen) zijn eveneens buiten beschouwing gelaten. Bij dit soort transacties spelen andere overwegingen dan de economische marktwaarde van (alleen) de grond, een rol en die hebben invloed op de geboden grondprijs. De grondprijsmonitor gaat dus over de kale grondprijzen. 5 Grondprijzen: het landelijke beeld In 2012 bedraagt de landelijk gemiddelde grondprijs ,-- per hectare. Na een periode van sterke stijging van de landelijk gemiddelde grondprijs tussen 2005 en 2009 is de markt vanaf 2009 gestabiliseerd. De stijging in de prijs is afgevlakt. Van 2005 tot en met 2009 steeg de landelijk gemiddelde grondprijs jaarlijks met gemiddeld 10 procent. Ten opzichte van 2011 is de grondprijs in 2012 gestegen met 3 procent. Over de gehele periode vanaf 2009 stijgt de grondprijs gemiddeld met 2 procent per jaar. De algemene economische situatie heeft dus niet tot een daling in de grondprijzen geleid. Daarbij spelen verschillende zaken een rol. De agrarische sector heeft goede jaren achter de rug (zie Landbouweconomisch Bericht 2012) waardoor er investeringsruimte is ten behoeve van schaalvergroting. De grondgebonden landbouw kent bedrijven met een hoog eigen vermogen grotendeels belegd in grond en gebouwen. Banken zijn door deze zekerheid van onderpand bereid krediet te verstrekken. Tenslotte speelt de komende opheffing van de melkquotering (2015) een rol. Voor de uitbreiding van het productievermogen is geen investering in quotum meer nodig, wat grondverwerving voor schaalvergroting aantrekkelijker maakt. Figuur 1. Landelijke gemiddelde grondprijs Prijs per hecta Jaar 6 Regionale grondprijzen 5

6 In tegenstelling tot het landelijke beeld zijn er op regionaal niveau behoorlijke schommelingen in grondprijzen. Daarbij is er niet een eenduidig beeld. In sommige gebieden is de grondprijs gestegen terwijl de grondprijs in andere gebieden gedaald is. Rust in het noorden In de noordelijke provincies is het stabiele beeld in de grondprijzen van de afgelopen jaren licht doorbroken. Het laatste jaar is de trend weer wat voorzichtig omhoog. Toch behoren de grondprijzen in deze regio tot de laagste van Nederland. De grondprijzen liggen tussen de ,-- en ,-- per hectare. Situatie rondom de grote steden sterk verschillend Rondom de grote steden is de verandering van de grondprijzen verschillend. Er zijn grillige patronen en sterke regionale verschillen. Zo valt voor dit jaar de grote daling van de grondprijs in Gooi en Weidegebied op. Tegelijkertijd blijven de prijzen in Veehouderijgebied Utrecht en in Westelijk Holland op het niveau van de grondprijzen in De grondprijzen in deze gebieden liggen rond de ,-- tot ,-- per hectare. Trends varieren in het midden en het oosten In het oosten van het land (Overijssel, Gelderland en Flevoland) is in het overgrote deel van de gebieden sprake van een stabiele situatie. Uitzonderingen vormen Oost-Gelderland en het rivierengebied waar de laatste drie jaar de beweging duidelijk naar boven is. Evenals in voorgaande jaren komen in de beide gebieden in Flevoland de hoogste grondprijzen van ons land voor. De grondprijzen liggen tussen de ,-- en ,-- per hectare. Stijgende grondprijzen in het zuiden Zeeland, Noord-Brabant en Limburg vertonen, net als in de beide voorgaande jaren, een stijging van de grondprijzen. Vermeldenswaardig is de situatie in Brabant waar door de stijging van de grondprijzen in 2011 en 2012 de waarde in de pas gaat lopen met gebieden in het westen van ons land. De grondprijzen in dit deel van Nederland variëren tussen ,-- tot ,-- per hectare. Figuur 2. Regionale gemiddelde grondprijs Prijs per hecta I Groningen II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI Oost-Gelderland VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP X Ov IJsselmeerpold. XI Veeh. Gebied Utrecht XII Weidegebied Utrecht XIII Noord N-Holland XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland XVII Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Limburg Nederland Gebied 6

7 7 Grondmarkt onder stedelijke invloed De landelijk gemiddelde grondprijs van de zogenaamde rode transacties is in 2012 ten opzichte van het jaar ervoor met 20 procent gestegen. De uitkomst van ongeveer ,-- per hectare ligt ruim boven de uitkomst in de beide voorgaande jaren. Een analyse in de tijd blijkt voor dit segment van de grondmarkt niet eenvoudig. Het gaat om een klein en specifiek deel van de markt waarbij individuele transacties een grote invloed hebben op provinciale en nationale uitkomsten. 7

8 Tabel 1. Gerealiseerde grondprijzen van rode transacties (wijziging in Bestemmingsplan) Aantal Opper- Prijs Aantal Opper- Prijs Aantal Opper- Prijs Rood transacties vlakte transacties vlakte transacties vlakte (ha.) ( /ha.) (ha.) ( /ha.) (ha.) ( /ha.) I Groningen II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI Oost-Gelderland VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP * * * * * * X Ov IJsselmeerpold. * * * XI Veeh. Gebied Utrecht * * * * * * XII Weidegebied Utrecht * * * * * * * * * XIII Noord N-Holland XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland XVII Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Limburg Nederland *) vanwege privacyoverwegingen worden waarden bij minder dan 5 transacties per gebied niet getoond. De cijfers zijn wel meegenomen in het totaalbeeld voor Nederland. 8 Mobiliteit in de grondmarkt In tabel 2 en figuur 3 worden voor de grondmobiliteit, de absolute waarden (aantal hectares en aantal transacties) en de relatieve waarden (percentage verhandelde hectares ten opzichte van het gehele areaal cultuurgrond) gepresenteerd. De grondmobiliteit in 2012 is in absolute zin gelijk gebleven ten opzichte van In vergelijking met de jaren 2009 en 2010 is de mobiliteit nog steeds aan de lage kant; respectievelijk 16 en 4 procent lager. De daling van de mobiliteit is een trend die al vanaf 2005 gaande is. In dat jaar werd ha verhandeld, in ha. Een goede graadmeter voor de grondmobiliteit is de relatieve mobiliteit (figuur 3): de hoeveelheid grond van het gehele areaal cultuurgrond dat van eigenaar is gewisseld. Absolute waarden zeggen minder, omdat de gebieden qua oppervlakte cultuurgrond verschillen. Vanouds hebben minder verstedelijkte gebieden een hogere grondmobiliteit. Dit jaar liggen de lage cijfers in gebieden in het midden van ons land: Noordoostpolder, Gooi en Weidegebied Noord-Holland, Salland/Twente en Veehouderijgebied Utrecht. Ook Friesland en Groningen hebben, zeker in relatie tot de lagere regionale grondprijzen aldaar, een lage mobiliteit. Gebieden als Drenthe, het noordelijk deel van Noord-Holland en beide delen van Limburg hebben al enige jaren een grondmobiliteit die hoger is dan het nationale gemiddelde. Vooral Zuid-Limburg is een gebied waar de mobiliteit de afgelopen drie jaren sterk is gestegen, terwijl het weidegebied van Zuid-Holland een omgekeerde trend vertoont. 8

9 Tabel 2. Regionale grondmobiliteit (in hectare en in percentage van totale areaal cultuurgrond) Areaal cultuurgrond in 2012 absoluut relatief absoluut relatief absoluut relatief (in ha) I Groningen , , , II Friesland , , , III Drenthe , , , IV Noordwest Overijssel , , , V Salland/Twente , , , VI Oost-Gelderland , , , VII Westelijke Veluwe 245 0, , , VIII Rivierengebied 513 1, , , IX NOP 475 1, , , X Ov IJsselmeerpold , , , XI Veeh. Gebied Utrecht 145 0, , , XII Weidegebied Utrecht 230 0, , , XIII Noord N-Holland , , , XIV Gooi + Weidegeb 176 0, , , XV Westelijk Holland 351 1, , , XVI Weidegeb Z-Holland , , , XVII Zeeland , , , XVIII Brabant , , , XIX Noord-Limburg , , , XX Zuid-Limburg 383 1, , , Nederland , , , ,0 Figuur 3. Relatieve grondmobiliteit ,5 Relatieve grondmobili 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 I Groningen II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI Oost-Gelderland VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP X Ov IJsselmeerpold. XI Veeh. Gebied Utrecht XII Weidegebied Utrecht XIII Noord N-Holland XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland XVII Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Limburg Nederland Gebied 9

10 9 Realisatie BBL ten opzichte van de totale markt Grondprijzen Uit tabellen 3 en 4 blijkt dat BBL ook in 2012 marktconform heeft geopereerd. Gemiddeld over Nederland betaalt BBL een vrijwel gelijke grondprijs dan de totale markt (101 procent). In de meeste gebieden ligt de door BBL betaalde prijs dichtbij de prijs die door de totale markt is betaald. Het aantal gebieden met grote verschillen is afgenomen. Een hogere prijs betaalde BBL het afgelopen jaar in Drenthe, Noordwest Overijssel, Oost-Gelderland en Westelijk Holland. Een duidelijk lagere prijs betaalde BBL in Westelijke Veluwe en Zuid-Limburg. Marktaandeel Ten opzicht van 2009 is het marktaandeel van BBL in de jaren 2010 tot 2012 significant afgenomen. Daar waar in 2009 het landelijk marktaandeel van BBL 26 procent bedroeg, is dat aandeel in procent, in procent en in 2012 verder afgenomen naar 9 procent (tabel 4). De daling komt vooral doordat BBL in 2012 minder oppervlakte heeft verworven in een even actieve grondmarkt als in Daar waar BBL in 2011 nog betrokken was bij de verwerving van hectare is dat in 2012 gedaald naar hectare. Nationaal is dat beeld anders: in 2011 veranderde hectare van eigenaar en in hectare. Het lagere marktaandeel van BBL kan worden verklaard door beleidswijzigingen (forse bezuinigingen op natuurbeleid) en een afwachtende houding van provinciale opdrachtgevers als gevolg van aanhoudende onzekerheid over de uitwerking van het decentralisatieakkoord natuur. De positie van BBL in Westelijk Holland is opvallend. Het marktaandeel van BBL was het vorige jaar gedaald naar 35 procent, maar is nu weer gestegen naar het percentage van 2010 van 58 procent. Een hoog marktaandeel voor BBL (meer dan 40 procent) komt verder niet voor. Wel zijn er dit jaar vijf gebieden (vooral in midden Nederland) waar BBL niet of nauwelijks actief is geweest op de grondmarkt. Gebieden met een marktaandeel BBL van meer dan 20 procent zijn Zeeland en Gooi en Weidegebied Noord- Holland. Dit zijn minder gebieden dan in de voorgaande jaren. 10

11 Tabel 3. Regionale vergelijking van BBL met alle marktpartijen in BBL Alle marktpartijen Opper- Aantal Grondprijs Opper- Aantal Grondprijs vlakte transacties vlakte transacties I Groningen * * * II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI Oost-Gelderland VII I Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP * * * X Ov IJsselmeerpold. * * * XI Veeh. Gebied Utrecht * * * XII Weidegebied Utrecht * * * XIII Noord N-Holland N * * * XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland Z XVII Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Limburg Nederland *) vanwege privacyoverwegingen worden waarden bij minder dan 5 transacties per groep niet opgenomen 11

12 Tabel 4. Samenvatting van realisatie van BBL t.o.v. alle marktpartijen partijen,, gespecificeerd naar het marktaandeel in oppervlakte en naar de gerealiseerde transactiewaarden in 2011 en 2012 Resultaat BBL t.o.v. totale resultaat at in 2012 Betrokken opp. bij een transactie Gemiddelde grondprijs BBL Alle Marktaandeel Alle Geïndexeerd BBL partijen BBL (%) partijen prijsverschil I Groningen * * * * II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI Oost-Gelderland VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP * 305 * * * X Ov IJsselmeerpold. * 395 * * * XI Veeh. Gebied Utrecht * 153 * * * XII Weidegebied Utrecht * 329 * * * XIII Noord N-Holland N * * * * XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland Z XVII Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Li Limburg Nederland Resultaat BBL t.o.v. totale resultaat in 2011 Betrokken opp. bij een transactie Gemiddelde grondprijs BBL Alle Marktaandeel Alle Geïndexeerd BBL partijen BBL (%) partijen prijsverschil I Groningen II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente VI I Oost-Gelderland VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied IX NOP * * * X Ov IJsselmeerpold. * * * XI Veeh. Gebied Utrecht * * * XII Weidegebied Utrecht * * * XIII Noord N-Holland N XIV Gooi + Weidegeb XV Westelijk Holland XVI Weidegeb Z-Holland Z XVII I Zeeland XVIII Brabant XIX Noord-Limburg XX Zuid-Limburg Nederland *) vanwege privacyoverwegingen worden waarden bij minder dan 5 transacties per groep niet opgenomen 12

13 Figuur 4. Regionale verhouding in de gerealiseerde transactiewaarden tussen BBL en de totale markt in 2012 (100 betekent gelijke prijsniveaus) I Groningen XX Zuid-Limburg XIX Noord-Limburg XVIII Brabant XVII Zeeland II Friesland III Drenthe IV Noordwest Overijssel V Salland/Twente XVI Weidegeb Z-Holland 0 VI Oost-Gelderland XV Westelijk Holland XIV Gooi + Weidegeb VII Westelijke Veluwe VIII Rivierengebied XIII Noord N-Holland IX NOP XII Weidegebied Utrecht X Ov IJsselmeerpold. XI Veeh. Gebied Utrecht 13

14 Bijlage 1. Gebiedsindeling naar groepen van landbouwgebieden. PROVINCIE LANDBOUW- LANDBOUWGEBIED GEBIEDSINDELING ING GRONDPRIJSMONIT GEBIEDSGROEP Groningen I Groningen (2001,2002,2003,2004,2 Bouwhoek en Hogeland 2001 DE MARNE 2006 OOSTELIJK HOGELAND Veenkolonien en Oldambt 2003 OOST BOUWSTREEK GRON WESTERWOLDE & GR.VEENKOL. Noordelijk Weidegebied 2002 CENTR. WEIDEGEBIED GRON GRON.ZUID.WESTERKWARTIER Friesland II Friesland (2101,2102,2103,2104) Bouwhoek en Hogeland 2101 NOORDELIJK FRIESLAND Noordelijk Weidegebied 2102 WEIDESTREEK IN FRIESLAND 2103 DE WOUDEN 2104 EILANDEN Drenthe III Drenthe (2201,2202,2203,2204,22 Veenkolonien en Oldambt 2202 SMILDE/C.ZANDGEB.DRENTHE 2205 DRENTSE VEENKOL.&HONDSRUG Noordelijk Weidegebied 2201 WEIDEGEB.V/H NOORDERVELD 2203 ZUIDW.WEIDEGEB.DRENTHE Oostelijk Veehouderijgebied 2204 ZUID.ZANDGEB.DRENTHE Overijssel IV Noordwest Overijssel (2301,2302) Noordelijk Weidegebied 14

15 Gelderland Flevoland Utrecht Noord-Holland Oostelijk Veehouderijgebied VI Oost-Gelderland (2501,2502,2503,2508) 2502 IJSSELSTREEK 2503 ZUIDELIJK GELDERLAND 2508 ACHTERHOEK Centraal Veehouderijgebied 2501 OOSTELIJKE VELUWE 2507 WESTELIJKE VELUWE VII Westelijke Veluwe (2507) Rivierengebied 2504 OOST.BETUWE EN NIJMEGEN VIII Rivierengebied (2504,2505,2506) 2505 VELUWEZOOM EN BETUWE 2506 BOMMELERWAARD IJsselmeerpolders 2401 NOORDOOSTELIJKE POLDER IX Noordoostpolder (NOP) (2401) 2402 ZUIDELIJKE IJSSELM.POLD. X Overige IJsselmeerpolders (2402) XI Veehouderijgebied Utrecht (2601,2603,2605) Centraal Veehouderijgebied XII Weidegebied Utrecht (2602,2604) 2605 ZANDGEBIED IN UTRECHT Hollands/Utrecht weidegebied 2602 WEST.WEIDEGEB. IN UTRECHT 2604 EEMLAND Rivierengebied 2601 KR.RIJNSTREEK EN HEUV.RUG 2603 CENT.TUINB.GEB.IN UTRECHT XIII Noord Noord-Holland (2701,2704,2705,2706) Ijsselmeerpolders XIV Gooi + Weidegebied (2702,2703,2707,2708) 2701 WIERINGEN & WIERINGERMEER Westelijk Holland 2702 HAARLEMMERMEER 2703 AMSTELLAND EN AALSMEER 2704 TEXEL EN LAND VAN ZIJPE 15

16 Zeeland Noord-Brabant Limburg 2901 NOORDELIJK ZEELAND XVII Zeeland (2901,2902,2903) 2902 WALCHEREN EN Z.BEVELAND 2903 ZEEUWSCH-VLAANDEREN Rivierengebied XVIII Brabant (3001 t/m 3010) 3004 OOSTELIJKE LANGSTRAAT Zuid-westelijk Akkerbouwgebied 3001 NOORDWESTHOEK 3003 BIESBOSCH Zuidwest Brabant 3005 WESTELIJKE ZANDGRONDEN 3006 LAND VAN BREDA Zuidelijk veehouderijgebied 3002 WESTELIJKE LANGSTRAAT 3007 DE KEMPEN 3008 MIDDEN NOORD BRABANT 3009 MAASLAND & LAND VAN CUIJK 3010 WESTELIJK PEELGEBIED Zuidelijk veehouderijgebied XIX Noord-Limburg (3101) 3101 NOORD LIMBURG Zuid-Limburg XX Zuid-Limburg (3102) 16

17 Bijlage 2. Kaart van de gebiedsindeling. 17

18 Bijlage 3. Lange termijn trends in de kadastrale grondprijs en grondmobiliteit. In de grondprijsmonitor van DLG zijn gedurende vele jaren, reeksen over de grondprijzen en over de grondmobiliteit opgenomen. Het zijn waarden louter gebaseerd op gegevens over grasland en bouwland (dus met uitsluiting van tuinland en boomgaard) en alleen van agrarische verkrijgers. De bron is informatie van het Kadaster. De historische ketens blijken waarde te hebben voor sommige gebruikers van de grondprijsmonitor. Daarom is besloten de figuren als bijlage op te blijven nemen. Grondprijsontwikkeling Landelijke grondprijzen Reeks1 Prijs per hectare Jaar Grondmobiliteit Aantal hectares Landelijke mobiliteit Jaar 18