Afstemming is niet altijd gemakkelijk

Transcriptie

1 Afstemming is niet altijd gemakkelijk FASE 1 VAN HET ONDERZOEKSPROJECT MET ELKAAR UIT ELKAAR Inventarisatie, bepalen van uitgangspunten en verbeterpunten in de samenwerking W i n d e s h e i m zet k e n n i s i n w e r k i n g

2 Colofon Titel: Subtitel: Opdrachtgever: Opdrachtnemer: Auteurs: Afstemming is niet altijd gemakkelijk Fase 1 van het onderzoeksproject Met Elkaar Uit Elkaar. Inventarisatie, bepalen van uitgangspunten en verbeterpunten in de samenwerking. MEE IJsseloevers (projectleider Marieke Schoonderwoerd) Windesheim: Lectoraat Sturing in de Jeugdzorg in samenwerking met Expertisecentrum Jeugdzorg IJsselland Dr. J.J.W. (Jack) de Swart, drs. A. (Anja) Bunthof en drs. Y. (Yde) Stolper Zwolle: Maart 2016 Dit onderzoek is onderdeel van het door ZonMw gefinancierde project Met Elkaar Uit Elkaar. 2

3 Met Elkaar, Uit Elkaar Afstemming is niet altijd gemakkelijk Publieksversie rapport Fase 1 van het onderzoeksproject Met Elkaar Uit Elkaar Inventarisatie, bepalen van uitgangspunten en verbeterpunten in de samenwerking rondom de samenhangende aanpak van scheidingsproblematiek.

4 Er zijn te veel hulpverleners en instanties betrokken bij een vechtscheidingsproces en niemand pakt de regie. Dit zijn de woorden van Esther Kelder, de ex-vriendin van de vader van de vermoorde broertjes Julian en Ruben (Redactie, 2013). Eerder vermeldden Mat en Steenbergen (2013) in de NRC dat er meer dan tien instanties en behandelaars betrokken waren bij het welzijn van de broers. De hulpverleners onderzochten, analyseerden, rapporteerden, adviseerden en behandelden in deze problematische gezinssituatie. Volgens de Raad heeft dit niet of nauwelijks geholpen. De raad adviseert dan ook dringend dat de professionals de hulpverlening op elkaar af moeten stemmen (Mat & Steenbergen, 2013). Doel en vraagstelling. Het project Met elkaar, uit elkaar heeft als hoofddoel een veilige situatie voor kinderen in scheidingen te creëren in de regio IJsselland, ook als er sprake is van een complexe scheidingsproblematiek. Het concrete doel van dit project is om te komen tot een meer samenhangende aanpak door professionals in de ondersteuning van gezinnen met (complexe) scheidingsproblematiek binnen de regio IJsselland, zowel lokaal als regionaal. Drie gemeentelijke pilots experimenteren vanaf mei 2016 tot januari 2017 met het organiseren van een (preventief) hulpaanbod door samenwerkende organisaties en professies aan gezinnen die te maken hebben met een (complexe) scheiding. Het doel van de pilots is te bevorderen dat organisaties en professies in een vroeg stadium signaleren dat een scheiding dreigt te escaleren en complex wordt, zodat vervolgens snel de juiste hulp in wordt gezet, lichte hulp als het kan, maar direct zwaardere hulp als dat moet. Dit rapport beschrijft de resultaten, conclusies en aanbevelingen van de inventarisatiefase (fase 1 van het project) die in beeld brengen hoe de hulpverlening in de regio IJsselland is georganiseerd, hoe de samenwerking wordt ervaren door zowel professionals als gezinnen (ouders en jeugdigen) en wat er kan worden verbeterd. De conclusies en aanbevelingen leiden tot een werkplan dat de basis vormt voor de samenwerking in de drie inmiddels gevormde pilotgebieden in de gemeenten Zwolle, Dalfsen en Deventer. De vraagstellingen van dit onderzoek zijn: 1. Welke activiteiten, methoden en instrumenten worden door organisaties en professies ingezet in het werken met gezinnen met complexe scheidingsproblematiek? 2. Wat zijn de behoeften van gezinnen (ouders en jeugdigen) die ervaringen hebben met complexe scheidingen en wat vinden zij sterke en zwakke punten en verbeterpunten in de samenwerking tussen professionals rondom signalering, preventie, hulpverlening en nazorg? 3. Wat zijn volgens professionals de huidige werkwijze, de sterke en zwakke punten en de verbeterpunten in de huidige samenwerking rondom signalering, preventie, hulpverlening, en nazorg bij (complexe) scheidingsproblematiek?

5 Conclusies en discussie Er is bij professionals weinig consensus over de belangrijkste signalen bij ouders en/of kinderen die te maken hebben met scheidingsproblematiek. Bovendien dient de wijze van signaleren en handelen door organisaties en professionals naar aanleiding van de signalen, duidelijker te zijn. De kennis over de signalen en het signaleren in het voorveld 1 is wisselend aanwezig. Het lijkt erop dat in het voorveld signalering onvoldoende plaatsvindt en dat er niet altijd tijdig en adequaat wordt gehandeld als er wordt gesignaleerd, waardoor er (onnodige) escalaties optreden. Specialistische hulp wordt vaak te laat ingeroepen. Er wordt over het algemeen weinig gedaan aan preventief handelen bij scheidingsproblematiek. Professionals verschillen van mening over wat onder preventie wordt verstaan en er bestaan verschillende ideeën over wat preventief werkt bij scheidingsproblematiek. Genoemd worden: tijdige en goede voorlichting en scheidings- en psycho-educatie, sneller toeleiden naar specialistische hulp, goed inzicht in conflictpatronen, altijd met beide ouders spreken en het beter lezen van jeugdigen. Jeugdigen voelen zich onvoldoende gehoord. Zij vinden dat professionals onvoldoende luisteren en niet goed weten hoe ze uitspraken van jeugdigen moeten duiden in de context van de (complexe) scheidingsproblematiek tussen ouders. Professionals vinden dat de scheidings- en psycho-educatie aan ouders en jeugdigen is verbeterd en dat er meer bewustwording is over het feit dat er met beide ouders moet worden gesproken. Er worden verschillende vormen van hulp aangeboden, maar de kennis en het inzicht in de problematiek zijn niet altijd op de juiste plek aanwezig. Bovendien is het hulpaanbod, waaronder het aanbod in het voorveld en de specialistische hulp, door organisaties en professies voor ouders en jeugdigen niet duidelijk. Ouders en jeugdigen geven aan dat besluiten over de aangeboden hulp voor hen niet altijd duidelijk zijn en vaak onvoldoende zijn uitgelegd. Transparantie mist in hun ogen. Verder hebben ouders en jeugdigen wisselende ervaringen in het tijdig zoeken naar en het inzetten van de juiste hulp. Diverse methoden (KUK, Ouderschap blijft, BOR,!Jes Brugproject, KIES) worden door verschillende organisaties en professionals uitgevoerd. Professionals waarderen vooral de groepsmethodiek. Extra aandacht moet er komen voor de ondersteuning bij de problematiek van nieuw samengestelde gezinnen. In de aanpak van (complexe) scheidingsproblematiek zijn de taken en rollen van de betrokken organisaties en professies versnipperd en onvoldoende duidelijk. Dit geldt zowel voor ouders en jeugdigen als in de onderlinge verhouding tussen de organisaties en professies. Er is bijvoorbeeld nauwelijks contact tussen de hulpverlenende professionals en de betrokken advocaten/mediators. Wat opvalt is dat in veel gezinnen meerdere professionals gelijktijdig betrokken zijn tussen wie het onderlinge overleg en samenwerking onduidelijk en weinig transparant is. Ouders en jeugdigen hebben onvoldoende inzicht in en overzicht over de positie van de betrokken professionals. Er is weinig samenwerking en afstemming tussen organisaties en professies. De laatste tijd zijn er in de regio IJsselland wel meer goede initiatieven tot samenwerking, maar dit blijft beperkt tot een deelname van enkele organisaties en professies. Dit heeft nog niet geleid tot een structurele basis van een samenhangende aanpak. 1 Onder voorveld wordt in dit onderzoek verstaan alle professionals die in een vroeg stadium in aanraking (kunnen) komen met complexe scheidingsproblematiek. Bijvoorbeeld huisartsen, jeugdartsen, jeugd- en wijkverpleegkundigen, wijkagenten, leerkrachten op PO en VO, leidsters op peuterspeelzalen en kinderopvang, schoolmaatschappelijk werkers en generalisten in wijkteams.

6 Betrokken organisaties en professies hebben verschillende visies over het benaderen en ondersteunen van scheidingsproblematiek en uitgangpunten die worden gehanteerd. Verschillende visies zijn er ook over de wijze waarop er kan worden gedeëscaleerd. Dit geldt met name voor de professionals uit hulp en recht. Soms is er sprake van (negatieve) beeldvorming over elkaar die niet wordt getoetst. Van onderling overleg of afstemming is nauwelijks sprake. Ouders vinden het heel wenselijk dat er bij scheidingsproblematiek duidelijk is wie de zorg rondom het gezin coördineert en regisseert. Een deel van de professionals geeft aan dat de regie in de scheidingsproblematiek bij de ouders ligt ook als het gaat om complexe scheidingen. Een ander deel vindt dat de professional het aanbod bepaalt om de conflictpatronen te deëscaleren, kinderen te beschermen en verder escalatie te voorkomen. De professionals zijn niet eenduidig over als regie wenselijk is bij welke professional deze coördinatie en regievoering ligt. Professionals vinden dat de hulpverlening aan en ondersteuning in (complexe) scheidingsproblematiek een specialistisch vak is. Er heerst consensus over de competenties van deze specialist. Voor het werken met scheidingsproblematiek is het belangrijk is dat een werker een stevige persoonlijkheid heeft en in zijn overtuiging en attitude laat blijken dat hij weet hoe te handelen en goed communiceert met ouders. Uitgangspunt is dat er een goede match is met de situatie van het gezin. Er is geen consensus over de achtergrond van de professional. Het verschil in visie en uitgangspunten tussen hulpverleners en rechtspraak wordt hier bevestigd. Er wordt weinig nazorg geboden in de regio IJsselland en als er nazorg wordt geboden gaat het meestal om een individuele afspraak. Er zijn verschillende opvattingen over de noodzaak van het aanbieden van nazorg. Een deel van de professionals vindt dat nazorg onvoldoende past bij het gedachtegoed van de transformatie namelijk dat ouders en jeugdigen de regie hebben over de aanpak en dat moet worden uitgegaan van de opvoedverantwoordelijkheid en eigen kracht van ouders. Anderen vinden dat nazorg verdere escalatie kan voorkomen en goed past bij de opdracht tot preventie en signalering door het voorveld. Aanbevelingen De inventarisatiefase van Met Elkaar Uit Elkaar heeft geresulteerd in een tien aanbevelingen. Deze aanbevelingen kunnen worden uitgewerkt in de bijeenkomsten van de drie pilotgebieden. 1. De krachten bundelen, organiseren van regionaal aanbod in plaats van aanbod per organisatie 2. Duidelijkheid creëren over taken en rollen van betrokken professionals. 2. Een heldere gezamenlijke visie ontwikkelen en uitgangspunten vaststellen en deze uitdragen in de regio. 3. Meer aandacht voor preventie. Vanuit specialistische kennis voorlichting en andere preventie programma s uitvoeren voor ouders, en professionals in het voorveld. De hulpverlener moet met school overleggen en eventueel de school helpen met signalering en preventieve activiteiten. Preventie is ook scheidings- en psycho-educatie bieden in de eerste fase van de scheiding. 4. Expertise rondom vroegtijdig signaleren meer naar het voorveld brengen. 5. Een coördinerend professional per gezin benoemen, die de regie zoveel mogelijk bij de ouders laat. Om escalatie te voorkomen, is het soms nodig om door te pakken tegen de zin van een van de ouders. 6. De samenwerking tussen hulp en rechtspraak verbeteren waarin instemming over visie en gehanteerde uitgangspunten wordt gezocht. 7. De afstemming over het op- en afschalen tussen het voorveld en specialistisch werkende professionals verbeteren. 2 Deze aanbeveling moet nog op bestuursniveau worden besproken en vraagt instemming van de bestuurders.

7 8. De nazorg vraag meer aandacht. Er moet goed worden uitgezocht of nazorg gewenst is, welke behoefte er is, welk aanbod er (mogelijk) is. Wat is effectief en haalbaar? 9. De samenwerking rondom de stem van de jeugdige verbeteren. Expertise over het lezen van kinderen en visie ontwikkelen op het betrekken van jeugdigen, rekening houdend met ontwikkelingsfase, leeftijd en wettelijke kaders. Welk aanbod is er (mogelijk), wat is effectief en haalbaar? 10.De communicatie verbeteren door een heldere, tijdige en transparante communicatie (in woord en op papier) in de samenwerking tussen professionals en ouders en jeugdigen. Achtergrond Project Met elkaar, uit elkaar Het ministerie van VWS heeft ZonMw gevraagd om vier gemeentelijke pilots uit te zetten om te experimenteren met het organiseren van een (preventief) hulpaanbod door samenwerkende organisaties en professies aan gezinnen die te maken hebben met een (complexe) scheiding. In de regio IJsselland hebben tien organisaties middels de subsidie van ZonMw en eigen bijdragen het project Met Elkaar Uit Elkaar ontwikkeld. De organisatie MEE is de penvoerder van het project. Het project is onderverdeeld in drie fasen: 1) de inventarisatiefase, 2) aan het werk in drie pilotgebieden en 3) de rapportage en borging van leerervaringen. De inventarisatiefase is bedoeld om in beeld te brengen hoe de hulpverlening in de regio IJsselland georganiseerd is en hoe de samenwerking wordt ervaren door zowel professionals als door ouders en jongeren. De aanbevelingen uit het onderzoek vormen de basis voor het werkplan dat de drie gevormde pilots gebruiken voor de afspraken rondom een samenhangende aanpak van scheidingsproblematiek in hun gemeente. Deze pilots worden vanaf mei 2016 tot 1 januari 2017 gevolgd door studenten en een docent-onderzoeker van het lectoraat van de hogeschool Windesheim in de wijze waarop zij de samenhangende aanpak in hun gemeente vormgeven De ervaringen in de pilots en het vervolgonderzoek resulteren in een rapportage en borging van leervragen (fase 3). Onderzoek inventarisatiefase Deze inventarisatiefase (fase 1) was verdeeld in vier deelonderzoeken: de quickscan, professionals aan het woord, gezinnen aan het woord en een internetenquête. Door middel van deze deelonderzoeken is een beeld geschetst van activiteiten die worden ontplooid door betrokken organisaties en professies op het gebied van signalering, preventie, hulpverlening en beeld en bekwaamheid van betrokken professionals en nazorg en welke suggesties men heeft voor de verbetering van de samenwerking. Tevens zijn lopende initiatieven in de samenwerking in kaart gebracht op deze terreinen. De eerste twee deelonderzoeken (de quickscan en professionals aan het woord ) waren gericht op de organisaties en professionals die intensief betrokken zijn bij het thema (complexe) scheidingsproblematiek en dagelijks werken met ouders en kinderen met deze problematiek. Vanuit het project Met Elkaar Uit Elkaar hebben acht organisaties deelgenomen aan de quickscan. Daarnaast heeft een aantal specifieke professionals uit de hulpverlening en rechtspraak, die een bepaalde beroepsgroep vertegenwoordigen (zoals bijvoorbeeld mediators en advocaten) deelgenomen aan de quickscan. Bij het onderzoek professionals aan het woord zijn per organisatie en professies twee professionals tegelijkertijd geïnterviewd. De selectie van de professionals was doelgericht. Voorafgaand zijn de organisaties gevraagd welke twee professionals met kennis over de complexe scheidingsproblematiek wilden meewerken aan het onderzoek. Er zijn in totaal 30 professionals (20 vrouwen) geïnterviewd van 15 verschillende organisaties.

8 Betrokken organisaties en professies bij de deelonderzoeken de quickscan en professionals aan het woord. Sociaal wijkteam/ Stichting de Kern Het eerste aanspreekpunt voor ouders en jongeren met vragen over opvoeden en opgroeien. Stichting MEE GGD IJsselland GGZ: Accare, Dimence Kadera / Veilig Thuis Psycholoog: Jij en Scheiden BOR Humanitas Trias Vitree Jeugdbescherming Overijssel (JbOv) William Schrikker Groep (WSG) Pactum/Lindenhout (Familie)mediators Advocatuur (en mediation) Rechtbank Overijssel Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) Biedt cliëntondersteuning aan alle mensen met een kwetsbaarheid of beperking. Verleent maatschappelijke zorg en jeugdgezondheidszorg. Ondersteunt kinderen, jongeren en hun omgeving met psychiatrische problemen. Biedt informatie, advies, opvang en begeleiding bij huiselijk geweld of kindermishandeling. Begeleidt kinderen en ouders in het proces van scheiden. Begeleidt gezinnen om tot een zelfstandige omgangsregeling te komen. Biedt specialiseerde jeugdhulp en ondersteuning bij opvoeden en opgroeien. Biedt jeugdzorg voor alle kinderen, jongeren en gezinnen mét en zonder een licht verstandelijke beperking. Begeleidt gezinnen die te maken hebben met het drang- en dwangkader. Biedt gespecialiseerde jeugdhulp aan kinderen en/of ouders met een beperking. Biedt jeugdhulp voor kinderen, jongeren en ouders. Ondersteunt ouderparen in het verbeteren van communicatie voor, tijdens of na een scheiding. Biedt juridische bijstand in alle facetten van het personen- en familierecht. Geeft een juridisch oordeel over een zaak of conflict. Wordt ingeschakeld zodra er ernstige zorg is over de opgroei- en opvoedsituatie van een kind tussen de nul en achttien jaar. In het derde deelonderzoek gezinnen aan het woord werden acht8 ouders en drie jongeren (13 15 jaar) geïnterviewd afkomstig uit gezinnen die verwikkeld zijn geraakt in een complexe scheiding. Zij werden bevraagd over hun ervaringen in de samenwerking met professionals in de complexe scheidingssituatie waarin zij zaten. Voor het vierde deelonderzoek, de internetenquête, is een grote groep professionals (leerkrachten, huisartsen, wijkagenten) benaderd die binnen hun werkzaamheden ook te maken kunnen krijgen met het thema (complexe) scheidingsproblematiek. In totaal hebben 40 professionals (50% man) de vragenlijst geheel of gedeeltelijk ingevuld.

9 Resultaten deelonderzoek de quickscan Er zijn zes organisaties die interveniëren op het gebied van vroegtijdig signaleren van een (complexe) scheiding. Deze organisaties bieden een intensieve vorm van ondersteuning aan en zijn intensief betrokken bij (complexe) scheidingsproblematiek. Vier van de zeven organisaties gebruiken het theoretisch fundament van Jeugdzorg Nederland als onderlegger voor visie en werkwijze op de zorg voor (complexe) scheidingen. Uit de analyse is gebleken dat er veel verschil in werkwijze zit tussen deze organisaties ondanks deze onderlegger. Weinig organisaties en professies bieden specifieke interventies op gebied van preventie. Er is één specifieke interventie op gebied van preventie beschreven. Er worden door de verschillende organisaties en professies veel verschillende werkwijzen gehanteerd en daaruit voortvloeiend veel verschillende methodes, middelen en materialen ingezet. De methoden mediation, bemiddeling, Kinderen uit de Knel en!jes worden door meerdere organisaties en professies ingezet. Twee organisaties bieden nazorg bij een begeleidingstraject. Wat opvalt is dat veel organisaties en professionals wel beschrijven wat zij doen in de zorg rondom (complexe) scheidingen, maar dat zij de wijze van uitvoering vaak niet beschrijven. De regio Deventer heeft een samenwerking met meerdere organisaties en professies en een regionaal aanbod voor de hulp rondom (complexe) scheidingsproblematiek. Uit de documenten van Pactum/Lindenhout wordt zichtbaar dat er op meerdere deelgebieden, van preventief tot intensieve ondersteuning, wordt samengewerkt. Resultaten deelonderzoek professionals aan het woord Respondenten zijn voorstanders van vroegsignalering, maar vinden dat het voorveld nog onvoldoende signaleert of nog onvoldoende bekendheid heeft met signaleren bij zowel kinderen als ouders. In het voorveld wordt expertise gemist om goed te signaleren en als er wordt gesignaleerd dan is er regelmatig sprake van handelingsverlegenheid. Het is nodig dat iedere professional duidelijk voor zichzelf weet wat wel en niet klopt. Goed signaleren kan alleen door een professional die kritisch reflecteert. Er is vaak weinig onderling contact over de wijze van signaleren tussen professionals in het voorveld, de gespecialiseerde jeugdhulp en advocaten/mediators/rechtbank. Andere respondenten hebben een goed samenwerkingsverband en maken onderlinge afspraken over verwijzing. Professionals geven aan dat de veiligheid van kinderen en/of de veiligheid van een ouder de belangrijkste factor van handelen is na signalering. Het inschatten van de positie van kinderen, de draagkracht van een kind en de mate van verstrengeling van loyaliteit en de kracht van het sociale netwerk is van belang. Hiervoor is het goed kunnen luisteren naar kinderen noodzakelijk. Een deel van de professionals geeft aan hierin niet deskundig genoeg te zijn. Accepteren dat scheiden een conflict is, waar vaak onenigheid of ruzie een onderdeel van is, is voor respondenten belangrijk. Professionals moeten niet te snel aangeven dat het complex is of dat er sprake is van een vechtscheiding. Dit werkt volgens respondenten escalerend en beïnvloedt de ouders negatief, waardoor de bereidheid tot samenwerking vermindert. Respondenten zien een kentering in de bewustwording over en de aandacht voor de impact van de problematiek bij kinderen en hun ouders. Signalen worden sneller opgepakt en de wijze van signalering is beter. Respondenten geven goede scheidings- en psycho-educatie. Veel respondenten geven aan geen specifiek preventie-aanbod te hebben, maar zien een duidelijke preventieve werking in andere zaken, zoals de scheidings- en psycho-educatie gegeven door professionals met expertise en de juiste attitude. Het werkt ook preventief als bij een (dreigende) escalatie zo snel mogelijk een specialist wordt ingeschakeld die conflictpatronen goed herkent. Respondenten vinden het beter dat bij een dreigende escalatie in een vroeg stadium een hulpaanbod komt. Het is beter om daarna af te schalen in plaats van steeds op te schalen. Het werkt ook preventief om direct met beide ouders in gesprek gaan.

10 Respondenten zijn tevreden over de door hen gehanteerde methoden en uitgangspunten in het hulpaanbod. Methoden die terugkerend worden genoemd zijn: Ouderschap blijft, KUK,!JES het brugproject, BOR, mediation/bemiddeling, Horizon. Een aantal respondenten heeft alleen contact met de jeugdigen of één ouder. Speciale aandacht moet er zijn voor de ondersteuning van ouders met een lichtverstandelijke beperking en/of een psychiatrische stoornis. Respondenten geven aan dat er soms een verschil is in deskundigheid bij professionals in hulpverlening en in de rechtspraak. Volgens hulpverleners werkt een deel van de advocaten escalerend, omdat zij vanuit concurrentie en financiën opereren en niet de juiste attitude hebben om ouders goed te begeleiden. Zij vertegenwoordigen vaak een ouder en hebben onvoldoende aandacht voor de positie van kinderen. Een aantal hulpverleners werkt goed samen met de Vfasadvocaten en mediators en vindt dat advocaten/mediators betrokken moeten worden in de integrale aanpak. Volgens respondenten uit het recht werkt een deel van de hulpverlenende professionals strijdverhogend, omdat ze te weinig visie hebben, niet de juiste uitgangspunten hanteren en handelingsverlegen zijn. Als belangrijk argument wordt genoemd het niet of onvoldoende aandacht geven aan het op een juiste wijze beëindigen van de partnerrelatie. Bovendien onderschatten hulpverleners structureel het belang van goed advies en een goede financiële ondersteuning, aandacht voor huisvesting en andere regelzaken in een scheidingssituatie. Een deel van de respondenten (advocatuur en hulpverlener) vindt expliciet sociaal werkers in wijkteams (te veel variatie in deskundigheid), jeugdteams en CJG s onvoldoende toegerust. Bij doorverwijzing zijn individuele contacten van belang en is de achtergrond, het vertrouwen in de deskundigheid, ervaring van de professional, de communicatie en de matching tussen casuïstiek en aanbod bepalend. Wil men doorverwijzen dan kijkt men eerst naar de deskundige bemiddelaars in de organisatie (Trias, Pactum/Lindenhout, MEE, Vitree, Ggz Accare/Dimence), dan naar hulpverlenende professionals of organisaties met wie contact is en dan pas naar advocaten en mediators. De keuze voor een advocaat of mediator vinden hulpverlenende respondenten meer de verantwoordelijk van de cliënt zelf en menig cliënt heeft al een advocaat/mediator als de eerste contacten worden gelegd. Onduidelijkheid over de kosten en wijze van financiering houdt verwijzing naar een advocaat/mediator ook tegen. Respondenten vinden het goed dat er meer mogelijkheden zijn tot het delen van ervaringen door ouders en kinderen (Villa Pinedo). De groepsmethodieken worden door hen goed gewaardeerd. Verder vindt men de samenwerking in het hulpaanbod verbeterd en is er al meer overleg tussen Vfasadvocaten/mediators en hulpverleners. Een specialist dient gezinnen met scheidingsproblematiek te ondersteunen en heeft als opdracht om een juiste match tussen professional en gezinnen te realiseren. Volgens respondenten dienen specialisten voldoende kennis en inzicht in scheidingsproblematiek te hebben, over mediationvaardigheden te beschikken, voldoende ervaring te hebben, voldoende krachtig te zijn om met lef door te kunnen pakken, dezelfde visie en uitgangspunten te hanteren, goed te communiceren en afspraken na te komen. Over de achtergrond van deze specialist zijn de meningen behoorlijk verdeeld. Een aanzienlijk deel vindt dat deze in ieder geval systemisch/contextueel moet werken, voldoende pedagogische kennis (ook psychiatrische kennis) en vaardigheden moet hebben. Over of er dan ook sprake dient te zijn van juridische kennis en vaardigheden vinden enkelen weer dat juridische kennis en vaardigheden hoort bij een gespecialiseerde advocaat/mediator, maar dan moet er wel worden samengewerkt. In ieder geval vindt iedere respondent dat een helicopterview nodig is om conflictpatronen op alle leefgebieden te kunnen overzien om te kunnen deëscaleren.

11 Volgens een aantal respondenten dat hulpverlener is, moeten advocaten/mediators veel meer worden betrokken in de samenwerking, omdat zij de belangrijkste sleutelfiguren zijn. Zij zijn eerder in beeld, want de hulpverlening start vaak nadat een scheiding complex is geworden of problemen oplevert. Advocaat/mediators vinden dat zij juist de eerste persoon zijn om een scheiding te begeleiden en moeten samenwerken met hulpverlenende professionals om de juiste hulpverlening en ondersteuning te bieden. Deze advocaat/ mediator dient wel het gezamenlijk belang en hiermee het belang van het kind te onderschrijven. De meeste respondenten zijn van mening dat er een vorm van regie moet komen, maar over welke professional dan moet coördineren en regisseren zijn de meningen verdeeld. Deze regievoerder kent de complexiteit van scheidingen van A tot Z, heeft kennis van de sociale scheidingskaart in de regio, weet wie welke taken en rollen heeft (drang en dwang), stimuleert de onderlinge communicatie, heeft doorzettingsmacht en neemt met gepaste snelheid noodzakelijke beslissingen. Een aantal respondenten ziet het anders en vindt dat de ouders de regie moeten hebben. Kunnen zij dit niet, dan kunnen zij iemand uit hun netwerk (familie of netwerkprofessional) aanwijzen. Als ook dit niet lukt moet er een professional worden aangewezen met wie ouders veel contact en een klik hebben. Professionals is gevraagd om met een rapportcijfer de eigen bekwaamheid aan te geven op het gebied van omgaan met situaties rondom complexe scheidingsproblematiek. Het gemiddelde rapportcijfer hiervoor is 7,6 (N=29, range = 6,5-9). Resultaten deelonderzoek gezinnen aan het woord De ervaringen van ouders en jongeren zijn divers. Sommige hebben positieve ervaringen met hulpverleners, andere zijn kritischer. Ouders zijn kritisch over het feit dat het vaak te lang duurt voordat er een passend hulpaanbod komt. Ouders geven ook aan dat het inzetten van hulp uit hun sociale netwerk zowel positieve als negatieve bijwerkingen kan hebben. Jongeren geven aan dat zij betrokken willen worden bij belangrijke beslissingen en dat hun mening wordt meegewogen bij het nemen van beslissingen die hen betreft. In de praktijk gebeurt dit volgens ouders en jongeren te weinig. Bij gezinnen die te maken hebben met complexe scheidingsproblematiek zijn opvallend veel (gemiddeld tien) hulpverleners betrokken. Wat opvalt is dat ouders en jongeren de school bijna nooit noemen als betrokkene. Voor ouders en jongeren is transparantie over beslissingen die worden genomen en waarover wordt gerapporteerd erg belangrijk. Ouders en jongeren verwachten van professionals dat zij voldoende, helder en transparant communiceren met alle betrokkenen en goed en veel uitleggen welke beslissingen worden genomen en waarom. Ook is het belangrijk om transparant te zijn over wat er wordt gerapporteerd. Ouders en jongeren geven aan dat het voor hen vaak onduidelijk is wie de regie heeft. Ouders en jongeren zijn van mening dat in principe de regie bij hen dient te liggen. Professionals moeten zich invoegen en waar nodig (tijdelijk) de regie overnemen. Belangrijk is dat ook hierover duidelijk en transparant wordt gecommuniceerd en over en weer wensen en verwachtingen worden gedeeld. Problematisch voor ouders en jongeren is de veelheid aan hulpverleners en bovendien de discontinuïteit. Vooral jongeren ervaren dit als een groot probleem. Ook wisselingen van andere professionals, zoals bijvoorbeeld jeugdbeschermers, worden door ouders en jongeren als problematisch ervaren. Vooral omdat de continuïteit van gemaakte afspraken geregeld in het geding komt. Ouders en jongeren geven aan dat er nauwelijks aan nazorg wordt gedaan. Ze zien dit duidelijk als een verbeterpunt voor de hulpverlening.

12 Op het gebied van bekwaamheden van professionals geven ouders aan dat professionals neutraal en onpartijdig moeten zijn en dat zij helder en duidelijk moeten communiceren. Zij vinden een goede samenwerkingsrelatie, waarin er sprake is van vertrouwen erg belangrijk en ondersteunend. Als ouders de indruk hebben dat dit niet gebeurt, ontstaat er bij hen ontevredenheid en wantrouwen. Ouders en jongeren noemen de volgende verbeterpunten: a) sneller doorverwijzen naar passende hulp, b) zorg dat één professional de coördinerende rol heeft, c) werken aan een vertrouwensrelatie. De jongeren geven daarnaast aan dat het voor hen belangrijk is dat a) hun stem wordt gehoord en b) dat er zo snel mogelijk duidelijkheid komt en willen weten waar ze aan toe zijn als het gaat om contact met hun beide ouders. Resultaten internetenquête onder andere professionals. Deze respondenten (onder andere leerkrachten van scholen, huisartsen, wijkagenten) zijn professionals die als eerste een probleem kunnen signaleren. Uit de enquête blijkt dat er weinig consensus bestaat over wat de belangrijkste signalen bij ouders en kinderen zijn die wijzen op een complexe problematiek. Wat voor de ene respondent een belangrijk signaal is, is dat voor een ander veel minder. Er kunnen in de praktijk rondom vergelijkbare situaties totaal verschillende beslissingen genomen worden (bijvoorbeeld over het verwijzen naar specialistische hulp en ondersteuning en het al dan niet opschalen). Preventieactiviteiten die worden ondernomen bestaan vooral uit het geven van voorlichting, lezingen en workshops, het voeren van gesprekken met ouders en kinderen en advies geven aan leerkrachten. Het beeld dat naar voren komt rondom werkwijzen, methoden en instrumenten is dat er een rijk, gevarieerd, maar mogelijk ook versnipperd beeld bestaat van het hulp- en ondersteuningsaanbod voor gezinnen met (complexe) scheidingsproblematiek. De doorverwijzingen vinden in de meeste gevallen plaats naar het CJG (wijkteam). Als het gaat om het inschakelen van hulpverlening worden verschillende mogelijkheden genoemd zoals: een gezinscoach, de GGD, jeugdhulp, jeugdbescherming, schoolmaatschappelijk werk en organisaties die ouderschap na scheiden aanbieden. Het gebruik van middelen en materialen in het werken met complexe scheidingssituaties is beperkt. Respondenten achten zichzelf wisselend competent om met deze problematiek om te gaan. Gemiddeld wel (net) voldoende, maar een grote groep acht zichzelf onvoldoende competent. Qua samenwerking valt op dat veel respondenten de Raad voor de Kinderbescherming noemen als organisatie waarmee (veel) wordt samengewerkt. Vertegenwoordigers vanuit het recht (rechtbank en advocatuur) worden daarentegen zeer weinig genoemd. Mate waarin met organisaties wordt samengewerkt door respondenten (N=28). Naam organisatie Ja Nee Raad voor de kinderbescherming Jeugdbescherming Sociaal wijkteam Veilig Thuis CJG GGZ Stichting De Kern MEE Trias GGD Kadera 9 19 WSG 7 21 Vitree 7 21 Mediator 6 22 BOR 5 23 Rechtbank 3 25 Advocatuur 2 26

13 Het meest genoemde kenmerkend aspect voor de manier van werken is volgens respondenten het werken vanuit een respectvolle attitude, gevolgd door het belang van het kind centraal stellen. Verder is het signaleren, adviseren en eventueel verwijzen van belang in hun werk. Het belangrijkste doel om na te streven is volgens de respondenten hebben betrekking op het onderhouden van contact, in gesprek blijven om structuur en een veilige pedagogische situatie voor de kinderen te realiseren. De positieve punten die respondenten noemen rondom samenwerking hebben vooral te maken met goede wil van betrokken professionals. Een groot aantal inhoudelijk verbeterpunten wordt genoemd, zoals: coördinatie van het hulpaanbod, doorzettingskracht van professionals, beter luisteren naar kinderen, visie en organisatie van organisaties en professies, samenwerking tussen hulp en school, opzetten van specialistisch team vanuit verschillende organisaties, communicatie tussen professionals en gezinnen en verkrijgen van vertrouwen. Respondenten van de internetenquête is gevraagd om met een rapportcijfer de eigen bekwaamheid aan te geven op het gebied van omgaan met situaties rondom complexe scheidingen. Het gemiddelde rapportcijfer hiervoor is 6,3 (N=28, range = 1-9, SD=1,584). Bestaande initiatieven voor samenwerking: Integrale Vroeghulp van MEE Hulpaanbod bij scheiding regio Deventer Multidisciplinaire deskundigheid binnen organisatie met inzet van verschillende methoden, Pactum Lindenhout, JOBV, Vitree, GGZ Accare/Dimence Overlegstructuur Rechtbank, Raad en Jeugdbescherming Vfas advocaten hebben een overleg- en intervisiestructuur met andere deskundigen Kiesgroepen op scholen en vier kiescoaches in Zwolle, naar wie kan worden verwezen. Echtscheidingsspreekuur: In samenwerking met Dommerholt advocaten is het Sociaal Wijkteam in Zwolle een echtscheidingsspreekuur gestart die is gekoppeld aan het spreekuur van de Sociaal Raadslieden (voor praktische, financiële vragen) Groepsaanbod voor jongeren: In samenwerking met Sociaal Wijkteam in Zwolle en Mindfit is er een groepsaanbod ontwikkeld voor jongeren van ouders die gaan scheiden of gescheiden zijn Mijn ouders zijn gescheiden, wat nu? Geven van voorlichting op scholen door wijkteams Zwolle Triage overleg Veilig Thuis met wijkteams en CJG s Overleg WSG/Ggz Accare/Dimence met professionals en gemeente, die regie over aanpak voert Jeugd GGD met interne begeleiders en schoolmaatschappelijk werk Samenwerkingscontact en overleg Trias en GGZ Accare/Dimence over werkwijze en methoden Themadagen bij de Rechtbank Zwolle met betrokken professionals Rechtbank, Raad en Jeugdbescherming werken samen om wachttijden te verkorten, continuïteit van de omgang te waarborgen. Raad en jeugdbescherming zijn aanwezig bij zittingszaken Proefcontacten bij de Raad voor omgang, voordat omgangsregeling door Rechtbank wordt vastgesteld. Scheidingsevent in Zwolle

14 Kwaliteit onderzoek Het is belangrijk om een kritische blik te werpen op dit onderzoek. De aanbevelingen zijn fors en vragen om flinke investering van professionals, gemeenten, organisaties en professies. Ook de gevolgen voor ouders en jeugdigen kunnen groot zijn. Op basis van de gegevens uit de quickscan komen we tot de conclusie dat er veel gebeurt in de zorg voor gezinnen met (complexe) scheidingsproblematiek, maar er wordt een aantal problemen gesignaleerd op het gebied van concreetheid en samenwerking. Deze conclusies zijn getrokken op basis van de door de organisaties aangeleverde documenten. Hierbij kunnen twee zaken de bevindingen beïnvloeden. Op de eerste plaats is het niet zeker of alle beschikbare informatie is aangeleverd. Van een paar organisaties is geen informatie ontvangen. Dat wil niet nog niet zeggen dat deze informatie er niet is. Ten tweede is deze conclusie gebaseerd op schriftelijke informatie. Er kan dus wel degelijk meer informatie beschikbaar zijn, die in de praktijk wordt toegepast, maar (nog) niet op papier is vastgelegd. De onderdelen professionals en gezinnen aan het woord zijn weliswaar breed uitgezet, maar de respons is toch nog enigszins beperkt. Er zijn weliswaar veel professionals (N = 30), en ouders en jongeren (N = 11) maar er bestaat de mogelijkheid dat de individuele meningen en ervaringen niet representatief zijn voor wat er in de regio IJsselland gebeurt op het gebied van signalering, preventie, hulp en nazorg rondom de samenwerking in complexe scheidingen. Ondanks deze tekortkomingen is er naar de indruk van de onderzoekers een redelijk goed beeld geschetst van de huidige stand van zaken van de hulp en ondersteuning rondom complexe scheidingen. Deze indruk is gebaseerd op de congruentie van resultaten tussen de verschillende deelonderzoeken en de verwachtingen die bij de er bij de deelnemende organisaties in het project bestaan. Een belangrijke conclusie is dat er veel goede dingen gebeuren. Tegelijkertijd zijn er ook nog een aantal verbetermogelijkheden, vooral op het terrein van samenhang aanbrengen in de kennis, kunde en het bestaande aanbod.

15 april 2016