RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 20 februari 2004 (27.02) (OR. en) 6548/1/04 REV 1 SOC 83 SAN 34 TRANS 82 MAR 24

Transcriptie

1 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 20 februari 2004 (27.02) (OR. en) 6548/1/04 REV 1 SOC 83 SAN 34 TRANS 82 MAR 24 NOTA van: het voorzitterschap aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) / de Raad nr. Comv.: 5188/04 SOC 7 TRANS 17 MAR 3 Betreft: Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's over de herziening van Richtlijn 93/104/EG betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd Hierbij gaat voor de delegaties een stuurnota van het voorzitterschap voor het debat van de Raad (EPSCO) op 4 maart 2004 over de in hoofde genoemde Commissiemededeling. 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 1

2 Stuurnota van het voorzitterschap voor het debat van de Raad Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken (EPSCO) betreffende de Commissiemededeling over de organisatie van de arbeidstijd 1. Achtergrond De Europese Commissie heeft op 30 december 2003 de mededeling aangenomen over de herziening van Richtlijn 93/104/EG betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd (doc. COM (2003) 843 def. ). In deze nota van het voorzitterschap wordt nader ingegaan op de in de mededeling behandelde vraagstukken, en wordt een aantal vragen gesteld om de ministers te helpen bij de gedachtewisseling over die vraagstukken tijdens de komende Raadszitting. De mededeling is gericht aan het Europees Parlement, de Raad van ministers, het Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio's, alsook aan de sociale partners, en strekt ertoe dat zij uiterlijk op 31 maart 2004 hun standpunt over een eventuele herziening van de arbeidstijdrichtlijn van 1993 kenbaar maken. Het Europees Parlement bevestigde op 11 februari 2004 zijn advies over de Commissiemededeling op basis van een initiatiefverslag (ref: A5-0026/2004 DEF van 29 januari 2004). Met betrekking tot de Europese sociale partners is deze mededeling tevens de in artikel 138, lid 2, van het Verdrag bedoelde raadpleging (eerste fase). Zij kunnen vervolgens overeenkomstig lid 3 worden geraadpleegd over de inhoud van elk in overweging genomen voorstel. Deze mededeling is bedoeld als inleiding tot een brede raadplegingsprocedure die kan leiden tot een wijziging van de richtlijn met betrekking tot de in de mededeling geformuleerde kernpunten (zie hierna). 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 2

3 2. Kernpunten in de Commissiemededeling van 30 december 2003 Met het oog op een toekomstige herziening van de richtlijn verzoekt de Europese Commissie om antwoorden op vier belangrijke punten. Met de formulering van deze vier kernpunten heeft de Commissie trachten te vernemen hoe de verschillende aspecten het best met elkaar te verenigen zijn. De vier kernpunten zijn: - de duur van de referentieperiode voor de berekening van de gemiddelde arbeidstijd (de huidige referentieperiode bedraagt vier maanden, zes maanden onder bepaalde omstandigheden of een jaar middels een collectieve overeenkomst); - de definitie van "arbeidstijd" naar aanleiding van recente arresten van het Europees Hof van Justitie betreffende de tijd die wordt doorgebracht in beschikbaarheidsdienst; - de voorwaarden voor de toepassing van de uitstapclausule; - maatregelen ter verbetering van het evenwicht tussen beroeps- en gezinsleven. 3. De oorspronkelijke arbeidstijdrichtlijn van 1993 (93/104/EG) In Richtlijn 93/104/EG worden bepalingen vastgesteld voor een werkweek van maximaal 48 uur (met inbegrip van overuren), rusttijden en pauzes, alsook voor een jaarlijkse vakantie van minstens vier weken, teneinde de werknemers te beschermen tegen nadelige gezondheidsen veiligheidsrisico's. In de richtlijn wordt het begrip "arbeidstijd" omschreven als "de tijd waarin de werknemer werkzaam is, ter beschikking van de werkgever staat en zijn werkzaamheden of functie uitoefent, overeenkomstig de nationale wetten en/of gebruiken". De meeste lidstaten zijn er bij de interpretatie van uitgegaan dat de periodes waarin de werknemer niet daadwerkelijk zijn beroepsbezigheden verricht, buiten deze definitie vallen. 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 3

4 4. Werknemers die onder Richtlijn 93/104/EG vallen De richtlijn is van toepassing op alle sectoren, zowel in de privé- als in de publieke sector. Een aantal gebieden zoals weg-, lucht-, zee- en spoorwegvervoer, binnenvaart, zeevisserij, andere activiteiten op zee, alsmede het werk van artsen in opleiding, die van de richtlijn van 1993 waren uitgesloten, zijn vervolgens in 2000 onder de richtlijn gebracht (Richtlijn 2000/34/EG). De maatregelen ter implementering van deze nieuwe categorieën moesten uiterlijk op 1 augustus 2003 (1 augustus 2004 voor artsen in opleiding) door de lidstaten zijn ingesteld. 5. Referentieperiodes Het maximum van 48 werkuren per week wordt niet berekend op weekbasis, maar over een periode van ten minste vier maanden, waardoor bedrijven de organisatie van de "arbeidstijd" optimaal kunnen aanpassen aan hun economische activiteiten. Op grond van de richtlijn mag de referentieperiode worden uitgebreid tot 6 maanden in bepaalde specifieke gevallen, zoals ploegenarbeid, bewakings- of surveillancewerk, of wanneer de arbeidsplaats en de woonplaats van de werknemer ver van elkaar verwijderd zijn. Voorts kunnen collectieve overeenkomsten worden gesloten om de referentieperiode te verlengen tot 1 jaar. 6. Arbeidstijd en rusttijden In de arbeidstijdrichtlijn van 1993 wordt "arbeidstijd" omschreven als "de tijd waarin de werknemer werkzaam is, ter beschikking van de werkgever staat en zijn werkzaamheden of functie uitoefent, overeenkomstig de nationale wetten en/of gebruiken". Een rusttijd wordt omschreven als "de tijd die geen arbeidstijd is". De richtlijn sluit bijgevolg elke tussencategorie uit. 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 4

5 7. Arresten van het Europees Hof van Justitie De jongste jaren werd het Europees Hof van Justitie (HvJ) tweemaal verzocht zich uit te spreken over de definitie van "arbeidstijd". In beide zaken ging het om de vraag of in beschikbaarheidsdienst doorgebrachte tijd tot de "arbeidstijd" behoort. Beide zaken betroffen de gezondheidszorg, nl. de zaak SIMAP in de eerstelijnszorg en de zaak Jaeger in ziekenhuizen. In beide gevallen besliste het Hof dat een beschikbaarheidsdienst waarbij een arts fysiek in het ziekenhuis aanwezig moet zijn (d.w.z. "beschikbaarheidsdienst ter plaatse") volledig als arbeidstijd in de zin van Richtlijn 93/104/EG moet worden beschouwd, zelfs indien de belanghebbende op zijn werkplek mag rusten tijdens de perioden waarin van hem geen werk wordt verlangd. In de praktijk betekent dit dat "beschikbaarheidsdienst ter plaatse" in aanmerking moet worden genomen bij de berekening van de "arbeidstijd". 8. Gevolgen van de arresten van het Europees Hof van Justitie a) Gezondheidssector In de Commissiemededeling wordt nader ingegaan op de zeer hoge kosten die deze arresten tot gevolg zullen hebben, met name voor organisaties in de gezondheidssector. De Groep volksgezondheid van 9 en 16 februari 2004 heeft zich beraden op problemen die de gezondheidssector van bepaalde lidstaten ondervindt naar aanleiding van de uitvoering van Richtlijn 93/104/EG. De groep benadrukte dat er meer vaart moet worden gezet achter de huidige werkzaamheden in de richting van een mogelijke, onder andere voor de gezondheidszorg geldende, oplossing waarbij de arbeidstijdrichtlijn wordt gewijzigd in verband met de in de Commissiemededeling vermelde problemen, onder andere met betrekking tot: 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 5

6 i) het omschrijven en berekenen als "arbeidstijd" van de uren die het personeel in het kader van wacht- of beschikbaarheidsdienst rustend of slapend op het werk doorbrengt, zonder werk te verrichten; ii) de vaststelling van de compenserende rusttijd voor personeel dat van zijn werkgever werk moet verrichten tijdens een rustperiode. b) Andere bedrijfstakken Opgemerkt zij dat de arresten van het Europees Hof van Justitie belangrijke gevolgen hebben op andere gebieden, bijvoorbeeld beveiliging, kostscholen, kindertehuizen en werk met beschikbaarheidsdienst. Veel bedrijven in de particuliere sector maken ruim gebruik van beschikbaarheidsdienst en betalen daarbij zeer vaak een toelage/premie voor de tijd die wordt doorgebracht in beschikbaarheidsdienst, ter erkenning van het feit dat de beschikbaarheidsdienst de werknemers bepaalde beperkingen oplegt met betrekking tot het naar eigen goeddunken organiseren van hun vrije tijd. 9. Mogelijkheid tot uitoefening van een individueel recht om de maximale wekelijkse arbeidstijd van achtenveertig uren niet toe te passen (uitstap) Krachtens artikel 18 van Richtlijn 93/104/EG mogen lidstaten besluiten de maximale wekelijkse arbeidstijd van achtenveertig uren niet toe te passen indien aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Het Verenigd Koninkrijk is het enige land dat veelvuldig gebruik maakt van de uitstapbepalingen. Blijkbaar hebben sommige lidstaten, hoofdzakelijk naar aanleiding van de recente arresten van het Europees Hof van Justitie in de zaken SIMAP en Jaeger betreffende de definitie van het begrip "arbeidstijd", een individuele uitstap als bedoeld in artikel 18, lid 1, onder b) i), ingevoerd dan wel de invoering ervan aangekondigd, teneinde de problemen aan te pakken in verband met specifieke categorieën werknemers zoals de gezondheidswerkers in Frankrijk, Duitsland, Nederland en Spanje, of de werknemers in de hotel- en cateringindustrie in Luxemburg. 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 6

7 10. Punten voor bespreking door de ministers tijdens de Raad Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken op 4 maart 2004 Het voorzitterschap wenst een politieke gedachtewisseling te houden over de ontwikkeling van de regeling voor de organisatie van de arbeidstijd in de hele Unie. Ter ondersteuning van het lopende raadplegingsproces waarmee de Europese Commissie in haar mededeling van 30 december 2003 een aanvang heeft gemaakt, verzoekt het voorzitterschap de lidstaten en de toetredende staten met name hun standpunten bekend te maken over de onderwerpen die in de bijgevoegde vragenlijst aan bod komen. 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 7

8 Vragen voor de ministers Vraag 1 Zijn de ministers van oordeel dat een wijziging van de oorspronkelijke arbeidstijdrichtlijn (Richtlijn 93/104/EG) nodig is? Vraag 2 Moet een herziening van de richtlijn zich toespitsen op de vier onderstaande kernpunten? - de duur van de referentieperiode voor de berekening van de gemiddelde arbeidstijd; - de definitie van "arbeidstijd" naar aanleiding van recente arresten van het Europees Hof van Justitie over beschikbaarheidsdienst en compenserende rusttijden, waardoor de gezondheidszorg van een aantal lidstaten wordt geconfrontreerd met uitdagingen waaraan dringend aandacht moet worden besteed; - de voorwaarden voor de toepassing van de uitstapclausule; - maatregelen ter verbetering van het evenwicht tussen beroeps- en gezinsleven. Vraag 3 Bent u, rekening houdend met het antwoord op vraag 2, van oordeel dat door middel van een coherente aanpak van deze problemen een evenwichtige oplossing haalbaar is die voldoet aan de in de mededeling vervatte criteria? 6548/1/04 REV 1 oms/sav/jg 8