2. In het arrest van 20 september 2001 heeft het Hof uitspraak gedaan over twee prejudiciële vragen die respectievelijk betrekking hadden op:

Transcriptie

1 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 11 juni 2002 (26.06) (OR. fr) PUBLIC 9893/02 Interinstitutioneel dossier: 2001/0111 (COD) LIMITE 211 MI 108 JAI 133 SOC 309 CODEC 752 BIJDRAGE VAN DE IDISCHE DIENST aan: de Groep vrij verkeer van personen nr. Comv.: 10788/01 MI 112 JAI 76 SOC 297 CODEC COM(2001) 257 def. Betreft: Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende het recht van de burgers van de Unie en hun familieleden zich op het grondgebied van de lidstaten vrij te verplaatsen en er vrij te verblijven Arrest van het Hof van 20 september 2001 in zaak C-184/ Deze nota bevat een schriftelijke weergave van de analyse die de vertegenwoordiger van de Juridische dienst van de Raad heeft gegeven van het arrest van het HvJEG van 20 september 2001 in zaak C-184/99 (Rudy Grzelczyk) (hierna "arrest van 20 september 2001"). 2. In het arrest van 20 september 2001 heeft het Hof uitspraak gedaan over twee prejudiciële vragen die respectievelijk betrekking hadden op: a) de verenigbaarheid van de Belgische wetgeving inzake het recht op het 1 Jurispr. 2001, blz. I /02 pau/hs/ih 1

2 bestaansminimum 2 met het gemeenschapsrecht, inzonderheid met de artikelen 6, 8 en 8A van het EG-Verdrag (thans, na wijziging, de artikelen 12 EG, 17 EG en 18 EG), aangezien die artikelen voorzien in het beginsel van non-discriminatie op grond van nationaliteit en het beginsel van het Europees burgerschap, alsmede in erkenning van de rechten die bij het Verdrag ten aanzien van burgers van de Unie zijn vastgesteld; b) de uitlegging van de artikelen 6, 8 en 8A van het EG-Verdrag (thans, na wijziging, de artikelen 12 EG, 17 EG en 18 EG) en van Richtlijn 93/96/EEG inzake het verblijfsrecht voor studenten 3, om te kunnen antwoorden op de vraag of de ontvangende lidstaat op grond van die bepalingen een onderdaan van een andere lidstaat het recht op verblijf in de hoedanigheid van student kan weigeren omdat die onderdaan, in strijd met zijn verklaring betreffende zijn bestaansmiddelen, niet over de nodige middelen beschikt om in zijn onderhoud te voorzien. 3. Deze vragen zijn gerezen in een geding tussen de heer Grzelczyk, die de Franse nationaliteit heeft, en het Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn te Ottignies-Louvain-la-Neuve betreffende de beslissing van het OCMW om de heer Grzelczyk het recht op het bestaansminimum te ontnemen omdat "hij een als student ingeschreven onderdaan van de EEG is". 4. Met betrekking tot de vraag bedoeld in punt 2, onder a), (uitbreiding van het recht op het bestaansminimum tot onderdanen van andere lidstaten die onder Verordening (EEG) nr. 1612/68 vallen), heeft het Hof voor recht verklaard: "De artikelen 6 en 8 van het EG-Verdrag (thans, na wijziging, de artikelen 12 EG en 17 EG) staan eraan in de weg dat het recht op een sociale uitkering in het kader van een niet op premiebetaling berustend stelsel, zoals het bij artikel 1 van de Belgische wet van 2 3 Het bestaansminimum is ingesteld bij de Belgische wet van 7 augustus 1974 (Belgisch Staatsblad van 18 september 1974, blz ) voor "iedere Belg die zijn burgerlijke meerderjarigheid heeft bereikt, die zijn werkelijke verblijfplaats in België heeft en die geen toereikende bestaansmiddelen heeft, noch in staat is deze hetzij door eigen inspanningen, hetzij op een andere manier te verwerven". Het koninklijk besluit van 27 maart 1987 (Belgisch Staatsblad van 7 april 1987, blz. 5086) heeft het toepassingsgebied van de wet van 7 augustus 1974 uitgebreid tot onderdanen van andere lidstaten die het voordeel genieten van de toepassing van Verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968, betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap (PB L 257 van 1968, blz. 2). Richtlijn 93/96/EEG van de Raad van 29 oktober 1993 inzake het verblijfsrecht voor studenten (PB L 317 van , blz. 59). 9893/02 pau/hs/ih 2

3 7 augustus 1974 ingevoerde bestaansminimum, voor onderdanen van andere lidstaten dan de ontvangende lidstaat op het grondgebied waarvan deze onderdanen legaal verblijven, afhankelijk wordt gesteld van de voorwaarde dat zij binnen de werkingssfeer vallen van Verordening (EEG) nr. 1612/68 van de Raad van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap, wanneer een dergelijke voorwaarde niet geldt voor onderdanen van de ontvangende lidstaat." (dictum van het arrest van 20 september 2001). 5. Het arrest van 20 september 2001 bevestigt derhalve dat het verbod op elke discriminatie op grond van nationaliteit (vastgesteld in artikel 12 EG) moet worden beschouwd in samenhang met het recht van iedere burger van de Unie om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven (vastgesteld in artikel 18 EG), alsook binnen de grenzen van dat recht. Artikel 18 EG bepaalt immers dat het niet gaat om een absoluut recht maar om een recht dat geldt "onder voorbehoud van de beperkingen en voorwaarden die bij dit Verdrag en de bepalingen ter uitvoering daarvan zijn vastgesteld" 4 en De huidige communautaire regeling, met name Richtlijn 93/96/EEG, voorziet aldus in de volgende bepalingen ten aanzien van het recht van onderdanen van een andere lidstaat om in de hoedanigheid van student in een ontvangende lidstaat te verblijven: a) het verblijfsrecht is onderworpen aan de voorwaarden gesteld in artikel 1 van Richtlijn 93/96/EEG (zie punt 7 hierna); b) het kan worden ingetrokken indien de rechthebbenden een "onredelijke belasting voor de overheidsfinanciën van het gastland" gaan vormen (zesde overweging en artikel 1 van Richtlijn 93/96/EEG); en 4 5 De bepalingen van het afgeleide recht die voorzien in beperkingen en voorwaarden inzake het recht van de burgers van de Unie om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, moeten verenigbaar zijn met het Verdrag en gerechtvaardigd worden door de rechtmatige belangen van de lidstaten. Aangezien noch het Verdrag, noch het thans geldende afgeleide recht voorzien in beperkingen of voorwaarden, verbiedt het beginsel van non-discriminatie op grond van nationaliteit "het heffen van een vergoeding, inschrijvingsgeld of schoolgeld van studenten die onderdaan zijn van een andere lidstaat, als voorwaarde voor toelating tot het beroepsonderwijs, terwijl een dergelijke last niet wordt opgelegd aan eigen onderdanen". (zie het arrest van 13 februari 1985 in zaak 293/83 (Gravier), Jurispr. 1985, blz. 6, punt 1) van het dictum). 9893/02 pau/hs/ih 3

4 c) de richtlijn geeft geen recht op uitbetaling van beurzen om in het levensonderhoud te voorzien, ook al hebben de studenten die onderdaan zijn van de ontvangende lidstaat daar wel recht op (artikel 3 van Richtlijn 93/96/EEG). 7. Nauwkeuriger gesteld heeft een onderdaan van een lidstaat het recht als student in een andere lidstaat te verblijven indien hij voldoet aan de voorwaarden van artikel 1 van Richtlijn 93/96/EEG, zoals uitgelegd door het Hof in zijn arrest van 25 mei 2000 in zaak C-424/98 (Commissie tegen Italië) 6. Het gaat om de volgende voorwaarden: a) de student moet ingeschreven zijn bij een erkende instelling om daar als hoofdbezigheid een beroepsopleiding 7 te volgen; b) hij moet een ziektekostenverzekering hebben die alle risico s in de ontvangende lidstaat dekt. 8. Voornoemd arrest van 25 mei 2000 bepaalt immers het volgende: "Blijkens de bewoordingen van artikel 1 van Richtlijn 93/96/EEG worden onder de voorwaarden voor toekenning van een verblijfsrecht geen eisen gesteld met betrekking tot een bepaald bedrag aan bestaansmiddelen, dat bovendien aan de hand van specifieke documenten zou moeten worden aangetoond. Er is slechts sprake van een verklaring of enige andere ten minste gelijkwaardige wijze, door middel waarvan de student de betrokken nationale autoriteit kan verzekeren, dat hij voor zichzelf en, in voorkomend geval, voor zijn echtgenoot en kinderen ten laste over de nodige bestaansmiddelen beschikt om te voorkomen dat zij tijdens hun verblijf ten laste van de bijstandsregeling van de ontvangende lidstaat komen. Genoemde bepaling verbindt aan de erkenning van het verblijfsrecht wel de voorwaarde, dat 6 Jurispr. 2000, blz. I Het Hof heeft deze term uitgelegd als "iedere onderwijsvorm die opleidt voor een specifiek beroep, vak of betrekking, of die bijzondere bekwaamheid verleent om een dergelijk beroep, vak of betrekking uit te oefenen, ongeacht de leeftijd en het opleidingsniveau van de leerlingen of studenten, en zelfs indien in het studieprogramma een aantal algemene zaken zijn opgenomen". (zie arrest van 13 februari 1985 in zaak 293/83 (Gravier), punt 30, Jurispr. 1985, blz. 606). 9893/02 pau/hs/ih 4

5 de student bij een erkende instelling is ingeschreven om daar als hoofdbezigheid een beroepsopleiding te volgen, en een ziektekostenverzekering heeft die alle risico's in de ontvangende lidstaat dekt." (onderstreping door de redacteur) (punt 44 van het arrest van 25 mei 2000). 9. Het Hof heeft in punt 40 van zijn arrest van 20 september 2001 de uitlegging bevestigd die hij in punt 44 van zijn arrest van 25 mei 2000 had gegeven (zie hieronder punt 10, onder a)). 10. Met betrekking tot de vraag bedoeld in punt 2, onder b) (uitlegging van de bepalingen van de artikelen 6, 8 en 8A van het EG-verdrag, alsook van de artikelen 1 en 4 van Richtlijn 93/96/EEG betreffende de kwestie van de bestaansmiddelen) heeft het Hof in zijn arrest van 20 september 2001 het volgende bepaald: a) "Wat in het bijzonder de kwestie van de bestaansmiddelen betreft, eist artikel 1 van Richtlijn 93/96/EEG geen bepaald bedrag aan bestaansmiddelen, en verlangt het evenmin dat deze bestaansmiddelen aan de hand van specifieke documenten zouden moeten worden aangetoond." (punt 40 van het arrest van 20 september 2001); b) "Deze uitlegging sluit evenwel niet uit dat de ontvangende lidstaat van mening kan zijn dat een student die een beroep heeft gedaan op de sociale bijstand, niet meer voldoet aan de aan zijn verblijfsrecht verbonden voorwaarden en, binnen de ter zake door het Gemeenschapsrecht gestelde grenzen, maatregelen neemt, hetzij om de verblijfsvergunning van de betrokkene in te trekken, hetzij om deze niet te verlengen." (punt 42 van het arrest van 20 september 2001); c) "Dergelijke consequenties mogen evenwel geenszins automatisch worden verbonden aan het feit dat een uit een andere lidstaat afkomstige student een beroep doet op de sociale bijstand van de ontvangende lidstaat." (punt 43 van het arrest van 20 september 2001); d) "Artikel 4 van Richtlijn 93/96/EEG bepaalt weliswaar dat het verblijfsrecht blijft gelden zolang de rechthebbenden aan de in artikel 1 van de richtlijn gestelde voorwaarden voldoen, maar blijkens de zesde overweging mogen de verblijfsgerechtigden geen onredelijke belasting voor de openbare middelen van de ontvangende lidstaat vormen. Richtlijn 93/96/EEG, zoals overigens ook de Richtlijnen 90/364/EEG en 90/365/EEG, aanvaardt dus dat er een zekere financiële solidariteit bestaat tussen de onderdanen van 9893/02 pau/hs/ih 5

6 deze lidstaat en die van de andere lidstaten, met name wanneer de problemen van de verblijfsgerechtigde van tijdelijke aard zijn." (punt 44 van het arrest van 20 september 2001). 11. Er moet worden opgemerkt dat punt 44 van het arrest van 20 september 2001 een uitlegging geeft van artikel 4 van Richtlijn 93/96/EEG: er wordt immers gesteld dat het verblijfsrecht niet alleen blijft gelden zolang de rechthebbenden voldoen aan een van de twee voorwaarden gesteld in artikel 1 van de richtlijn (zie hierboven punt 7, onder a) en b)), maar ook zolang zij geen "onredelijke" belasting voor de openbare middelen van de ontvangende lidstaat vormen. Overigens kan noch op grond van de communautaire regeling, noch op grond van de jurisprudentie van het Hof worden bepaald wanneer er sprake is van een "onredelijke" belasting van de openbare middelen. In punt 43 van het arrest van 20 september 2001 wordt alleen gesteld dat dit geenszins automatisch mag worden afgeleid uit het feit dat een beroep wordt gedaan op de sociale bijstand van de ontvangende lidstaat. Conclusies De verschillende elementen van het arrest van 20 september 2001 in zaak C-184/99 (Rudy Grzelczyk) betreffende de uitlegging van Richtlijn 93/96/EEG tonen aan dat de toekomstige richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende het recht van de burgers van de Unie en hun familieleden zich op het grondgebied van de lidstaten vrij te verplaatsen en er vrij te verblijven duidelijk en precies moet worden geredigeerd, met name waar het gaat om: de voorwaarden voor de uitoefening van het verblijfsrecht in de hoedanigheid van student (artikel 7, lid 1, onder c), van het voorstel); de administratieve formaliteiten die voorafgaand aan de afgifte van de verklaring van inschrijving als student moeten worden vervuld (artikel 8, lid 4, van het voorstel); de bepalingen inzake gelijke behandeling (artikel 21 van het voorstel). 9893/02 pau/hs/ih 6