EUROPEES PARLEMENT. Commissie verzoekschriften MEDEDELING AAN DE LEDEN

Transcriptie

1 EUROPEES PARLEMENT 2004 Commissie verzoekschriften MEDEDELING AAN DE LEDEN Betreft: Verzoekschrift 546/2002, ingediend door M. Norbert Zollweg (Duitse nationaliteit), over de werktijden bij de brandweer in Duitsland 1. Samenvatting van het verzoekschrift Indiener deelt mee dat bij de brandweer in de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein een werkweek van gemiddeld 54 uur is toegestaan. Volgens hem is dat een overtreding van artikel 6 van Richtlijn 93/104/EG betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd. Aan Duitse zijde wordt echter verwezen naar artikel 17 inzake uitzonderingsbepalingen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken van de deelstaat Sleeswijk- Holstein beweert tevens dat de Commissie bij een controle in 2000 geen onregelmatigheden in het Duitse arbeidsrecht heeft aangetroffen. Indiener is echter sceptisch en wil graag weten of de Bondsrepubliek de bovengenoemde richtlijn en de basisrichtlijn 89/39/EEG binnen de vastgestelde termijnen in het nationaal recht heeft geïncorporeerd; of de controle door de Commissie in 2000 correct is uitgevoerd; en of artikel 17 van toepassing is op de brandweer in Duitsland. 2. Ontvankelijkheid Ontvankelijk verklaard op 4 februari De Commissie is om inlichtingen verzocht (artikel 175, lid 3 van het Reglement). 3. Antwoord van de Commissie, ontvangen op 8 april 2003 De Commissie zal contact opnemen met de Duitse nationale overheden om nadere inlichtingen te vragen over de feiten die de indiener aanbrengt. Het Europees Parlement wordt van de verdere ontwikkelingen op de hoogte gehouden. CM\ doc PE /REV.III/v01-00 Externe Vertaling

2 4. Antwoord van de Commissie, ontvangen op 23 maart 2004 De feiten Indiener, een brandweerman in de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein, beweert dat de regeling voor de werktijd voor brandweermannen in Sleeswijk-Holstein niet in overeenstemming is met richtlijn 93/104/EG (de arbeidsrichtlijn ). In haar mededeling van 8 april 2003 meldde de Commissie aan het Europees Parlement dat het noodzakelijk was de nationale instanties te contacteren voor bijkomende informatie over de door de indiener aangehaalde kwesties. De diensten van de Commissie schreven de Duitse instanties op 25 juni 2003 een brief, waarop de nationale instanties op 20 augustus 2003 een schriftelijk antwoord gaven. Uit de ontvangen informatie blijkt dat, krachtens de wet die van toepassing is voor de openbare diensten in Sleeswijk-Holstein, een gemiddelde werkweek maximaal 45 uur mag bedragen (par. 88 (1) van het Landesbeamtengesetz, LBG). Overeenkomstig paragraaf 88 (3), zin 1 en 2 van het LBG is het mogelijk deze periode te verlengen tot een absoluut maximum van 56 uur, indien de bijkomende arbeidstijd met beschikbaarheidsdienst ( Bereitschaftsdienst ) wordt ingevuld. Tijdens deze beschikbaarheidsdienst moet de ambtenaar fysiek aanwezig zijn op de werkplek of een andere door de werkgever bepaalde plek, en zich gereed houden om op verzoek van de werkgever zijn taken te vervullen. Deze maximale arbeidstijd wordt bovendien beperkt door een decreet krachtens hetwelk de normale wekelijkse arbeidstijd maximaal 40 uur bedraagt (paragraaf 2, lid 1 van SH ArbZVO) en, met inbegrip van de beschikbaarheidsdienst, maximaal 54 uur (gemiddelde, paragraaf 4 SH ArbZVO). Overeenkomstig paragraaf 6 (1), zin 2 van SH BRSchG (wet van Sleeswijk-Holstein betreffende de brandweer) nemen de brandweerbrigades, naast hun normale 'brandweertaken', ook deel aan het Duitse systeem van bevolkingsbescherming.. Juridische analyse Om de verdiensten van het verzoekschrift te evalueren, moeten twee vragen worden bestudeerd. Ten eerste, valt de brandweer onder de werkingssfeer van richtlijn 93/104/EG? Indien het antwoord affirmatief is, moet een tweede vraag worden beantwoord: is de desbetreffende wetgeving in overeenstemming met de bepalingen van de arbeidstijdrichtlijn, met name met artikel 6 van deze richtlijn? De werkingssfeer van richtlijn 93/104/EG, als gewijzigd door richtlijn 2000/34/EG, is vastgesteld in artikel 1, lid 3, in combinatie met artikel 2 van richtlijn 89/391/EEG (de basisrichtlijn ). PE /REV.III/v /7 CM\ doc

3 In artikel 1, lid 3 wordt als volgt bepaald: Onverminderd de artikelen 14 [...] is deze richtlijn van toepassing op alle particuliere of openbare sectoren in de zin van artikel 2 van Richtlijn 89/391/EEG van de Raad. Artikel 2, lid 1 van richtlijn 89/391/EEG heeft een brede werkingssfeer en bepaalt duidelijk dat de richtlijn in principe van toepassing is op alle activiteitensectoren. Niettemin wordt in artikel 2, lid 2 als volgt bepaald: Deze richtlijn geldt niet wanneer bijzondere aspecten die inherent zijn aan bepaalde activiteiten in overheidsdienst, bij voorbeeld bij de strijdkrachten of de politie, of aan bepaalde activiteiten in het kader van de bevolkingsbescherming, de toepassing ervan in de weg staan. Volgens de Commissie kunnen alleen bepaalde activiteiten in overheidsdiensten als de strijdkrachten, de politie of de bevolkingsbescherming worden uitgesloten van de werkingssfeer van de basisrichtlijn, en niet een groep werknemers op zich. Overeenkomstig de beslissing van het Hof in de zaak SIMAP, moet deze richtlijn ruim worden opgevat en moeten de uitzonderingen op de werkingssfeer van de basisrichtlijn, daaronder begrepen die van artikel 2, lid 2, restrictief worden uitgelegd. Het Hof bepaalde in dezelfde beslissing eveneens dat artikel 2, lid 2 van de basisrichtlijn verwijst naar specifieke activiteiten in overheidsdienst die tot doel hebben de openbare orde en veiligheid te verzekeren en die onmisbaar zijn voor het goede verloop van het maatschappelijk leven (punt 36). Onder normale omstandigheden kan worden gesteld dat de activiteiten van de brandweer niet tot dergelijke activiteiten behoren, of toch niet volledig. Het huidige juridische systeem in Sleeswijk-Holstein maakt geen onderscheid tussen normale taken en bijzondere activiteiten, bijvoorbeeld tijdens een noodtoestand. Ook dient te worden opgemerkt dat een bijzondere afwijking voor de brandweer wordt gemaakt in artikel 17, lid 2, onder c) (iii) van richtlijn 93/104/EG, en dat de brandweer dus over het algemeen onder de bepalingen van de richtlijn valt. De Commissie is daarom van mening dat de uitzondering in artikel 2, lid 2 van richtlijn 89/391/EG niet van toepassing is op de brandweer in haar geheel, en dat ze bijgevolg onder de bepalingen van richtlijn 93/104/EG valt, als gewijzigd. Wat de tweede kwestie betreft, moet volgens het Hof de tijd die voor beschikbaarheidsdienst wordt uitgetrokken, volledig als arbeidstijd worden aangemerkt. Bovendien wordt in artikel 6, lid 2 van de richtlijn als volgt bepaald: De lidstaten treffen de nodige maatregelen opdat in verband met de noodzakelijke bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers (...) de gemiddelde arbeidstijd in elk tijdvak van zeven dagen, inclusief overwerk, niet meer dan achtenveertig uren bedraagt. Door een gemiddelde maximale arbeidstijd van 54 uur, met inbegrip van de beschikbaarheidsdienst, toe te laten, is de wetgeving in de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein niet in overeenstemming met artikel 6, lid 2 van richtlijn 93/104/EG. CM\ doc 3/7 PE /REV.III/v01-00

4 Besluit In het licht van het bovengenoemde zullen de diensten van de Commissie opnieuw contact opnemen met de Duitse instanties, aangaande hun standpunt met betrekking tot de aangevoerde inbreuk, en zullen zij vervolgens beslissen welke maatregelen te nemen. 5. Aanvullend antwoord van de Commissie, ontvangen op 23 maart 2007 Jurisprudentie van het Hof van Justitie Met betrekking tot de vraag of de activiteiten van de brandweer binnen het werkingsbereik van de richtlijn vallen kan worden gemeld dat het Hof van Justitie in zijn arrest van 5 oktober 2004 in de zaak Pfeiffer (gevoegde zaken C-397/01 tot en met C-403/01) een duidelijke richting heeft bepaald aangaande de interpretatie van de richtlijn. Volgens het Hof sluit artikel 2, lid 2, eerste alinea van Richtlijn 89/391 de diensten inzake bevolkingsbescherming niet als zodanig uit van toepassing van deze richtlijn, maar uitsluitend bepaalde [specifieke] activiteiten van deze diensten, waarvan de bijzondere aspecten van dien aard zijn dat zij dwingend in de weg staan aan de toepassing van de voorschriften van genoemde richtlijn (punt 53). Deze uitzondering op de werkingssfeer van Richtlijn 89/391 moet derhalve aldus worden uitgelegd dat de strekking ervan wordt beperkt tot hetgeen strikt noodzakelijk is voor het veiligstellen van de belangen die de lidstaten op grond van deze uitzondering mogen beschermen (punt 54). De afwijking waarin artikel 2, lid 2, eerste alinea van Richtlijn 89/391 voorziet is alleen aangenomen om het goed functioneren te garanderen van de diensten die onontbeerlijk zijn voor de bescherming van de veiligheid, de gezondheid en de openbare orde ingeval van uitzonderlijk ernstige omstandigheden van grote omvang (bijvoorbeeld een ramp) die als kenmerk hebben dat ze zich naar hun aard niet lenen voor het inplannen van de arbeidstijd van de interventie- en hulpteams (punt 52). In zijn Beschikking van 14 juli 2005 in de zaak Personalrat der Feuerwehr Hamburg tegen Leiter der Feuerwehr Hamburg (C-52/04), heeft het Hof van Justitie bevestigd dat deze richtlijn toepasselijk is op de activiteiten van de brandweer, ook al worden deze activiteiten ongeacht of zij brandbestrijding of andere hulpverlening tot doel hebben uitgeoefend door interventieteams, voor zover zij alleen in gewoonlijke omstandigheden overeenkomstig de aan de betrokken dienst opgedragen taak worden uitgeoefend en ook al zijn de interventies die met deze activiteiten zijn verbonden, naar hun aard niet te voorzien en kunnen de ingezette werknemers aan bepaalde gevaren voor hun veiligheid en/of gezondheid worden blootgesteld (punt 52). Er zou slechts afgeweken mogen worden van deze interpretatie in het geval van uitzonderlijke omstandigheden, waarbij het goede verloop van maatregelen ter bescherming van de bevolking in situaties van ernstig gevaar voor de gemeenschap vereist dat de werknemers die aan een dergelijk evenement het hoofd moeten bieden, absolute voorrang geven aan het bereiken van het met deze maatregelen nagestreefde doel (punt 53). Het Hof van Justitie heeft verduidelijkt dat dit het geval zou zijn bij technologische of natuurrampen, aanslagen, zware ongevallen of andere soortgelijke gebeurtenissen waarvan de ernst en omvang maatregelen vereisen die onontbeerlijk zijn ter bescherming van het leven en de gezondheid alsook de veiligheid van de gemeenschap en waarvan het welslagen onzeker is PE /REV.III/v /7 CM\ doc

5 indien alle voorschriften van de Richtlijnen 89/391 en 93/104 moeten worden nageleefd (punt 54). Het voorstel tot wijziging van de richtlijn De Commissie heeft op 22 september 2004 een voorstel aangenomen voor een richtlijn tot wijziging van Richtlijn 2003/88/EG (COM(2004)607 def.). Dit voorstel bevat twee nieuwe definities ( aanwezigheidsdienst en wacht- of slaapuren tijdens de aanwezigheidsdienst ), evenals een nieuw artikel waarin wordt voorzien dat de wacht- of slaapuren tijdens de aanwezigheidsdienst niet worden beschouwd als arbeidstijd, tenzij de nationale wetgeving, of, overeenkomstig de nationale wetgeving en/of gebruiken, een collectieve overeenkomst of een bedrijfsakkoord tussen de sociale partners anders bepaalt. Dit zelfde artikel geeft aan dat de tijd gedurende welke de werknemer tijdens de aanwezigheidsdienst daadwerkelijk zijn werkzaamheden verricht of zijn functie uitoefent steeds wordt aangemerkt als arbeidstijd. Naar aanleiding van het advies van het Europese Parlement van 11 mei 2005 heeft de Commissie op 31 mei 2005 een gewijzigd voorstel voor de richtlijn aangenomen (COM(2005)246 def.). Dit voegt met name een nieuw lid toe, dat verduidelijkt dat de wachtof slaapuren tijdens de aanwezigheidsdienst niet in aanmerking kunnen worden genomen voor de berekening van de in de artikelen 3 (dagelijkse rusttijd) en 5 (wekelijkse rusttijd) bedoelde rusttijden. Samenvattend: als de richtlijn zou worden gewijzigd zoals voorgesteld door de Commissie zouden de wacht- of slaapuren tijdens de aanwezigheidsdienst niet in aanmerking kunnen worden genomen voor de berekening van de maximale wekelijkse arbeidstijd. In afwachting van de afloop van de lopende discussies op interinstitutioneel niveau heeft de Commissie in 2004 besloten dat het niet wenselijk was om inbreukprocedures te starten met betrekking tot de punten die, volgens het gewijzigde voorstel, aan herziening onderhevig zouden zijn. Dit gewijzigde voorstel is nog niet algemeen goedgekeurd binnen de Raad (meest recente discussies tijdens de speciale EPSCO-Raad van 7 november 2006). In het licht van de voortzetting van de interinstitutionele discussies hebben de diensten van de Commissie in januari 2007 aan bepaalde lidstaten een bestuurlijk schrijven gestuurd, waarin wordt verzocht om aanvullende informatie over de toepassing van Richtlijn 2003/88/EG, met inbegrip van de aanwezigheidsdiensten. CM\ doc 5/7 PE /REV.III/v01-00

6 Conclusies De door indiener uiteengezette situatie, zoals weergegeven door de Commissie in haar mededeling van 23 maart 2004, lijkt niet overeen te komen met de interpretatie van het Hof van Justitie van Richtlijn 2003/88/EG. Echter, het punt waarop men eventueel niet overeenstemt, betreft een van de artikelen waarvoor de Commissie in 2004 voorstellen tot wijziging heeft ingediend. De Commissie heeft besloten dat het niet wenselijk was om inbreukprocedures te starten in dergelijke gevallen, in afwachting van de afloop van de lopende discussies op interinstitutioneel niveau. In ieder geval dient eraan te worden herinnerd dat dit de betrokken particulieren geenszins belemmert om hun eventuele rechten uit hoofde van Richtlijn 2003/88/EG voor te leggen aan de nationale instanties. Overigens heeft de nationale rechter tot wie een particulier zich wendt, de plicht om de ter uitvoering van de richtlijn vastgestelde wet uit te leggen en toe te passen overeenkomstig de eisen van het Gemeenschapsrecht (zie met name het Arrest van 10 april 1984 in de zaak 14/83 Von Colson). De toepassing van de richtlijn met betrekking tot de brandweer in Duitsland is uitgelegd in de recente jurisprudentie van het Hof van Justitie, zoals hierboven uiteengezet. Dit geeft particulieren de mogelijkheid om gemakkelijker te beslissen over de mogelijkheid hun rechten op te eisen ten overstaan van de nationale instanties. 6. Aanvullend antwoord van de Commissie, ontvangen op 21 September Inleiding De Commissie heeft al in april 2003 een voorlopig antwoord, in maart 2004 een antwoord met een juridische analyse en in maart 2007 een aanvullend antwoord naar het Europees Parlement gestuurd. Dit aanvullende antwoord beperkt zich tot de ontwikkelingen sinds de laatste datum, en bevestigt de meest recente gegevens die mondeling al in de vergadering van 25 juni 2007 van de Commissie verzoekschriften zijn verstrekt. Verdere ontwikkelingen De nationale instanties hebben in recente correspondentie met de Commissie aangegeven dat de deelstaat Sleeswijk-Holstein zich nu schikt naar de arbeidstijdrichtlijn, zoals die door het Hof van Justitie wordt uitgelegd, inzake de door indiener opgeworpen kwesties (arbeidstijd voor brandweerlieden in overheidsdienst). De nationale instanties verklaren dat de relevante wetgeving (de Schleswig-Holstein Arbeitszeitverordnung) formeel wordt gewijzigd om de voorschriften van het Gemeenschapsrecht zoals die door het Hof van Justitie worden uitgelegd, te verduidelijken: PE /REV.III/v /7 CM\ doc

7 naar verwachting wordt dit proces aan het eind van 2007 afgerond. De nationale instanties voegen hieraan toe dat, hangende aanvaarding van deze wijziging, alle steden met zelfbestuur bij een decreet van is gelast, inzake brandweerlieden te gehoorzamen aan de bepalingen van het Europees Hof van Justitie. CM\ doc 7/7 PE /REV.III/v01-00