SAMENVATTING_Ethiek_en_Techniek.pdf. Samenvatting: boek "Ethiek en Techniek", Royakkers

Transcriptie

1 SAMENVATTING_Ethiek_en_Techniek.pdf Samenvatting: boek "Ethiek en Techniek", Royakkers TU Delft Electrical Engineering Ethiek en techniek (OUD)

2

3 Hoofdstuk 1 De factoren die bepalend zijn of iemand ergens voor verantwoordelijk gehouden kan worden, ofwel dat iemand iets verweten kan worden (verwijtbaarheid): Voorzienbaar, de gevolgen van de handeling kunnen hebben voorzien Beïnvloedbaar, demogelijkheid de gevolgen zodanig te beïnvloeden dat ze niet of in mindere mate zouden plaatsvinden Handelingsvrijheid, de mogelijkheid zelf te kiezen (dus niet gedwongen of negatieve consequenties voor hemzelf) Onderscheid ethiek en moraal: Moraal definiëren we als het geheel van opvattingen, beslissingen en handelingen waarmee mensen uitdrukken wat zij geoorloofd, gerechtvaardigd, behoorlijk of goed vinden. Verschillende groepen mensen hanteren echter verschillende soorten moraal, hierdoor bestaat er dus ook geen eenduidig antwoord op de vraag of een bepaalde handeling moreel verantwoord is. Dit is nu juist wat ethiek is: een systematische reflectie op moraal. Met behulp van ethische denkkaders onderzoeken we de verschillende normen en waarden met betrekking tot de vraag wat moreel goed en niet goed is. 3m Verantwoordelijkheid Mens: ingenieurs hebben een verantwoordelijkheid voor de gebruikers van techniek en voor hen die gevolgen van techniek ondervinden. Maatschappij: hier gaat het met name om de invloed van techniek op sociale structuren: op relaties tussen mensen. Milieu: de verantwoordelijkheid voor een schoon milieu. Het vele handen probleem Omdat taken verdeeld zijn, zijn ook verantwoordelijkheden verdeeld. Soms is het duidelijk wie verantwoordelijk is voor een bepaalde gebeurtenis, soms echter is het heel lastig om één iemand aan te wijzen, omdat de gebeurtenis een gevolg is van verschillende handelingen waarvoor verschillende mensen verantwoordelijk zijn. Het drieluikmodel Het drieluikmodel gaat uit van de veronderstelling dat de verantwoordelijkheid van de ingenieurs beperkt is tot de technische keuzes die zij maken (separatisme). Hoofdstuk 2 Onderscheid in soorten gedragscodes Drie onderwerpen in beroepscodes Competente en integere beroepsuitoefeningen. De beroepsuitoefenaar moet competent en bekwaam zijn. En de beroepsuitoefening moet eerlijk, betrouwbaar en waarheidsgetrouw gebeuren. Verplichtingen ten aanzien van opdrachtgevers en werkgevers. Ingenieurs moeten vertrouwelijke gegevens van opdracht- of werkgevers geheim houden en de belangen van de opdracht- of werkgevers behartigen. Maatschappelijke verantwoordelijkheid en verplichtingen ten aanzien van het publiek. Zoals veiligheid, gezondheid, milieu, duurzame ontwikkeling en het welzijn van het publiek.

4 Vier onderdelen van bedrijfscodes Missie: de missie formuleert kernachtig de strategische doelstellingen van het bedrijf en geeft antwoord op de vraag waar de organisatie voor staat. Kernwaarden: zijn de belangrijkste maatstaven die de onderneming voor zichzelf hanteert en vormen de kern van de eigen cultuur (ze doen vooral een appèl op de instelling van medewerkers). Verantwoordelijkheid: missie en waarden kunnen worden vertaald in verantwoordelijkheden die de onderneming ziet jegens haar stakeholders. Normen en regels: bieden richtlijnen aan werknemers hoe zij moeten handelen in bepaalde situaties. Voorwaarden en risico s van klokken luiden Van klokkenluiden spreekt men als een werknemer misstanden bij zijn werkgever openbaar maakt zonder toestemming van zijn meerderen om het publiek te waarschuwen. Vier hoofdcategorieën misstanden: 1. Het overtreden van wetten en regels op het gebied van bv milieu, arbeidstijden, rijtijden en veiligheid 2. Het misbruiken van geld, bv corruptie, fraude, verduistering, zwart geld en het aannemen van dure cadeaus (ook vakanties) 3. Het misbruiken of achterhouden van informatie, bv het verdraaien van informatie voor publiek, overheid en werknemers 4. Machtsmisbruik zoals structurele vormen van fysiek geweld, pesterijen, seksueel misbruik en discriminatie Een voordeel is dat het misstand kan worden rechtgezet. Een nadeel is dat je ontslagen kan worden. Hoofdstuk 4 Redeneringen: verschil tussen geldig en/of waar Een redenering is een verzameling oordelen, waarvan één de conclusie is en de andere gebruikt worden om die ene conclusie te rechtvaardigen. We noemen de oordelen die aangevoerd worden om de conclusie te verdedigen premissen. Het verdedigde oordeel zelf is dan de conclusie. Bij geldige redeneringen ligt de conclusie namelijk impliciet opgesloten in de inhoud van de premissen. Bij ongeldige redeneringen ligt de conclusie niet opgesloten in de inhoud van de premissen. Een redenering is geldig dan en slecht dan als in alle situaties waarin de premissen waar zijn de conclusie ook waar is. Verschil in deductieve en inductieve redeneringen Geldige redeneringen zijn deductief van aard: dat wil zeggen dat de conclusie opgesloten ligt in de premissen: het resultaat, de conclusie, zegt niet meer en is niet logisch sterker dan het geheel van de premissen die aan de redenering ten grondslag liggen. Geldige redeneringen zijn daarom monotoon, dat wil zeggen dat het toevoegen van nieuwe premissen niets kan veranderen aan de logische geldigheid van een eenmaal getrokken conclusie. Een veel voorkomende vorm van niet-deductief redeneren in de wetenschap is inductief redeneren: redeneren van het bijzondere naar het algemene. Bv als men de waarheid van een empirische wet tracht te onderbouwen met meetresultaten. De verschillende drogredeneringen We hebben een drogreden omschreven als een fout of gebrek in een redenering. Met de benaming drogreden wordt gewoonlijk elke redenering aangeduid die gebruikt wordt met de bedoeling te misleiden, ervoor te zorgen dat door iedereen aan wie zo n redenering is voorgehouden, een of andere onjuiste mening erop nahoud. Veel voorkomende drogredenen in een ethische discussie De persoonlijke aanval. Men probeert iemand uitspraken in twijfel te trekken door de persoon zelf verdacht te maken. Verwarring van ethiek en recht. als iets immoreel is, zal het ook wel verboden zijn of als het niet verboden is, zal het moreel wel goed zijn Stroman. Hier maakt men zich schuldig aan als men het standpunt van de tegenpartij verkeerd interpreteert of overdrijft, zodat het gemakkelijker wordt deze positie aan te vallen.

5 Ad consequentiam (wishful thinking). Hiervan is sprake als men een standpunt verdedigt op grond van de wenselijkheid van de gevolgen van dat standpunt. Vb: God moet wel bestaan, want anders heeft het leven geen zin Naturalistische drogreden. Hieraan maakt men zich schuldig als men uit feitelijke beweringen en normatieve uitspraak afleidt. Vb: fietsen stelen is toegestaan, want er worden in Nederland veel fietsen gestolen Ambiguïteit. Drogredenen van dit type spelen met de betekenis van woorden en zijn daarom vaak humoristisch. Vb: Ik pas in mij jas. Mijn jas past in mijn tas. Ik pas in mijn tas. Risico-drogredenen 1. De drogreden van het kleinere risico. X wordt geaccepteerd, Y heeft een kleiner risico dan X, dus: Y moet geaccepteerd worden. 2. De drogreden van natuurlijkheid. X is niet natuurlijk dus X moet niet geaccepteerd worden. 3. De drogreden onwetendheid. Er zijn nu nog geen risico s van X gegeven dus X moet geaccepteerd worden 4. De drogreden van afwachtendheid. Als we wachten dan weten we meer over X dus er moet geen beslissing gemaakt worden over X. 5. Drogreden van technocratie. Ingenieurs bepalen hoe gevaarlijk X is. Ingenieurs moeten bepalen of het geaccepteerd wordt 6. Drogreden van overeenstemming. We moeten de experts om raad vragen over X., dus we moeten de experts om een eensgezinde mening over X vragen. 7. Drogreden van het uitdrukken in geld. We moeten de voor- en nadelen van X afwegen, dus we moeten een kosten-batenanalyse uitvoeren uitgedrukt in geld. Hoofdstuk 5 De ethische cyclus begrijpen blz. 102, 114 en kunnen toepassen 5. 3.: Vier handelings mogelijkheden blz Bij de zwartwitstrategie wordt alleen het wel of juist niet doen van de handeling beschouwd.

6 2. De strategie van het aankaarten op hoger niveau bekijkt of er een handelingsmogelijkheid bestaat om het morele probleem aan te kaarten bij anderen, die zich in een beter positie bevinden om daadwerkelijk iets aan de situatie te doen. 3. De strategie van samenwerking is erop gericht om in overleg met betrokkenen te zoeken naar alternatieven die het morele probleem kunnen oplossen. 4. De strategie van het klokkenluiden, het uiterste middel om een bepaalde misstand publiekelijk te maken. Hoofdstuk 7 Verschil tussen gevaar en risico Van een gevaar wordt gesproken als een techniek, of het gebruik ervan, nog onbekende schade of anderszins ongewenste effecten kan veroorzaken. De term risico is een toespitsing van het begrip gevaar. Hetzelfde gevaar kan meestal op verschillende manieren in een risico worden uitgedrukt. Het begrip risico wordt gedefinieerd als het product van de kans op een ongewenste gebeurtenis en het effect van die gebeurtenis. Onzekerheid Onwetendheid We spreken van zekerheid als we zeker weten dat een techniek een bepaald gevolg zal hebben en we de omvang van dat gevolg kennen, van onzekerheid zullen we hier spreken als de gevolgen met een bepaalde waarschijnlijkheid voorspeld kunnen worden. Wanneer we de gevaren van een techniek niet kennen of niet nader kunnen specificeren, spreken we van onwetendheid. Aanvaardbaarheid risico s middels: 1. Vrijwillige instemming, risico s zijn aanvaardbaar naarmate degenen die het risico lopen in grotere mate vrijwiliig ingestemd hebben met het betreffende risico. Informed consent: risico alleen aanvaardbaar als diegene die de risico s lopen, ingestemd hebben nadat ze eerst zo volledig mogelijk over die risico s geïnformeerd zijn. 2. Afweging voor en nadelen Risico kosten-baten-analyse 3. Rechtvaardige verdeling Mate waarin risico s en baten rechtvaardig verdeeld zijn. Dit is bijvoorbeeld niet zo als bepaalde groepen mensen altijd de risico s van betreffende activiteiten moeten dragen, terwijl andere groepen de voordelen ervan plukken. Voorzorgprincipe In zijn algemeenheid stelt het voorzorgsprincipe namelijk dat er (voorzorgs)maatregelen genomen moeten worden als er aanwijzingen zijn voor een bepaald gevaar, terwijl dat gevaar toch niet volledig wetenschappelijk aangetoond kan worden. Toegepast op de techniek betekent het principe dat diegenen die een nieuwe techniek introduceren moeten bewijzen, of ten minste aannemelijk maken, dat de risico s en mogelijke gevaren van die techniek acceptabel zijn. Hoofdstuk 8 Aansprakelijkheidsmodellen: 1. Corporatief. Hierbij wordt de organisatie als geheel verantwoordelijk gesteld voor een ongewenst handelingseffect. 2. Hiërarchisch. Hier wordt er uitgegaan van een piramidaal beeld van organisaties. Verantwoordelijkheid ligt in deze benadering bij de top en het management van de organisatie. 3. Collectief. Dit model gaat ervan uit dat iedere medewerker va de organisatie in gelijke mate verantwoordelijk is voor het gedrag van de organisatie. Dit model gaat dus uit van het allen-voor- één en één-voor-allen principe. 4. Individueel. De tegenhanger van het collectieve model, gebaseerd op het ieder-voor-zich principe. Vanuit een individuele-verantwoordelijkheidsgedachte wordt elk individu verantwoordelijk gesteld voor zover hij persoonlijk bijdraagt aan ongewenste gebeurtenissen. Integriteitskenmerken (blz ). Deze kenmerken zijn normatief gewenste eigenschappen van een organisatie. Ze moedigen aan dat werknemers deugdzaam handelen en hun werk goed doen. Helderheid. Aan medewerkers wordt duidelijk gemaakt wat van ze verwacht wordt. Er moet helderheid bestaan over wat verantwoord gedrag is. Gedragscodes kunnen hierbij hulpzaam zijn. Uitvoerbaarheid. Wat van medewerkers verwacht wordt moet uitvoerbaar zijn. Eenduidigheid. Werknemers kunnen niet verantwoord handelen als de organisatie niet eenduidig naar de werknemers communiceert wat van ze verwacht wordt.

7 Betrokkenheid. Dit betekent dat werknemers gestimuleerd worden om verantwoord te handelen. Als werknemers tevreden zijn en gewaardeerd worden zullen ze namelijk eerder verantwoord handelen dan wanner ze het gevoel hebben enkel als middel gebruikt te worden. Zichtbaarheid. Het betreft hier de mate waarin (on-)verantwoord gedrag zichtbaar is in een organisatie. Verantwoord handelen en de resultaten daarvan moeten zichtbaar zijn voor de persoon zelf, voor de betrokkenen bij de handeling, voor de collega s en voor de baas. Bespreekbaarheid. Het is van belang dat de problemen, kritiek en misstanden binnen een organisatie bespreekbaar zijn. Sanctioneerbaarheid. Op het moment dat ofwel laakbaar ofwel goed gedrag wordt geconstateerd, is de wijze van sanctioneren, respectievelijk belonen, belangrijk. Hoofdstuk 9 Verschil strafrecht civiel recht Het recht kent een nadere onderverdeling in specifieke rechtsgebieden. In het strafrecht staat de verdachte/dader tegenover de staat, in de persoon van de officier van justitie. Het strafrecht is alleen aan de order wanneer er sprake is van eens strafbaar feit, dat nauwkeurig in een strafwet moet staan omschreven. De sancties in het strafrecht zijn een geldboete en/of een vrijheidsstraf, en beide sancties zijn, per delict, aan maxima gebonden. Het civielrecht regelt dat de rechtsverhoudingen tussen burgers (natuurlijke personen en rechtspersonen, zoals de NV, de BV, de stichting en vereniging) onderling. De kern van het Nederlandse privaatrecht is het Burgerlijk Wetboek (BW) met meer dan 3000 artikelen over de belangrijkste aspecten van ons dagelijks juridisch bestaan, waaronder eigendom, huwelijk, erfrecht, overeenkomsten, koop, aansprakelijkheid voor schade, rechtspersonenrecht. Wat heeft recht met ethiek te maken? Zowel recht als ethiek zijn stelsels van regels en maatstaven om menselijk gedrag te beoordelen. De verschillen tussen de twee zijn: 1. Recht is op lang niet alle menselijke handelingen van toepassing waarop wel morele normen worden toegepast, zoals bijvoorbeeld het plegen van overspel. 2. Recht komt op een sterk geformaliseerde manier tot stand, terwijl dat bij morele normen niet het geval is. 3. Recht is overwegend nationaal geldend, en slechts op grond van uitdrukkelijk vastgestelde regels ook grensoverschrijdend. Morele normen daarentegen houden niet op bij de landsgrenzen 4. Recht kan worden afgedwongen door middel van sancties. Overtreding van een morele norm leidt niet per se tot sancties die verder gaan dan sociale uitsluiting wegens onaangepast gedrag. 5. Recht is gestructureerd en op heel nauwkeurige formulering gebaseerd, waarbij in veel gevallen precies is afgebakend waarop rechtsregels wel of niet van toepassing zijn, welke uitzonderingen er op de hoofdregel bestaan, en wanneer sprake is van uitzonderingen op de uitzondering; ethiek kent een dergelijke formatische benadering niet. Ondanks de zojuist genoemde verschillen kan recht wel gezien worden als gestolde ethiek. Het recht tracht te verwoorden wat een samenleving wenselijk vindt. Productaansprakelijkheid De producent is juridisch aansprakelijk voor de schade die wordt veroorzaakt door een gebrekkig product dat door hem op de markt wordt gebracht. Schuldaansprakelijkheid Als er sprake is van onwetendheid voorafgaand aan dat een product tot schade leid bij de consument bijvoorbeeld. Dan hoeft hij niet te betalen omdat het niet zijn schuld was. Strikte aansprakelijkheid Productaansprakelijkheid gecorrigeerd op ontwikkelingsrisico(dat een producent niet kon weten dat het product uiteindelijk schade ging veroorzaken, mobiele telefoons en ziekte bv) toch aansprakelijk wordt gesteld. Vrijheidsbeginsel van Mill: iedereen is vrij te doen en laten wat hij wil, zolang hij daarbij anderen geen schade of nadeel berokkent.