Verfijning ruimtemodel

Transcriptie

1 Verfijning ruimtemodel Studie uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaanderen Onderzoeksrapport MIRA/2011/08, mei /RMA/R/212

2

3 Verfijning ruimtemodel Inge Uljee, Leen Van Esch, Jean-Luc de Kok, Lien Poelmans, Guy Engelen Unit Ruimtelijke Milieuaspecten VITO Studie uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaanderen MIRA/2011/ /RMA/R/212 Mei 2011

4 Documentbeschrijving Titel Verfijning ruimtemodel Dit rapport verschijnt in de reeks MIRA Ondersteunend Onderzoek van de Vlaamse Milieumaatschappij. Deze reeks bevat resultaten van onderzoek gericht op de wetenschappelijke onderbouwing van het Milieurapport Vlaanderen. Dit rapport is ook beschikbaar via Samenstellers Inge Uljee, Leen Van Esch, Jean-Luc de Kok, Lien Poelmans, Guy Engelen Unit Ruimtelijke Milieuaspecten, VITO Inhoud Voor de verfijning van het ruimtemodel is een zelf ontwikkelde landgebruikkaart op 10 m resolutie geaggregeerd naar klassen en resolutie, en zijn nieuwe groeicijfers uitgewerkt en geschiktheids-, beleids- en toegankelijkheidskaarten gebruikt. Hierdoor kan het nieuwe model meer effectief worden ingezet om de ruimtelijke ontwikkeling in de MIRA-sectoren Energie, Handel & diensten, Industrie en Huishoudens te beschrijven. Vijf indicatoren werden opgesteld en berekend met het verfijnde model: versteningsgraad, dichtheid bevolking en tewerkstelling; bevolking in niet-gezuiverd gebied, bevolking in overstromingsgebied, omzetting van open en versteende ruimte. Wijze van refereren Uljee I., Van Esch L., de Kok J-L., Poelmans L. & Engelen G. (2011), Verfijning ruimtemodel, studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA, MIRA/2011/08, VITO, 2011/RMA/R/212 Vragen in verband met dit rapport Vlaamse Milieumaatschappij Milieurapportering (MIRA) Van Benedenlaan Mechelen tel mira@vmm.be D/2011/6871/033 ISBN NUR 973/943 II

5 INHOUD Hoofdstuk 1. Inleiding...1 Hoofdstuk 2. Omzetting statische kaart naar dynamische kaart Aggregatie van de economische sectoren Aggregatie in resolutie...4 Hoofdstuk 3. Instellingen in het dynamisch model ten aanzien van het gedrag van de nieuwe landgebruikscategorieën De nieuwe groeicijfers Geschikheids-, beleids- en toegankelijkheidskaarten...11 Hoofdstuk 4. Calibratie micromodel Kwalitatieve calibratie van de neighbourhood interactieparameters Calibratie van de stochasticiteitsparameter Introductie van geschiktheid, beleid en toegankelijkheidsfactoren in de calibratie Fijnstellen van de calibratie...32 Hoofdstuk 5. Vergelijking Milieuverkenning...35 Hoofdstuk 6. Beschrijving en resultaten van de indicatoren Versteningsgraad van Vlaanderen Dichtheidskaarten van bevolking en tewerkstelling Methodologie Resultaten woondichtheid Resultaten terwerkstelling Bevolking in niet-gezuiverd gebied Bevolking in overstromingsgebieden Omzetting open ruimte en versteende ruimte...58 Hoofdstuk 7. Conclusies...60 Afkortingen...61 Referenties...61 Bijlage A NACE-BEL 2008 codes voor verstedelijkte categorieën...64 Bijlage B Nauwkeurigheid aggregatie landgebruik...68 Bijlage C Geschiktheid en zonering verstedelijkte landgebruiken...69 Bijlage D Toegankelijkheid residentieel en economisch landgebruik...77 Bijlage E Invloed aggregatie op indicator versteningsgraad...79 III

6 LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: De 49 landgebruiken van de landgebruikskaart lu_10_ Tabel 2: Aggregatie van de economische sectoren 4 Tabel 3: De 37 landgebruiken van de landgebruikskaart lu_100_ Tabel 4: Arbeidssectoren HERMES 7 Tabel 5: Geaggregeerde indeling arbeidssectoren model op basis NACE2008-BEL 7 Tabel 6: Toewijzing fijne NACE-BEL arbeidssectoren aan de geaggregeerde HERMES (kolomindex) vs. NACE-BEL (rij index) arbeidssectoren voor modeltoepassing 10 Tabel 7: Conversiematrix van HERMES naar NACE-BEL arbeidssectoren 10 Tabel 8: Typologie van de landgebruiken 12 Tabel 9: Berekening van de geschiktheidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken: gewicht per 1 2 klasse ( versie 2010; klassificatie vaarwegen binnenscheepvaart) 18 Tabel 10: Berekening van de geschiktheidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken: gewicht per 1 2 kaart ( versie 2010; klassificatie vaarwegen binnenscheepvaart) 19 Tabel 11: Instellingen voor de beleidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken 22 Tabel 12: Afstand t.o.v. een netwerklaag waarbinnen 50 % van het landgebruik ligt 25 Tabel 13: Afstand t.o.v. een netwerklaag waarbinnen 95 % van het landgebruik ligt 25 Tabel 14: Test voor het maximale verschil tussen de cumulatieve frequentieverdeling voor elk landgebruik en de cumulatieve frequentieverdeling voor alle landgebruik tezamen 27 Tabel 15: Generische afstandsfuncties 30 Tabel 16: Relatieve ontwikkeling van de landgebruiken voor de periode Tabel 17: Ontwikkeling ruimtegebruik voor de economische sectoren. 36 Tabel 18: Bodembedekkingscategorieën op de NGI-kaart 42 Tabel 19: Versteningsgraad (%) per landgebruikscategorie in de dynamische landgebruikskaart _ 43 Tabel 20: Rekenregels voor bevolkingsdichtheid 47 Tabel 21: Koppeling arbeidssectoren aan landgebruikscategorieën op de dynamische landgebruikskaart 50 Tabel 22: Toewijzing arbeidsplaatsen aan landgebruikscategorieën op de dynamische landgebruikskaart indien Aantal cellen K,L = 0 50 IV

7 LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Uitsnede uit de landgebruikskaart voor het gebied rond Leuven, voor en na de herschaling 5 Figuur 2: Vertaling werkgelegenheid basisscenario PLANET model naar nieuwe arbeidssectoren _8 Figuur 3: Ontwikkeling werkgelegenheid per geaggregeerde arbeidssector voor de periode volgens het PLANET basisscenario 11 Figuur 4: Cumulatieve relatieve frequentieverdeling voor de afstand van alle landgebruik tot de netwerklagen 23 Figuur 5: Cumulatieve relatieve frequentieverdeling voor afstand tot netwerklaag voor de landgebruiken Residentieel, Zware industrie, Groothandel-transport-verkeer, en Recreatie- en sportterreinen 24 Figuur 6: Quantiel-quantiel diagram voor de verdeling van de afstand per netwerklaag voor de belangrijkste netwerklagen tegen de verdeling voor alle landgebruiken voor de landgebruiken Residentieel, Overig industrieel/commercieel/residentieel, Detailhandel en horeca, Lichte industrie, Zware industrie en Zeehaven 26 Figuur 7: Transitieregels van het micromodel 28 Figuur 8: Het effect van een afstandsfunctie met een korte staart (links) en een lange staart (rechts) op clustervorming 30 Figuur 9: Landgebruik gegenereerd met een lage α (links) en een hoge α (rechts) 32 Figuur 10: Calibratie van Residentieel (links: midden: 2030, inertie rechts: 2030, inertie 1600) 33 Figuur 11: Verschilkaarten Zware industrie 2005 vs 2030, voor (boven) en na (onder) het bijstellen van de afstandsregels 34 Figuur 12: Verschilkaarten 2005 en 2030 voor de landgebruiken Residentieel, Lichte industrie en Overig industrieel/commercieel/residentieel 37 Figuur 13: Ontwikkeling landgebruik in ha voor een selectie van landgebruiken met veel ruimtebeslag 38 Figuur 14: Ontwikkeling ruimtegebruik in ha voor een selectie van landgebruiken met minder ruimtebeslag 38 Figuur 15: Versteningsgraad per gemeente 40 Figuur 16: Verweving van de verstening 41 Figuur 17: Overlay dynamische landgebruikskaart met NGI-bodembedekkingskaart 44 Figuur 18: Dasymetrische kartering van de initiële bevolkingsdichtheid voor de begintoestand van de modelruns 46 Figuur 19: Links: landgebruik in het jaar T; Midden: in het blauw, nieuwe cellen met bewoning in het jaar T; Rechts: nieuw in te vullen cel in de bevolkingskaart. De cirkel stelt een potentieel zoekgebied voor. 47 Figuur 20: Woondichtheid 2005 (per ha) 49 Figuur 21: Verschilkaart woondichtheid (per ha) 49 Figuur 22: Verschilkaart tewerkstellingsdichtheid arbeidssector Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Figuur 23: Verschilkaart tewerkstellingsdichtheid alle arbeidssectoren (excl. Landbouw) Figuur 24: Bebouwing in niet-gezuiverd gebied 52 Figuur 25: Aandeel inwoners in niet-gezuiverd gebied per VHA-deelbekken 53 Figuur 26: Aandeel inwoners per gemeente in recent overstroomd gebied 54 Figuur 27: Aandeel inwoners per gemeente in gemodelleerd overstromingsgebied 55 Figuur 28: Aandeel inwoners per gemeente in recent overstroomd en gemodelleerd overstromingsgebied 56 Figuur 29: Aanwezigheid bebouwing in recent overstroomd gebied 57 Figuur 30: Aanwezigheid bebouwing in gemodelleerd overstromings gebied 57 Figuur 31: Aanwezigheid bebouwing in recent overstroomd en gemodelleerd overstromingsgebied58 Figuur 32: Ontwikkeling aandeel residentiële bebouwing in overstromingsgebied 58 Figuur 33: Bijdrage per landgebruik aan omzetting van open ruimte naar versteende ruimte ten opzichte van het beginjaar Figuur 34: Bijdrage per landgebruik aan omzetting van versteende ruimte naar open ruimte ten opzichte van het beginjaar V

8 Hoofdstuk 1. Inleiding In 2009 werd er voor de Milieu- en de Natuurverkenning 2030 een ruimtelijk-dynamisch landgebruiksmodel (Maes et al., 2009) ontwikkeld voor Vlaanderen om de mogelijke ontwikkelingen van het landgebruik voor de periode volgens zes scenario s te verkennen. Het doel is de beleidsmaker en het geïnteresseerde publiek inzicht te geven in te verwachten evoluties van het leefmilieu en van de natuur in Vlaanderen, bij bepaalde beleidskeuzes en binnen een gegeven sociaal-economische context. In dit ruimtelijk-dynamisch landgebruiksmodel staat de landgebruikskaart centraal. Voor de Milieuen Natuurverkenning 2030 werd een landgebruikkaart gebruikt met een resolutie van 150m, bestaande uit 28 landgebruiksklassen voor het jaar 2005, voor Vlaanderen en Brussel. Deze kwam tot stand door het aggregeren van een basiskaart op 15m resolutie, waarbij de 28 landgebruikklassen geconstrueerd werden door een combinatie van 11 geodatabanken, waaronder de BWK en KADVEC. Het doel van deze studieopdracht bestaat eruit om de (geaggregeerde) landgebruikklassen van het ruimtemodel op te splitsen opdat het model meer effectief inzetbaar zou zijn voor het doorrekenen van de ruimtelijke consequenties van ontwikkelingen in de sectoren en deelsectoren van MIRA. Met name wordt een analyse gemaakt van de meest problematische sectoren: Energie, Handel & Diensten, Industrie en Huishoudens. De werkzaamheden verlopen in een 7-tal stappen: 1. de verkenning van precieze behoeften aan opsplitsing van klassen; 2. een haalbaarheidsanalyse van wenselijke opsplitsingen; 3. een prioriteitstelling van realiseerbare opsplitsingen in overleg met VMM; 4. de implementatie van een aantal opsplitsingen met hoge prioriteit in een aangepaste T0- landgebruikskaart resolutie 10 m; 5. de beperkte calibratie van het aangepaste model; 6. de ontwikkeling van een 4 à 5-tal nieuwe indicatoren in overleg met VMM; 7. het uitvoeren van modelruns in overleg met VMM. Voor de werkzaamheden van stap 1 t.e.m. stap 4 wordt verwezen naar een afzonderlijk rapport (Van Esch et al., Landgebruikskaart Vlaanderen en Brussel, maart 2011), waarin het tot stand komen van de aangepaste T0-landgebruikskaart met een resolutie van 10 m (versie lu_10_110204) in detail wordt beschreven. Aangezien deze voor een deel gebaseerd is op de eerste versie van de landgebruikskaart, met een resolutie van 15 m (versie lu_15_090126), maakt de beschrijving van deze kaart ook deel uit van dit rapport. In voorliggend rapport wordt de verfijning van het ruimtemodel beschreven. Dit houdt het aggregeren van de nieuwe landgebruikskaart in naar klassen en resolutie (Hoofdstuk 2), het uitwerken van groeicijfers en nieuwe geschiktheids-, beleids- en toegankelijkheidskaarten voor de nieuwe landgebruiken (Hoofdstuk 3), een calibratie van het nieuwe model met ondermeer de instelling van nieuwe afstandsregels (Hoofdstuk 4), het beschrijven van de modelresultaten (Hoofdstuk 5) alsook het doorrekenen en beschrijven van een aantal nieuwe indicatoren (Hoofdstuk 6), gevolgd door de conclusies (Hoofdstuk 7). 1

9 Hoofdstuk 2. Omzetting statische kaart naar dynamische kaart De statische landgebruikskaart van Vlaanderen en Brussel, versie lu_10_110204, onderscheidt 47 (49) 1 landgebruiken en heeft een resolutie van 10 m. Deze kaart kwam tot stand door maximaal gebruik te maken van de grote hoeveelheid aan zeer gedetailleerde geografische informatie die beschikbaar is in Vlaanderen en Brussel, inclusief de verwerking van twee economische databanken met een sterke geografische component. Voor de gedetailleerde beschrijving van deze kaart wordt verwezen naar een afzonderlijk rapport (Van Esch et al., 2011). Tabel 1 geeft een overzicht van de uitgewerkte landgebruiken met de corresponderende oppervlakte. Aangezien bij de verfijning van het ruimtemodel de nadruk ligt op de verstedelijkte economische categorieën, worden de definities van deze landgebruiken aan de hand van hun NACE 2 -BEL 2008 codes in dit rapport opgenomen in Bijlage A. oppervlakte (ha) 0 Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel Overig industrieel/commercieel/residentieel Voeding Textiel Papier Chemie Metaalnijverheid Afval & afvalwater Mijnbouw 281 Houtindustrie, verv. meubelen & overige en 15 bouwnijverheid Verv. producten van rubber of kunststof en verv. andere 16 niet-metaalhoudende minerale producten Winning, behandeling en distributie van water Elektriciteit, warmte & aardgas Petroleumraffinaderijen Overige energie 2 21 Groothandel Transport & verkeer Detailhandel Momenteel ontbreekt de informatie om de economische sectoren voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gedetailleerd te lokaliseren. Hierdoor wordt voorlopig nog met de oude indeling gewerkt voor dit gebied (residentiële/commerciële bebouwing en industrie). Het streefdoel is echter om deze twee extra landgebruiken zo snel mogelijk uit de kaart en het ruimtemodel te schrappen. 2 Europese economische activiteitennomenclatuur (Versonnen, 2011) 2

10 oppervlakte (ha) 24 Horeca Kantoren& administratie Onderwijs Gezondheidszorg Overige diensten Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Park Militaire voorziening Infrastructuur Water Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Tabel 1: De 49 landgebruiken van de landgebruikskaart lu_10_ Bovenstaande statische landgebruikskaart (versie lu_10_110204) werd voor het dynamisch doorrekenen in het ruimtemodel geaggregeerd, en dit zowel in aantal klassen als in resolutie. 2.1 Aggregatie van de economische sectoren Wat het aantal klassen betreft, werden de economische sectoren samengenomen die eenzelfde ruimtelijk gedrag vertonen. Zo maakt men bijvoorbeeld een onderscheid tussen zware en lichte industrie, waarbij de zware industrie een veel sterkere neiging zal hebben om zich op grote industrieterreinen te vestigen en waar andere toegankelijkheidsvereisten gelden (bv. meer gewicht aan de nabijheid van waterwegen). Tabel 2 toont hoe de economische sectoren werden samengenomen. Het totaal aantal landgebruiksklassen daalt hierdoor van 47 (49) naar 35 (37). Statische indeling Dynamische indeling 8 Voeding Lichte industrie 9 Textiel Zware industrie 10 Papier Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie 3

11 11 Chemie Mijnbouw 12 Metaalnijverheid Energie 13 Afval & afvalwater Groothandel en transport & verkeer 14 Mijnbouw Detailhandel en horeca Houtindustrie, verv. meubelen & overige en bouwnijverheid Verv. producten van rubber of kunststof en verv. andere niet-metaalhoudende minerale producten Winning, behandeling en distributie van water 18 Elektriciteit, warmte & aardgas 19 Petroleumraffinaderijen 20 Overige energie 21 Groothandel 22 Transport & verkeer 23 Detailhandel 24 Horeca 25 Kantoren & administratie 26 Onderwijs 27 Gezondheidszorg 28 Overige diensten Tabel 2: Aggregatie van de economische sectoren Kantoren & administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten 2.2 Aggregatie in resolutie Voor de berekeningen met het ruimtemodel werd de kaart daarnaast nog herschaald van 10 m naar 100 m resolutie. Deze herschaling gebeurde met het spatiële aggregatie programma Spataggr. Dit softwarepakket is ontwikkeld door het Research Instituut voor Kennissystemen te Maastricht en biedt het voordeel dat het een optimisatie-algoritme bevat dat streeft naar maximaal behoud van de oppervlakte tijdens het herschalen. Dit is beter dan wat men verkrijgt met de typische algoritmes zoals voorhanden in ArcGIS (bijvoorbeeld: maximum principe) die aanleiding zijn tot een relatief groot verlies van kleine ruimtelijke eenheden verspreid over de kaart. Voor landgebruiksmodellering, waar de van nature sterk versnipperde landgebruiken zoals de typische lintbebouwing in Vlaanderen van cruciaal belang zijn, zou dit aanleiding zijn tot grote onnauwkeurigheden. Voor de nauwkeurigheid van de aggregatie wordt verwezen naar Bijlage B. De resulterende landgebruikskaart, met 35 (37) categorieën en een resolutie van 1 ha is één van de belangrijke inputgegevens in het ruimtemodel en wordt lu_100_ genoemd. Figuur 1 toont een uitsnede uit de landgebruikskaart voor het gebied rond Leuven, voor en na de herschaling en Tabel 3 geeft een oplijsting van de oppervlaktes voor elk van deze landgebruiksklassen. 4

12 Figuur 1: Uitsnede uit de landgebruikskaart voor het gebied rond Leuven, voor en na de herschaling oppervlakte (ha) 0 Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren & administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen

13 oppervlakte (ha) 20 Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Park Militaire voorziening Infrastructuur Water Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Tabel 3: De 37 landgebruiken van de landgebruikskaart lu_100_

14 Hoofdstuk 3. Instellingen in het dynamisch model ten aanzien van het gedrag van de nieuwe landgebruikscategorieën Voor de uitgebreide beschrijving van het ruimtelijk-dynamisch landgebruiksmodel wordt verwezen naar het Wetenschappelijk rapport Landgebruik in Vlaanderen van MIRA 2009 en NARA 2009 (Gobin et al., 2009). Dit rapport focust zich op de aanpassingen die hebben plaatsgevonden in het ruimtemodel ten aanzien van bovenstaande scenario-oefening. 3.1 De nieuwe groeicijfers Het in het Ruimtemodel gebruikte basisscenario voor de werkgelegenheid (uitgedrukt in arbeidsplaatsen) voor de periode is ontleend aan het PLANET model (De Smet et al., 2008) van het Federaal Planbureau. Omwille van de consistentie werd recentelijk besloten de oude indeling in 12 arbeidssectoren volgens de HERMES klassificatie van het Federaal Planbureau (Bossier, 2004) (Tabel 4) te vertalen naar een aggregatie van de NACE2008-BEL arbeidssectoren (Tabel 5). 1 Landbouw 2 Energie 3 Industrie intermediair 4 Industrie - consumptiegoederen 5 Industrie uitrusting 6 Bouw 7 Diensten Vervoer en communicatie 8 Diensten Handel en horeca 9 Diensten Krediet en verzekeringen 10 Gezondheidszorg en dienstverlening 11 Overige marktdiensten 12 Niet-verhandelbare diensten - overheid & onderwijs Tabel 4: Arbeidssectoren HERMES 1 Landbouw 2 Lichte industrie 3 Zware industrie 4 Afval, afvalwater, waterwinning en waterdistributie 5 Mijnbouw 6 Energie 7 Groothandel, transport en verkeer 8 Detailhandel en horeca 9 Kantoren en administratie 10 Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten (incl. overheid) 11 Zeehavens 12 Overige industrie en commercieel ( geen loondienst) Tabel 5: Geaggregeerde indeling arbeidssectoren model op basis NACE2008-BEL 7

15 De omrekening van het basisscenario van de oude naar de nieuwe indeling in arbeidssectoren doorliep een aantal stappen, met als uitgangspunt de RSZ 3 statistiek voor het aantal arbeidsplaatsen voor de 327 gemeenten in Vlaanderen en Brussel voor het jaar 2007 (Figuur 2). Daarbij was het noodzakelijk een combinatie van verschillende gegevensbronnen te gebruiken om onder meer de werkgelegenheid in zeehavens en het aandeel van niet-loontrekkenden te bepalen. Figuur 2: Vertaling werkgelegenheid basisscenario PLANET model naar nieuwe arbeidssectoren De stappen uit Figuur 2 zullen nu kort worden toegelicht. a. Aggregatie statistiek werkgelegenheid 2007 naar arbeidssectoren. Eerst werd de werkgelegenheid per gemeente en NACE-BEL sector volgens het RSZ ingelezen en vervolgens geaggregeerd naar de eerste 10 arbeidssectoren uit Tabel 5. Bij deze aggregatie werd gebruik gemaakt van de onderstaande conversietabel (Tabel 6). Hiermee kon de werkgelegenheid volgens de oorspronkelijke, fijne, indeling in arbeidssectoren worden toegewezen aan de geaggregeerde arbeidssectoren voor modeltoepassing. b. Afsplitsing werkgelegenheid havens. Omdat de aan zeehavens gerelateerde werkgelegenheid impliciet in de RSZ statistieken is meegenomen moest deze eerst worden afgesplitst. Daartoe werd gebruik gemaakt van een inventarisatie door de Nationale Bank van België van de werkgelegenheid voor zeehavens in België in 2007 (Van Claude, 2009), uitgedrukt in voltijdsequivalenten (VTE). De werkgelegenheid voor de havens van Antwerpen, Gent, Oostende en Zeebrugge werd vervolgens toebedeeld aan de eerste 10 arbeidssectoren uit Tabel 5, waarbij voor de omzetting van de haven-specifieke arbeidssectoren gebruik werd gemaakt van de conversie uit Tabel 5b. 3 Rijksdienst voor Sociale Zekerheid 8

16 Haven-specifieke arbeidssector toewijzing NACE-BEL arbeidssector scheepagenten 7 goederenbehandeling 7 rederijen 7 scheepsbouw en herstel 3 havenaanleg en baggeren 2 visserij 1 maritieme handel 7 havenbedrijf 2 openbare sector 10 handel 7 energie 6 brandstof 6 chemische nijverheid 3 automobiel nijverheid 3 electronica 3 metaalverwerking 3 bouw 2 voedingsnijverheid 2 overige industrie 2 wegvervoer 7 overig vervoer over land 7 andere logistieke diensten 7 openbare sector 10 Totaal Tabel 5b: Conversie haven-specifieke arbeidssectoren NBB (Van Claude, 2009) naar NACE- BEL arbeidssectoren volgens Tabel 5 De verhouding tussen het totaal aantal arbeidsplaatsen en VTE volgens de sociale balans uit hetzelfde rapport werd dan gebruikt om deze gegevens om te rekenen naar de werkgelegenheid in VTE (dit gaf een lichte toename van ca. 2 %). De volgende stap betrof de correctie van de werkgelegenheid voor de arbeidssectoren 1-10, waarop de havenwerkgelegenheid in mindering gebracht moest worden. Daarbij werd alleen de fractie loontrekkenden van de havenwerkgelegenheid in rekening gebracht. Deze fractie werd bepaald uit de Vlaamse arbeidsrekening voor 2006 (Stevens, 2008) voor de primaire sector (toepassing op arbeidssector 1), secundaire sector (toepassing op arbeidssectoren 2-6), de tertiaire sector (toepassing op arbeidssectoren 7-9), en de quartaire sector (toepassing op arbeidssector 10). De havenwerkgelegenheid per arbeidsector 1-10 voor de havens van Gent, Oostende en Zeebrugge werd aan resp. de gemeenten Gent, Oostende en Brugge toegewezen. De havenwerkgelegenheid voor de grootste haven, die van Antwerpen, werd volgens de proportionele werkgelegenheid op het niveau van de 10 arbeidssectoren toegewezen aan de drie gemeenten Antwerpen, Beveren, en Zwijndrecht waarover de haven van Antwerpen zich uitstrekt. Op dezelfde wijze werd de werkgelegenheid voor de haven van Gent toegewezen aan de gemeenten Eeklo en Gent, en die voor de haven van Oostende aan de gemeenten Oostende en Veurne. Deze meer realistische herverdeling voorkwam dat in mindering gebrachte werkgelegenheid voor specifieke arbeidssectoren de beschikbare werkgelegenheid overtrof, een gevolg van de combinatie van gegevensbronnen. 9

17 1. Landbouw (1, 2, 3) Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie 2. Energie 36, 37, 38, Verwerkende nijverheid 20 (overig), 21, a. Intermediaire goederen 23, 24, 25 7, , 6, 9.1, 19, 20.53, 35, 49.5 Groothandel en Deta ilha ndel en transport & verkeer horeca Kantoren & administratie Onderwijs, gezondheiszorg en overige diensten b. Uitrustingsgoederen 26, 27, 28, 29, 30 c. Consumptiegoederen 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 22, 31, 32 (overig) Bouw 41, 42, Marktdiensten 49.1, 49.2, 49.3, a. Vervoer en communicatie , 50, 51, , , , b. Handel en horeca , , , , 45.31, , 46, 52, , , , 47, 55, 56, 95.2 c. Krediet en verzekeringen 64, 65, 66 d. Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening 32,5 86, 87, 88 68, 69, 70, 71, 59, 60, 62, 63, 72, 73, 74, 77, 78, 75, 81, 90, 91, 92, e. Overige marktdiensten 79, 80, 82, 94 93, Niet verhandelbare diensten 84 a. Overheidsdiensten en onderwijs 85, 99 b. Huishoudelijke diensten 97, 98 Tabel 6: Toewijzing fijne NACE-BEL arbeidssectoren aan de geaggregeerde HERMES (kolomindex) vs. NACE-BEL (rij index) arbeidssectoren voor modeltoepassing c. Afsplitsing werkgelegenheid niet-loontrekkenden en aggregatie arrondissementsniveau. De resterende fractie van zelfstandigen en helpers werd vervolgens toegewezen aan de geaggregeerde arbeidssector 12 - overig industrieel en commercieel. Met deze stap was de werkgelegenheid voor 2007 per gemeente en arbeidssector bepaald voor alle gemeenten, inclusief de Brusselse. Het resultaat werd geaggregeerd naar het niveau van de 22 arrondissementen in Vlaanderen, en het arrondissement Brussel. Om modeltechnische redenen werd de werkgelegenheid voor Brussel nog eens geaggregeerd naar de sectoren Industrie Brussel (toewijzing werkgelegenheid arbeidssectoren 2-6), en Brussel residentieel en commercieel (toewijzing arbeidssectoren 7-10, en 12). d. Schaling naar volgens basisscenario PLANET De laatste stap betrof de vertaling van de werkgelegenheid voor het jaar 2007 naar de jaren Hiervoor werden de basisscenario s voor de HERMES arbeidssectoren eerst geconverteerd naar de NACE-BEL arbeidssectoren 1-10 volgens de conversiematrix uit Tabel 7, die werd afgeleid uit de totale werkgelegenheid voor de arbeidssectoren volgens de RSZ basisstatistieken. NACE BEL sector HERMES sector Tabel 7: Conversiematrix van HERMES naar NACE-BEL arbeidssectoren 10

18 De werkgelegenheid voor de sectoren 11 (havens) en 12 (zelfstandigen en helpers) werd uit die voor de sectoren 1-10 bepaald volgens de methodes van stap b. en c. De werkgelegenheid per arbeidssector 1-12 voor de jaren werd tenslotte bepaald door proportionele schaling op van de werkgelegenheid voor het referentiejaar De werkgelegenheid voor havens werd voorlopig constant gelaten. Figuur 3 toont het resultaat voor de ontwikkeling van de totale werkgelegenheid in Vlaanderen voor de belangrijkste arbeidssectoren. Figuur 3: Ontwikkeling werkgelegenheid per geaggregeerde arbeidssector voor de periode volgens het PLANET basisscenario Wat opvalt is de teruggang van de zware industrie en sterke groei van de dienstensector Geschikheids-, beleids- en toegankelijkheidskaarten Voor de nieuwe landgebruikskaart (lu_100_110204) werd eerst de typologie van de landgebruiken vastgelegd: gaat het om een passief, een dynamisch of een statisch landgebruik? Dit zal bepalen waar nieuwe modelparameters, geschiktheidskaarten, beleidskaarten, toegankelijkheidskaarten en afstandsregels ingesteld moeten worden. Deze indeling wordt verduidelijkt in Tabel 8. De nieuwe economische sectoren treden allemaal op als dynamische landgebruiksklassen. Landgebruik Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel Type passief passief passief passief passief passief dynamisch 11

19 Landgebruik Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren & administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Park Militaire voorziening Infrastructuur Water Type dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch dynamisch statisch statisch statisch statisch Tabel 8: Typologie van de landgebruiken Los van de instellingen voor de nieuwe landgebruiken, werden alle reeds bestaande geschiktheidsen beleidskaarten herwerkt door de onderliggende basisbestanden ook te herschalen. Het ruimtemodel rekende vroeger immers op een resolutie van 150 m, dus dit moet overal aangepast worden naar 100 m. Ook de afstandregels kijken nu geen 1,2 km meer ver, maar 800 m. Deze aanpassing wordt opgevangen door de nieuwe calibratie. Voor de verstedelijkte landgebruiken van de nieuwe kaart werden de relevante kaartlagen en de gewichten ter constructie van de geschiktheids- en beleidskaarten opnieuw ingesteld (zie Tabel 9, Tabel 10 en Tabel 11). De nieuwe geschiktheids- en beleidskaarten zelf zijn te raadplegen in de Bijlage C, de nieuwe toegankelijkheidskaarten voor de afstand tot de netwerklagen zijn te vinden in Bijlage D. 12

20 Kaartbestand Bodem-associaties Klasse Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel no data Duinen polders moeren en veengronden overdekt Pleistocene Zandgronden zonder profielontwikkeling lemige zandgronden lemige zandgronden met diepe antropogene humus A horizont niet gedifferentieerde zandige substraatgronden zandleemgronden met verbrokkelde textuur B horizont zandleemgronden met textuur B horizont of verbrokkelde textuur B horizont leemgronden met textuur B horizont niet gedifferentieerde zandlemige of lemige substraatgronden stenige leemgronden kleigronden alluviale gronden

21 Kaartbestand Erosie-gevoeligheid 1 Risicozones overstromingen Hellingen Zoneringsplannen Waterwin-gebieden Klasse Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel zones met steile hellingen geen > 10 ton / ha jaar ton / ha jaar < 2 ton / ha jaar > ,5-5, , , , centraal gebied collectief geoptimaliseerd gebied collectief te optimaliseren gebied individueel buiten

22 Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Kaartbestand Klasse zone zone zone zone cemt_50 2 buiten cemt_100 2 buiten afstand tot de haven < 20 km km

23 Kaartbestand afstand tot de haven 100 Landgebruik Klasse Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel km km km km > 120 km < 20 km km km km km km > 120 km Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer

24 Kaartbestand Klasse Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Gezondheidszorg, onderwijs en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker

25 Kaartbestand Luchthavens Klasse Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Park Militaire voorziening Infrastructuur Water NoData Tabel 9: Berekening van de geschiktheidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken: gewicht per klasse ( 1 versie 2010; 2 klassificatie vaarwegen binnenscheepvaart) Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel 18

26 Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalw., waterwinning & waterdistrib. Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Kaartbestand Bodemassociaties Erosiegevoeligheid Risicozones overstromingen Helling Zuiveringszones Waterwingebieden cemt_ cemt_ Afstand tot havens Afstand tot havens Landgebruik Luchthavens Tabel 10: Berekening van de geschiktheidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken: gewicht per kaart ( 1 versie 2010; 2 klassificatie vaarwegen binnenscheepvaart) 19

27 Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel RBH Vlaanderen 2009 Wonen Recreatie + Natuur en reservaat Overig groen Bos Landbouw Industrie buiten poorten Industrie binnen poorten Overige Gewestplan Brussel 2001 Wonen + Recreatie Natuur en reservaat - - Overig groen - - Bos - - Landbouw Industrie + Overige VEN GEN GENO NVWG Landschappelijk waardevol agrarisch gebied

28 Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Slikke en schorre beleid Grasland landbouw Grasland multifunctioneel Grasland natuur Slik en schor Landgebruik Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel t0 Lichte industrie t0 Zware industrie t0 Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie t0 Mijnbouw t0 Energie t0 Groothandel en transport & verkeer t0 Detailhandel en horeca t0 Kantoren& administratie t0 Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten t0 Overig industrieel/commercieel/residentieel t0 Zeehaven t0 21

29 Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Onderwijs, gezondheidszorg en overige diensten Overig industrieel/commercieel/residentieel Zeehaven Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein t0 Residentiële/commerciële bebouwing_brussel t0 Industrie_Brussel t0 Park Militaire voorziening Infrastructuur Water NoData Tabel 11: Instellingen voor de beleidskaarten van de verstedelijkte landgebruiken 22

30 De lokale toegankelijkheid is in het ruimtemodel een maat voor de afstand van een cel tot een element van de verkeersinfrastructuur weergegeven in een netwerklaag. Het betreft dus de mate van ontsluiting door het verkeersinfrastructuurelement. Voorbeelden van netwerklagen die relevant zijn voor het transport van personen en goederen zijn de op- en afritten van de snelwegen en bushaltes. De mate waarin een netwerklaag de lokale toegankelijkheid beïnvloedt is sterk afhankelijk van het type landgebruik. Zo is de aanwezigheid van een bushalte van belang voor het woon-werk verkeer, terwijl voor bedrijven de nabijheid van op- en afritten van snelwegen van meer belang is. De tien voor het transport relevante netwerklagen zijn nog steeds: snelwegen, expreswegen, regionale wegen, hoofdwegen, lokale wegen, op- en afritten, waterwegen, bushaltes, spoorwegstations en spoorwegen. Voor een juiste kalibratie van het model is het noodzakelijk om het relatieve belang voor een type landgebruik van de afstand tot de verschillende netwerklagen te bepalen. In de praktijk is het zeer lastig om op basis van gegevens uit de literatuur tot een dergelijke rangordening te komen. Om toch tot een eerste inschatting van de modelparameters te kunnen komen werd het daarom zinvol geacht het bestaande landgebruik in Vlaanderen in beschouwing te nemen. Dit is namelijk mede bepaald door de toegankelijkheid van de bewuste lokaties. Zo kan per type landgebruik onderzocht worden hoe deze verdeeld zijn als functie van de afstand tot de netwerklagen. Met nadruk dient gesteld te worden dat een dergelijke functionele relatie de correlatie tussen landgebruik en de nabijheid van de voor het transport relevante infrastructuur beschrijft, en geenszins als een oorzakelijk verband kan worden opgevat. In ArcView werd een tabel gecreëerd waarin voor elk van de typen landgebruik en elk van de 10 netwerklagen is aangegeven in welke afstandsklassen de cellen op de landgebruikkaart zich bevinden. Enkel de afstand tot het meest nabijgelegen netwerkelement wordt weerhouden (de dichtsbijgelegen op- en afrit, lokale weg, autosnelweg, etc.). Dit betekent dus dat bepaalde afstandsklassen niet voorkomen. De afstandsklassen variëren tussen de 0 en ca. 26 km. Uit de tabel zijn vervolgens cumulatieve frequentieverdelingen voor de afstand tot de kaartlagen bepaald. We vatten nu de belangrijkste resultaten van de analyse op basis van de nieuwe landgebruiken samen. Figuur 4 laat het belang van lokale wegen en bushaltes zien, voornamelijk het gevolg van de correlatie met residentieel landgebruik. Figuur 4: Cumulatieve relatieve frequentieverdeling voor de afstand van alle landgebruik tot de netwerklagen 23

31 In Figuur 5 is de cumulatieve frequentieverdeling nog eens opgesplitst naar bepaalde landgebruiken, waarbij bijvoorbeeld het belang van waterwegen voor zware industrie zichtbaar wordt: te zien is dat ca. 75 % van de zware industrie zich binnen 5 km van een waterweg bevindt. Figuur 5: Cumulatieve relatieve frequentieverdeling voor afstand tot netwerklaag voor de landgebruiken Residentieel, Zware industrie, Groothandel, transport & verkeer, en Recreatieen sportterreinen Tabel 12 en Tabel 13 geven het 50 % en 95 % percentiel (afstand tot netwerklaag) voor alle typen landgebruik, hiermee kan nauwkeuriger de mogelijke omvang van het invloedsgebied worden geschat. 24

32 Landgebruik snelweg expresweg regioweg hoofdweg lokale weg openafrit waterweg bushalte station spoorweg Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Overige diensten Overig industrieel/commercieel Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Park Militaire voorziening Infrastructuur Water Alle Tabel 12: Afstand t.o.v. een netwerklaag waarbinnen 50 % van het landgebruik ligt Landgebruik snelweg expresweg regioweg hoofdweg lokale weg openafrit waterweg bushalte station spoorweg Overig Niet geregistreerd grasland met natuurwaarde Niet geregistreerde landbouwgrond Moeras zonder natuurbeheer Heide zonder natuurbeheer Kustduin zonder natuurbeheer Residentieel Lichte industrie Zware industrie Afval & afvalwater, waterwinning & waterdistributie Mijnbouw Energie Groothandel en transport & verkeer Detailhandel en horeca Kantoren& administratie Overige diensten Overig industrieel/commercieel Zeehaven Grasland met natuurbeheer Productiegrasland met natuur- en milieudoelen Productiegrasland Akker met natuurdoelen Akker met milieudoelen Akker Bos met natuurbeheer Bos met bosbeheer Moeras met natuurbeheer Heide met natuurbeheer Kustduin met natuurbeheer Slik en schorre Recreatie- en sportterrein Residentiële/commerciële bebouwing_brussel Industrie_Brussel Park Militaire voorziening Infrastructuur Water Alle Tabel 13: Afstand t.o.v. een netwerklaag waarbinnen 95 % van het landgebruik ligt Vervolgens is het quantiel-quantiel (qq) diagram afgeleid, waarin de cumulatieve frequentieverdeling voor de afstand per netwerklaag voor een bepaald type landgebruik is uitgezet tegen de cumulatieve frequentieverdeling voor de afstand per netwerklaag voor alle landgebruiken samen (Zie Figuur 6). 25