Zo varen onze schepen van morgen!

Transcriptie

1 Green Shipping als toekomstopgave: Zo varen onze schepen van morgen! Verslag van het Duits-Nederlandse samenwerkingsproject MariTIM Maritieme Technologieën en Innovaties Modelregio Duitsland/Nederland 1

2 INHOUDSOPGAVE Green Shipping als toekomstopgave: Zo varen onze schepen van morgen! Verslag van het Duits-Nederlandse samenwerkingsproject MariTIM Maritieme Technologieën en Innovaties Modelregio Duitsland/Nederland Opgesteld door MARIKO GmbH Katja Baumann Sabrina Hennrich In het kader van het project Voorwoord van Birgit Honé en Hans Konst Pagina 4-5 Green Shipping als toekomstopgave Pagina 6-7 Groene binnenvaart op succesvolle koers Pagina 8-9 Nieuwe perspectieven voor de passagiersvaart Pagina We hijsen de zeilen! Pagina Maritieme kennissamenwerking en netwerkvorming Pagina Perspectieven van Duits-Nederlandse maritieme samenwerking Pagina Februari 2015 Overzichtskaart van de projectpartners Pagina Project-Informatie Het project MariTIM wordt in het kader van het INTERREG IV-A programma Deutschland-Nederland mede gefinancierd met middelen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Ministerie van Economische Zaken, het Ministerium für Wirtschaft, Arbeit und Verkehr van de deelstaat Niedersachsen evenals het Ministerium für Wirtschaft, Energie, Industrie, Mittelstand und Handwerk van de deelstaat Nordrhein-Westfalen en de provincies Drenthe, Fryslân, Gelderland, Groningen en Noord-Brabant. Het wordt begeleid door het programmamanagement INTERREG van de Eems Dollard Regio (EDR). Unterstützt durch: / Mede mogelijk gemaakt door: Naam MariTIM: Maritieme Technologieën en Innovaties Modelregio Duitsland/Nederland Doel Innovatiegerichte maritieme samenwerking in het Duits-Nederlandse grensgebied Technologisch zwaartepunt Ontwikkeling van innovatieve scheepsaandrijvingssystemen Looptijd Coördinatie Leadpartner: MARIKO GmbH Co-partner: TCNN Aantal partners 35 Regionaal programmamanagement Eems Dollard Regio (EDR) Website Budget 8,8 miljoen EUR, waarvan 5,3 miljoen EUR subsidie 2 3

3 VOORWOORD Birgit Honé, secretaris-generaal Niedersächsische Staatskanzlei VOORWOORD Hans Konst, gedeputeerde Provincie Friesland Birgit Honé, secretaris-generaal Niedersächsische Staatskanzlei Het INTERREG-programma in het Duits-Nederlandse grensgebied tussen de Noordzeekust en de Beneden-Rijn levert een wezenlijke bijdrage aan de ontwikkeling van de grensregio tot een geïntegreerde Europese regio en aan een versteviging van de concurrentiepositie op de globale markten. INTERREG biedt ondernemingen en kennisinstellingen de bijzondere mogelijkheid om innovatie en samenwerking in de economie in de grensregio te stimuleren. De investeringen in de grensoverschrijdende samenwerking zijn daarbij uiterst veelzijdig. Ook de maritieme sector heeft geprofiteerd van de lopende subsidieperiode van INTERREG. De maritieme economie heeft een prioritaire betekenis voor Nedersaksen. Meer dan werknemers zijn werkzaam in deze branche en bijna alle sectoren van de maritieme economie zijn in Nedersaksen vertegenwoordigd. De focus van Green Shipping ligt op het minimaliseren van de ecologische gevolgen van de scheepvaart. Vanuit een integraler perspectief is echter ook de duurzame veiligstelling van de concurrentiekracht van de maritieme sector van belang. Het is zelfs zo dat bij actieve meewerking aan ontwikkelingen in Green Shipping bijzondere kansen bestaan voor deze bedrijfstak, niet alleen in Nedersaksen maar ook in Nederland. De regering van de deelstaat Nedersaksen heeft besloten om dit toekomstperspectief gericht gestalte te geven en ondernemingen actief te ondersteunen bij de overgang naar een groenere scheepvaart. Het huidige coalitie-akkoord geeft aan dat de deelstaat-regering beoogt om een Competentiecentrum voor Green Shipping op te bouwen dat in de toekomst alle activiteiten voor een milieuvriendelijke scheepvaart gaat coördineren. Met name de regio Weser-Ems hecht grote waarde aan het thema Green Shipping en gaat op instigatie van de deelstaat de uitdaging aan om dit innovatiethema mee te ontwikkelen en realiseren. In het kader van haar regionale innovatiestrategie en tegen de achtergrond van het nieuwe structuurpolitieke paradigma van de zogenaamde intelligente specialisatie in Nedersaksen heeft Weser-Ems de maritieme branche als een van de drie competentievelden voor de komende jaren gedefinieerd. Green Shipping zal binnen dit veld een belangrijk zwaartepunt van ontwikkelingen vormen. Deze zullen structureel begeleid worden door de Maritieme Strategieraad Weser-Ems. Het sinds 2011 lopende samenwerkingsproject MariTIM (Maritieme Technologieën en Innovaties - Modelregio Duitsland/Nederland), waarin 35 ondernemingen en kennisinstellingen in het grensgebied samen werken aan de groenere schepen van morgen, heeft niet alleen bijgedragen aan een sterkere samenwerking tussen kennisinstellingen en ondernemingen, maar ook gezorgd voor extra groei- en werkgelegenheidseffecten voor de hele maritieme branche in de regio. Deze resultaten moeten worden geconsolideerd en versterkt. We zijn dan ook blij met de verschillende aanzetten voor samenwerking, die momenteel worden voorbereid en verder uitgewerkt, om ze te integreren in het nieuwe INTERREG-subsidieprogramma voor de fase tot In Nederland wordt het onderwerp Green Shipping met het oog op milieu- en klimaatbescherming in de scheepvaart, maar ook om redenen van efficiëntie en rendabiliteit steeds belangrijker, en ook in Fryslân wordt overwogen om deskundigheid en knowhow op dit gebied te bundelen in een duurzaam maritiem netwerk. Tussen Noord-Nederland en de Duitse regio Weser-Ems wordt de maritieme samenwerking, tussen de bedrijven onderling maar ook met de kennisinstellingen al enkele jaren steeds intensiever. De grensoverschrijdende samenwerking in de maritieme sector heeft zich volgens de hierbij betrokken partijen in de afgelopen jaren ontwikkeld tot een stabiele factor met een reële meerwaarde voor de regio, niet in de laatste plaats in het kader van het Duits-Nederlandse Interreg VI-A samenwerkingsproject MariTIM (Maritieme Technologieën en Innovaties - Modelregio Duitsland/Nederland) Innovative projecten vormen de kern van het sinds 2011 succes lopende project. Met het onderzoeken, ontwikkelen en testen van nieuwe aandrijvingssystemen op concrete schepen werden nieuwe inzichten gewonnen voor de scheepvaart van morgen. Bovendien werden grensoverschrijdende maritieme structuren ontwikkeld en versterkt. Ook werd een reeks maatregelen geïmplementeerd, die hebben bijgedragen aan de vorming van netwerken in de maritieme branche in het Duits-Nederlandse grensgebied en daarbuiten. Daartoe behoren talrijke workshops, conferenties, excursies, beursoptredens en presentaties op vakevenementen. Bovendien werd het maritieme potentieel aan beide kanten van de grens nader geanalyseerd en een groot aantal synergiën vastgesteld. Deze activiteiten ondersteunen de weg naar een Duits-Nederlandse maritieme modelregio. Tegen de achtergrond van de opgedane ervaringen en met het oog op toekomstige mogelijkheden die zich aandienen op basis van de gezamenlijke strategie Noord in het nieuwe INTERREG V-programma, zijn we verheugd dat MariTIM-projectpartners en nieuw gewonnen ondernemingen en instellingen onder leiding van de leadpartner MARIKO GmbH opnieuw een projectaanvraag voorbereiden, die in de context Green Shipping toekomstgerichte uitgangspunten voor samenwerking bevat, om daarmee nieuwe impulsen te geven door sterkere samenwerking van maritieme bedrijven en kennisinstellingen aan beide kanten van de grens. Het primaire doel van de projectontwikkeling is de versterking van het innovatieve vermogen van de maritieme ondernemingen en kennisinstellingen in de regio, om meer toegevoegde waarde en werkgelegenheid op maritiem gebied te bereiken. Hierbij zijn ondanks concurrentie en crisissen in de scheepvaart samenwerking en kennistransfer positieve elementen gebleken voor economisch succes. Ik wens MARIKO GmbH, alle participerende bedrijven en kennisinstellingen de komende jaren veel succes toe en ben ervan overtuigd dat dit soort interregionale projecten een blijvende positieve invloed hebben op stimulering van de kenniseconomie en werkgelegenheid. Hans Konst, gedeputeerde Provincie Friesland 4 5

4 Bernhard Bramlage, commissaris van het district Leer GREEN SHIPPING ALS TOEKOMSTOPGAVE Twee scheepvaartnaties bundelen hun krachten om samen innovaties te ontwikkelen voor de maritieme toekomst. In het INTERREG-project Maritieme Technologieën en Innovaties Modelregio Duitsland/Nederland (MariTIM) hebben 35 maritieme ondernemingen en kennisinstellingen in het Duits-Nederlandse grensgebied en daarbuiten de handen ineengeslagen om groenere schepen van morgen te ontwikkelen. Het project MariTIM heeft op indrukwekkende wijze de meerwaarde bewezen van grensoverschrijdende samenwerking de verschillende mentaliteit van Nederlanders en Duitsers levert ook verschillen in aanpak op, wat leidt tot constructieve oplossingen. Deze succesvolle weg willen we met het oog op een milieuvriendelijke scheepvaart in de nieuwe INTERREG-subsidieperiode voortzetten en uitbouwen. Bernhard Bramlage, commissaris van het district Leer Drie innovatieprojecten, die in deze brochure worden voorgesteld, vormden de kern van het succesvolle project. Met het onderzoeken, ontwikkelen en testen van nieuwe aandrijvingssystemen op concrete schepen werden nieuwe inzichten gewonnen voor de scheepvaart van de toekomst. De realisatie vond plaats door Duits-Nederlandse consortia uit bedrijfsleven en onderzoek. Een groot aantal activiteiten droeg bij aan de vestiging van een Duits-Nederlandse maritieme modelregio en maakte de weg vrij voor de voorbereiding van toekomstige samenwerkingsprojecten. Green Shipping beschrijft primair de milieu- en klimaatbescherming in de scheepvaart, waarbij de focus vooral ligt op emissievermindering en het brandstofverbruik van schepen. In de scheepvaart ontstaan, net als bij andere verkeersmiddelen, milieubelastingen door met name afval, olie, afvalwa- ter, stikstofoxide, chloorfluorkoolstofverbindingen, koolstofdioxide en zwaveldioxide in uitlaatgassen. Koolstofdioxide (CO 2 ) is het sterkste klimaatrelevante broeikasgas en komt vooral vrij door de verbranding van fossiele energiebronnen. 1 Volgens berekeningen van de International Maritime Organisation (IMO) was de scheepvaart in 2007 verantwoordelijk voor ca. 4,5 % van de wereldwijde CO 2 -uitstoot. 2 Bovendien is het gebruik van zware olie als brandstof de oorzaak voor hoge zwavelen stikstofemissies alsmede roet en fijnstof. 3 Op grond van de stijgende transportvolumes wordt er rekening mee gehouden dat de emissies van de scheepvaart ook in de toekomst nog duidelijk zullen toenemen. Bovendien zijn het kijken naar efficiëntie en rendabiliteit centrale aspecten, die Green Shipping-activiteiten voor maritieme ondernemingen aan beide zijden van de Duits-Nederlandse grens maar ook wereldwijd steeds zinvoller lijken te maken. De wereldwijde economische crisis van de afgelopen jaren heeft de maritieme sector hard geraakt: er werden minder nieuwe schepen gebouwd, banken trokken zich terug uit de financiering, de vrachttarieven zonken drastisch, scheepsfondsen gingen failliet en door de insolventie van opdrachtgevers raakten talrijke rederijen en scheepswerven in existentiële nood. 4 Wereldwijd wordt ongeveer 90 % van het internationale goederenverkeer afgewikkeld via de scheepvaart. 5 Ook voor de Europese economie is de scheepvaart een belangrijke economische factor: terwijl 80 % van de totale handel via havens loopt, wordt 40 % van het interne Europese vrachtvolume via korte zeetrajecten vervoerd. 6 Er is nog steeds geen sprake van een echte ontspanning van de crisissituatie: het gemiddelde chartertarief voor alle scheepstypen bedroeg in de jaren 90 van de vorige eeuw US-dollar per dag en schip tegen gemiddeld US-dollar nu. Bovendien worden de rederijen geconfronteerd met stijgende brandstofprijzen bunkerolie kost tegenwoordig drie keer zoveel als vijf jaar geleden en een stroom aan kostbare milieubeschermingsregels. 7 Deze ontwikkelingen vereisen aanzienlijk hogere efficiency en strategieën, waarmee de schepen klaar voor de toekomst en rendabeler gemaakt kunnen worden, ook met het oog op een adequate voorbereiding op de momentele en toekomstige aanscherping van grenswaarden. De economische druk op de scheepvaart vormt dan ook tegelijk een aanleiding voor maatregelen op gebied van Green Shipping. In een verder verstevigde samenwerking van het maritieme bedrijfsleven en de maritieme wetenschap, in samenspel met grensoverschrijdende bundeling van competenties in de context van Green Shipping, worden waardevolle impulsen gezien voor werkgelegenheid en milieubescherming, in het bijzonder voor de maritieme regio Noord-Nederland/Weser-Ems. INTERREG Begin jaren 90 heeft de EU het gemeenschapsinitiatief INTERREG in het leven geroepen. Sindsdien wordt met dit initiatief de grensoverschrijdende samenwerking in de Europese Unie gestimuleerd. INTERREG is een van de centrale instrumenten in de Europese cohesie- en regiopolitiek, waarmee de verschillen in ontwikkeling tussen de Europese regio s dienen te worden verminderd en de economische samenwerking dient te worden versterkt. Tussen 2007 en 2013 investeerde de EU meer dan 8,5 miljard euro in de grensoverschrijdende samenwerking in heel Europa. INTERREG wordt gefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Het subsidieprogramma bestaat uit drie onderdelen. In deel A vindt de subsidie van grensoverschrijdende samenwerking plaats. Regio s die zijn gelegen aan nationale grenzen en zeegrenzen komen hiervoor in aanmerking. Vanuit het INTERREG IV A-programma Deutschland Nederland wordt o.a. het project MariTIM ondersteund. Door bundeling van competenties, het in netwerken bij elkaar brengen van bedrijfsleven, wetenschap en overheden en grensoverschrijdende samenwerking worden innovatieve ontwikkelingen via INTERREG ondersteund. Dat is ook het uitgangspunt van het project MariTIM. De resultaten tot nu toe laten zien dat hier richtinggevende successen kunnen worden geboekt en door grensoverschrijdende samenwerking in netwerken meer kan worden bereikt. Hermann Wessels, directeur INTERREG bij EDR 1. HypoVereinsbank, Trendstudie Green Shipping, 01/2009, S climatechange.pollution 3. environmental_services/green_shipping/index.shtml Nationale Maritime Konferenz, Wilhelmshaven 2011, Gesamtdokumentation, S KOM(2009) 8, endgültige Fassung, Mitteilung der Kommission an das Europäische Parlament, den Rat, den Europäischen Wirtschafts- und Sozialausschuss und den Ausschuss der Regionen, , S.2 7. Oxford Economics (2014): Fakten zur EU-Schifffahrtsbranche. IN: Deutsche Seeschifffahrt, Ausgabe Mai 2014, S. 9 Eems Dollard Regio (EDR) Hermann Wessels, directeur INTERREG bij de Eems Dollard Regio (EDR) De Eems Dollard Regio (EDR) is de noordelijkste Europese grensregio langs de Duits-Nederlandse grens en is opgericht in De regio heeft een totaal oppervlak van km² en ligt voor ongeveer 56 % aan Nederlandse en voor 44 % aan Duitse zijde. Het EDR-programmagebied beslaat aan Duitse zijde het noord-westelijke deel van de deelstaat Nedersaksen en aan Nederlandse zijde de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân. Het kantoor van de EDR is gevestigd in het Nederlandse Bad Nieuweschans en heeft zich tevens ontwikkeld tot een Duits-Nederlands ontmoetingscentrum, waarin grensoverschrijdende evenementen en andere activiteiten plaatsvinden en talrijke grensoverschrijdende projecten worden geïnitieerd. Tevens is hier het regionale programma-management voor het INTERREG programma Deutschland-Nederland gevestigd. 6 7

5 ECO² Inland Vessel GROENE BINNENVAART OP SUCCESVOLLE KOERS Verslag van het deelproject ECO 2 Inland Vessel Stapelloop van de Sirocco Bron: Chemgas Binnen de transportbranche vormt de binnenscheepvaart een bijzonder segment. Aan de ene kant geldt het binnenschip vandaag al als een van de meest milieuvriendelijke verkeersmiddelen. Tegelijkertijd is echter de neiging tot innovatie in de binnenscheepvaart relatief gering. De binnenvaart heeft echter nieuwe innovatieve impulsen nodig om de branche economisch gezond te houden en zich in nog sterkere mate te positioneren als milieuvriendelijk transportalternatief. Liquified Natural Gas (LNG) LNG is aardgas dat door afkoeling tot een temperatuur van ca C in vloeibare toestand wordt gebracht. De expansieverhouding van vloeibaar naar gasvormig gas bedraagt bij LNG 1:600, zodat grote hoeveelheden energie in de vorm van LNG kunnen worden getransporteerd en bevoorraad. Naast eenvoudige opslag en transport heeft LNG nog een ander essentieel voordeel: Het is zeer economisch en efficiënt, want als zuiver aardgas, dat bijna voor 100 % uit methaan bestaat, heeft het een gemiddelde verbrandingswaarde van circa 11,6 kwh per kubieke meter. Bij de verbranding ontstaan dus minder emissies, omdat LNG nauwelijks stikstof en zwavel bevat. Dat leidt tot een vermindering van de CO 2 -uitstoot en ook van fijnstof, zwaveldioxide en stikstofoxiden. Kraftstoff-Wasser-Emulsionsanlage van de firma Exomission Bron: MARIKO GmbH Het wereldwijd eerste voor aandrijving met LNG (Liquefied Natural Gas) verbouwde binnenschip van de rederij Danser (koppelverband Eiger-Nordwand ) Bron: Reederei Danser Met dit doel voor ogen hebben enkele van de meest innovatieve bedrijven en organisaties uit de branche de handen ineengeslagen en een grensoverschrijdend consortium gevormd onder de naam ECO² Inland Vessel. Het doel van de groep was het doen van onderzoek naar en een systeemvergelijking van verschillende aandrijvingsconcepten, om de efficiëntste en rendabelste aandrijving voor de verschillende typen binnenschepen vast te stellen. Daarbij is rekening gehouden met alle relevante factoren zoals vaargebied, vracht, scheepslengte en vaarprofiel. Inmiddels werden in het project ECO² Inland Vessel vier concrete schepen gerealiseerd, die als voorbeeld kunnen dienen voor de hele binnenvaartbranche. Daartoe behoren het wereldwijd eerste voor aandrijving met LNG (Liquefied Natural Gas) verbouwde binnenschip van rederij Danser (koppelverband Eiger-Nordwand ) en de eerste in Noord-Nederland gebouwde tanker van de rederij Chemgas ( Sirocco ) met LNG aandrijving. Bovendien werd de verbouwing van een hybride droge-lading-schip van Scheepvaartbedrijf Vranken B.V. ( Goblin ) ondersteund en de inbouw van een module op basis van brandstof-water-emulsietechnologie op de dubbelwandige tanker Rudolf Deymann van rederij Deymann begeleid. De grafiek is het resultaat van een vergelijking van de investeringskosten (CAPEX) en operationele kosten (OPEX) voor diverse binnenschepen en verschillende voortstuwingsconfiguraties en meest belangrijk: het vaarprofiel (motorvermogen/ bedrijfsuren). De grafiek toont het aantal jaar wat de scheepseigenaar nodig heeft om de extra investering om op LNG als brandstof terug te verdienen. De grootste factor is de besparing op brandstofkosten (aanname kosten LNG: 20 % minder dan Gasolie, bij gelijke energieinhoud), die natuurlijk toeneemt met het geinstalleerd vermogen en het aantal bedrijfsuren. Dit verklaart de bandbreedte van de cirkels: aan linkerzijde schepen die vooral op de Rijn varen, rechts de schepen die vrijwel uitsluitend op de kanalen varen (ARA), Bron: Wärtsilä Contact: Bram Kruyt Wärtsilä Netherlands B. V. Tel: + 31 (0) bram.kruyt@wartsila.com 8 9

6 LNG Passenger Vessel NIEUWE PERSPECTIEVEN VOOR DE PASSAGIERSVAART Verslag van het deelproject LNG Passenger Vessel Passagiersschip MS Ostfriesland, Bron: AG EMS De passagiersscheepvaart in Europa wordt vandaag de dag nog grotendeels conventioneel met normale scheepsdiesel als brandstof bedreven. Dit geldt eveneens voor het Duits-Nederlandse grensgebied. Juist hier beweegt de passagiersvaart zich echter in voor een deel zeer milieugevoelige gebieden. Dit geldt zowel voor de veerdiensten naar de Friese en Oost-Friese eilanden, die door het Nationaal Park Waddenzee leiden, als voor de rondvaarten in soms gevoelige binnenwateren. De daarbij ontstaande uitlaatgas- en geluidsemissies van de schepen botsen met de behoefte aan bescherming van deze ecologisch waardevolle gebieden. Ook strengere milieueisen zijn een belangrijke reden voor de scheepvaart voor omschakeling naar alternatieve en milieuvriendelijkere brandstoffen. Een van de mogelijkheden is de overstap op LNG (Liquefied Natural Gas, zie infoblok p. 9). De toepassing van LNG biedt nieuwe kansen, maar behelst ook nog een reeks onzekerheden, bijvoorbeeld op infrastructureel, logistiek en juridisch gebied. Ook economisch gezien is LNG een aantrekkelijk alternatief voor traditionele brandstoffen. In het innovatieproject LNG Passenger Vessel hebben Duitse en Nederlandse bedrijven de handen ineengeslagen om een bijdrage te leveren aan de bescherming van ecologisch gevoelige watergebieden, door de invoering van duurzame technologieën voor scheepsaandrijving. In het kader van het project vond een onderzoek plaats van de technische en economische haalbaarheid van een LNG-elektrisch aandrijvingssysteem in de passagiersvaart op basis van twee case studies. Bij de eerste case study gaat het om een passagiersschip van Rondvaardij Princenhof voor maximaal 250 passagiers, dat in het Nederlandse binnenland zou kunnen worden ingezet in een beschermd landschapsgebied. Het tweede project betreft de veerboot naar Borkum MS Ostfriesland van AG EMS: met behulp van een onderzoeksconcept en een haalbaarheidsonderzoek werden de kadervoorwaarden onderzocht voor het ombouwen van de veerboot uit 1985, die vaart tussen Emden, Eemshaven en Borkum. Op basis van deze inzichten is de MS Ostfriesland omgebouwd. Bij deze major conversion werd de veerboot met 15 meter verlengd en voorzien van een elektrisch platform, dat wordt gevoed door een set dual-fuel-generatoren (elk 1056 kw van het merk Wärtsilä) en een set LNG-generatoren (elk 394 kw van het merk Mitsubishi). Onlangs ging de MS Ostfriesland als eerste LNG-aangedreven veerboot onder Duitse vlag weer in de vaart. Opnames met een akoestische camera door de Hochschule Emden/Leer, prof. dr. Jürgen Göken, op de MS Ostfriesland ter lokalisering van geluidsbronnen, bron: Hochschule Emden/Leer, prof. dr. Jürgen Göken Contact: Leo van der Burg NHL Hogeschool Tel.: +31 (0)

7 Wind Hybrid Coaster WE HIJSEN DE ZEILEN! Verslag van het deelproject Wind Hybrid Coaster Aan het begin van de vorige eeuw namen windonafhankelijke motorschepen de plaats in van zeilschepen. Maar in de loop van de opvolgende decennia maakten de kosten voor fossiele brandstoffen in de scheepvaart een steeds groter aandeel van de lopende kosten uit. Naast kostenbeheersing zijn ook klimaatbescherming en het sparen van natuurlijke bronnen uitdagingen voor de scheepvaart. Op internationaal niveau heeft de IMO (International Maritime Organisation) met het Internationaal Verdrag ter voorkoming van verontreiniging door schepen (MARPOL) een reeks maatregelen en standaards ingevoerd voor een schonere scheepvaart. Er werden zogenaamde Emission Control Areas (ECA s) vastgelegd. Dit zijn bijzondere zones van de scheepvaart waarin onder andere speciale milieurichtlijnen voor emissies gelden. Tegen deze achtergrond is speciaal voor de kustvaart een Duits-Nederlands partnerconsortium gevormd, om emissies te verminderen en gratis aandrijving met behulp van wind te genereren. In het deelproject Wind Hybrid Coaster is daarbij een nieuwe generatie motor-rotor-zeilboten ontwikkeld. 14 partners uit het Duits-Nederlandse grensgebied werkten gezamenlijk aan het concipieren en bouwen van dit windzeilsysteem met een aerodynamisch werkende, licht geconstrueerde rotor voor kleinere schepen. De ECO FLETTNER kan met hoge toerentallen een breed spectrum aan windsnelheden energetisch benutten. Door de extra gewonnen windenergie kan de motoraandrijving en daarmee het brandstofverbruik en schadelijke emissies worden gereduceerd. De ECO FLETTNER heeft een hoogte van 18 meter en een diameter van 3 meter en kan onder optimale omstandigheden de aandrijving voor 100 % overnemen. Naast bouwkundige maatregelen werden activiteiten ontplooid op gebied van vermogensprognose en weerrouting, om de optimale toepassingsmogelijkheden van de Flettner-rotor vast te stellen. Godewind, Bron: CIG Maritime Technology Groningen De rotor met de naam ECO FLETTNER, die een hoogte heeft van 18 meter en een diameter van 3 meter, kan onder optimale omstandigheden de aandrijving voor 100 % overnemen. Bron: MARIKO GmbH Flettner-Rotor Modelling the flow field for calculating the forces depending on the wind speed and the speed ratio (wind speed v = 20 kn = 0,289 m/s; speed ratio of the flettner rotor λ = 5) Bron: Hochschule Emden/Leer, prof. dr.-ing. Jann Strybny Een Flettner-rotor is een zogenaamde aerodynamische aandrijving. Door een roterende cilinder, die blootstaat aan de windstroom, wordt extra aandrijvingsvermogen opgewekt. Door de versnelling van de cilinder aan de ene kant ontwikkelt zich hier een onderdruk en aan de andere kant een overdruk. De Flettner-rotor ontwikkelt door het magnus-effect een dwarse aandrijving ten opzichte van de windstroom door stuwdruk- en zuigkrachten. Contact: Ralf Oltmanns Entwicklung und Vertrieb von regenerativen Antriebstechniken Tel: + 49 (0) r.oltmanns@grafik-team.de 12 13

8 Maritieme kennissamenwerking en netwerkvorming MARITIEME KENNISSAMEN- WERKING EN NETWERKVORMING Verslag van deelproject-overkoepelende netwerkactiviteiten Naast de vakinhoudelijke uitwisseling boden de excursies ook de mogelijkheid voor persoonlijke ontmoetingen zoals hier bij een avondwandeling op het strand van Terschelling Bron: MARIKO GmbH Doel van de Duits-Nederlandse samenwerking op het gebied van Maritieme Technologieën en Innovaties is de versterking van de innovatie en samenwerking in de maritieme branche in en buiten de grensregio. Door sterkere samenwerking tussen kennisinstellingen en ondernemingen worden extra impulsen teweeggebracht voor groei en werkgelegenheid in de branche. Dat geldt niet alleen voor de betrokken ondernemingen, maar voor de gehele maritieme sector in de regio. Naast de drie beschreven innovatieprojecten werd in het MariTIM-project een groot aantal activiteiten gerealiseerd, om de grensoverschrijdende structuren verder uit te bouwen en te verstevigen. In het kader van de Maritieme Kennissamenwerking vonden wederzijdse bezoeken van de betrokken onderzoeks- en kennisinstellingen plaats. Deze tweedaagse bezoeken bevatten een programma waarbij de instellingen en actuele onderzoeksen ontwikkelingsprojecten werden voorgesteld en ideeën werden gegenereerd voor toekomstige samenwerking. Conferentie ter gelegenheid van de start van een LNG-initiatief op 2013 in het Maritimes Kompetenzzentrum in Leer met meer dan 200 deelnemers, Bron: MARIKO GmbH Bovendien werden talrijke conferenties, workshops en vakexcursies georganiseerd, om de projectpartners maar ook externe ondernemingen en instellingen bij elkaar te brengen en te discussiëren en informeren over actuele ontwikkelingen. Ook beursoptredens en presentaties bij diverse vakevenementen in heel Europa werden gebruikt om de innovatieprojecten in de vakwereld te communiceren. De meest prominente belangstellenden voor het MariTIM-project waren ongetwijfeld Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander en Hare Deelnemers aan een excursie over het thema LNG in de binnenvaart op de Argonon in Rotterdam. Bron: Johan de Witte, De Binnenvaartkrant Majesteit Koningin Máxima, die in mei 2014 een bezoek brachten aan het Maritimes Kompetenzzentrum. Katja Baumann, projectleider van het project MariTIM, had de gelegenheid om het koningspaar te leren kennen en verslag te doen van de successen van de Duits-Nederlandse samenwerking. Het MariTIM Project op de Promotiedagen in Groningen Bron: MARIKO GmbH 14 15

9 PERSPECTIEVEN VAN DUITS- NEDERLANDSE MARITIEME SAMENWERKING Veelzijdige uitdagingen voor de maritieme economie Studie: Noordelijke maritieme regio Potentieel van het maritieme bedrijfsleven in de regio Noord-Nederland / Weser-Ems en perspectieven voor samenwerking, Bron: MCON Dieter Meyer Consulting GmbH 2014 Karel Groen, directeur EDR (Eems Dollard Regio) De uitdagingen voor de maritieme branche zijn zeer divers: de negatieve effecten van de economische en financiële crisis op de scheepvaart zijn nog altijd voelbaar en de wereldwijde concurrentie in de verschillende maritieme sectoren neemt toe. Strengere milieueisen vragen om nieuwe technologieën en hoge investeringen. In totaliteit is de economische De toekomst van de Duits-Nederlandse samenwerking ligt in de bereidheid om echt naar elkaar te luisteren en te investeren in gemeenschappelijke oplossingen. Als buren in de Eems Dollard Regio kunnen we elkaar toegevoegde waarde leveren. Grensoverschrijdende samenwerking kost tijd en inzet, maar het biedt concrete resultaten. Karel Groen, directeur EDR (Eems Dollard Regio) druk in de branche hoog en het is een uitdaging om daarin tegelijkertijd nieuwe kansen voor de in de regio gevestigde ondernemingen te ontdekken. Uiteindelijk moet de branche de nieuwe uitdagingen aangaan niet alleen op korte termijn maar vooral ook met het oog op de verdere toekomst. De focus op specialisatie, innovatie en samenwerking zal richtinggevend zijn voor de versterking van de maritieme regio in het noorden. De studie Noordelijke maritieme regio Potentieel van het maritieme bedrijfsleven in de regio Noord-Nederland / Weser-Ems en perspectieven voor samenwerking, waarvoor in het MariTIM-project opdracht werd gegeven, laat toekomstige maritieme activiteitengebieden en samenwerkingsmogelijkheden voor ontwikkeling zien. Aan beide zijden van de grens wordt groot potentieel gezien in het thema maritieme logistiek en haveninfrastructuur. Dit omvat op de eerste plaats de gehele waardeketen van de maritieme logistiek, d.w.z. activiteiten van de havens, rederijen/scheepvaart, toeleverende en dienstverlenende bedrijven en andere sectoren van de maritieme economie. Maar ook de haveninfrastructuur is hieraan gekoppeld; deze moet verder worden ontwikkeld om de voorwaarden te scheppen voor een versteviging van de concurrentiepositie. Tot de bijbehorende ontwikkelingsdoelen behoren o.a.: Uitbouwen van de havenfuncties en specialisatie van de havens Uitbouwen van de waterwegen, in het bijzonder ook voor grotere scheepsklassen en schepen met meer diepgang Uitbouwen van de capaciteit van de havens, ook voor grotere overslagvolumes Ontwikkeling van de havenrelevante infrastructuren, om de sterke positie als maritieme regio uit te bouwen, o.a. verbetering van de aansluiting op het achterland via het spoor en de weg Verdere ontwikkeling van de transshipment-mogelijkheden Bovendien wordt in maritieme diensten voor de offshore-windindustrie een perspectief gezien voor grensoverschrijdende maritieme samenwerking. Daarbij staan de volgende aspecten in de focus: Verdere ontwikkeling van de offshorehavenlocaties, o.a. door infrastructurele maatregelen en specialisatie Verdere ontwikkeling van offshore-logistiek en IT-concepten Uitbouwen van de samenwerking langs de gehele waardeketen Aanzienlijk potentieel wordt ook gezien in de voortzetting van het werk rondom het thema duurzame scheepsaandrijvingen. De verdere uitbouw van het gezamenlijke waddenzeegebied als pioniersregio voor Green Shipping is daarvan een voorbeeld. Daarmee gaat een versterking van op technologie gerichte bedrijven in de regio gepaard, om gezamenlijk verdere activiteiten op het gebied van alternatieve scheepsaandrijvingen te realiseren. In dit verband bereiden de MariTIM-projectpartners en nieuw gewonnen partnerondernemingen en instellingen onder de coördinatie van de leadpartner MARIKO GmbH een projectaanvraag voor in de context van Green Shipping voor de INTERREG V A-subsidieperiode. Contact MariTIM: Katja Baumann Tel: katja.baumann@mariko-leer.de Maritime Region im Norden Potenziale der maritimen Wirtschaft in der Region Nordniederlande / Weser-Ems und Perspektiven der Zusammenarbeit Noordelijke maritieme regio Potentieel van het maritieme bedrijfsleven in de regio Noord-Nederland / Weser-Ems en perspectieven voor samenwerking Contact MariTIM: Piet Alberts Tel: pietalberts@tcnn.nl 16 17

10 Energy Valley Hanze University Groningen TCNN (Co-Partner) CIG Maritime Technology AG EMS Hochschule Emden/Leer Jens Werner Coaster Service Marine Faserverbund-Technik Haring DNV GL Lloyd s Register NHL Hogeschool Dirks Elektrotechnik GmbH Rondvaardij Princenhof Electric Ship Facilities B.V. Cofely Experts B.V. Cofely West Industrie B.V. MARIKO GmbH (Leadpartner) Harms Elektromaschinen JPW Privattreuhand GmbH & Co. KG LAIS Nord GbR SEC GmbH & Co. Shipservices KG Ralf Oltmanns Regenerative Antriebstechniken TNO Maritima Green Technology Shipco B.V. Reederei Deymann Wessels Reederei BOMA Maschinenbau GmbH MARIN Koedood Dieselservice B.V. Ontwerpbureau Kooimann B.V. Scheepswerf Gebr. Kooimann B.V. Stichting Projecten Binnenvaart Wärtsilä Netherlands B.V. DST Chemgas Barging S.a.r.l. Übersicht der Projektpartner Overzicht van de projectpartners 18 19